Alþýðublaðið - 14.05.1944, Blaðsíða 4

•s
Sunnudagur 13. maí 1944«.
Jéa BlCndal:
Philadelphiusáttmálinn.
Mtstjóri: Stefán Pétnrsson.
aímar ritstjórnar: 4901 og 4902.
Kitstjórn og aígreiðsla í Al-
pýðuhúsinu við Hverfisgötu,
Cftgefandi: Alþýðufiokkorinn.
Simar afgreiðslu: 4900 og 4908.
Verð 1 lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.l
Varhugaverð
vinnubrögð.
KOMMÚNISTABLAÐIÐ hér
telur sig í gær hafa fengið
mikinn hvalreka á fjörur sínar.
Svo er mál með vexti, að
hinn þekkti alþýðuflokksmaður
Hannibal Valdimarsson skóla-
stjóri á ísafirði hefir fyrir tveim
ur dögum birt grein í blaðinu
S'kutulí þar á staðnum, þar sem
hann gerir fyrirfram grein fyrir
atkvæði sínu um skilnaðinn og
lýðveldisstofnunina. Segist hann
munu greiða atkvæði með skiln
aðinum, en á móti lýðveldis-
stjórnarskránni með því að hann
sé óánægður með þýðingarmikil
atriði hennar.
Út af þessu gerir Þjóðviljinn
sig geysilega digran í gær og
segir: „Alþýðuflokksforingi á
ísafirði svíkur í sjálfstæðismál-
inu!“ Lætur það og að líkuim,
að hann gleymir því ekki í þessu
sambandi, að saka Alþýðuflokk-
inn í heild um svik við það sam
komulag, sem flokkarnir gerðu
á alþingi um afgreiðslu málsins;
því að hvers virði væri sjálf-
stæðisbaráttan og þjóðarat-
kvæðagreiðslan fyrir Þjóðvilj-
ann, ef hann fyndi ekki ein-
hverja átyllu til þess að saka
Aliþýðuílokkinn um svik í
henni?!
*
Það væri Sannarlega ekki
óstæða til að eyða fleiri orðum
að þessum svikaskrifum Þjóð-
viljans, eÆ þau stæðu ekki í sam
bandi við mjög alvarlegt fyrir-
brigði, sem vart hefir orðið í
undirbúningi þjóðaratkvæða-
greiðislunnar.
Allir flokkar alþingis urðu
sem kunnugt er að endingu á-
sáttir urn það, eftir að búið var
•að nó samkomulagi um að fresta
þjóðaratkvæðagreiðslunni um
skilnaðinn til 20. maí og taka
17. juní út úr gildistökuákvæði
lýðveldisst j órnarskrárinnar, að
beita sér í sameiningu fyrir sem
mestri jákvæðri þátttöku í af-
greiðslunni um hvorttveggja.
Þar með munu allir hafa talið
þaö tryggt, að bæði skilnaðurinn
og lýðveldisstofnunin yrði sam-
þykkt með tilskildum og tví-
mælalauist yfirgnæfandi meiri-
hluta. Hins vegar liggur það í
augum uppi, að enginn flokk-
anna tók með þessu samkomu-
lagi né heldur gat tekið nokkra
ébyrgð á atkvæði hvers einstaks
meðlims sínis. Má þó vera, að
Komimúnistaflokkurinn sé í
krafti hnútasvipunnar frá
Mioskva orðinn svo einvaldur
yfir meðlimum sínum, að þeir
þori, ihvað sem sannfæringu
þeirra sjálfra líður, ekki ann-
að en að greiða atkvæði eins og
honum þóknast að skipa fyrir
í hívert sinn. En Aliþýðuflokkur
inn befir >að minnsta kosti aldrei
ætlað sér þá dul, að kúgá: hvern
einstakan meðlim sinn frá sann
færingu sinni; o<g sízt hefir hann
talið það sæmilegt, að gera það í
því viðkvæma máli, sem hér er
rnn að ræða.
þitt er svo annað mól, að Al-
þýðuflofckurinn sem slíkur hefir
ijíðan samkomulag náðist á al-
þingi um löglega afgreiðslu
Frh. af 6. síðu.
IFYRRADAG barst sú fregn
frá Bandaríkjunum, að á
ráðstefnu Vinnumálasambands-
ins, sem undanfarið hefur ver-
ið haldin í borginni Phila-
delphíu, þar í landi, hafi verið
samþykkt einróma, mjög merki-
leg ályktun um félagslegt ör-
yggi fyrir alla. Þar sem hér er
um að ræða mjög þýðingar-
mikið mál, sem getur haft víð-
tækar afleiöingar fyrir alþýðu
allra landa, þykir mér rétt að
reyna að skýra það nokkuð fyr-
ir lesendum Alþýðublaðsins, eft
ir því, sem ég hef tök á.
VIiEEsimiálasaai-
baiidið.
Vinnumálasambandið (Inter-
national Labour Organization)
er, eins og kunnugt er, eins
konar hliðarálma Þjóðahanda-
lagsins og stofnað um leið og
það. Þó eru fleiri þjóðir' þátt-
takendur í því en Þjóðabanda-
laginu, þar á meðal Bandáríkin,
sem aldrei hafa gengið í Þjóða-
bandalagið.
Ráðstefna sú, er getið var
um hér að framan, er hin 26.
ráðstefna sambandsins og af
ýmsum talin munu verða hin
merkasta í sögu þess, vegna
hinna mikilvægu mála, sem
fyrir það koma að þessu sinni.
Eiga sæti á henni fulltrúar 41
ríkis. Á ráðstefnunni eiga sæti
3 fulltrúar frá hverju ríki,
einn tilnefndur af ríkisstjóm
hlutaðeigandi lands, annar af
verklýðssamtökum þess, og sá
þriðji af atvihnurekendasamtök
um þess.
Tilkynnt hefur verið, að ís-
land eigi, að þessu sinni, áheyrn
arfulltrúa á ráðstefnunni, Þór-
hall Ásgeirsson, hagfræðing,
sem er starfsmaðu.r íslenzku
sendisveitarinnar í Washington.
Er það væntanlega fyrirboði
þess, að ísland setjist þar bráð-
lega sem sjálfstæður aðili á
bekk með öðrum ríkjum heims.
Vinnumálasamhandið hefur á
þeim aldarfjórðungi, sem það
hefur starfað, leyst af höndum
mjög mikið starf á sviði félags-
málanna, sérstaklega hvað
snertir vinnuvernd vinnutíma,
alþýðutryggingar o. fl. Hafa
fjölda margar samþykktir þess
verið staðfestar af meðlimum
þess og fengið þar lagagildi
meira og minna breyttar að
vísu. Auk þess hefur það gefið
út fjölda rita um félagsmál og
safnað ógrynnum öllum af
skýrslum frá öllum löndum og
birt þær í hinum föstu árbók-
um sínum og öðrum ritum. M. a.
gefur það árlega út öll lög á
sviði félagsmála, sem samþykkt
eru í ríkjum þeim, sem aðilar
eru að sambandinu.
Áðsetur Vinnumálaskrifstof-
unnar (I. L. O.) er sem str>ndur
í Montreal í Canada og hefur
hún haldið þar uppi mjög mik-
illi starfsemi öll stríðsárin og
leyst af hendi merkilegt undir-
búningsstarf, til þess að stuðla
að því, að upp úr Ragnarökum
stríðsins megi rísainýr og betri
heimur, þar sem m. a. óttanum
við öryggisleysið, óttanum við
skortinn, sé bægt frá dy*rum al-
mennings. Það er höfuðmark-
mið þeirra tillagna um félags-
legt öryggi, sem getið var um
hér að framan, en auk þeirra
eru mörg önnur merk mál á
dagskrá ráðstefnunnar, m. a.
um framtíðarstarf Vinnumála-
samibandjsins.
Sáttuœálinn laess félags
legt Sryggl íyrir alla.
í fregninni, sem getið var
um hér að framan, er sagt frá
því, að ályktunin um félagslegt
öryggi, sem framvegis mun
verða nefnd Philadelphú’--
málinn, hafi verið samþykkt
einróma. Verður að telja það
mjög athyglisvert þegar þess er
gætt, hverpig fulltrúarnir eru
valdir á ráðstefnuna. En þetta
sýnir vel þá þróun, sem átt
hefur sér stað á svíði alþýðu-
trygginganna síðustu áratugina.
Áður voru þetta einhver helztu
baráttumál Alþýðuflokkannaum
heim allan gegn harðsvíraðri
mótstöðu atvinnurekenda og
þeirra stjórnmálaflokka, sem
þeim fylgdu, nú má heita. að
allir flokkar og allar síéttir,
viðurkenni gagnsemi og nauð-
syn alþýðutrygginganna, það er
aðeins deilt um skipulag beirra
og framkvæmd, en fuliur til-
veruréttur þeirra er almennt
viðurkenndur. Að vísu skortir
mikið á það enn þá hér á Is-
landi, að þessum máluri sé
gefinn sá gaumur eða sýndur
sá skilningur sem skyldi, en
hins vegar er orðin á því mikil
breyting síðan 1930, þegar Har-
aldur Guðmundsson flutti þings
ályktunartillögu um skipun
milliþinganefndar um alþýðu-
tryggingar og Magnús Jónsson
núverandi guðfræðiprófesser,
ihélt hina frægu ræðu sína, sem
þó þykir ekki ástæða til að
rifja upp að þessu sinni, en mun
verða talin merkilegt plagg þeg
ar saga þessara mála verður
skráð.
*
Ég hef í höndum frumvarp
það að sáttmálanum um fólags-
legt öryggi, sem lagt var fyrir
ráðstefnuna, og skal nú skýra
frá aðaldráttum þess, enda
| þótt búast megi við að því hafi
verið breytt að einhvcrju leyti
áður en það var samþykkt end-
aniega.
Að ýmsu leyti virðist frum-
varpið vera byggt á hinum
merku Beveridge-tillögum, sem
Alþýðu’blaðið hefur oft minnzt
á og lýst er í bókinni „Traustir
hornsteihar“, sem M. F. A. hef-
ur nýlega gefið út. Bevcridge-
tillögurnar líkjast hins vegar
mjög verulega hinni gagnmerku
löggjöf, sem Alþýðuflokkurinná
Nýja-Sjálandi kom bar í gegn
árið 1938, stuttu eftir að hann
fékk ‘hreinan meiri hluta í þing
inu, og er um flest hin full-
komnasta löggjöf um alþýou-
tryggingar, sem sett hefur ver-
ið, auk þess sem sklpulag
trygginganna er mjög einfalt og
óbrotið í framkvæmd.
Öryggisáætlun sú, sém lögð
var fyrir vinnumálaráðstefn-
una, er í tveimur aðalköflum
og er sú skipting yfirleitt höfð
í þeim alhliða tryggjnga- og
framfærslukerfum, sem fram
hafa komið upp á síðkastið, og
er þar fylgt fordæmi Nýja-Sjá-
lands.
í fyrrj kaflanum eru ákvæði
um tryggingu teknanna (income
security), í hinum ákvæði um
alhliða heilsugæzlu ( medicial
care).
Tryggsng tetaamaa.
Takmark tryggi ngakerf isins
er að koma í veg fyrir óryggis-
ley.sið, að koma í veg fyrir að
nokkur þurfi að líða skort vegna
atvika, sem honum eru óviðráð-
anleg, vegna þess, að hann miss-
ir atvinnu sína, cða getur ekki
unnið af einhverjum astæðum.
Kerfinu er pví ætlað að tryggja
öllum vissar lágmarkstékjur,
sem nægi til lífsframfæris, ef
tekjurnar bregðast af einhverj-
um ástæðum. Engin tök eru á
því, að rekja áfcvæðin í einstök-
um atriðum í einni blaðagrein
og verðúr því aðeins stiklað á
nokkurum aöalatriðum.
Tryggingunni er skipt í eftir-
farandi flokka, eftir því hvers
eðlis þörfin er, sem fullnægja
þarf.
1. Sjúkdómar. Greiddir eru
dagpeningar meðan sjúklingur-
inn er óvinnufær, eða þangað
til hann getur fengið örorku-
styrk.
2. Fæðingar. Konur eiga rétt
á að fá fæðingardagpeninga
vissan tíma fyrir og eftir barns-
burð.
3. Örorka. Þeim, sem eru ör-
yrkjar, eru annaðhvort tryggð-
ar örorkubætur eða vinna við
þeirra hæfi.
4. Elli. Ellilífeyrir sé greidd-
ur öllum körlum frá 65 ára
aldri og konum frá 60 ára aldri.
5. Dauði fyrirvinnu. Greidd-
ur sé ekkjulífeyrir og lífeyrir
með börnum til 16 (eða 18
þegar um námsfólk er að ræða)
ára aldurs.
6. Atvinnuleysi. Atvinnuleys-
isbætur séu greiddar, ef ekki er
hægt að vísa hinum atvinnu-
lausa á vinnu við hans hæfi.
7. Atvinnuslys og -sjúkð&m.ar.
Þessum tryggingum er haldið
sér (slysatrygging verkamanna)
vegna hins sérstaka eðlis at-
vinnuslysa og atvinnusjúkdóma,
en bætur eru yfirleitt hliðstæð-
ar og fyrir aðra, en gert er ráð
fyrir, að kostnaðurinn af þess-
ari tryggingargrein sé borinn
eingöngu af atvinnurekendum.
KRISTJÁN ELDJÁRN ritar
í síðasta hefti Skinfaxa
um söfnun örnefna, og hver
þörf sé á að halda þeim til haga.
I grein Kristjáns segir m. a. á
þessa leið:
„Þó er það ekki einkum vegna
skáldskapar örnefnanna, að við
viljum geýma þau í minni. Þau
hafa margvíslegt gildi annað.
Þau geta orðið málvísindunum að
liði, geyma stundum orðstofna,
sem annars eru glataðir. Sagn-
frægilegt gildi geta þau haft, eink-
anlega ef rarmsaka á sögu ein-
stakra héraða eða bæja. Af ör-
nefnum og bæjanöfnum má tölu-
vert ráða um landnámið í hverju
héraði .afstæðan aldrir bæja o. s.
frv. Þá getur trúbragðasagan oft
leitað sér sönnunargagna meðal ör-
nefna. Sum þeirra geyma minni
um heiðin goð, önnur eru dregin
af nöfnum helgra manna eða guðs
móður. En dýrmsatust eru örnefn-
in vegna þess vitnis, sem þau bera
um starf og líf þjóðarinnar í land-
inu. Sá, sem skrá vill atvinnu&ögu
hennar, hlýtur sífellt að leita til
örnefna, sem minna á atvinnu-
brögð landsmanna. Til er sægur
slíkra örnefna. Sum lúta að at-
vinnugreinum, sem liðnar eru
undir lok, t. d. járnvinnslu, kola-
gerð, saltbrennslu, sölvataki, önn-
ur að ýmiss konar landbúnaði eða
sjávarútgerð. Þessi örnefni eru ó-
metanleg heimild um líf þjóðarinn-
ar á liðnum .öídum, en sú heim-
ild er ónothæf, rneðan ekki eru
til ýtarlegar örnefnaskrár úr öll-
um héruðum landsins.
Nú er svo komið, að þetta mál
fer ekki að þola neina bið lengur.
Jarðir leggjast í eyði, plógur og
herfi bylta landinu og afmá ýmis
sýnileg merki manna verka, fjöl-
skyldur flytja milli bæja og hér-
aða. Allt stuðlar þetta að því, að
örnefni gleymist, ruglist og brjál-
ist. Það er því mjög sennilegt, að
töluverður fjöldi ömefna fari í
Auglýsingar,
sem birtast eiga i
Alþýðublaðiim,
verða að vera
komnar til Auglýs"
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá
Hverfisgötu)
fyrlr kl. 7 að kvöldl.
Síntl M
8. Ö-’"'— tilfelli. f ýmsum öðr-
um tilfellum eru greiddar bæt-
ur, þegar um sérstakar óvenju-
lega eða óreglulegar þarfir er
að ræða, t.d. húshjálp í veikind
um, fæðingarhjálp (auk þess
sem að framan greinir) í viss-
um tilfellum, aukahjálp til gam-
almenna og öryrkja, sem þarfn-
ast sérstakrar umönnunar, jarð-
arfarartrygging (ákveðin upp-
hæð) o. fl.
Gert er ráð fyrir að bætumar,
sem koma í stað tekna, er fall*
í burt, séu yifirleitt miðaðar við*
fyrri tekjur upp að vissu marki,
að þær nægi til lífsframfæris,
en séu þó ekki svo háar að þær
drægi úr löngunni til að hefja
vinnu á ný þegar hægt er. Til
þess að verða fullra hlunninda
Frh. á 6. síðu.
gröfina með hverjum gömlumi
manni, sem í valinn hnígur. ÞaS
er því bersýnilegt, að hafa verður
hraðann á, ef bjarga á örnefnun-
um frá gleymsku.
En hver á að vinna þetta nauð-
synjaverk? Eðlilegt er, að mönn-
um verði hugsað til ungmennafé-
laganna. Enginn hefur önnur eins.
skilyrði til þess. Þar er öflugur fé-
lagsskapur, sem telur sig vinna ái
þjóðlegum grundvelli og á full-
trúa hvarvetna um land allt. Það
er líka all-langt síðan á þetta var'
bent. Dr. Þorkell Jóhannnesson,
landsbókavörður, ritaði grein f
Samvirínuna 1930 um rannsóknir
í íslenzkri atvinnu- og menningar-
sögu. Þessi ágæta grein var sér-
prentuð og send út um land á veg-
um Sambands ungmennafélaga ís-
lands. Leggur Þorkell til í grein-
inni, að ungmennafélögin beiti sér
fyrir örnefnaskráningu, hvert f
sínu héraði, enda þarf ekki að orð-
lengja, hve vel þau standa að vígi,
til að 'vinna þetta verk, svo aug-
ljóst sem það er. Samt hefur til-
laga Þorkels ekki borið mikinn á-
rangur, og enn eru örnefnin óskráð
í mörgum sýslum. En nú virðast
ungmennafélögin sjálf vera að fá
áhuga á málefninu. Á síðasta sam-
bandsþingi U.M.F.Í. var gerð sam-
þykkt um örnefnasöfnun ung-
mennafélaga. Að vísu mun ung-
mennafélögum úti um land vera
kunnugt um þetta, en þó er þetta
greinarkorn skrifað til að vekja
frekari athygli á þessu stórmerka
menningarmáli.
En jafnframt skal það tekið
skýrt fram, að örnefnaskráning er
engan veginn vandalaust verk. E£
ungmennaféi agar vilja sinna henni,
verða þeir að gæta þess vel að
gera það á þann hátt, að skrár
þeirra séu í samræmi við þær
kröfur, sem gerðar eru til örnefna-
safna. Safnarinn verðpr að fara
eftir tilteknum reglum, enda skilst
mér, að U.M.F.Í. muni ætla að
Frh. á 7. áf5u