Alþýðublaðið - 16.06.1944, Blaðsíða 4

LÞYÐUBLi&IIG
Föstudagur 16. júní 1544

Ritstjóri Stefán Pétursson.
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiðsla 1 Al-
þýdunúsinu vió I-
Útgefandi: Alþýðuflokkurúm.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Guðjón B. Baldvipsson :
Hrers væitoD vér af íslenzko lýðveldi?
A morgun.
D'RAUM'UŒIINN UM al-
frjálst og oháð rlíki ó ís-
landi rætist á imor.gun. ÖÞtá renn-
ur uipp glæstasta stund í sögu
okkar fántennu þjóðar. Við
stöndum á *ný jafn-
fætis öðrum frjiálsum og full-
valda þjóðUm, ráðum landi.oklc-
ar og ihöfum aðstöðu til að skapa
okkur framtáð að edgin vild.
• , *
AfiF
Þjóðveldið forna hafði merki
lega sérstöðu rneðal annarra
fuliLvaida níkja ó þeim tímum.
Stjórnarform þess átti sér enga
íhliðstæðu. Og hér urðu rtil
merkilegar og óbrotgjarnar bófc
menntir á móðurmáli þjóðar-
innar, sem *voru eins dæmi á
þeim tímum. <j
Við endurrieisn sjólfstæðs
riíkis ó íslandi hefir íslenzka
þjóðin enn sérstöðu meðal ann-
arra níkja. íslenzka þjóðin er
fámennust áilra þeirra þjóða, er
njóta fuiis sj'álfstæðis. En hún
á sér svo sterka þjóðernisvitund
og svo heilsteyptan menningar-
arf, að nálega sjö alda erlend
stjórn á ásienzkum málum hefir
ekki megnað að drepa í dróma
frelsisþrá hennar. Á Mandi er
■starfandi elzta löggjafar
þdng 1 heimi. Fornar bókmennt-
ir vorar eru einstæðar, hvar
sem l'eitað er.
Á morgun rætast djörfustu
vonir forvígismanna ísienzkrar
sjálfstæðisbaráttu, allt frá því
áð Baldvin Einarsson krafðist
sértstaks ráðgefandi þings á ís-
landi fyáir rneira en heilli öld
síðan. Skrefið, sem íislenzika
þjóðin stiígur á morgun, er á-
vöxtur a'f langri og þrautseigri
barátitu margra landsms beztu
sona. Þá sigrar endanlega mál-
staðurinn, sem einihver allra
mikilihæfasti og hiejiMeyptasti
Mendingur, er nokkru sinni
hefir uppi verið, fórnaði öllu
ævi'starfi jsánu, málstaður þjóð-
skörungsins Jóns Sigurðssonar.
-Sú örlagailíka stund í sögu
okkar ,ier renniur upp á morgun,
hlýtur því að beima hugum ís-
lendinga <í hljóðri þökk tiil fal'i-
inna forvígismanna. Þeirra er
heiðuíinn á þessum einstæða
merkisdegi í íslenzkri sögu;
þeim ber þakklætið og virðing
in.
Núiifandi kymslóð á íslandi
og þeim, sem á eftir koma, er
mikill vandi á höndum, þegar
til þeirr-a kasta kemur, að á-
vaxta hinn dýra arf. Einu sinni
áður ’heför íslenzka þjóðin
reynzt þess vanimegnug, að varð
veiita þjóðarfrelsið. Vonir ís-
lendinga standa allar til þess,
að sú saga endurtaki sig ekki.
En Iþað er hyggilegast, að gera
sér það ljóst þegar á stofndegi
lýðveldisirus, að svo bezt .tekst
vei til í þeim efnum, að aldrei
verði dottað á verðinum né
„Iþjóðin gleyimi sjálfri sér“.
Heili og hamingja ifylgi ís-
ienzka lýðvieldinu á ókomnum
öldu-m!
EGAR línur þessar koma
fyrir augu lesendanna, hef-
ur íslenzka þjóðin á löglegan
hátt samþykkt að slíta sam-
bandinu við Dani, og ég þykist
þess fullviss að stjórnarskrá sú,
er lögð var fyrir samtímis, muni
hafa fengið samþykki mikils
meiri híuta kjósenda.
Hvað liggur þá fyrir í málinu,
annað en ákveða gildistökudag
stjórnarskrárinnar, og fá önnur
ríki til að viðurkenna íslenzka
lýðveldið?
Eg vænti þess fastlega, að ís-
lenzkir launþegar anda og handa,,
vilji og muni gera sér grein fyrir,
hvers sé að vænta, og hvers beri
að vænta í tilefni af sjálfræði
voru. Eg veit að vinnandi íslenzk
alþýða, frjálslyndir mennta- og
listamenn, allir frelsisunnandi
þegnar íslenzka ríkisins, vilja
skapa sterkt íslenzkt lýðveldi,
ríkt af menningu og manndómi
í framkvæmdum öllum.
En hvað viljum vér þá gera til
þess að svo vel megi takast sem
vér óskum? Ollum réttindum
fylgja skyldur. Allar kröfur vor-
ar á hendur öðrum þegnum, eru
um leið kröfur til vor sjálfra.
Dagsins brennandi spurning
hlýtur því að vera: Hvers vænt-
um vér? Hvað færir sjáifstæðið
oss? Hvað ætlumst vér fyrir?
Efalaust eru ýmsar skoðanir uppi,
ýmsar vonir og óskir eru vi.ð
þennan atburð bundnar, en einn-
ig efasemdir, tortryggni og hik.
Baráttan fyrir þessum síðasta
áfanga hefur ekki verið jafn fals-
laus og einlæg af hálfu sumra
„forystumanna“ og hún var áður
fyrr, meðan þjóðin skiptist í
flokka eftir afstöðu til sjáifstæð-
ismálsins. Vér trúum því ekki að
sumir „foringjar,“ sem nú hafa
hæst látið í sjálfstæðismálinu,
hafi verið eða séu jafn heilsteypt-
ir Islendingar og t. d. Skúli
Thoroddsen, svo að ekki sé farið
til annarrar aldar.
Himl trúum vér, að alþýða
landsins vænti enn fullkomnara
frelsis og mannréttinda, svo sem
jafnan hefur verið við hvern á-
fanga í sjálfstæðisbaráttunni. Ef
vér hyggjum nánar að, munum
GREININ, sem hér birtist,
er með leyfi höfundar
ins tekin upp úr tímariti A1
þýðusambandsins^, „Vinnan“,
júní heftinu, sem nú er nýút-
komið.
vér sannfærast um, að alþýðan
ein getur vænzt þeirra fríðinda.
Eigi neitum vér því að yfirstéttin
íslenzka getur skapað sér aukin
forréttindi með sterkari tökum á
stjórn landsins, t. d. tryggt sér
sterkari aðstöðu í verzlun og stór-
rekstri með því að eiga og geta
notað íslenzka sendiherra, sendi-
fulltrúa og sendinefndir, sem fara
með umboð þjóðarinnar út á við.
En það skulum vér gera oss
ljóst, að ef svo tekst til, þá sofn-
um vér á verðinum, eða beitum
kröftum vorum meira til innbyrð-
isdeilna en hollt er eða rétt, og
með því rætist eigi draumur vor
um aukin mannréttindi.
Fáa mun undra, þó að raddir
heyrist um nýja Sturlungaöld,
margir taka hressilega undir, en
offáir átta sig á því, að þeir eiga
sjálfir sök, ef slík óáran helzt, en
ekki meira um það nú.
Svo vill til, að aðalkrafa ís-
lenzkrar alþýðu verður um end-
urskoðun stjórnarskrár íslenzka
lýðveldisins, til þess að fá þar inn
skýr ákvæði um heilbrigt stjórn-
skipulag og fullkomin mannrétt-
réttindi á grundvelli hinna sígildu
vígorða lýðveldisins, frelsi, jafn-
rétti, bræðralag.
Vitanlega verður stjórnarskrá-
in aðeins umgjörð og grundvöll-
ur löggjafar, sem nauðsyn kref-
ur að sett verði til að helga og
tryggja öllum þegnunum þessi
sjálfsögðu mannréttindi, og það
einmitt sú löggjöf, sem styrr hef-
ur staðið um, og mun standa í
framtíðinni meðan vér búum við
stéttaþjóðfélag.
Vér viljum mega vænta stuðn-
ings allra víðsýnna og frjáls-
lyndra manna til að hrinda í
H.f. Eimskipafélag Islands
i
Aukafundur
Aukafundur í Hlutafélaginu Eimskipafélag ís-
lands, verður haldinn í Kaupþingsalnum í húsi
félagsins í Reykjavík, laugardaginn 18. nóv.
1944 og hefst kl. 1 e. h.
DAGSKRÁ:
1. Tillögur til lagabreytinga.
Þeir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngu-
miða.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir hlut
höfum og umboðsmönnum hluthafa á skrif-
stofu félagsins í Reykjavík, dagana 15. og 16.
nóv. næstk. Menn geta fengið eyðublöð í'yrir
I
umboð til þess að sækja fundinn á aðalskrif-
stofu félagsins í Reykjavík.
Reykjav ík, 9. júní 1944.
STJ3NIN
♦
framkvæmd þeim löggjafaratrið-
um, sem þarf til þess að tryggja
efnalegan og menningarlegan arf
vorn og framtíðarhag.
En því skulum ■ vér aldrei
gleyma, að með löggjöf verður
eigi allt unnið né heldur verður
búið við frjálslynda og hagræna
löggjöf án þess að alþýðan hafi
menningu og manndóm til að
hugsa sjálfstætt, skapa sér víð-
sýni í viðhorfum og glæða þann
eld réttlætis og frelsis að úr
þjóðarsálinni brenni sá ójafnaður
ranglætis og ófrelsis, sem enn
leynist.
I fám orðum: Islenzk alþýða til
sjávar og sveita krefst athafna-
frelsis og lífsöryggis. Þessar höf-
uðkröfur birtast í ýmsum smærri
myndum, en undirstaða allrar
framvindu í þessum efnum er sú,
að vinnuafl þjóðarinnar og nátt-
úruauðæfi landsins séu hagnýtt
á skipulegan og hagfelldan hátt
með þjóðarheill fyrir augum, en
ekki aðeins einstaklinga eða fá-
mennra mannhópa.
Þessa þörfnumst vér, ef tryggja
skal sjálfstæði vort. Þess’væntum
vér af sjálfum oss, að barátta vor
Öll verði að sönnu sjáMstæði.
Verð fjarverandi
frá 18. þ. m. til 8. júlí næstk.
Páll Sigursson, læknir
gegnir héraðslæknisstörfum
á meðan.
Skrifstofa mín verður opin
eins og venjulega.
Héraðslæknirinn í Reykjá-
vík
16. júní 1944
MAGNÚS PÉTURSSON
8 volta vindrafstöð er til sölu
nú þegar af sérstökum ástæð
um.
Tilbpð óskast sent til AI-
þýðublaðsins fyrir næstk.
þriðjudagskvöld merkt:
„Rafstöð“
Óskar Aéalsieinn Guð}énsson:
Hátfvísi Þjóðviljans
tF INN 15. júní s.l. birti Þjóð-
*•■*• yiljinn viðtal við mig um
bók mína, Húsið í Hvamminum,
sem kemur út á Ísafirði í haust.
Eg kunni strax vel við manninn,
sem átti tal við mig, virtist hann
hæglátur, greindarlegur og blátt
áfram. Við urðum brátt eins og
við hefðum verið vel málkunn-
ugir, og viðtalið fór fram í mesta
bróðerni.
.— Þú sýnir mér þetta, þegar þú
ert búinn að vinna úr því, sagði
ég.
— Já, það er alveg sjálfsagt.
Og hann tiltók tíma og dag.
Eg kom á tilsettum tíma.
— Því miður hef ég ekki haft
nokkurn frið til að ganga frá
greininni. En get ég ekki komið
heim til þín í kvöld og sýnt þér
þetta? '
— Jú, það er prýðilegt, sagði
ég. Og svo fór ég. Maðurinn virt
ist hafa allt óf mikið að gera til
þess að ég væri að tefja fyrir hon
um með óþarfa masi. Síminn
glumdi, og þarria voru háifritaðar
greinar, blautar úr pennanum.
Og kvöldið?
Maðurinn kom ekki......... Eg
hugsaði ekki frekar um þetta. —
Maðurinn var sjálfsagt s.vo önn-
um kafinn við pólitík, áð hann
hefði engan tíma til að skrifa um
bókmenntir •— ekki fyrst um
sinn að minnsta kosti.
En í morgun? Þarna var við-
talið við mig komið í Þjóðviljan-
um. Ekki bar á öðru. Það var svo
sem ekki verið að hirða um gefin
loforð við mig. Er þetta háttvísi
þeirra, sem telja sig æðstu presta
í hofi réttlætis og bræðralags?
Ja, hvað finnst ykkur?
Hvað svo um greinina sjálfa?
í sjálfu sér hef ég ekkert við það
að athuga, sem þarna er haft eft-
ir mér, en í lok greinarinnar, víst
til að prýkka og fegra, er farið
strákslegum oiýium um vin minn,
Guðmund G. Hagalín, á minn
kostnað, þó að svo sýnist, ef
til vill / ekki heimskum mönn-
um og óháttvísum. Guðmundur
Hagalín hefir sem sé allt frá því
fyrsta leiðbeint mér og einmitt
tekið það fram, að ég eigi að fara
mínar eigin leiðir, því að skáld
og rithöfundar geti því aðeins náð
verulegum árangri, að þau reyni
að finna efni við sitt hæfi og sér
eiginlegt form.
Og að lokum:
Þó að viðkynning mín og blaða-
mannsins hafi verið lítil, þá kom
mér sízt í hug, að hann þyrfti x
einu og öllu að vera eins og
dreginn upp á þráð þeirra
Andréssona.
Lengi skal manninn reyna. Það
máltæki hefði ég mátt muna.
Óskar Aðalsteinn Guðjónsson.
Lágmynd af Jóni Sig-
urðssyni úr íslenzk-
um leir
Gerð af Guðm. Einars
syni frá EViiéclal
i
Quðmundur EINARSSON
frá Miðdal, 'hefir að til-
hlutun þjóðhátíðarnefndar, bú-
ið til veggspjöld með mynd af
Jóni Sigurðssyni forseta. Um-
hverfis myndina á skildinum
eru birkisveigar, en undir mynd
inni er letrað ,,17. júní 1944“.
Skjöldurinn er úr brenndum
leir, og glerhúðaður. enn fremur
munu nokkur stykki af honum
verða eirhúðuð.
Er veggskjöldur þessi eitt af
listaverkum þeim. sem sýnt er
á samsýningu mvndrstamanna,
þeirri, er opnuð verður í dag 1
Listamannaskálanum. Enn frem
ur verður skjöldur þessi til
sýnis og sölu í Listvinahúsinui
við Skólavörðuhæð.
Póstkort
kemur útú í dag af tilefni þjóðhátíð-
arinnar. Er á því teikning eftir Egg-
ert Guðmundsson. Verður kortið til
sölu í búðum og á Þingvelli og er ætl-
ast til, að menn geti sent það með
hátíðafrímerkjum til vina sinna heima
og erlendis.
Frelsisljóð, kantata
Kjartans skálds Gíslasonar frá Mos-
felli með lögum eftir Árna Björnsson
kom út í gær í mjög myndarlegri út-
gáfu Þorleáfs Gunnarssonar.