Alþýðublaðið - 16.03.1944, Blaðsíða 4

nLPTsyayygio
FLmmtudagur Ifi. m&m liM
Otgefiandi: ÆlþýíSaílokkarinn.
Eitstíóri: Stefóa Pétursson.
EitstJÓJsn og afgreiösla í AI-
þýöuMsinu viS Hveríisgötu.
Símar ritsijórnar: 4901 og 4902.
Bímar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
AlþýðuprentanniSjan hJ.
Stefán Júliusson:
„Landsins forni
fjandi.“
ÖMURLEG TÍÐINDI voru
sögð hér í blaðinu í fyrra-
dag. Það var skýrt frá því,
samkvæmt símtali við ísafjörð,
að þar, og jafnvel víðar um
Vestfirði, væri. yfirvofandi
skortur á brýnustu nauðsynj-
um, matvælum og eldiviði. Og
það er, því miður, ekki ástæðu-
laust að óttast, að hin sömu
tíðindi kynnu að spyrjast frá
ýmsum stöðum á Norðurlandi,
ef svo skyldi fara, að samgöng-
ur tepptust til verulegra muna
af náttúrunnar völdum.
*
Um nokkurt árabil hefir veð-
urfar hér á landi verið óvenju-
lega milt. Af þeim ástæðum
hefir sú skoðun gripið nokkuð
iim sig, að orðin væri varan-
leg breyting á veðráttunni.
Loftslagið væri orðið hlýrra og
mildara og harðindi á fslandi
myndu vera úr sögu.
Þetta eru vitaskuld mjög
grunnfærar ályktanir. Veruleg
harðindi á íslandi eru ekki
lengra undan en svo, að fjölda
margir menn, sem enn eru á
lífi, kunna gerla frá slíkum
tíðindum að segja samkvæmt
eigin reynslu. A árunum eftir
1880 var hallærisástand í land-
inu vegna harðinda. Hafís
teppti samgöngur með strönd
um landsins. A verzlunarstöð-
unum var tilfinnanleg vöru-
þurrð. Hafísinn lá inni á flóum
og fjörðum langt fram á sum-
ar. Grasspretta brást með öllu,
og nýting varð engin á því
litla, sem aflaðist af heyjum.
Bústofn landsmanna var ýmist
leiddur á blóðvöllinn eða féll úr
hor. Hungur ríkti í landinu.
Fjöldi manns flúði skortinn og
harðréttið og nam land í ann.
arri heimsálfu.
•
Öld eftir öld hafa íslending
ar lifað í sífelldum ótta við
„landsins foma fjanda“, haf
ísinn og harðindin, sem fylgja
í kjölfar hans. Það er ekki fyrr
en nú á allra síðustu árum að
menn virðast hættir að vænta
harðinda á íslandi. Tíðarfarið
hefir verið milt nú um skeið
og samgöngur á sjó og landi
stóraukizt og batnað. Af þess-
um sökum virðast menn hafa
hætt að gera ráð fyrir því, að
slík vandræði gætu endurtekizt
samgöngur teppzt og harðindi
gengið í garð.
Þetta er vitaskuld hin mesta
fjarstæða. Hér er ekki um var
anlega loftslagsbreytingu að
ræða. Fjöldi núlifandi manna
man eftir hafís, horfelli
og hvers konar harðindum. Og
sagan sannar, að jafnan hafa
verið nokkur kaflaskipti í veð-
urfarssögu landsins. Það hafa
skipzt á góðviðriskaflar og
samfelld harðindaár.
Aldagömul reynsla þjóðarinn
ar bendir alveg ótvírætt til þess
hvílíka varúð henni er nauð-
synlegt að temja sér varðandi
líf og öryggi landsins barna.
Það verður að reikna með
„landsins foma fjanda“. Megin
kapp verður að leggja á það
isékn í fyrirmyndarskéla.
ÞAÐ var einn októbermorg-
un árið 1941, að við Stein-
grímur Arason hittumst á neð-
an j arðar j ánbautarstöðinni í
116. götu í New Yorkborg. Ég
stundaði þá nám við kennara-
deild Columbia-háskólans, og
Steingrímur var í þann mund
sískrifandi og lesandi um upp-
eldismál og hlýddi raunar stund
um á fyrirlestra við háskólann.
Nú höfðum við mælt okkur hér
mót, því að við ætluðum sam-
an í heimsókn í skóla. Var
ætlun okkar að heimsækja
skóla Angelo Patri. — Lestin
kom von bráðar, og við stigum
inn.
Steingrímur fræddi mig á
því, að Angelo Patri hefði verið
einn af kennurum sínum, er
hann stundaði nám við háskól-
an tuttugu og fimm árum áður.
Síðar hafði hann sagt laugri
prófessorsstöðu sinni, því að
hann taldi sig ekki taka nógu
virkan þátt í uppeldisstarfinu
með því einu að kenna við há-
skólann. Þá gerðist hann skóla-
stjóri við unglingaskóla uppi í
Bronx, en svo heitir efsti hluti
New York-borgar. Því starfi
hafði hann gegnt æ síðan, og
var hann nú talinn einn af
merkustu skólamönnum. Hafði
ég oft heyrt á hann minnst í
háskólanum, og í einu dagblaði
borgarinar birtust að staðaldri
eftir hann þættir um uppeldis-
mál og ýmis konar ráðlegging-
ar í þeim efnum. — Lék mér
því mikil forvitni á að sjá skóla
hans, og sama máli var að gegna
um Steingrím, því að hann
hafði aldrei séð dr. Patri sem
starfandi skólamann, en hann
hafði aftur á móti lengi haft
mætur á honum sem fræði-
manni í greininni.
Ég sagði Steingrími frá því,
sem ég hafði um skólann heyrt,
en sumra upplýsinganna hafði
ég beinlínis aflað mér til undir
búnings heimsókninni. Skólinn
er fyrir unglinga á aldrinum
12—14 ára. Skólaskylda í New
York ríki er til 18 ára aldurs,
og svo er í flestum ríkjum
Bandaríkjanna. Er framhalds-
skólanum skipt í tvennt, þann-
ig, að í yngri deildinni eru
unglingar frá 12—14 ára, en í
eldri deildinni eru 14 ára ung-
lingar og eldri. — Skóli Angelo
Patri er því eins konar yngri
deild framhaldsskólans, þó að
nokkrir nemendur séu þar eldri
en 14 ára. Hann er ríkisskóli og
undir yfirstjórn fræðslumála-
stjórnarinnar í NewYork, en þó
er honum ekki þröngur stakk-
ur skorinn með námsskrám og
fyrir fram gerðum áætlunum
um námið. Kemur þetta til af
tvennuf Skólum í New York
ríki eru yfirleitt gefnar frjálsar
hendur í starfsháttum okg vali
verkefna, ef þeir uppfylla viss
ar lágmarkskröfur, og Angelo
Patri er slíkt nafn, að það er
talin fullkomin trygging fyrir
skólastarfi, sem ekki þurfi að
hlutast til um. Skólinn er svo
í sveit settur, að umhverfis
'hann býr að langmestu leyti
fólk með rýrar tekjur, eða að
minnsta kosti ekki meira en í
meðallagi. Eru flestir íbúarnir
af ítölskum ættum, og dr. Patri
STEFÁN JÚLÍUSSON yf
irkennari í Hafnarfirði
segir í eftirfarandi grein frá
heimsókn í fyrirmyndarskóla
í. Ameríku,. meðan. hann
dvaldi þar við nám í upp-
eldisfræði, en hann kom
heim þaðan síðastliðið haust.
Greinin. birtist. í .nýút-
komnu hefti tímaritsins
Menntamál, og hefir Alþýðu-
blaðið fengið leyfi höfundar-
ins til að taka hana upp.
er einnig af því bergi brotinn.
Kom hann til Ameríku f jögurra
ára gamall. Ekki hefir skólinn
meira fé til umráða en aðrir
opinberir skólar, nema hvað yfir
burðir skólastjórans og snilli-
bragð nemendanna hafa oft
dregið skólanum drjúgan skild-
ing, bæði beint og óbeint. Skól-
inn stendur vel að vígi í vali
á kennurum, vegna þess árang-
urs, sem þar hefir náðst.
Það er ekki löng leið upp í
Bronx og komum við brátt á á-
kvörðunarstaðinn. Skólabygging
in er gömul og stendur í miðj-
um bænum, svo að skólinn get-
ur á engan hátt talizt út af fyr-
ir sig. Er við komum inn úr
dyrunum, var okkur vísað til
skrifstofu skólastjórans, en hún
er mjög nálægt útidyrunum.
Margt gesta var í skrifstofunni,
og var stærsti flokkurinn frá
kennaradeild Columbia háskól-
ans, og vorum við íslending-
amir í Iþeim hópi. — En
þarna voru einnig gestir
annars staðar að, sumir úr öðr-
um ríkjum, enda er þangað
stöðugur straumur manna til
Iþess að skoða skólann. Gamli
maðurinn, skólastjórinn, stóð í
einu horninu og heilsaði öllum
með ljúfu brosi. Framkoma
hans var einstaklega hæglát og
stillileg. Svo hafði verið ráð fyr
ir gert, að hann talaði við okk-
ur um starf sitt, er við hefðum
gengið um skólann, skoðað hann
og kynnt okkur starfsháttu hans
og kennslu af eigin raun, að svo
miklu leyti sem slíkt er hægt
með stuttri heimsókn. Var því
gestum strax skipt upp í flokka,
og fékk hver flokkur til fylgdar
einn af nemendum skólans, sér
staklega snytilega stúlku, sem
tók þetta hlutverk sitt alvar-
lega. Sagði skólastjóri, að þess-
ar stúlkur hefðu verið til þess
valdar og undirbúnar að vísa
gestum veg um skólann og
skýra fyrir þeim fyrirkomulag
og starfsháttu. Væri skipt um
stúlkur öðru hverju. Þessar
yngismeyjar leystu starf sitt af
hendi með hinni mestu prýði.
Voru þær auðsjáanlega vanar
að skýra frá og lýsa skóla sín-
um. Skólastjóri varð eftir í
skrifstofu sinni, og enginn kenn
ari skipti sér af göngu okkar
um skólann.
Fylgdarmærin beindi fyrst
athygli okkar að því, að víða
á gangaveggjum héngju mál-
verk og teikningar gerðar af
nemendum, og sums staðar
voru líkön og smástyttur, sem
sömuleiðis voru eftir þá. Voru
sum af verkum þessum mjög
falleg og settu skemmtilegan
svip á híbýlin. — Við komum
fyrst inn í tvær samliggjandi
teiknistofur. Margir unglingar
voru þar að starfi, og létu þeir
sér hvergi bregða við komu
okkar, en hóldu ótrauðir á-
fram við vinnu sína. Töluvert
voru vinnubrögðin ólík- í stof-
um þessum, og gat þar að líta
margs konar teikningu og
myndagerð. Sumir nemendanna
unnu kostgæfnilega eftir fyrir-
myndum og brugðu lítt út af,
en aðrir voru óvenju djarfir í
litameðferð og tjáninu. Satt að
segja átti ég bágt með að átta
mig á sumum myndunum, en
ekki voru unglingarnir sparir
á að skýra hugmyndir sínar og
viðleitni. Dáðist ég oft að á-
huga þeirra fyrir starfinu og
hve þeir gáfu ímyndunaraflinu
óhikað lausan tauminn og voru
frumlegir og óþvingaðir. Tveir
kennarar voru þarna inni, og
sýndust mér þeir vera sinn af
hvorum skóla í tilsögn sinni.
Úti í einu horninu var drengur,
sem blandaði liti í gríð og ergi
og bjó til alls konar rósaverk
og útflúr á geysimiklar pappírs-
lengjur. Ekkert skildi ég, hvað
hann ætlaði sér með þessu.
Spurði ég hann að því, og sagð-
ist hann þá vera að leita að
smekklegri gerð á veggfóðri.
eíga |
AÍþýSubluíJÉba,
vetðs a® vora
komu&f tíl
í AlþýSuhústmi,
%esigiS inm M
Ehrostís&ijtaJ
fyrir kJ. 7 að KvSfdl.
Sími m.
Lét ég mér þá skiljast, að svo
mundi vera. Engu virtist hann
taka þetta síður alvarlega en
aðrir, sem voru að mála vanda-
samar myndir eða teikna eftir
erfiðum fyrirmyndum.
Næst var farið með okkur
inn í svolítið heimili, og fór
þar fram hússtjórnarkennsla
og eldamennsku. Var þetta
stofa og eldhús, og voni þar
margar stúlkur önnum kafnar
og nokkrir drengir, sem ekkert
virtust kunna þar illa við sig.
Stofan var sérlega smekklega
útbúin, enda var okkur sagt, að
sífellt væri verið að laga þar
til og breyta um húsgögn, vegg
fóður, alls konar púða og ýmsa
híbýlaprýði. í eldhúsinu var
bakað og eldað og steikt af
FVamhald á 6. síðtL
að birgja landið ávalt sem bezt
af matvörum og öðrum brýn-
um nauðsynjum og setja varlega
á heyaforðann. Og það er ekki
nóg að safna nauðsynjavöru í
birgðaskemmur í Reykjavík.
Það verður að leggja kapp á
að dreifa henni sem mest um
landið og hafa tiltækt spm
mest vörumagn á hverjum
verzlunarstað.
Því skal ekki neitað, að nú
um sinn hefir þetta verið tals-
verðum örðugleikum bundið
vegna skorts á skipum til sigl-
inga meðfram ströndinni. En
fyrir hitt verður heldur ekki
synjað ,að um skeið hafa menn
lítt gert ráð fyrir því, að f].utn-
ingar til hafna úti um land
gætu orðið miklum örðugleik-
um háðir af völdum náttúrunn-
ar. Það er vonandi, að þjöðin
verði aldrei of harkalega minnt
á það, hvað af slíku tómlæti
getur Íeitt. En það er mikið ör-
yggi í því fólgið að hætta aldrei
til fulls að óttast „landsins
forna fjanda“, enda þótt ygli-
brún hans kunni að gerast
sjaldséðari gestur en oft h^fir
áður verið.
'ý' MSAR RADDIR hafa ver-
* ið uppi urn það í sumum
blöðum landsins í seinni tíð, að
hinir gömlu flokkar væru að
riðlast og eitthvað nýtt að fæð-
ast í þeirra stað. En furðu
þokukenndar virðast hug-
myndirnar vera um það, hvað
það eigi að vera. Vísir tekur
undir þessar raddir í gær í að-
alritstjórnargrein sinni. Þar
segir:
„Þær breytingar, sem nú eru að
gerast 1 þjóðlífi voru, munu hafa
víðtækari áhrif en flesta grunar.
Vopnabrak líðandi stundar truflar
dómgreind manna Um þá atburði,
sem eru að gerast og þeir verða
sjaldan séðir í réttu ljósi fyrr en
löngu eftir að þeir eru um garð
gengnir. íslendingar standa á mót-
um nýs tíma og allt þeirra þjóð-
líf er í tákni umbreytingarinnar.
Stjórnmálin hafa verið í deigl-
unni á annað ár, og þótt hinar
gömlu flokksbyggingar standi enn,
þá er hætt við að dagar þeirra séu
taldir í því formi, sem ,þær eru
nú. Umbrot hins nýja tíma skelfir
þær og skekur. „Ymr aldit tré.“
En þeir, sem ekki sjá að umbreyt-
ingin hlýtur að koma, halda sér
dauðahaldi í fúatimbrið og telja
sér og öðrum trú um, að það sé
enn grænt og sveigjanlegt.
Þegar menn fara að brjótast
undan flokksvaldinu, þá er það
venjulega merki þess, að mælirinn
sé farinrí að fyllast. Eitt slíkt
merkí hefir komiö fram, í út-
gáfu á nýju blaði, er nefnist „Bónd
inn“. Að því blaði standa ýmsir
| forustumenn úr tveimur stærstu
stjórnmálaflokkunum. Enginn mun
treystast til að halda því fram, að
þessir menn gefi blaðið út af ein-
skærri ánægju með flokkana, enda
hefir Framsóknarflokkurinn tekið
þessa útgáfu óstinnt upp. Þeir,
sem gefa blaðið út, hafa brotizt
út úr fylkingunum, undan flokks-
aganum, til þess að segja sínum
eigin flokksmönnum og öðrum
hvað þeim býr í brjósti og hverju
þeir telja ábótavant. Þetta er eitt
af fyrstu merkjum þeirrar póli-
tísku breytingar, sem hér er í að-
sigi' Fleiri munu vafalaust á eftir
koma.“
Máske ritstjórar Vísis herði
eitthvað upp hugann og hætti
að láta Morgunblaðið hirta sig
eins og óþekk börn á heimlli
Sjálfstæðisflokksins! Eða halda
þeir, þrátt fyrir þessi hreysti-
yrði, eftir sem áður „dauða-
haldi í fúatimbrið“?
*
Töluverð óánægja kemur
fram í ýmsum blöðum með þá
afgreiðslu, sem lýðveldisstjóm-
arskráin fékk að síðustu á al-
þingi, þegar ákveðið var, að
forsetinn skyldi ekkert synjun-
arvald fá gagnvart alþingi,
enda er lítill efi á því, að sú á-
kvörðun hefir gengið þvert í
gegn þjóðarviljanum. Þjóðólf-
ur birtir grein um þetta í gær
og krefst þess, að þessi bráða-
bir-gðastjórnarskrá verði tekin
til endurskoðunar hið allra
fyrsta. Þar segir:
„Setning nýrrar stjórnarskrár
til frambúðar er hið brýnasta og
mest aðkallandi úrlausnarefni í ís-
lenzkum þjóðlélagsmálum eins og
nú standa sakir. Þýðingarmestu
nýmæli þeirrar stjórnarskrár
hljóta að verða ráðstöfun þjóðar-
valdsins og aðskilnaður löggjafar-
valds og framkvæmdavalds.
Þjóðin verður að fylkja sér ein-
huga um þá kröfu, að þetta verk
verði urnrið hið bráðasta og af
fullri kostgæfni. Alþingi er ekki
treystandi til að leysa það af hendi
eins og nú er málum komið. Enda
liggur það nokkuj-n vegirm full-
ljóst fyrir, að innan flokkanna og
alþingis eru starfandi sterk öfl,
sem alls ekki vilja, að landinu sé
Sett viðhlítandi stjórnarskrá. Þau
öfl jmunu hugsa sér að leitast við
að láta firnast yfir fyrirheit flokk-
FftðHflSOia á 6. sftfe.