Alþýðublaðið - 16.11.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLAPIÐ
Fimmtudagnr 16. nóv. 194C
Niðurlag á grein Gunnlaugs Jónassonar
Kyrrdaðan úti á landsbyg
m.
ÞVÍ MIÐUR eru engar líkur
til þess að þróunin í þess-
um efnum fari af sjálfu sér inn
á nýjar og heilbrigðari braut-
ár. Miklu fraifniur er jþess að
vænta, ef ekkert verður að gert,
að misræmið í menningarað-
stæðum byggðarlaganna úti á
landd annars vegar og Reykja-
víkur hins vegar fari vaxandi,
og mun þetta þegar fram líða
stundir valda hagsmunalegri
andstöðu sem getur orðið hættu
leg fyrir velferð þjóðarinnar.
Þar mun einnig að lokum koma,
að fólksstraumurinn til Reykja
víkur hættir, annað hvoxt
vegna þess sem hættulegast
væri, að fjölmörg byggðarlög
úti á landsbyggðinni væru orð-
in því sem nær gereydd, eða
vegna þess að krepputímar
gengju í garð og menn, vegna
slæmra atvinnuskilyrða, þyrðu
ekki að flytja þangað, en á því
bar nokkuð á krepputímunum
eftir 1932. Þetta yrði, hvort
sem um væri að ræða, afar-
hættulegt fyrir höfuðborgina,
og þar með fyrir alla þjóðina.
Reykjavík hefur vaxiið aMört
s. 1. 40 ár, og hún þolir ekki
kyrrstöðu í þeim efnum. Heppi
legast væri að fólksstraumurinn
til Reykjavíkur minnkaði hægt
og bítandi fyrst í stað, en seinna
yrði • höfuðborgin að láta sér
nægja, a. m. k. um skeið, sína
eigin fólksfjölgun, nema um
yrði að ræða innflutning fólks
frá öðrum löndum. Til þess áð
draga úr fólksstraumnuto til
höfuðborgarinnar má vitanlega
ekki beita neins konar ofbeldis-
eða einræðisráðstöfunum. Ann-
arra ráða verður þar að leita.
Eins og áður er bent á, þá er
orsök innsireymisins til Reykja
víkur sú, að hún hefir orðið í
ofmiklum mæli hin eina upp-
spretta menningarlegra og fé-
lagslegra lífsverðmæta, og að
hún hefir orðið þetta fyrst og
fremst vegna þess að 'hún er
aðseturstaður þings og stjórnar,
samfara því að félagsheildun-
um úti á landi hefir hnignað.
Þetta gefur þegar nokkrar bend
ingar um það, hverra ráða skuli
leita til þess, að mynda á ný
það jafnvægi á milli höfuðborg
arinnar og annarra byggðar-
laga, sem svo mjög hefir rask-
azt á Eeinmi 'áratugum. Það virð-
ist að þessu athuguðu nokkuð
Ijóst, að það sem þurfi að gera,
sé fyrst og fremst það, að skapa
úti á landsbyggðinmi stærri og
sterkari félagsheildir en nú eru
þar, t. d. fjórðungsstj órnix. og
þing eða fylki og fylkisþing,
með allvíðtæku valdi yfir mái-
efnum héraðanna. Ef vel.tækist
ætti allt þetta að geta leitt til
þess, að fólkið sem enn á heima
úti á landi, færi að treysta
meir á sjálft sig til úrlausnar
vandamáium sínum,, í stað þess
að mæna vonaraugum til stjórn
málamanna og embættismanna
[i Reykjavfk, sem ekki skilja
þarfir þess, og hafa margir
hverjir hvorki vilja eða getu
til þess að vinna að málefnum
hinna dreifðu byggða. SMkar
héraðs- eða fylkisstjómir, sem
hver um sig ræður yfir nokkru
sýslu og bæjarfélagi, hefði stór
um betri skilyrði til þess að
hafa forustu í félags- og fram-
faramálum þess landssvæðis,
sem þær ráða yfir, heldur en
ríkisstjórn og stjómarfulltrúar
í Reykjavik, sem að því er virð
ist hafa oftlega Mtinn tíma af-
gangs frá reykvískum málefn-
um til þess að sinna félagsþörf
um héraða úti á landi. Allur al-
menningur á því svæði sem slík
héraðsstjórn starfaði á, mundi
finna til aufcins félagslegs ör-
yggis og ætti stómm greiðari
aðgang að stjórnarvöldum en
nú á sér stað. Þetta mundi og
verða þess valdandi, að vonir
ekustakMnganna um fé og frama
yrðu meir tengdar æskustöðv-
unum en nú, og yrði þetta allt
til þess að minnka að verulegu
leyti fólksstrauminn til höfuð-
staðarins.
Það stjórnarform, sem við nú
búum við er upphaflega sniðið
eftir dönskum fyrirmyndum, á
alls ekki við staðhætti hér á
landi og hefir að ýmsu leyti
reynzt okfciur illa. Reynslan
annars staðar í veröldinni sann
ar einnig það, að í þeim lönd-
um, þar sem ríkisvaldið fer vax
andi á kostnað byggðavaldsins,
eins og hér á landi og þvi landi,
sem við höfum mest haft til fyr
irmyndar, nl. í Danmörku,
hleypur ofvöxtur í höfuðborg-
ina. í Kaupmannahöfn, höfuð-
borg Danmerkur, á nú heima
fimmti hluti dönsku þjóðarinn
ar. Þar gerir þetta þó minni
skaða en hér á landi, þvi að þar
er um að ræða litið iland og auð,
velt yfirferðar, þéttbýlt og með'
mjög fullkomnum samgöngu-
tækjum. Við hér á landi höf-
um komizt l'aingt fram úr fyrir-
myndinni, því að í Reykjavík
á nú heima fullur þriðjungur
þjóðarinnar, og í trássi við alla
staðhætti hér, stórt land og
strjálbyggt og erfitt yfirferðar.
Þá er þjóðfélagsleg „centraMsa-
tion“ orðin meiri hér á landi en
víðast hvar annars staðar í ver-
öldinni. Renni maður hins veg-
ar augunum til þeirra landa,
sem hafa fylkja- eða sambands
rlkjafyrirkomulag á stjórnar-
háttum, þá verður annað uppi
á teningnum. Slíkt sambands-
fylkjafyrirkomulag er mjög
víða um heim, einkum í þeim
löndum sem eru stór og að
njokkru ónumin og er raunar
miklu almennara en það stjórn
arfyrirkomulag sem við búum
við. Og vert er að veita því at-
hygli, að mjög víða, þar sem
slíkt’ stjómarfar ríkir, hafa höf
uðborgirnar vaxið miklu
minna, en í þeim löndum þar
sem minni áherzla er lögð á
sjálfstæði héraðanna. Gott
dæmi upp á þetta er lítið land
í miðri Évrópu, sem um langt
skeið hefir búið við sambands-
R. )í|ðnblcötí
Otgeí-adi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
ttitstjórn og afgreiðsla í A1
>ýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 40Si og 490Í
Símar afE'_iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðunrentsmiðjan h.f.
„Fagnaðarerindi"
sijórnarandstöðunnar
BLÖÐUM stjórnarandstæð-
inga, Tímanum og Vísi,
þykir hin nýja stjórn vera
furðu bjartsýn og saka hana um
gyllingar við þjóðina í sam-
banldi váð yfirlýstar fyrirætl-
anir hennar um nýsköpun at-
vímnuláfsins með öflun nýrra
stórvirkra framleiðslutækja. —
Halda þau því fram, að slík ný-
sköpun sé ekki hugsanleg við
það verðlag og kaupgjald, sem
nú sé í landinu.
Og hvað, sem segja mættá' um
þessar sakargiftir stjórnarand-
stæðinga, þá væri synd að segja
að hún væri með nokkrar gyll-
ingar við þjóðina, því að sjald-
an hefir stjórnarandstaða haft
ömurlegri boðskap og aumari
stefnu fram að bera, en sú, sem
hér hefir skapazt við myndun
hinnar nýju stjómar.
#
Það er í rauninni aðeins ein
trúarsetndng, sem öll stefna
stjórnarandstöðunnar byggist á
og hún er sú, að stórkostlegt
verðfall sé í aðsigi i markaðs-
löndum okkar, vegna þess, að
stríðið sé nú brátt á enda. Og
samkvæmt þessari trúarsetn-
xngu er stefna stjórnarandstöð-
unnar í stuttu máli, að skera
fyrst og fremst niður kaupgjald
og verðlag í land'inu; án þess
sé öll nýsköpun atvinnulífsins
byggð á sandi.
Þetta er „fagnaðarerindi“
stiómarandstöðunnar til þjóð-
arinnar, ef svo mætti að orði
kveða: Kauplækkun og verð-
lækkun — og er þó ekki grun-
laust, að töluvert mikið meiri
áherzla sé lögð á hið fyrr-
nefnda..
*
Hin nýja' stjórn hefir tekið
aðra stefnu. Hún ætlar sér ekki,
að beita sér fyrir neinni lækk-
un, heldur stöðvun þess verð-
lags og kaupgjalds, sem nú er
í landinu. Og sú stefna er tví-
mælalaust alveg rétt, eins og
nú stendur.
Stríðinu er í fyrsta lagi enn
ekki loikið og verður það fyr-
irsjáanlega ekki á næstu mán-
uðum. Og þar að auki veit eng-
inn með neinni vissu um það,
hvað ofan á verður um verðlag
og kaupgjald úti í heimi að
stríðinu Íoknu. Það hefir að
vísu tekizt, að skapa þá trú
nokkuð almennt, að 'hvort-
tveggja hljóti að lækka stór-
kostlega á stuttum tíma, þegar
vopnaviðskipti eru hætt; en
margt mælir engu að síður í
móti því, að svo muni fara.
í þessu' sambandi mætti
minna á það, að eftir síðW-
heimsstyrjöld hélt .verðlag og
kaupgiald áfram að ’hækka eft-
ir stríðið, og náði þá fyr^t há-
marki. Og þó að hrun færi þá
á eftir, er það engin sönnun
þess, að svo hMóti einnig að
fara nú. Það verða víðáft”"-"
ir markaðir, sem opnast, þegar
þióðirnar hafa verið leystar úr
(herfjötri nazismans.Matvæla-
þörfin verður mikil og eftirsókn
eftir vinnukrafti og byggingar-
efni gífurleff, þegar aftur er
hægt að byrja á því að reisa
löndin úr rústum eftir eyði-
leggingu ófriðarins. Og þar á
ofan bætist að meiri skilning-
ur ríkir nú á því, að nauðsyn-
legt sé að afstýra atvinnulevsi
með því að viðhalda kaupffetu
almennings, en nokkru sinni
áður. Það verður því harla
margt, sem að ' þessu stríði
loknu leggst á eina sveif til að
hindra kauplækkun, verðfall,
og atvinnulegt hrun eins og það
sem að endingu varð eftir velti-
ár síðustu iheimsstyrjaldar.
*
Og hvað sem því líður: Nýsköp
un atvinnulífsins, endurnýjun
og aukning framleiðslutækianna
er nauðsyn fyrir okkrr. Látum
stjórnarandstöðuna halda á-
fram að spá hruni, heimta kaup
læk'kun og boða „farTi.*
indi“ aðgerðaleysisins. Hún fær
aldrei mi'kínn hliómerúnn hjá
með bv*í. Þ';'!'ðin er orð
in þreytt á aðb<prðp]”-”«;”y
Hún vill athafnir. Hún vill nnta
þamn auð, sem henni befur safn
ast á striðsárnrmm, en ekki láta
hann renna út í sandinn'.
fylkjaskipulag. Þetta land er
svissneska lýðveldið. Þar í landi
er stjórnarfyrirkomulag þann
yeg, að landinu er skipt í 25
eða 26 hénuð, svonefndar kan-
tónur, sem hatfa mjög víðtæka
sjálfsstjórn. Þetta skipulag hef
ix skapað undravert jafnvægi
á milli hinna einstöku bæja og
byggðalaga. í landinu eru marg
aæ borgir en engar stórar á
EvrópumæMkvarða. Höfuðborg-
in er alls ekki stærsta borg í
landinu, og þar á aðéins heima
fertugasti hver fbúi landsins,
Stærsta borg landsins er um það
bil helmingi stærri en höfuð-
borgin, og á þar heima aðeins
tuttugasti hver maður í land-
inu. Talið er, að engu landi á
jörðinni sé jafnvel stjórnað og
þessu landi, og þarf ekki að efa
að víða annars staðar, þar á
meðal hér á landi gæti svipað
stjómarfyrirkomulag og í Sviss
skapað þjóðfélagslegt jafpvægi
og festu í stjórnarfari.
Nefna má ýmis fleiri lönd,
sem hafa sambandsfylkjaskipu-
lag, svo sem Bandaríki N.-Ame-
ríku, Kanada, Ástralíu, Sovét-
ríkjasambandið o. fl., og um
sum af þessum löndum má segja
það með vissu, að stór svæði af
þeim, sem nú eru albyggð, væru
óbyggð enn, ef stjórnarkerfi
np ÍMINN birti á þriðjudag-
inn grein, sem nefnist
„Sjötti stríðsvetujrinn.“ Þar
segir meðal annars:
„Flestar spór ganga nú í þá átt,
að Evrópustyrjöldinni verði ekki
lokið fyrr en næsta vor eða sum-
ar. Þótt búast megi við miklum
orustum í vetur, verður vart hægt
að búast við því, að úrslitaátökin
geti hafizt fyrr en veðráttan batn-
ar aftiir.
Þegar varaiir Þjóðverja brustu
í Normandi í ágústmánuði og
Bandamenn náðu mestöllu Frakk-
landi og stórum hluta Belgíu í
einni sóknarlotu, bjuggust flestir
við því, að stríðið í Evrópu yrði
búið fyrir áramótin. Þessar vonir
virðast nú brostnar. Aðalorsök
þess virðist sú, að Bandamönnum
tókst ekki strax að ná Ermar-
sundshöfnum Frakklands og Ant-
werpen og allir aðflutningar til
sóknarhersins urðu því langir og
erfiðir. Margir herfræðingar telja
að hefðu Bandamenn náð þessum
höfnum þá strax, hefðu þeir kom-
izt til Berlínar, fyrir nóvemberlok
og er ekki ósennilegt, að herstjóm
þeirra hafi gert sér nokkrar vonir
um það. En orusturnar um hafn-
arborgirnar urðu harðari en Banda
menn þjuggust víð og þess vegna
tafðist sókn þeirra inn í Þýzka-
land það lengi, vegna ónógra að-
flutninga, sem Þjóðverjum gafst
tími til að skipuleggja varnir sín-
ar við landamærin.“
Og enn segir í sömu grein:
„Vafalaust er það, að sjötti stríðs
veturinn, sem nú er hafinn, verð-
ur báðum aðilum erfiður. Þjóð-
verjar munu þurfa að búa við
auknar loftárásir, þeir veða enn
að herða sultarólina, því að minna
kemur nú frá öðrum löndum en
áður, og til viðbótar kemur svo
aukinn óhugur, vegna hrakfaranna
á þessu ári. Þrátt fyrir þetta er
talið, að nazistar hafi enn svo
Auglýsingar,
sem birtast ciga (
Alþýðublaðmu,
verða að vera
komnar til Auglýa-
in easkrifstof unnar
í Alþýðuhúsinn,
(gengið frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 7 að kvöldl.
Sfml 4906
þeirra hefði ekki verið byggi
upp á sambandsríkja- eða fylkja
.grtundveMi, Margar stioðir renna
því undir þá skoðun, að fjórð-
unga- eða fylkjaskipulag mundi
hæfa hinu íslenzka lýðveldi bet
ur en sú eftiröpun af stjóm-
skipulagi Danmerkur, sem við
höfum búið við um langt skeið.
Framtíðarskipulag íslenzka lýð
veldisins verður að miðast við
staðhætti hér á landi og þarfír
þjóðarinnar, en ekki vera hé-
gómiietg eftiröpun atf stfjómskip-
sterk tök á þjóðinni, að vart munl
koma til uppreisnar vetrarlangt,
Bandamönnum mun einnig veit-
ast það erfitt að halda margra
milljón manna her á meginland-
inu, því að megnið af nauðþurft-
um sínum verður hann að fá að-
fluttar, og auk þess verða þeir a@
bæta úr miklum skorti, sem er £
ftalíu, Grikklandi, Belgíu og ýma-
um héruðum Frakklands. í þetss-
um löndum, einkum þremur þeim
fyrstnefndu, er tilfinnanlegur skor
ur og er hann jafnvel sagður meiri
en á tímum þýzka hemámstns.
Stafar það af því, að Þjóðverjar
hafa reynt að taka sem mest með
sér, en eyðilagt það, sem ekki var
komizt með. Hafa þeir þanníg
viljað gera Bandamönnum 'sem erf
iðast fyrir. Bandamiönnum veittist
að vonum erfitt að fullnægja bæð!
þörfum hersins og bæta úr þessum
skorti almennings í áðumefndum
löndum, er auk þess gerir svo
miklu meiri kröfu tíl þeirra eit
Þjóðverja. Er hætt við að þettæ
geti skapað ýmsa óánægju, og vit-
anlega verður þetta notað til áróð
urs af iþeim öflum, sem eru Banda
möimum fjandsamleg, þótt þau
tali á annan veg um stundarsakir
eins og t. d. kommúnistar. Hafa
þeir og sérstaklega gert mikið ve&
ur út af þessu í Belgíu og Frakk
landi og hótuðu um skeið að segja
sig úr belgísku stjómirmi og settu
henni úrslitakosti um matvæla-
öflun, sem þeir þó féllu frá, er
stjórnin neitaði að ganga að þeim.
Þær þjóðir, sem sjötti stríðsvet-
urinn veldur þó sennilega mestuna
vonbrigðum, munu þó ekki nein-
ar þær, sem hér'hafa verið nefnd
ar. Þær þjóðir er hernumdu þjóð
irnar, sem enn eru undir oki Þjóð-
verja, frændþjóðir okkar tvær,
Nórðmenn og Danir, og svo Tékk-
ar og að nokkru leyti Hollending-
ar. Allar þessar þjóðír hafa gert
sér vonir um að endurheimta frels
Fvh. a£ 6. slðu.
un amiaxra þjoða, eruda þótt þær
Frh. á 6. sáS®