Alþýðublaðið - 28.03.1944, Síða 5

Þriðjudagar 28. marz 1944.

5
ínnrás á Kyrrahafseyjar.
Á mynd þessari sjást fótgönguliðar úr 165. herfylkinu frá New York sækja fram á einni
Kyrrahafseyj unni. Bandaríkjamenn tefldu fram skriðdrekum í innrás þessari og upprættu
þeir vélbyssuhreiður Japana á eyjunni.
Þren
NÝFUNDNALAND er eyja,
42,734 brezkar fermílur að
stærð, er liggur úti fyrir minni
St. Lawrance flóa. íbúatala
landsins nemur þrjú hundruð
púsundum. Saga lands þessa hef
ir verið hin dapurlegasta. Árið
1583 kastaði Sir Humphrey Gii-
bert eign sinni á landið í nafni
Elísabetar drottningar. Frá þeim
tíma og allt fram á átjándu öíd
hindruðu fiskframleiðendur á
vesturströnd Englands allar
framfarir í Nýfundnalandi af á-
settu ráði og í gróðaskyni, en
hagnýttu sér fiskimiðin þar af
mikilli kostgæfni. Landinu var
raunverulega stjórnað af skip-
stjórunum, er þar tóku sér ból-
festu. Sá skipstjóri, er fyrstur
settist að við hverja höfn lands-
ins um sig, þótti sjálfkjörinn til
forustu hinna, sem á eftir komu.
Það var ekki fyrr en árið 1811,
sem leyfi fékkst fyrir land til
ræktunar á Nýfundnalandi. Ár-
ið 1832 nam íbúatala Nýfundna
lands um sextíu þúsundum og
þá hlaut landið hinn fýrsta vísi
að innlendri stjórn. Árið 1855
varð Nýfundnaland samveldis-
land, og stjórnarskrá þess var
miðuð við stjórnarskrá Stóra-
Bretlands. Nýfundnaland var
svo samveldisland, er naut sjálf-
stjórnar, á árunum frá 1855 til
1933.
Árið 1933 var Nýfundnaland
svipt stjórnarskrá sinni og sam-
veldisréttindum. Frá því árið
1934 hefir landinu verið stjórn-
að áf stjórnarnefnd, sem skipuð
er sex mönnum, en landstjórinn
er formaður hennar. Nefnd
þessi er skipuð þrem brezkum
mönnum og þrem úr hópi lands
manna, og eru meðlimir hennar
tilnefndir af samveldismálaráðu
neytinu í Lundúnum, og bera
þeir ábyrgð gagnvart samveldis
veldismálaráðuneytinu en ekki
þjóðinni, sem þeir stjórna.
Stjórnmál og fjármál Ný-
fundnalands hafa verið í mikl-
um og sorglegum ólestri á liðn-
mn árum, og forustumenn lands
ins hafa reynzt næsta óskelegg-
ir í starfi sínu. Klíkuskapur og
hrossakaup hafa tíðkazt þar
mjög, og stjórnmálaþroskinn hef
ir verið sorglega lítill. Á árum
heimsstyrjaldarinnar fyrri, 1914
—1918, réðist Nýfundnaland í
stórræði, sem voru því ofvaxin
með öllu og safnaði því miklum
skuldum. — Árið 1923 var horf-,
ið að því ráði að þjóðnýta járnT
brautirnar, en það, svo og hinar
GEEIN ÞESSl, sem fjall-
ar um Mýfundnaiand,
elztu nýlendu Breta, er glat-
aði síjórnarskrá sinni og sam
veldisréttindum árið 1933, en
er nú nokkuð að færast úr
kútnum að nýju, er eftir
Kenneth Rathbone og hér
þýdd úr tímaritinu World
Digest.
miklu ríkisskuldir, er fyrir voru
ollu því, að skuldir landsins
námu fjörutíu og fimm milljón-
um dollara. Enn ukust svo rík-
isskuldirnar að miklum mun, og
þegar landið var svipt samveld-
isréttindum, námu þær alls nær
hundrað milljónum dollara.
*
RIÐ 1931 voru fjármál Ný-
fundnalands komin í slíka
óreiðu, að brezka fjármálaráðu-
neytið taldi sig til neytt að sker-
ast í leikinn og sendi því einn
af ráðunautum sínurn þangað.
Allar líkur virtust á því, að rík-
isskuldabréf landsins yrðu því
nær verðlaus, og fulltrúi brezku
stjórnarinnar var til þess kvadd
ur að finna lausn á vandamáli
þessu. Niðurstaða þessa varð sú,
að brezka stjórnin bauð Ný-
fundnalandi fjárhagshjálp að
því tilskyldu, að landið yrði
svipt stjórnarskrá sinni og sam-
veldisréttmdum. Stjórn landsins
samþykkti þessa skilmála og
fól stjórnarnefndinni völdin í
hendur án þess að bera mál
þetta undir þjóðina. Um þessar
mundir starfar engin skipulagð-
ur stjórnmálaflokkur á Ný-
fundnalandi. Stjórnmálin ein-
skorðast við það eitt að sumir
krefjast sjálfstjórnar en aðrir
vilja una því, sem nú er.
íbúatala Nýfundnalands nem
ur um þessar mundir um þrjú
hundruð þúsundum. Nær fjöru-
tíu og tvær þúsundir lands-
manna búa í St. John’s, sem er
höfuðborg landsins. Yegakerfi
landsins er í næsta1 slæmu á-
standi, og flutningaörðugleikar
því miklir sem gefur að skilja.
Almenri skólaskylda var ekki
lögleidd þar í landi fyrr en árið
1942. Þar þekkjast hvorki sjúkra
tryggingjar né atvinnuleysis-
tryggingar, og þjóð þessi stend-
ur á furðulega lágu menningar-
stigi þegar þess er gætt, að land
ið er byggt fólki brezkra ætta.
Myntin í Nýfundnalandi er
Bandaríkjadalur. En landið sel-
ur mikið af afurðum sínum til
landa, þar sem sterlingspundið
er hin ríkjandi mynt. Verðgildi
peninganna í Nýfundnalandi hef
ir verið mjög breytileik háð, en
það hefir haft mikil áhrif í þá
átt að köma fjármálum þjóðar-
innar og einstaklinga í þá ó-
reiðu, sem raun ber vitrii.
í Bretlandi og víðar annars
staðar er rætt um .„ósýnilegan
útflutning", en Nýfundnaland
hefir af „ósýnilegum innflutn-
ingi“ að segja. Bankastarfsem-
in, tryggingarstarfsemin og að-
flutningar allir er í höndum er-
| lendra fyrirtækja, sem auðgast
verulega á þéirri starfsemi sinni
á kostnað þjóðarinnar sem gef-
ur að skilja.
Viðhorfin á Nýfundnalandi
hafa nokkuð breytzt til hins
betra síðustu ár einkum eftir að
styrjöldin köm til sögu. Banda-
ríkin hafa tekið allmargar flug-
stöðvar þar í landi á leigu til
níutíu og níu ára og margt ame-
rískra hermanna hefir þar.dvöl,
en það hefir orðið til þess að
færa þjóðinni nokkra björg í
bú fyrst og fremst vegna þess,
að atvinna hei'ir aukizt verulega
vegna starfsemi þeirrar, sem
herinn hefir efnt til. Ríkisskuld
irnar nema nú um níutíu mill-
jónum dollara, og hafa verið
„innifrosnar“ eftir að styrjöldin
hófst. Ríkistekjurnar hafa auk-
izt, en þær eru taldar nema
tuttugu og fjórum milljónum
dollara ár hvert. Ríkistekjur
Nýfundnalands eru mestmegnis
óbeinir skattar. Nálivæmar töl-
ur eru að sönnu ekki fyrir hendi,
en hlutföllin eru talin vera
eitthvað um áttatíu prósent ó-
beinir skattar og tuttugu pró-
sent beinir skattar.
Verkalýðshreyfingin á Ný-
fundnalandi er enn mjög á
bernskuskeiði. Félagsskapur, er
nefnist ' Samband iðnverka-
manna á Nýfundnalandi, var
stofnaður árið 1917, en átti sér
skamman aldur. Nú eru þó nokk
ur verkalýðsfélög starfandi þar
í landi, og sum þeirra hafa mynd
að með sér samband, sem ber
heitið Alþýðusamband Ný-
fundnalands. Samvinnuhreyf-
ingin hefir einnig látið áhrifa
sinna gæta þar í landi til mik-
illa heilla fyrir land og þjóð.
Tth. á 6; sí8u.
Það vantar íþrótíahöll — Um iistir K. R,
húsnæðisleysi íþróttamanna. — Enn um leil
ardagskvöldum.
F ÞRÓTTAHÖLL bandaríska
“• seíulíösins er myndarlegt
hús — og gott til leikja. Við eig-
nm ekkert íþróttahús, þar sem
hægt er að hafa stórar íþróttasýn-
ingar og bjóða þangað fjölda á-
horfenda. íþróttahús Jóns Þor-
steinssonar hefur mjög lítið áhorf-
endasvæði, enda fyrst og fremst
byggt sem skóli — og í sundhöll
Reykjavíkur er ekkert áhorfenda-
svæði.
MAÐUR SÁ ÞAÐ á sunnudaginn
á íþróttahátíð K. R. hversu nauð-
synlegt það er fyrir okkur að eign-
ast veglega íþróttahöll, þar sem
hægt er að hafa mililar íþrótta-
sýningar fyrir fjölda gesta. Hið
myndarlega setuliðshús var full-
skipað áhorfendum. Þar mun hafa
verið um 1000 manns. Það sýnir á-
huga almennings fyrir íþróttunum.
OG ÉG VERÐ að segja það, eftir
að hafa horft á K. R.-ingana á
sunnudaginn, að það má ekki drag-
ast að slíkir menn og slík starf-
semi fái hús sem henni er sam-
boðið. Fimleikaýningin var hrein
list — og hef ég aldrei séð annað
eins á því sviði hér í Reykjavík.
P. R. 13 skrifar mér enn um leik-
ritin á laugardagskvöldum: „Mig
langar til að segja nokkur orð út
af bréfi mínu í þessum dálkum fyr-
ir skömmu. Kona nokkur hefur
tekið skrif mín fyrir og gagnrýnt;
finnst ég ekki færa nein rök fyrir
því, hvers vegna laugardagskvöld-
in eru óheppileg til leikritaflutn-
ings. Því verð ég að svara, að rök
fyrir þessu komu fram í bréfi því,
er ég sendi þér, þar sem ég sagði
að laugardagskvöldin væru öllum
kvöldum framar kvöld árshátíða,
danzleikja, samkvæma, heimboða
og alls konar glaðværðar, en þú
birtir ekki allt bréfið, og þykir
mér það leitt.“
„ANNARS ER SVO OFT búið að
færa rök að þessu í ýmsum blöð-
um, að óþarfi er að telja þau upp,
en aftur á móti hafa engin skyn-
samleg rök verið færð að hinni
hlið málsins, sem og ekki er von,
því þau eru ekki til. Konan ó-
nefnda talar um að laugardags-
flutningur leikrita sé heppilegur
að því leyti, að hann geti dregið
úr aðsókn unglinga að dansleikjum
og þ. h. skemmtunum, en þetta er
mjög mikill misskilningur."
„SENNILEGA MUNDI ekki eirrn
einasti unglingur, sem á annað
borð hefur gaman af danzi og glað-
værð, setja slílct af sér, til þess a$
hlusta á leikrit. Og er leitt til þesa
að vita, að unglingar yfirleitt skuli
ekki hlusta á leikritin, þar sem
þau oftast hafa mjög mikið gildi í
þá átt að þroska menn andlega,
jafnvel betur en beztu bækur; hafa
mjög mikið gildi uppeldislega. Þó
við sleppum öllu unga fólkinu, sem
sækir danzleikina, og roskna fólk-
inu á árshátíðunum og í samkvæm-
unum, og snúum okkur að fólkinu,
sem dvelur heima hjá sér og vill
og ætlar sér að hlusta á leikritið,
þá vill oft fara svo fyrir mörgum,
að ekki er næðissamt þetta blessað
kvöld. En næði er fyrsta skilyrð-
.ið til þess að hægt sé að njóta
leikrits.“
„UNGU SYNIRNIR og dætum-
ar eru í óða ónn að búa sig út á
ballið eða í samkvæmið, einmitt
um það leyti, sem leikritið stendur
yfir; aðrir koma að vitja, um þau;
hlátrar, fataskrjáf, vatnsniður, gest
ir koma í heimsókn og þá senni-
lega sezt við spil eða aðra leiki,
eða talað saman. Vissulega er þetta
óheppilegt kvöld. Föstudagskvöld
eru tilvalin, ekki mín vegna, eins
og fyrmefnd kona virðist álíta,
heldur vegna þess, að þau virðast
vera heppileg fyrir allan þorra
manna, þar sem engar umkvart-
anir hafa komið um, að óheppi-
legt sé að hafa kvöldvöku þá. En
þar sem þær eru sennilega næst-
vinsælasta útvarpsefnið, mundi á-
reiðanlega einhver láta heyra frá
sér, ef sá dagur væri talinn ó-
heppilegur.“
„ÞAÐ ÆTTI VEL VIÐ að hafa
leikrit og kvöldvökur til skiptis
á föstudagskvöldum, ef þau út-
varpsefni þyrftu frekara rúm, þá
að sjálfsögðu að hafa t. d. leik-
ritin einhvern annað góðan dag.
Annars er það lítið atriði með
föstudagskvöldin. Aðalatriðið er:
Útvarpsleikritin ekki um helgar.
Sagan um guð og veðrið, sem
konan sagði, á ekki við í þessu
sambandi, þar sem laugardagskv.
eru ekki heppilegri fyrir neinn, en
óheppilegri fyrir fjölda manns.
Þetta ér orðið nokkuð langt mál,
og nokkuð tíðrætt í dálkum þín-
um Hannes minn, en hver veit
nema þetta mál nái fram að ganga,
eins og svo mörg málefni, sem þú
hefur skrifað um, eða léð rúm í
dálkum þínum.“
Hannes á homi.au.
A
vantar okkur frá næstu mánaðamótum til að bera
blaðið um Grettisgötu, Framnesveg, Sólvelli og
Þingholtin. ' .(
HÁTT KAUP
AUGLÝSIÐ í ALÞÝÐUBLAÐINU