Alþýðublaðið - 02.08.1944, Qupperneq 4

ALfrYÐUBLAPK?
Miðvikudagur 2. ágúst 1944.-

Útgefandi: AlþýðuflokkurinB.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4I'Z1 og 4902.
Símar afgr^xðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Samgöngumál
VAKIN var athygli á því hér
í bílaðinu í gær, hvílík
nauðsyn það væri að hafa jafn
an örugga brú á Ölfusá til trygg
ingar greiðum og góðum sam-
göngum milli höfuðstaðarins og
Suðurláglendisins. í sambandi
við það skal vikið nokkum orð
um að vegamálum okkar al-
mennt,
Island hefir verið vegalaust
land allt þangað til í minnum
núlifandi manna. Troðningarn-
ir, sem hestafæturnir mörkuðu
í jarðveginn, voru hin einu sýni
legu tákn þess, að samgöngum
væri haldið uppi um landið
þrátt fyrir óbrúuð stórvötn og
vegleysur. En jafnskjótt og
þjóðin tók að réttast úr kútn-
um eftir aldalanga einangrun
og niðurlægingu vaknaði skiln-
ingur hennar á því að leggja
þyrfti vegi, brúa vatnsföllin og
greiða á annan hátt fyrir sam-
göngum um landið. Og það
var vissulega engin tilviljun, að
frumherjar endurreisnarinnar á
Íslandi skyldu leggja jafn mikla
áherzlu á bættar samgöngur,
bæði um landið sjálft og við
umheiminn, eins og raun ber
vitni. Greiðar og öruggar sam-
göngur voru og eru eitt helzta
skilyrði fyrir alhliða framför-
um og blómlegu athafnalífi.
*
Á síðasta hálfrar aldar skeiði
í sögu landsins hefir orðið ger-
breyting á þessu sviði, eins og
á öðrum sviðum þjóðlífsins.
Samgöngurnar hafa þokazt aft
an úr rökkri forneskjunnar og á
stig nútíma tækni í þeim efn-
um. Vegir hafa verið lagðir og
ruddir um landið þvert og endi
langt, ár brúaðar, klyfjahestar
hafa vikið fyrir hestvögnum
og þeir aftur fyrir bifreiðum,
sem bruna fram til öræfa og út
til yztu nesja, íslenzk skip halda
uppi strandferðum og sigling-
um til annarra landa og loks
hefir flugtæknin verið tekin í
þjónustu samgangna innan
lands.
En þrátt fyrir þessar stór-
stígu framfarir er samgögumál-
um vorum enn áfátt í mörgu.
Vegirnir okkar eru harla ófull-
komnir enn, þótt umskiptin í
þeim efnum séu mikil. Það er
erfitt vandamál að koma upp
fullkonmu vegakerfi, er nái
um land allt. Þjóðin er fámenn
en landið stórt. Stórir hlutar
landsins eru ýmist óbyggilegir
eða mjög strjálbýlir. í slíkum
ÍLöndum eru allt önnur viðhorf
í þessum efnum en í þéttbýl-
um, kappræktuðum lön^nm.
Fámennri þjóð í stóru landi
hlýtur jafnan að vera um megn
að leggja varanlega og góða
vegi, er nái um gervallt land
hennar.
En þá ríður á að haga -lagn;
ingu varanlegra vega og öðrum
samgöngubótum á þá lund, að
það komi að sem mestum not-
um fyrir þjóðarheildina. Ekki
orkar tvímælis að alltaf er hægt
að benda á ýmsar samgönguleið
ir, sem eru höfuðleiðir og þar af
leiðandi þýðingarmeiri en aðr-
ar. Á slíkum leiðum ríður því
Þóroddur Guðmundsson frá Sandi:
enzkra
MORGUNSÓLIN hafði fyrir
löngu gægzt upp yfir
brúnir Tindafjalla og roðað
Eyjafjallajökul, þegar við ris-
um úr rekkjum í Múlakoti.
Ferðinni var heitið suður yfir
Markarfljót. Með stafprik í
höndum þrömmuðum við
Ragnar Ásgeirsson niður tún-
ið, suður að fljóti og út í það.
Smám saman dýpkaði vatnið
og herti á straumnum. Hann
gróf sandinn undan fótum
okkar, ef nokkuð var stað-
næmzt í spori. Við studdumst
á stafinu til þess að falla ekki
fyrir iðunni. Vatnið steig
hærra og hærra — á mjaðmir,
í mitti, undir hendur. Flaum-
urinn er. að svipta okkur fót-
festu. Þá grynnist allt í einu
— og fyrr en varir stöndum
við báðir á þurru landi, glaðir
og hressir eftir svala jökul-
vatnsins. — Þetta er á fögrum
sólskinsdegi vorið 1927.
Okkur sækist leiðin vel suð-
ur yfir sandana, þó að við höf-
um vöknað rækilega, enda er
sagt, að enginn sé verri fyrir
því. Fornfræg örnefni blasa
við augum. Fjöll og hnjúkár
sjást í tíbrá hillinga og bláma
fjarlægðar. Hér lifum við upp,
í sjón og raun, gamla atburði,
frá dögum æskunnar, með
Njálu í höndum, er við sáum
í huga „skrautbúin skip fyrir
landi,“ hetjur, sem hræddust
eigi dauða sinn og drengi, sem
þótti fyrir því að vega menn.
Atburðir Njálu rifjast upp,
einn af öðrum. Eg las hana á
gullnum spjöldum landsins við
ljós frá morgunsól. Mundi það
hafa verið hér, sem Skarphéð-
inn stökk yfir Markarfljót milli
höfuðísa og klauf Þráin í
herðar niður? —
Báðir þegjum við um» stund.
Loks get ég eigi lengur orða
bundizt og segi eitthvað við
Ragnar, varðandi þessa fornu
frásögur. Og þá fæ ég að vita,
að hugur hans er gagntekinn af
því sama. En um það er ekki
hægt að ræða frekar. Fæst orð
hafa minnsta ábyrgð.
Svo nálgumst við undirhlíð-
ar Eyjafjallajökuls og göngum
á bökkum þverár einnar, sem
kemur þar ofan af hálendinu.
Bakkarnir hækka smám saman
og verða að gilbörmum. Sums
staðar rennur áin í djúpum.
gljúfrum. Elfurin heitir Naut-
húsaá og gilið Nauthúsagil. Á
barmi þess, þar sem gljúfrin
eru hvað hrikalegust, stendur
stærsta tré á íslandi. Það er
reyniviður, einn sér, og hvítur
af blómurn með grænum, stór-
um baðmi. Stofn hans er
greindur frá rótum. Vex annar
aðalstofninn beint upp, en
hinn sveigist til hliðar og
byggir brú yfir gilið. Eg geng
ó bálkinum ytfir það og horfi
niður í djúpið. Óvenju limrík
króna, prýdd fjölmörgum blóm-
um, myndar laufhvelfingu yfir
höfðum okkar. Ragnar segir, að
risinn sé fimm faðma hár og
breidd krónunnar þriðjungi
meiri. Mig minnir hann segja,
aö þetta væri mesti reynir á
Norðurlöndum. Og annar marg
fróður maður, (Kofoed-Han-
sen), taldi hann um tvö hund-
ruð ára gamlan.
Eg fylltist lotningu. Hér er
ai ðn og þögn, en þó hrikaleiki
o ; í ign. Éinn síns liðs stendur
hann, konungur trjánna, í
IÍEIN þessi er tekin
upp úr nýútkomnu
hefti af hinu myndarlega
tímariti Stígandi ,sem hóf
göngu sína á Akureyri árið
sem leið. Ritstjóri þess er
Bragi Sigurjónsson frá
Litlu-Laugum.
skugga Eyjafjalla. Hvernig
stendur á vexti hans og valdi?
Rétt við gilið, stutt þaðan
sem reynirinn stendur, gengur
hellir inn í bergið. Þar hef-
ir fé verið haft, og sjást -þess
glöggar menjar. Stór tré eiga
sterkar og djúpar rætur. Reyn
irinn við gilið hefur sent þær
í ýmsar áttir neðanjarðar. Ein
eða fleiri greinar hafa lagt leið
sína inn í fjárhellinn og ekki
komið að tómum kofanum.
Þangað hefur risinn gamli ár-
um saman sótt sér kostafæði.
Þó að kalt væri stundum, hef-
ur hann vaxið og haldið velli.
Kyngóður hefur hann verið og
kjarnmikill. Nú á hann afkom
endur marga í Fljótshlíð og víð
ar. Fögru reynitrén í Múla-
kotsgarði eru niðjar hans.
Við Ragnar kveðjum Naut-
húsagil og konunginn þar, garp-
inn, sem boðið hefur birginn
hættum og hretviðrum — og
höldum suður á sandana. Eg
man ekki lengur samræður
okkar, en hygg, að þær hafi
snúizt um einstæðinginn við
gilið, konung íslenzkra viða.
Nú blasir hlíðin við, hátt í
brekkur með silfurtærum lækj-
um og hrynjandi fossum. Já,
" fögur er hún enn, þó að hams-
laus eyðingaröfl hafi þar lengi
verið að verki. Og aftur flétt-
ast minningarnar saman við
sólglitrandi fegurð dagsins. —■
Mér verður starsýnt heim að
bænum fræga, „rausnargarði
hæstum undir Hlíð.“
Þá leggjum við í Markarfljót
öðru sinni þennan sama dag og
komum, þegar sól er enn hæst
á lofti að einhverjum góðbæn-
um innan við Múlakot. Þar var
okkur tekið með kostum og
kynjum. Voru fréttirnar um
för okkar þegar flognar milli
bæja í sveitinni — og þóttu
sæta stórtíðindum. „Mennirnir,
sem óðu Markarfljót,“ vorum
við síðan kallaðir af sumum,
og flaug sú frægð víða á árun-
um fyrir Alþingishátíðina! En
meira þykir mér samt verð
minningin um sjaldgæft ferða-
lag og ógleymanlega fagran
dag.
Tíminn flýgur fram. Bráðum
eru 17 ár liðin, síðan þetta var.
Revnirinn er fallinn, brotnaði
fyrir snjó einhvern veturinn
(1936 eða ’37?) á næstliðnum
áratug þessarar aldar. En af-
sprengur hans lifir á gilsbarm-
inum, að sögn, og getur átt eft-
ir að verða mikill og voldugur
eins og meiðurinn gamli. En
hans er saknað, svo er víst.
Síðan þetta var, hef ég séð
nokkra væna reyniviði. Þeir
myndarlegustu eru reynirinn í
Bæjargilinu í Skaftafelli í Ör-
æfum. þióðfræg hrísla, og reyn-
irinn í Eyvindarárgili í Fljóts-
dalshéraði, sem fáir þekkja, en
er tvímælalaust eitt stærsta tré
á landinu.. Þó var „hríslan“ í
Nauthúsagil án efa mdklu stærst.
Hún var fyrirbrigði, ef til vill
kynlegasti kvistur, í bókstaf-
legri merkingu, sem sprottið
hefur úr íslenzkri mold á næst
liðnum öldum. í sannleika sagt
hef ég mörgum sinnum undr-
azt þroska hins gamla viðar í
skugga Eyjafjalla. Og hann
hefur við íhugun orðið mér
tákn, ímynd þess bezta, er vax-
ið getur úr íslenzkri mold,
aukið trú mína á gæði hennar
og hollustugildi þess að búa í
nágrenni við eldinn og ísinn
— þrátt fyrir allt.
Vinsæ! barnabók,
Blómakarfan
r
I

13 LÓMAKARFAN varð mjög
vinsæl barna- og unglinga
bók í gamla daga, og margir
sem nú eru orðnir fullorðnir
menn 'hafa annað hvort lesið
hana eða hafa verið sögð hún
í æsku.
Blómakarfan kom fyrst út á
íslenzku 1864 í þýðingu ekkju
Eiríks Magnússonar í Cam-
Anfilýstogar.
sena feiríast eiga í
AlþýSubíaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýe- *
hipaskrifstofuxinar I
í Alþýðufeúsinu,
(gengið ií— frá
Hverfisgötu)
fyrlr ML 7 að k¥©Sdi»
bridge og var þá prentuð í
London. Næst kom hún út á
íslenzku í Winnepeg 1912.
I gær kom Blómakarfan út
að nýju, í nýrri þýðingu og gef
ur bókaútgáfan „Norðri“ hana
út að þessu sinni.
Er þetta vönduð og falleg út-
gáfa.
Póstmannablaðið
1. tölublað 7. árgangs er nýkom-
ið út íjölbreytt að efni. Eru þar
fjölmargar greinar eftir ýmsat
starfsmenn pósthússins, og mynd-
ir, ennfremur tvö kvæði eftir Ing-
ólf Jónsson.
allra mest á því, að samgöngur
séu Sem greiðastar og öruggast
ar. Og við það verða fram-
kvæmdirnar í vegamálum að
miðast. Þó að gott sé og æski-
legast' að greiða íyrir samgöng
um um Íandið allt, verða þó
þýðingarmestu leiðirnar alltaf
að sitja í fyrirrúmi. Það er þjóð
hagsleg nauðsyn, sem undir eng
um kringumstæðum má virða
að vettugi.
TÍMINN gerir leppstjórn
Rússa í Póllandi að umtals
efni nú nýlega og segir m. a. á
þessa leið:
„Rússar virðast ætla þessari
nýju leppstjórn sinni í Póllandi,
að staðfesta fyrir Pólverja hönd á-
kvæði Ribbentrops-Molotoffssamn-
ingsins um landamæri Póllands og
Rússlands, en í staðinn eiga Pól-
verjar að fá Austixr-Prússland og
nokkur þýzk héruð. Rússar virð-
ast þannig ætla að ráðstafa nokkr-
um hluta Þýzkalands, án samráðs
við Bandamenn.
Nýja pólska leppstjórnin reynir
mjög að hampa því, að pólska
stjórnin í London sé aðeins arftaki
einræðisstjórnar þeirrar, sem fór
með Völd í Póllandi fyrir stríðið
og að hún hafi ekkert fylgi í Pól-
landi. Sannleikurinn er sá, að
helztu stuðningsflokkar pólsku
stjórnarinnar í London, bænda-
flokkurinn og jafnaðarmenn, voru
í andstöðu við pólsku einveldis-
sfjórnina og voru fjölmennustu
flokkar Póllands. Allar fregnir
benda líka til þess, að Pólverjar
standi örugglega að baki þeirri
stjórn og kommúnisminn hefir
alltaf átt lítinn jarðveg hjá þeim
og þó allra helzt, þegar honum
er þröngvað upp á þá af erlendu
stórveldi. Það sást m. a. á því, að
Rússar höfðu flutt mörg hundruð
þúsund Pólverja, sem bjuggu í
héruðunum, er þeir tókú 1939, til
Síbiríu og annarra fjarlægra staða
Rússlands.
Meðal bandamanna hefir viður-
kenning Rússa á leppstjórninni í
Póllandi skapað mikinn óhug. Nú-
verandi styrjöld hófst vegna þess,
að Pólverjar vildu ekki beygja
sig undir erlent ok. Getur ekki
ný tilraun til að kúga Pólverja
orðið undirrót nýrrar styrjaldar?
Þessi framkoma Rússa virðist
marka þá stefnu, að þeir þoli ekki
frjálsar óháðar stjórnir í nágranna
ríkjum sínum. Þeir vilja, að þær
séu Rússlandi háðar. Fleiri vandai
mál í líkingu við þetta geta því
skapast næstu mánuðina.“
Þetta er vissulega ekki út £
bláinn mælt. Þessi framkoma
Rússa og blekkingar þeirra í
því sambandi vekur hinn mesta
ugg hjá öllum hugsandi mönn-
um, og rnenn spyrja: hvað kem-
úr næst?
í forustugrein Yísis í gær er
rætt nokkuð um frændþjóð
vora, Færeyinga, í tilefni af
hinni nýafstöðnu Ólafsvöku há ,
tíð þeirra hér á landi. Farast
blaðinu orð m. a. sem hér segir:
Færeyingar hafa ávallt sýnt
okkur íslendingum mestu vinsemd-
Stafar það sumpart af frændsemi,
sameiginlegri sögu þjóðarinnar og
loks sennilega öllu frekast af hinu
að báðar þjóðirnar eru svo smáar
að þær geta átt vinsamleg skipti
saman án þess að önnur hvor eða-
báðar þurfi að óttast yfirráðatil-
hneigingar hinnar. Svo ætti þaffi
að vera í sambúð þjóða á milli,
en margur misbrestur hefir á þvr
orðið, svo sem dæmin sýna. ís-
lendingum er ekki aðeins rétt að
hjálpa frændþjóð sinni, Færeying
um, eftir frekustu getu nú á erfið-
leikatímabilinu, heldur er það bein
línis skylt og sjálfsagt að gera, sé
okkur ekki meinað það eða vegna
ómöguleika. Vinsamleg sambúð
Færeyinga og íslendinga má aldrei
undir lok líða, enda mun engin
þjóð eiga auðveldara en við að
skilja sögu Færeyinga og viðhorf
nú í dag, og það eitt er víst, að al-
menningur hér á landi mun fylgj-
ast af miklum áhuga með baráttu
þessarar frændþjóðar okkar fyrir
framþóun og sjálfstæði.11
Undir þessi ummæli Vísis
munu íslendingar undantekn-.
ingarlaust vilja taka.