Alþýðublaðið - 28.03.1944, Page 6

Þriðjudagur 28. marz 1344.
f

Nýlega hljóp af stokkunurr» á Philadelphíaskipasmíðastöðinni við
Delawarefljót á austurströnd Bandaríkjanna stærsta herskip,
sem nokkurn tíma hefir verið smíðað fyrir Bandaríkjaflotann.
Það er orustuskipið ,,Wisconsin“, sem er 52 000 smálestir og
kostaði 90 milljónir dollara. Því hefir verið haldið fram að þýzku
orustuskipin „Bismarck" og „Tirpitz'í hafi verið, jafnstór, en
af hálfu hins opinbera hefir það aldrei verið viðurkennt í Þýzka-
landi og ætti þá „Wisconsin“ að vera stærsta herskip í heimi.
Myndin var tekin, þegar orustuskipið hljóp af stokkunum.
\y
Stersfa hership í heimi!
HVAÐ SEGJA HIN BLÖÐIN
Frh. af 4. síðu
veldur því, hve tiltölulega
hljótt er aftur orðið um fyrir-
hugaða lausn sjálfstæðismáls-
ins. Það er engin ástæða til að
vera með neinn hávaða í sam-
banidi við hana, þó að þjóðin
muni, þegar til hennar kastá
kemur við þjóðaratlkvæða-
greiðsluna í vor, vafalaust
fylkja sér einhuga um þær sam-
þykktir, sem alþingi gerði. Hún
befir það ekki á tilfinningunni,
að verið sé að slíta nein kúg-
únarbcnd, þó að hún rjúfi nú
þau aðeins formlegu tengsl, sem
eftir eru aí hinu aldagamla
sambandi við bræðraþjóðína
suður við Eystrasalt. Og gleð-
in er blandin meðan stjórn-
málaástandið í landinu sjálfu
er slikt, sem það nú er. Það
er ekki nóg að vera frjáls út
á við, ef harða baráttu verður
að heyja við óstjórn og kúg-
únaranda, jafnvel lævisa a.genta
erlends’ valds, innanlands.
Bfóma- 00 mafjurfa-
fræið
er komið.
Blómabiíðio Garður
‘6681 F“fS — 'Z pæjfssgrEO
j^renglagar f uodaa
iands.
(Frh. af 5. síðu.)
Árið 1942 störfuðu þar fimmtíu
lánsfélög, fjörutíu kaupfélög og
níu útgerðarfélög, sem öll eru
rekin á samvinnugrundvelli.
Félagatala allra þessara sam-
vinnufélaga nemur um fimmtán
þúsundum.
I
*
LÁNSFÉLÖGIN virðast njóta
mikilla vinsælda á Ný-
fundnalandi og valda því, að
samvinnuhreyfingunni vex þar
mjög fylgi, enda kemur þetta
til af staðháttum og þjóðskipu-
lagi, sem eru nokkuð á annan
veg þar en í öðrum löndum.
Lánsfélög þessi eru eins konar
| sparnaðarfélög, er lána fólki fé
j gegn lágum. vöxtum. Félagarn-
ir taka lán, þegar þeir hafa orð-
ið fyrir veíkindum eða cðrum
ófyrirsjáanlegum óhcppum, eða
ráðast í einhverjar framkvæmd
ir, sem krefjast fjárframlaga.
Engum þeim, er dvalizt hefir
á Nýfundnalandi, þótt eigi sé
nema skamma hríð, dylst það,
að Bretar hafa vanrækt þetta
land mjög til þessa, Um þessar
mundir ræða Bretar mjög um
frelsi og sjálfstæði landa eins og
Póllands og Indlands, svo að
einhver séu nefnd. Þó er þetta
fyrrverandi samveldisland og
fyrsta nýlenda Breta gleymt og
vanrækt og þjóð þess látin una
einræði sjö manna.
\
Framhald af 4. síðu.
3.
Gunnþórunn, yngsta dóttir
þeirra hjóna, Kristjáns Kröyers
og Margrétar Þorgrímsdóttur,
giftist árið 1899 Jóni Jónssyni
frá Fossvöllum, og tóku þau við
búsforráðum árið 1903. Hún var
fædd 15. ágúst 1873, en hann
var tvéimur árum eldri. Þau
munu hafa þótt vænlegar mann-
eskjur. Hún var kona álitleg,
hafði notið meiri tilsagnar til
munns og handa en þá gerðist
um flestar bændadætur, verið
við nám í Reykjavík, og hún
erfði nokkrar eignir, þó að efni
foreldra hennar skiptust í all-
margá staði. Þá þótti hún rösk-
leg, kappsöm og hin líklegasta
búkona. Hann er mikill maður
vexti, heilsuhraustur og mjög
sterkur, var áhlaupamaður til
vinnu, jafnvel svo, að sérstakt
rnátti teljast, og hann var bók-
lega vel menntur, hafði gengið
í Möðruvallaskóla, verið þar, að
ég hygg, efstur í bekk. Höfðu
og margir auga á honum til
mannaforráða.
Jón bóndi Jónsson er enn á
lífi og má heita hafa fullt þrelc
til sálar og líkama, og hann
dvelur nú hjá sonum sínum,
tengdadætrum og barnabörnum
á Hvanná. Ég mun nú nokkuð
víkja að honum, áður en ég
minnist frekar á hina látnu.
Eins og áður er sagt, var hann
— og er raunar enn — ham-
hleypa til vinnu, og aldrei undi
hann því, að hafa ekki nóg hey
handa öllum sínum skepnum,
enda mun hann hafa haft góða
hæfileika til bústjórnar og bú-
sýslu, og kom mætavel að sér
hjúum. En hann var og er bóka-
maður mikill og hneigður til
fræðimennsku. Einkum hefir
hann mætur é miálfræði, Ég
hefi séð hann lesa langar mál-
fræðibækur eins og aðrir lesa
reyfara, en raunar er hann
kappsmaður um hvert verk og
hvert mál, sem hann á annað
horð gefur sig að. Hann varð
snemma vel fær í Norðurlanda-
málum og ensku, enda ágætur
íslenzkumaður, prýðilega ritfær
og vandur að máli og stíl og
hefir yndi af djúpviturlegum
líkingum í skáldskap. Hann tók
og að leggja stund á þýzka
tungu, og þá er hann sat fyrst
á alþingi, fékk hann sér kennslu
í þýzkum íramburðf hjá Bjarna
alþingismanni frá Vogi. Man ég
vel, hve hissa ég varð, þegar ég
sá Jón vorið 1923, er hann var
á sýslufundi á Seyðisfirði, sitja
við það hverja tómstund að lesa
Faust Goethes á þýzku. Ég get
ekki setið á mér að geta þess
hér, að annar bóndi á Jökuldal
lagði stund á ekki aðeins Norð-
urlandamál, heldur og ensku,
þýzku og jafnvel frönsku. Hann
hafði og mikinn áhuga á eðlis-
; fræði og heimsspeki. Hann heit-
ir Björn Þorkelsson og bjó lengi
í Hnefilsdal, var hreppstjóri
Jökuldælinga og góður bóndi,
valmenni mikið og vinsæll.
Hann dvelur nú hjá syni sín-
um norður í Eyjafirði, Þorkeli
bónda á Varðgjá.
Þá hafði Jón snemma mikinn
áhuga á þjóðmálum, var um
aldamót kosinn oddviti og síðan
sýslunefndamiaður Jökuldæl-
inga, og hafði um sitthvað for-
ustu eystra. Hann mun sitja enn
í hreppsnefnd, en hefir vikið frá
sér oddvitastörfum og sýslu-
nefndarstörfum hætti hann fyrir
tveimur árum. Á þing var hann
kosinn fyrir Norður-Múlasýslu
1908, og einnig 1914 og 1916,
en hefir ekki síðan 1919 átt
sæti á þingi, en hins vegar hef-
ir hann ennþá brennandi áhuga
á þjóðmálum og því, er gerist
úti um heim. Hann hefir alla
tíð verið einstaklingshyggju-
maður, kjarkmikill, þverlyndur
nokkuð og einförull í skoðunum,
en hressilegur í viðtali, gaman-
samur og glettinn nokkuð, skap
mikill, en þó yfirledtt spaklátur.
Af þeim mönnum, er hann kynnt
ist á þingi, mun mestur vinur
hans hafa verið dr. Jón Þor-
kelsson, en Jón á Hvanná hefir
og sérstakar mætur á Benedikt
Sveinssyni fyrrv. forseta, og
Þórami Jónssyni á Hjaltabakka.
Öllum mun það vera ljóst, að
maður svo bókhneigður sem Jón
og jafnmikið viðriðinn opinber
mál, hafi eytt allmiklum tíma
og starfsorku frá búskapnum,
og er ekki vandséð, að hið stóra
og umfangsmikla bú muni hafa
liðið við hin ýmsu áhugamál
húsbóndans, óskyld búsýslunni.
Ekki hallaði samt hag Hvann-
árbúsins lengi framan af bú-
skapartíð Jóns. En á hinum fyrri
stríðsárum varð það auknum
vandkvæðum bundið að fá gott
fólk — og nægilega margt til
starfa í sveit, e neinmitt þau ár-
in öll sat Jón bóndi á þingi. Þá
voru sumarþing, og stundum
kom þingið saman tvisvar á ári,
eða sat sérlega lengi á rökstól-
um. Veturinn 1919—1920 var
hinn versti á Austurlandi, en
haustið 1920 varð geipilegt verð
fall á afurðum bænda. Síðan
komu hin erfiðustu kreppuár.
Þá hnignaði mjög hag Hvannár-
búsins, þó að þar væri jafnan
mikill peningur og gnægð alls.
Víða urðu töp mikil hjá bænd-
um, en Jón bóndi var allra
manna greiðviknastur um á-
byrgðir og hvers konar hjálp.
Aldrei keyrði þó um þverbak,
og synir þeirra Hvannárhjóna,
sem við tóku upp úr 1930, búa
stóru búi og eru mjög vel efn-
aðir bændur.
Nærri má geta um það, að öll
hin opinbera starfsemi Hvannár
bóndans hafi orðið til þess, áð
umsvif húsfreyjunnar hafi auk-
izt meira en lítið og þá áhyggj-
ur að sama skapi. Sex voru börn
in, stórt búið, erfitt að fá fólk,
þá er fram í sótti, og húsfreyjan
eins og annars verður að vikið
síðar, einstök kona að iðjusemi
og skyldurækni, og náði sú
skyldurækni eins til bús sem
barna. Á bezta aldri missti hús-
freyjan heisluna, átti um 30 ára
skeið við að stríða hina mestu
vanlíðan og oft þjáningar. Hún
fékk mjög illkynjaða taugagigt,
og þó að ýmsra lækna væri leit-
að, var það að litlum notum.
Þegar heim kom kölluðu skyld-
urnar, og kallinu var hlýtt.
Hvorki húsfreyju né föður
hennar féll það vel að Jón bóndi
gæfi sig svo mjög að opinberum
störfum sem raun varð á. Sagði
hún honum meiningu sína um
þá hluti sem aðra, því að hún
sagði aldrei annað en satt, ef
hún sagði nokkuð. Samt var það
svo, að þó að sitt sýndist hvoru,
þeirra hjóna, þá varð það aldrei
til sundurlyndis, og hygg ég, að
hjónabandið hafi verið allsér-
stætt að innileik. 111 orð munu
ekki hafa farið milli Hvannár-
hjóna alla þeirra samvistardaga,
og stilltu bæði skap sitt. Orðin
„Jón bóndi“, en svo kallaði hús-
freyja oft og tíðum bónda sinn,
' sagði hún jafnan með sérstök-
um blæ, og hefði einhver viljað
bera hann lastyrðum í hennar
eyru — að honum fjarstöddum,
þá hygg ég, að sá hefði aldrei
orðið margorður. Hitt er annað:
; Hún hló oft að ádeilum á Jón
t bónda, þegar hann átti í erjum
; við menn að henni áheyrandi, og
i það eins, þó að hann yrði að taka
t á öllu sínu til varna. Þá glotti
hann við tönn, og bliki brá fyrir
Ií augum. Það er svo trúa mín,
að þó að húsfreyja ætti við
mjög kveljandi vanheilsu að
stríða og enginn von væri um
bata upp á síðkastið, svo að telja
má, að henni hafi verið þörf á
hvíldinni, þá muni bóndi henn-
ar seint bera bætur þess harms,
sem að honum var kveðinn við
lát hennar. Það er trúa mín, segi
ég en engin vissa, því að um
slíka hluti mælir Jón bóndi á
r
Fær hún að íeika
með Chaplin ?
Þessi unga leikkona, Alice
Ealand heitir hún, sagði ný-
lega frá því, að hún ætti að
leika stjörnuhlutverk í nýrri
Chaplinkvikmynd. Frá vinnu
stofu Chaplins hefir ,þó síðar
verið yfirlýst, að það væri að
minnsta kosti of snemmt að
fullyrða slíkt.
Hvanná manna fæst, enda kann
hann manna bezt að hafa þar
um fá orð, sem honum þykir
ekki vert að beitt sé, hvort held
ur væri málkyngi eða málæði.
Eins og áður er getið, eign-
uðust þau Hvannárhjón sex
börn. Elzt er kona mín, Kristín,
heitin eftir afa sínum, Kristjáni
Kröyer, þá Einar og Benedikt,
bændur á Hvanná, báðir kvænt
ir, Jón, skrifstoíumaður hjá
Kaupfélagi ísfirðinga, einnig
kvæntur, Halldór, sem þjáist af
langvarandi sjúkdómi, og Elín,
gift í Reykjavík. Öll eru börn-
in vel gefin og vandaðar mann-
eskjur.
Þeir Hvannárbræður, Einar
og Benedikt, búa félagsbúi, báð
um til mikilla hagsbóta, enda
er samkomulag þeirra hið bezta,
og mun það hafa verið Gunn-
þórunni húsfreyju hin mesta
huggun í vanheilsu hennar, að
sjá öllu vel farnast á Hvanná,
sjá þar efnileg barnabörn og
njóta þar umhyggju tengda-
dætra.
(Niðurlag á morgun.)

UtbreiSið Albvðublaðið.