Alþýðublaðið - 25.04.1944, Blaðsíða 4

ILTyÐUBLAÐItl
fUþijðtiblaðÍð
Rltstjórl: Stetán Pétnrsson.
Bímar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Ritatjórn og afgreiCsla í Al-
þýðubúsinu við Hveríisgötu.
Dtgefandi: AlþýSnflokknrinn.
Simar atgreíöslu: 4900 og 4906.
Verö i lausasölu 40 aura.
i
Alþýðuprentsmiðjan b.t |
Orðabök, sei brýa
prí er orðln ð.
FRÁ því befir verið skýrt
ekki alls fyrir löngu, að
iÞórihallur Þorgilsson magister
hefði 1 hyggju, að semja íslenzka
orðabók yfir landfræðiheiti.
Mun mörgum hafa þótt það
góð tíðindi, enda fyllilega tíma-
bært, að það verk verði unnið
hið bráðasta.
*
Nauðsyn þessa verks er svo
trvímælalaus, að ekki er þörf
að fjölyrða um hana. í fram-
burði og réttritun staðanáfna
og landfræðiheita ríkir nú slík-
ur glundroði hér á landi, að
ekki má lenigur við svo búið
standa. Gleggst hafa menn fund
ið til þessa í sambandi við frétta
flutning blaða og útvarps. Þess
eru ófá dæmi, að sama staðar-
nafnið er ritað með þrennum eða
eða fernum hætti eftir því,
hvaða blað á hlut að máli. í
framburði ýmissa staðaheita eru
jafnvel enn fleiri tilbrigði. Hafa
anenn t. d. oft orðið þess varir,
að sama nafnið er borið fram,
sitt með hverjum hætti í frétta-
flutningi útvarpsins, eftir því
hver flytur þar fréttir.
Þá snertir þetta mál mjög
Skóla landsins, allt frá barnaskól
um til efstu bekkja menntaskóla
Glundroðinn, sem ríkir í þess-
um efnum, torveldar landa-
fræðikennslu skólanna mjög til
finnanlega. Samning orðabókar
yfir landfræðiheiti, þar sem
tekið sé upp eitt löggilt heiti
yfir hvern stað, ritháttur þeirra
samræmdur og framiburður og
raktar helztu sögulegar og l§nd
fræðilegiar upplýsingar, sem
heitinu eru tengdar, er þvx hið
mesta nauðsynjamál.
*
Það orkar ekki tvímælis, að
samning orðabókar sem þessar-
ar er tímafrekt og kostnaðar-
samt starf, sem ýmsir menn
mundu verða að leggja hönd að.
Virðist því óhjákvæmilegt, að
til komi opinber stuðningur við
þetta verk, í hvaða formi sem
hann yrði veittur. Ekki væri ó-
eðlilegt, að verk þetta væri unn-
ið að einhverju eða öllu leyti
á vegum þeirrar bókagerðar, er
ríkið rekur. Verkefni opinberrar
bókaátgáfu er án efa fyrst og
fremst það að stuðla að útgáfu
stórra og nauðsynlegra ritverka,
sem ótvíræð þörf er fyrir, enda
‘þótt brugðizt geti til beggja
vona með fjárhagslegan ágóða,
að minnsta kosti fyrst í stað.
Margir einstaklingar, sem við
bókagerð fást, hafa ekki bol-
magn til að hrinda slíkum verk-
■um í framkvæmd. Þetta gildir
um samningu og útgáfu land-
fræðiheitaorðabókar. Þess mun
naumast að vænta, að einstakl-
ingar sjái sér fært að leggja
fram það fé, sem óhjákvæmi-
lega er þörf fyrir, meðan á samn
ingu verksins stendur. Öll rök
mæla því með því, að þetta nauð
synjavenk verði unnið fyrir op-
inibera tilhlutun og með stuðn
ingi af opinberri hálfu.
. * —<m
teeiðiS AtbvSublaðið.
Guömundur O. Hagalín:
Lagðist Ógautan pá djúpt...
AFREMSTU SÍÐU í ÞJÓÐ-
VILJANUM frá 6. ágúst
1939 stendur svohljóðandi
klausa:
„Halldór Kiljan Laxness rit-
höfundur ritar í dag í Víðsjá
Þjóðviljans um samband ís-
lendinga og Dana. Er greinin
einkum rituð með hliðsjón af
þeim straumhvörfum, sem nú
eru að verða á utanríkispólitík
Danmerkur.“
Við' flettum blaðinu, og á
annarri og þriðju síðu getur að
líta Víðsjá Laxness. Hér skulu
nú birtar úr henni kaflar —
með leturbreytingum eftir höf-
und þessarar bókar: .
„Það er frægt orðið, að for-
ráðamenn dönsku stjórnarflokk
anna hafa nú fyrir skömmu
gengið til Berlínar til þess að
gera þar fyrir hqnd danska rík-
isins tryggðasáttmála yið
þýzka fasista. Á yfirborðinu 1 ít-
ur samxxingur þessi að vísxx út
sem skrítla: eitt höfuSatriði
samningsins er hvorki rneira né
minna en það, að Danir lofa því
hátíðlega að ráðast ekki á Þýzka
land til að Ieggja það undir sig
með vopnavaldi. í augum ó-
kunnugra virðist „skuldbind-
ing“ af þessu tagi aðeixxs vera
tilraun Dana til að Ieika fífl
fyrir öllum heiminum, en þar
sem litið er á hið heimspóli-
tíska tafl, dylst engum, hvað
sáttmálinn táknar, hann er að-
eins yfirlýsing þess, að Dan-
mörk sé opinberlega dregin und
ir pólitískt áhrifasvið Þýzka-
lands, dönsk viðskiptapólitík
og utanríkisstefna, sámhæfð
heimspólitík möndulríkjanna. Á
úrslitatímum, þegar þjóðirnar
skipa sér í fylkingar til væntan-
legra átaka, hefir Danmörk val
ið sér stöðu. Hvort það hefir
verið tilgangur danskra stjórn-
arforkólfa að kaupa sér frið við
Þjóðverja með þessum skrípa-
sáttmála eða ekki, þá getur sam
hæfing danskrar utanríkisstefnu
við Þýzkaland ekki táknað ann
að í augum Bretlands en yfirlýs
ingu um andbrezka stefnu. En
um leið cg samhæfing við Mönd
ulinn er andbrezk afstaða,þá ér
hún ekki síður andnorræn af-
staða. Með samningnum hefir
Danmörk brotizt út úr hinni
norrænu hlökk. Sú staðreynd, að
það ríki, sem hefir konung sam
eiginlegan við okkur íslendinga
og lögfestan samning um gagn-
kv^em þegnréttindi, skuli á þess
um hættulegu tímum hafa skip-
að sér í andbrezka afstöðu með
því að gera tryggðasáttmála við
höfuðóvin Bretlands um leið og
önnur norræn ríki telja sér
skylt að synja boði um slíkan
sáttmála, það hlýtur að knýja
íslenzka sambandsvini og pass-
ifa abdikasjónista til endurskoð
unar hinna svokölluðu sam-
bandsmála.11
Seinna í greininni segir Lax-
ness:
„Að minnsta kosti fer það að
verða augljóst, að við hijótum
að isetja skilyrði fyrir áíram-
haldandi samstarfi, sem okkur
hefði ekki boðíð í grun að setja
þyrfti. Þessi skilyrði eru fyrst
og fremist þau, að danska stjórn-
in fjarlægist stefnu „andkomm-
únistíska sáttmálans,“ þ. e. a. s.
utanríkispólitík möndulveld-
anna, sem beint er gegn okkar
eðlilega verndara, Bretlandi.“
Þannig skrifaði Halldór Kilj-
an Laxness um ráðstöfun
dönsku lýðræðisflokkanna að
taka tilboði Þjóðverja um
, ,ekki-árásar ‘ ‘-sáttmála, sem
líklega væri eins rétt að nefna
griðasáttmála á íslenzku.
Hálfri þriðju viku eftir að Lax
ness skrifaði þessa „Víðsjá“,
undirrituðu utanríkisráðherrar
Rússa og Þjóðverja, Molotoff
og von Ribbentrop, griðasátt-
mála fyrir hönd ríkja sinna.
Sáttmáli þessi var gerður „á
ALDREI fyrr í íslenzkum bókmenntum hafo konunúnistar
verið húðstrýktir á jafn eftir minnilegan hátt og í
hinni nýju bók Guðmundar G. Hagalín, „Gróður og sandfok“,
sem kom út á forlagi Víkingsútgáfunnar; og það er vissu-
lega engin tilviljun, að þeir hafa hingað til talið sér heppi-
legast, að þegja með öllu um hana.
Bókin fjallar aðallega um hið kommúnistíska trúboð
hér á sviði bókmennta og Iista, en lýsir einnig ágætlega
„línu“ þeirra, eða réttara sagt „línudansi“ á sviði stjórnmál-
anxxa, bæði innlendra og alþjóðlegra.
Hér birtist, með leyfi höfundarins, sá kafli bókarinnar,
sem fjallar um afstöðu kommúnista til ófrxðarins og aðila
hans. f :j1 U
úrslitatímum, þegar þjóðirnar
skipa sér í fylkingar til væntan
legra átaka“, eins og Laxness
'sagöi x greininni um Dani hinn
6. ágúst. Rússland hafði „valið
sér stöðu“, og „hvort það hefir
verið tilgangur“ rússneskra
„stjórnarforkólfa að kaupa sér
frið við Þjóðverja . . . eða ekki,
þá getur samhæfing“ rússneskr
ar „utanríkisstefnu við þýzka
ekki táknað annað í augum
Bretlands en yfirlýsing um and
brezka stefnu. En xxm leið og
samhæfing við Möndulinn er
andbrezk afstaða, þá er hún
ekki síður andnorræn afstaða.“
Takið eftir því, lesendur góð-
ir, að ég tek hér upp orð Lax-
ness óbreytt, nema hvað ég set
rússneskra í stað danskra og
rússneskrar í stað danskrar. Þið
hljótið að sjá, að Rússland hafði
samkvæmt dómi Laxness um
Danmörku, „skipað sér í and-
brezka afstöðu með því að gera
tryggðasáttmála við höfuðóvin
Bretlands.“
Hlutu nú ekki kommúnistar
— með utanríkismálasérfræð-
ing sinn, Halldór Kiljan Lax-
nes, að skipa sér gegn Rússum
í þessu máli og dæma þá ærið
óvægilega, ekki sízt þar sem
það lá í augum uppi, að lóð
Rússlands hlyti á úrslita- og
hættutímum, en það sá Laxnes,
að tímarnir voru, að vega svo
óendanlega miklu meira í vog-
arskál heimsmálanna en lóð
Danmerkur?
Verkanir griðasáttmála Rússa
við Þjóðverja létu ekki bíða sín
ákaflega lengi. Hinn 1. septem-
ber réðust Þjóðverjar á Pólland
og tóku Danzig hersltildi. Svo
sögðu Frakkar og Bretar Þjóð-
verjum stríð á hendur.. . Og
Rússar létu sér ekki nægja
griðasáttmálann við Þjóðverja
og ;þá andbrezku afstöðu, sem
í honum fólst, heldur gerðu
þeir líka viðskiptasamning við
Þjóðverja, þar sem þeir tryggðu
þeim margt það, sem þeir gátu
ekki án verið, meðan þeir voru
að brjóta undir sig bandamenn
Breta: Pólverja og Frakka —
og einnig frændþjóðir okkar
Norðmenn og Dani. Ennfremur
Hollendinga og Belga, Júgó-
slafa og Grikki.
Ja, áttu íslenzkir kommúnist
ar nægilega sterk orð til þess að
lýsa glapræði vina sinna,
Rússa?
Hinn 25. ágúst 1939, tveim
dögum efir að utanríkisráðherr
arnir Molotoff og von Ribben-
trop skrifuðu undir hinn örlaga
þrungna griðasáttmála, flutti
Þjóðviljinn grein með eftirfar-
andi aðalfyrirsögn:
„Brjóta sovétríkin „öxulinn“?
„Sovétríkin gera ekkiárásar-
samning við Þýzkaland og rjúfa
þar með heimsbandalag fasista
ríkjanna gegn kommúnisman-
griðasáttmálanum „brotið með
einum pennadrætti“ andkomm
únistíska möndulinn og Hitler
hafi fengið bolsivikum í hendur
lykilinn að framtíð Evrópu. Hjá
Laxness andar í grein þessari
heldur kalt til Breta, „okkar
eðlilega verndara“ frá því fimm
vikum áður en þetta gerðist,
enda er nú Laxness auðvitað
kominn í „andbrezka afstöðu“,
þar sem hann hyllir hjástoð
Þýzkalands, Rússa. I annarri
grein í Þjóðviljanum segir hann
píðan:
„Þýzki fasisminn sem „fræði
grein,“ þjóðarvakning og
Þriðjudagur 25, apríl 1944»
va'Mastefna byggðist á bar-
áttunni gegn bolsivismanum
sem undirstöðu. Með griðasátt-
mála þýzka ríkisins við bolsé-
vismann er þessari undirstöðu
kippt burt, hugmyndakerfi naz
ismans lamað, þýzki fasisminis;
sem fagnaðarboðskapur gegn
Ibolsivisma er ekki lengur tiL
Um leið er baráttan gegn fas-
ismanum ekki lengxxr einkunnar
orð, nema með takmörkuðu inni
haldi: broddurinn hefur verið
sorfinn af þessu hættulega
vopni auðvaldsins; vígtennum-
ar dregnar úr þessu villidýrij
sem átti að rífa bolsann á hoL
i Eftir er gamall og spakur seppi,
[ sem enginn bolsiviki telur fram
i ar ómaksins vert að sparka x
| svo um munar.“
) „Lagðist Ógautan þá djúpt“,
í mundi einhvers staðar standa £
| Þorsteins sögu Víkingssonar!
I sambandi við þá heimsmála
speki Laxness, sem kemur fram
í hugleiðingunum út af griða-
sáttmála Rússa og Þjóðverja,
læt ég nægja að skírskota tii
þeirrar styrjaldar, sem nú geis-
ar og útvarpsáróðurs Þjóðverja
viðvíkjandi útrýmingu bolsi-
vismans. Menn geta svo sjálfir-
ályktað um tannleysi hins
gamla og spaka seppa.. . Ein-
hvern tíma var sagt: „Mikil ei
trú þín, kona“!
Kommúnistar hafa löngum á
iþví stagazt, að Rússar væra.
verndarar smáþjóðanna og frið
arins í veröldinni. Kristinn
Andrésson, bókmenntalegur og
yfirleitt menningarlegur leið-
togi allra kommúnista hér á'
landi, segir í Rauðum pennum,
að kjörorð Ráðstjórnarríkjanna.
Frh. af 6. síðu.
um"
Já, svona var þá tónninn! Hinn
9. september segir svo Halldór
Kiljan Laxness í grein í Þjóð-
viljanum, að Rússar hafi með
FLOKKSÞING Framsóknar
er enn ofarlega á baugi í
dálkum blaðanna. Morgunblað-
ið gerir það að umtalsefni í að-
alritstjórnargrein sinni á sunnu
daginn. Þar segir meðal ann-
ars:
„Sennilega hefir hinn nýkjörni
formaður staðið að því að setja
einskonar nýtt „vörumerki“ á
flokkinn með stjórnmálayfirlýs-
ingu, er þingið var látið sam-
þykkja. En hvernig er svo þessi
stjórnmálayfirlýsing? Hún er á-
reiðanlega ein lélegasta grautar-
gerð, er sést hefir í stefnuyfirlýs-
ingum stjórnmálaflokka hér á
landi. Hún á að vera eins konar
skilgreining á „stefnuskrá og
starfsaðferðum“ Framsóknarflokks
inis; en ef hægt er að finna nokk-
uð út úr henni, er það einna helzt
það, að hún dragi upp mynd af
flokknum í líkingu við austurlenzk
ar skurðgoðamyndir, þar sem út-
limír og alls kyns angar stefna í
allar áttir og skapnaður allur hiim
ófétislegasti.
Framsóknarflokkurinn er sagður
„fyrst og fremst flokkur bænda“.
Þá flokkur „fiskimanna“. Loks
flokkur „annarra framleiðenda“,
að vísu aðeins þeirra, sem eru
„vimmndi“. Ennfremur flokkur
„alíra þeirra, sem viðurkenna gildi
og nauðsyn samvinnunnar“. Og
allra síðast er hann svo „jafnframt“
öllu þessu „frjálslyndur miðflokk-
ur“!
Enn segir í þeirri merku „stjóm-
málayf irlýsingu“: Framsóknar-
t flokkurinn hafnar öllu samstarfi,
' sem ekki er byggt á lýðræðis- og
! umbótagrundvelli, en getur sem
frjálslyndur miðflokkur átt meira
eða minina samstarf við hvem þann
stjórnmálaflokk eða fulltrúa, sem-
þjóðin hefir falið umboð sitt á lög-
legan hátt —“. Virðist þá engu
skipta, þótt viðkomandi væri e. t.
v. ólýðræðislegur öfgaflokkur, eða
byltingaflokkur? Eða er hugsunin,
að teygjanleikirm og tækifæxis-
. stefnan í hinum nýja framsólcnar-
I' skrokki skuli engum takmörkum.
háð?“
Þannig farast Morgunblað-
inu orð um hinar nýju stefnu-
yfirlýsingar Framsóknarþings-
ins. En um formannsskiptin,.
sem urðu að flokksþinginu
loknu segir það í Reykjavíkur-
bréfi sínu á sunnudaginn:
„Ýmsir menn hafa borið það úpp*
í sér, að ef stofnandi Framsóknar-
flokksins yrði lækkaður í tign iim-
an flokks síns, þá myndi hann
ganga úr flokknum og fá hami klof
inn. En því fer fjarri, að nokkxxr
slík flokkssprenging standi fyrir
dyrum. Jónas Jónsson verðxxr £
miðstjórn Framsóknarflokksins eft
ir sem áður, þó hann sé ekki leng-
ur í formannssæti, og vinnur þar
að hugðarefnum sínum.“
Sennilega þarf ekki frekar
vitnanna við um þetta atriði,
Morgunblaðið hefir í seinni
tíð átt vingott við Jónas og ættl
að vita þetta blaða bezt, nema
ef Vísir skyldi vera enn betur
innvígður í fyrirætlanir hans.
*
í Reykjavíkurbréfi Morgunr
blaðsins á sunnudaginn er ver-
ið að reyna að bera það af Sjálf
stæðisflokknum, að hann, eða
sumir forystumenn hans, hafi
á sínum tíma verið nokkuð vin1-
samlegir nazismanum. Morguis
blaðið segir um þetta:
,,í öllum andstæðingablöðum
Sjálfstæðismanna birtast sífeldlegsi
aðdróttanir til Sjálfstæðismanna
um að flokkur þeirra sé undir fas-
I istiskum eða nazsitiskum áhrifum.
| Ailir þeir, sem þannig skrifa, vitai
j sem er, að þetta eru staðlausir staf-
1 ir. En innan þessarar flokkþrenn-
ingar er flokkur eínn, sem í hátt
upp í 2 ár styrjaldarinnar lýsti sig
vinveittan Hitler. Það er ekki fyrr
Frh. á 6.. síðu.