Alþýðublaðið - 20.07.1945, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Fösiudagiir 29. júlí 1945.
«
|Uf>(j5nbbM5
Útgefandi: Alþýðuflokkurinu
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Símar:
Ritstjórn: 4901 og 4902
Afgrei'ðsla: 4900 og 4906
Aðsetur
í Alþýðuhúsinu við Hverf-
isgötu.
Verð í lausasölu: 40 aurar
Alþýðuprentsmiðjan.
Herki norrænnar satn
vinnu os norrænnar
jafnaðarstefnu.
ÞAÐ er til marks um það,
hve mjög jafnaðarmenn
hafa nú tekið að sér forustu
Norðurlandaþjóðanna, að á
ráðstefnu þeirri, sem þeir héldu
í Stokkhólmi í lok vikunnar,
sem leið, og sótt var af þrjátíu
og átta fulltrúum frá Svíþjóð,
Danmörku, Noregi, íslandi og
Fr'nnlandi, sátu ellefu ráðherr-
ar, sem voru frá öllum þessum
löndúim, þar af þrír forsætis-
isráðherrar, þ. e. forsætisráð-
herrar Svíþjóðar, Danmerkur
og Noregs.
En það er líka máske engu
síður til marks um forustu og
frumkvæði jafnaðarmanna á
Norðurlöndum nú í stríðslokin,
að þessi ráðstefna þeirra skuli
hafa orðið fyrst til þess, að
'knýta aftur hin gömlu frænd-
semis- og vináttúbönd með
þræðraþjóðunum og boða enn-
þá nánari samvinnu þeirra hér
eftir, en áður. .
*
»
Ýmislegt hefir á ófriðarár-
unum heyrzt um misskilning
eða jafnvel nokkurn krit, sem
vart hafi orðið með Norður-
landaþjóðunúm við hin ólíku
kjör og örlög, sem ófriðurinn
færði þeim að höndum. Það
hefir verið talað um andúð,
sem það hafi vakið meðal
Norðmanna og Dana í garð
Finna, að beir skyldu berjast
við hlið Þjóðverja gegn Rúss-
um á sama tíma og Norðmenn
og Danir áttu frelsi og fjör að
verja fyrir Þjóðverjum. Það
hefir verið hvíslað um nokkur
sárindi Norðmanna í garð Svía,
sem ekki hafi gripið til vopna
til hjálpar bræðraþjóðinni vest
an Kjalarins, heldur verið hlut-
lausir á styrjöldinni. • Og það
hefir nýlega spurzt, að nokk-
urs kala gælti nú meðal1 Dana
í garð okkar íslendinga fyrir
það, að við skyldum slíta sam-
bandinu við þá í fyrra ,en ekki'
bíða þar til ófriðnum væri
lokið og Danmörk aftur orðin
frjáls.
En á ráðstefnu hinna nor-
rænu jafnaðarmannaforingja í
Stokkhólmi varð einskis slíks
misskilnings eða kala vart. Þar
’ríkti fullkomið bræðralag og
gagnkvæmur skilningur á því,
sem gerzt hefir, eins og Stefán
Jðh. Stefánsson, formaður Al-
þýðuflokksins, sem ásamt Finni
Jónssyni,- félagsmála- og dóms-
málaráðherra, sat ráðstefnuna
fyrir hönd íslenzkra jafnaðar-
manna, skýrði frá í viðtali við
Alþýðublaðið í fyrradag. Og
þegar tekið er tillit til þess, hve
rík áhrif jafnaðarmanna eru nú
hvarvetna á Norðurlöndum,
ætti sú staðreynd að gefa góð-
ar vonir um, að augnabliks-
misskilningi milli bræðraþjóð-
anna, byggðum á mismunandi
Níðurlag á grein Yilhjálms S. Viihjálmssonar:
Með E
ÞENNAN dag heimsótti ég
nokkra menn sem ég
þurfti að ræða við og stóð í
ýmsum útvegunum. Var þetta
tafsamt en. lærdómsríkt fyrir
ýmsra hluta sakir. Ég skoðaði
Shellhúsið, en ytri skrokkur
þess stendur að mestu, að innan
er það líkast því sem eldstorm-.
ur háfi á nokkrum sekúndum
sleikt burt hvert tangur og tet-
ur. Þarna fórust tugir Gestapó-
manna. Nokkur hús þarna í
grenndinni eru og skemmd, ann
ars eru ekki miklar-skemmdir á
húsum í Kaupmannahöfn.
Um kvöldið fóru margir fé-
laga minna um borgina, en ég
sat um borð — og tók á móti
fólki. Fjölda margir komu. Ég
hékk á borðstokknum og fólkið
kom: „Bruð þér að heiman?“
og svo var spurt og spurt um
,,heima,“ landið, fólkið, kjörin,
hernámið hér o. s. frv. Og ef
maður gatt gefið eina sígarettu,
iþá kom sólskin. Ég tala nú ekki
um ef maður gat svæl't úl einii
koffibolla. Hvernig átti maður
að faru að? Þarna komu islenzk
ar konur mað danska menn sína
íslenzkar stúlkur, sumar kórn-
ungar, gengu þetta um kvöldið
þes'sa leið til íslenzka skipsins.
Fólkið var feimið. Það kom sér
ekki að því að hefja máls og svo
varð að hjálpa því með einu
li.tlu brosi eða með þvi að kinka
kolli. Ég sat einn upp á þiljum
þetta kvöld —- einn þeirra sem
um borð bjuggu, en hjá mér
var hópur íslendinga, sem
höfðu verið lengi úti. Það var
að spyrja um allt heima og ég
var að kynnast hugum þess og
háttum. Ég óskaði þess sann-
arlega. að kaffivagninn okkar
væri. kominn og helzt ’tóbaks-
verzlunin London, ekkert minna
Ef svo hefði verið, þá er ég
hæddur um að allir aurarnir
minir hefðu horfið þetta kvöld.
En svona voru fleiri kvöld, raun
verufega öll kvöldin sem ég var
um borð. En ég fór bara tvis-
var út i borgina að kvöldi til.
Næsta dag sögðu félagar mín
ir mér updarlegar sögur af Ráð
hústorginu. Þar bjó fólk í hundr
aðatali í loftvarnarbyrgjunum.
Þegar búið var að loka skemmti
stöðunum hófst dans, en at-
vinnulausir hljóðfæraleikarar
léku. Það var búið að æsa svo
upp í mér forvitnina að ég fór
eitt kvöldið. Ég ók nokkrum
sinnum umhverfis þetta hjarta
Kaupmannahafnar. Ástandið
var slæmt. Það var raunveru-
legt ástand. Drykkjuskapur og
slark, æstar tilfþiningar^ óðar
hvatir. Fyrir allmörgum árum
fór ég oft framhjá Ráðhústorg-
Inu. Ég hlaut nú að vera í
arinari borg en þá.
Áður en við fórum var lög-
reglan farin að reyna að hafa
hemil á fólkinu. Eftir að við
fórum kom til átaka milli þessa
fólks og lögreglunnar. Yar
kallað á brezka hermenn og
beittu þeir byssustingjum.
Upphaf þessa var það að maður
nokkur hafði farið úr öllum
fötunum og dansað nakinn.
Þegar fleira fólk ætlaði að fara
að dæmi hans skarst lögreglan
í leikinn, en þá réðist mann-
fjöldinn á hana svo að hún varð
að fá liðsauka. — Gestur tekur
eftir svona löguðu, ef til vill
ekki heimamenn. Meðan
hundruðin hömuðust þannig á
Ráðhússtorginu lifðu tugþús-
undirnar sínu rólega heimilis-
lífi og reyndu að skapa lífi sínu
aitur þann grundvöll, sem það
hafði áður en engisprettur
nasismans fóru yfir akur þess.
Einn daginn sá ég þýzkan
hermann- í einkennisbúningi
með skjalatösku undir hend-
Inni. Hann gekk emn, enginn
leit við honum. Þetta var í
fyrsta sinn sem ég hafði séð
þýzkan hermann. Svona leit
hann þá út. — Vinur minn, ró-
‘legur og frjálslyndur, greip í
handlegg mér og sagði: „Sjáðu,
þarna er bölvaður Þjóðverji!“
— Ég leit snöggt til mannsins.
Eftir dálitla þögn sagði ég,
svona til þess að heyra hvað
vinur minn segði: „Og þú finn-
ur ekki til minnstu meðaumk-
unar með svona einmana og
sigruðum Þjóðverja?“ Hann
svaraði samstundis og þrumaði:
,,Nei“ — hann horfði undrandi
á mig: „Ertu genginn af vitinu
félagi?“ — Þetta var þó ekkert
ég þóttist skilja vin minn, eftir
ailar þær ægilegu hörmungar
sem yfir Ðani hafa. gengið. —
Og má ég skjóta því hér inn í:
Ilvernig haldið þið að hatrið
sé í öðrum löndum, því að
Danmörk er áreiðaníega bezt
þeirra landa sem Þjóðverjar
sviðu? —
Annan dag gat ég eftir langa
mæðu náð í bifreið. Ég fór með
þremur vinum mínum í ferða-
lag um Sjáland. Við lögðum af
stað kl. 9 um morgunin og kom-
um heim kl. 6 um kvöldið svo
að það var mikið og gott ferða-
iag. Á einum stað þegar við
vorum á hröðum akstri kallaði
þessi sami vinur minin til mín
og sagði: „Þarna eru þýzkar
fióttamannabúðir.“ Ég leit við
og sá gaddavírsgirðingu og
innan hennar skúraþyrpingu.
Þarna stauluðust um gamal-
menni, konur og börn. Ég bað
bifreiðastjórann að nema stað-
ar og hann gerði það. Lítil Ijós-
hærð telpa hékk þar á tröppum
hér hennar var ógreitt og 'hékk
í snepplum niður um fölar
kinnarnar, en svipur hennar
var stirnaður. Hún starði á
rnig stórum augum, en ég
brosti rétt í svip. Undrunar-
aðstöðu og örlögum á ófriðar-
árunum, verði mjög fljótlega
eytt.
•
Ávarp það, eða sameiginleg
stefnuyfirlýsing, sem Stokk-
hóimsráðstefnan lét frá sér
fara, er gleðileg tjáning þeirrar
trúar á lýðræðið og norræna
samvinnu, sem ávalt hefir ein-
kennt stef'nu og starfsaðferðir
alþýðuflokkanna á Norðurlönd
um. Og sú aukna norræna sam-
vinna, sem þar er boðuð sem
einn þátturinn í væntanlegri
aibjóðasamvinnu til verndar
friðnum og eflingar frelsinu og
lýðræðinu í heiminum, á ekki
að vera neinn veizluglaumur,
ei.ns og stundum hefir vérið
talað um henni til. hnjóðs, af
j mönnum, sem ekki hafa skilið
* gildi hennar, — heldur raun-
hæft starf til samræmingar á
'löggjöf, léfskjörum og menn-
ingu bræðraþjóðanna og sam-
vinna í baráttunni fyrir betri
hagnýtingu þeirra auðlinda,
sem þær ráða yfir, og auðugra
lífi allra, bæði efnalega og
andlega.
Stokkhólmsráðstefnan hefir
hafið merki norrærinar jafnaðar
strfnu og norrænnar samvinnu
á ný, — og hærra en nokkru
smni áður. Hún hefir eftir
hörmungarár ófriðarins,
gefið Norðurlandaþjóðunum
hýtt fyrirheit, nýja von, sem
á næstu árum mun verða unn-
ið ósleitilega að, að gera að
verúleika.
svipur kom á hana, en svo
brosti hún. Slíkum ibrosum i
biksvörtu myrkri er ekki hægt
að gleyma. ,Og er þetta?1 spurði
ég, ,ekki meðaumkun?1 Þá yppti
vinur minn öxlum og sagði
ekki neitt
Ég segi ekki þessi dæmi til
þess að gefa hugmynd um hat-
ur í Ðanmörku til Þjóðverja.
Það er áreiðanlega helmingi
minna þar en í öllum öðrum
liindum. Ég segi frá því að eins
tii þess að gefa ykkur hugmynd
um ástandið í Evrópu eins og
ég fekk hugmynd um það af
þessum dæmum. Alls staðar
logar blóðugt hatur. Með of-
beldi, kúgun og ofstæki er hatri
sáð. —
Já, þessi ferð út á Sjáland
varð mér ógleymanleg. Sveit-
irnar brostu við manni, bænda-
býlin, friðsæl og kyrrlát og
fólkið í önnum. Þarna var frið-
ur og starf, eins og Danmörk
var öll, áður én styrjaldarbálið
skall yfir hana. Ég gekk um
Gribsskóginn, strauk um styrka
bolina á hávöxnum trjánum,
skoðaði mauraþúfu og athugaði
hið iðjusama, látlausa starf
mauranna. Þetta var eins og í
kirkju — þar var kyrrð og frið-
ur og ekkert hatur. — Ég fór
líka einn daginn að skoða
Grundvigskirkjuna, þar var
líka kyrrð og friður. Ég gekk
um þessa veglegu kirkju góða
stund og skoðaði hana. — Þeg-
ar ég kom út gekk ég dálítinn
Auglýsmgar,
sem birtast eiga í
Alþýðublaðinu,
verða að vera
komnar til Auglýs-
ingaskrifstofunnar
í Alþýðuhúsinu,
Hverfisgötu,
I
fyrir kl. 1 að 'kvöldl
spöl að hestkerrúnni sem ég
hafði leigt mér. Þegar ég kom
til ökumannsins sagði hann.
„Hérna rétt hjá drápu Hipó-
menn, (en svo voru nefndir
hjálparmenn Þjóðverja,) tvo
bræður, sem voru með ólögleg
blöð. Þarna liggja tveir krans-
ar!“------Tveir bræður, sem
barizt höfðu fyrir frelsinu,
gegn hinni andlegu kúgun. Þá
kúgun getur enginn gert sér
hugmynd um nema sá sem
reynir. Jón Helgason prófessor
sagði við mig í Höfn: ,,Það var
allt þolanlegt, nema andlega
kúgunin. Maður tærðist upp.
Það var eins og maður væri
veikur.“------Þegar ég hafði
staðnsemzt hjá krönsunum
minningunum um dáð bræðr-
anna, sagði ökumaðurinn. „Vilj
ið þér ekki sjá rústir barnaskól-
ans?“ Við ókum þangað. Þar
var lítið að sjá, sem gaf hug-
mynd um þann harmleik, sem
Framh. á 6. síSu.
TkM ORGUNBLAÐIÐ í fyrra-
dag birtir á sðíu sambands
ungra Sjálfstæðismanna þætti
úr tveimur köflum bókar eftir
austurríska prófessorinn Lib-
wig von Mises, og nefnist grein
þessi „Lýðrspðishjal kommún-
ista.“ Þar sem rætt er um hið
kommúnistiska frelsi:
„Kommúnistar virðast t. d. alls
ekki skilja hvað ér átt við með
frelsi. Allt tal þeirra um hugsana-
frelsi og jafjiá rétt allra flokka
til stjórnmálastarfsemi, er svo mót
sagnakennt sem mest má vera.
Þegar kommúnistar eru ekki við
völd, krefjast þeir þessara frels-
isréttinda, sem flokkur þeirra þarf
svo nauðsynlega á að liakla til þess
að geta haldið uppi áróðri sínum.
En þegar þeir kamast sjálfir til
valda, þá neita þeir andstæðingum
sínum um þessi sömu. réttindi, sem
þeir höfðu áður. kráfist sjálfum
sér til handa.
Þá kemur það fram í skrifum
Lenins, að lýðræði er aðeins fjar-
■lægur draumur í hugum sósialista..
Hann heldur því fram, að langur
tími þróunar og breytinga hljóti
að líða frá því að hið kapitaliska
skipulag er .afnumið og þangað til
Ihinu æðsta stigi kommúnismans
sé náð. Frjálslyndir menn hafa aft
ur á móti ávalt og alls staðar kraf
ist jþess, að lýðræði yrði komið á
undir eins, vegna !þess að skoðun
iþeirra er sú, að lýðræðið hafi svo
mikilsverðu hlutverki að gegna og
nauðsynin fyrir það sé svo brýn
að ihvað lítil bið sem er, sé skað-
leg.“
Og enn segix svo lí sömu grein
þar sem rætt er um æðsta stig
kommúnismans:
„Ef Við athugum málið nánar,
þá munum við meira að segja kom
ast að raun um það, að hið æðsta
stig kommúnismans, sem komm-
únistar 'gera ekki ráð fyrir að kom
ist ó, fyrr en einhvern tíma seint ■
og síðar meir, á ekkert skylt við’
lýðræði. — Það er sagt, að á æðsta
stigi kommúnismans muni tak-
marki allra þj óðfélagsforma verða
náð, þar muni eilífur friður ríkja.
En friður þessi á ekki að hvíla á
þeim grundvallarskilyrðum, sem
allir lýðræðissinnar álíta nauðsyn
leg. — Þessi friður mun ekki bygg
ast á því, að fólkið geti friðsam-
lega skipt um valdíhafa og stjórn
málastefnu á hverjum tíma. —
Nei, hann byggist á því, sem fólki
er talið trú um, að sé sjálfsagt og
eðlilegt, að stjómarfyrirkomulag-
ið sé eilíft, og eigi megi skipta um
stjórnendur eða istjórnmálastefnu.
Víst er þetta friður líka, en þetta
er ekki friður framfara og velmeg
unar sem frjálslyndir og víðsýnir
rnenn leitast við að tryggja, held
ur friður kirkjugarðsins. Þetta er
ekki friður friðarvina, heldur of-
'beldismanna, sem ætla ' sér að
skapa frið með undirokun og kúg-
un.
Frjiálslyndir og víðsýnir menn
setja sér það takmark að skapa
frið, sem geri 'hvorttveggja í senn,
að trýggja möguleika fyrir stöð-
ugri framþróuri og afstýra friðar-
rofi vegna þessarar sífelldu þróun.
arviðleitni mannsins. ■
Lestur þessarar greinar er ís-
lendingum vissulega hoilur, og
ef til vill sór í lagi vissum mönn
um í Sjálfstæðisflokknum, sem
nú leggja sig alla fram um að
binda bagga sína sömu hnút-
um og kommúnistar.