Alþýðublaðið - 19.06.1947, Page 3

Fimmtudagur 19. júní 1947
ALÞÝÐUBLAÐIO
3
Ávarp forsefa íslands 17
Úr utcmför forseta íslands
---- ----- — _ ® ... m
Mynd þessi sýnir forseta Islanas, er hann lagði kranz á leiði
fallinna danskra föðurlandsvina á ófriðarárunum í Ry-
vangen í Kaupmannahöfn, rétt áður en hann kom heim úr
utanför sinni.
EINS OG MÖRGUM
ÞEIM, er heyra mál mitt, er
kunnugt er ég nýkom-
.dnn heim; eftir rúmra sex
vikna dvöl erlendis. Er það
í eina skiptið, sem ég hefi
verið utan fósturjarðarinnar
þau 6 ár síðan ég var fyrst
kosinn ríkisstjóri, að undan-
skiiinni 9 daga fjarveru fyr-
ir tæpum þrem árum, er ég
fór'til Bandaríkjanna 1 boði
Roosevelts forseta.
Það er ekki ætlun mín að
segja ferðasögu af þessari
ferð minni.. Ég fór hana til
þess að vera viðstaddur útför
Kristjáns konungs tíunda og
jafnframt til þess að leita
mér heilsubótar, að ráði
lækna, við kvilla, sem gerði
vart við sig fyrir rúmu miss-
eri. Hefi ég fengið fulla heilsu
bót, og þarf ég ekki að lýsa
því hve mér er það mikið á-
nægjuefni.
Þennan dag fyrir 3 árum
var íslenzka lýðveldið stofn-
að án þess að hægt væri, af
ófriðarástæðum, að ræða áð-
ur við fyrri sambandsþjóð
vora, Dani, með þeim hætti,
sem sambandslögin frá 1918
gerðu ráð fyrir. Við vissum
að hinum aldna konungi, sem
hafði verið góður konungur
íslands í 32 ár, var það á
móti skapi að konungdæmi
hans á íslandi skyldi ljúka
þannig; og frétzt hafði um
líkan hug ýmsra Dana, ráða-
manna og annarra, jafnvel
sumra meðal hinna bræðra-
þjóðanna á Norðurlöndum.
Það jók á fögnuðinn við
lýðveldisstofnunina á Þing-
völlum 17. júní 1944, er árn-
aðaróskaskeyti barst frá
Kristjáni konungi tíunda,
isamtímis því, sem íslenzka
þjóðin hafði svo að segja ein-
róma ákveðið að hann skyldi
frá þeim degi telja hætta
að vera konungur íslands.
Ári síðar lauk' vopnavið-
skiptum í Norðurálfunni.
Danmörk og Noregur, auk
annara landa, fengu aftur
frelsi sitt. Við komumst aft-
ur í samband við þessi lönd,
sem svo að kalla hafði ekk-
ert samband verið við -í rúm
5 ár. Fljótt bárust fréttir um
óánægju í Danmörku út af
viðskilnaðinum, er lýðveldið
var stofnað. Sum blaðanna
dönsku voru kuldaleg í vorn
garð; sama kulda varð vart
við hjá einstaklingum.
Er ég tók við embætti sem
þjóðkjörinn forseti 1. ágúst
1945 komst ég m. a. svo að
orði:
„Það hafa borizt fréttir . .
um óánægju, sem gert hafi
vart við sig í Danmörku,
vegna þess að við fréstuðum
ekki . lýðveldisstofnuninni
fram yfir ófriðarlok. í stað
þess að gera of mikið úr þess
um fréttum, ætti okkur að
vera Ijúft að minnast þeirra
hlýju kveðja frá konungi og
stjórn Dana, sem borizt hafa
eftir lýðveldisstofnunina, og
annara vinsemdarvotta af
hálfu danskra manna.“
Ennfremur:
„Við trúum því að vinsam-
leg samvinna verði einnig í
framtíðinni milli okkar og
þessarar fyrri sambandsþjóð-
ar okkar. Og það er okkur á-
nægjuefni að vita, að ýmsir
merkir áhrifamenn meðal
Dana bera einnig þessa trú í
brjósti.“
Þeir íslendingar, sem
þekktu Kristján konung tí-
unda, voru ekki í vafa um
það að árnaðaróskir hans
17. júní 1944 voru af heilum
huga. Á þessu og því, sem ég
sagði 1. ágúst 1945, fékk ég
áþreifanlega staðfestingu nú
í ferð minni.
- í fyrsta viðtali mínu við
Alexandrínu drottningu bar
sambandsslitin á góma. Hún
leyndi því ekki að hinn látni
konungur hafði tekið sér
nærri með hverjum hætti
þau urðu. En hún ræddi mál
ið af. svo miklum skilningi
og vináttu í garð íslendinga,
að ég gekk af fundi hennar
þá, enn sannfærðari um ein-
lægni árnaðaróska hins
látna konungs 17. júní 1944.'
Og er ég kvaddi hana dag-
inn eftir útförina beiddi hún.
mig um að bera íslendingum
hlýjar kveðjur sínar. Sömu
alúðlegu viðtökur veitti
Friðrik konungur níundi og
Ingrid drottning mér, og
beiddu mig að bera hlýjar
kveðjur til íslands. Má segja
að þau á allan hátt sýndu
mér fyllstu alúð og vinsemd,
engu minni en ég gat frekast
búist við. Sama má segja um
ríkisarfa og aðra af konungs
fjölskyldunni. Ég hitti marga
danska stjórnmálamenn,
bæði þá er nú eru við völd
í Danmörku og aðra. Þar
mætti ég einnig sérstakri al-
úð og hlýju. Sama er um
marga aðra, sem ég átti kost
á að tala við.
Mér þykir rétt að geta þess,
ekki af persónulegri hégóma-
girnd, heldur sem tákn virð-
ingar Dana fyrir íslandi, að
við útfararathöfnina var mér
skipaður svo virðulegur sess,
sem frekast varð á kosið. Ég
kom næstur á eftir Hákoni
Noregskonungi, bróður hins
látna konungs, Friðriki kon-
ungi syni hans, Georg prins
bræðrungi hans og Knúti
ríkisarfa syni hans -— í þess
ari röð en á undan ríkisstjóra
Svía, Gustaf Adolf ríkisarfa,
Castenskjold mági konungs,
Ólafi ríkisarfa Noregs, sér-
sökum fulltrúa Bretakon-
ungs, Bandaríkjaforseta og
annarra þjóðhöfðingja, sem
gátu ekki verið viðstaddir
persónulega.
Mér gafst kostur á að tala
við iitanríkisráðherra Finna,
sem var fulltrúi finnska lýð-
veldisins. Velvild hans í garð
íslendinga var einlæg.
Ég ræddi við Hákon Noregs
konung, Ólaf ríkisarfa, utan-
ríkisráðherra Norðmanna og
fleiri norska áhrifamenn.
Allsstaðar hjá þeim var sama
alúðin og hlýjan í okkar
garð.
Ég ræddi við Gústaf Svía-
konung, Gústaf Adólf ríkis-
arfa Svía, forsætisráðherra
og utanríkisráðherra Svía og
ýmsa aðra • áhrifamenn
sænska. Viðmótið var sama,
alúð og vinsemd í garð ís-
lands og íslendinga.
Flestir þessara manna, þar
á meðal konungsfólkið,
kvöddu mig með árnaðarósk-
um íslandi og íslendingum
til handa.
❖
Einhver kann að hugsa sem
svo: Er hann að minnast á
þetta af því að hann hafi
búist við einhverju öðru; að
þetta hafi komið flatt upp á
hann. Það er síður en svo. I
nær tvo áratugi var ég sendi-
herra íslands í Danmörku og
átti þar kost á að kynnast
mörgum af þessum mönnum
á Norðurlöndunum hinum og
mörgurn öðrum. Viðtökurn-
ar og viðmótið var einmitt í
fullu samræmi við þessi
kynni.
En það ber fleira en eitt
til að ég minnist þessa. Ég
vil að almenningur á íslandi
viti um það og taki kveðjun-
um. Ég hefi hitt marga ís-
lendinga, og marga, sem
leggja lítið upp úr þessu vin-
arþeli bræðraþjóða okkar á
Norðurlöndum. Sumir telja
Það eðlilegt og sjálfsagt, svo
ekki þurfi um að tala. Láta
það annaðhvort sem vind um
eyrun þjóta, eða láta það gott
heita, án þess að þeim finn-
ist tilefni fyrir okkur til þess
að sýna vinarþel á móti. Ég
hefi talið, og tel enn, slíka
afstöðu óheppilega. Við eig-
um að rækja vináttuna við
bræðraþjóðirnar. Það veitir
okkur andlegt verðmæti, jafn
vél verðmæti, sem í askana
megi láta. Og það styrkir
einnig og eykur sjálfstæði
íslenzka lýðveldisins.
Og þetta nær lengra. Við
erum vopnlaus þjóð og eig-
um engar landvarrtir aðrar
en að rækja vináttu ekki ein
göngu við Norðurlandaþjóð-
irnar, heldur við allar þjóðir,
sem við eigum einhver mök
við.
Okkur. hættir við hleypi-
dómum í viðskiptum út á við.
Ég vil nefna nokkur dæmi:
Þegar hópur danskra safna-
og vísindamanna leggst
á móti því að okkur sé skilað
handritunum, hættir okkur
við að segja: „Svona eru Dan
ir. Þeir kunna ekki að sýna
okkur sanngirni". En þegar
hópur lýðháskólamanna
Dana, sem eru leiðtogar æsku
lýðs og annara, sérstaklega í
sveitufn, skorar á ríkisstjórn
ina að afhenda okkur hand-
ritin; þegar stjórnmálamenn
og jafnvel heilir stjórnmála-
flokkar, sem eiga mest ítök
meðal alþýðu í borgum, gera
slíkt hið sama, þá er þess get
ið í fréttaskyni, en lítt hald-
ið á lofti.
Þegar . nokkrir tugir
sænskra fiskimanna frá á-
Þegar 1—200 fiskimenn á
vesturströnd Noregs gera.
það sama og ríkisstjórnin
norska ber fram óskir þeirra
telja sumir það vott um á-
gengni og vináttuleysi allrar
norsku þjóðarinnar.
Þegar nokkrir finnskir
fiskimenn vilja fá aðstöðu til
að veiða sjálfir þá síld, sem
þeir þurfa, af því þá vantar
gjaldeyri til að kaupa hana
af okku,r þá líta sumir á
þetta líkum augum.
Stingum hendi í eigin
barm. Ef við teljum okkur
hafa hagsmuna að gæta, t. d.
um rýmkuil landhelginnar,
friðun Faxaflóa o. s. frv. þá
er ætlast til þess, með réttu,
að ríkisstjórnin beiti sér í
þeim málum. Árangurinn get
ur orðið mikill eða lítill, eða
enginn. En slíkar kröfur vilj
um við ekki að aðrar þjóðir
skoði sem óvináttu eða fjand
semi allra íslendinga við
þær.
*
í óíriðnum mikla voru
margar friðsamar þjóðir her
setnar af stórveldum;. urðu
að þola hverskonar ofbeldi
og hörmungar, kvalir í fanga
búðum, aðrar raunir og jafn-
vel líflát beztu mánna sinna.
Tvö stórveldi höfðu hersetu
á íslandi, Bretar og Banda-
ríkjamenn. Sambúðin var svo
góð að íslenzkir áhrifamenn
létu í Ijósi virðingu og jafn-
vel þakklæti við þessar þjóð-
ir. Gagnkvæm kynni og vin-
átta varð meíri en áður.
Er okkur fellur ekki eitt-
hvað í viðskiptum við þessar
þjóðir, hættir okkur við að
vera gleymnir á þessa sam-
búð. Er Bandaríkin koma með
tilmæli, sem við getum ekki
fallist á, og neitum með fullri
einurð að verða við, þá hætt-
ir sumum við því að linna
aldrei árásum á þessa vina-
þjóð fyrir að hafa farið fram
á slíkt, þótt hún hafi aldrei
reynt að neyða okkur á neinn
hátt, heldur aðeins semja við
okkur með fullu samþykki
beggja.
Ef Bretar treysta sér ekki
til að gera kaup við okkur að
skapi þeirra, sem kröfuharð-
astir eru — og vegna dýrtíð-
ar erum við dýrseldir á fram
leiðslu okkar — hættir sum-
um við að gleyma góðri við-
jkynningu og sambúð fyrr og
jsíðar; og gleyma því einnig
jað brezka þjóðin, sem áður
jvar talin auðug, er orðinn fá-
itæk, bláfátæk eftir ófriðinn,
;og vantar þá kaupgetu, sem
jþarf til að fullnægja fyllstu
óskum okkar.
Og svo hefur orðið sú tízka
að tala óvildarorðum um
stjórnskipulag nokkurra
stórvelda og framkvæmd
veðnum stað á vesturströnd
víþjóðar skora á stjórn
na að. fara fram á það að
Lð veitum þeim fríðindi, sem
ið getum ekki veitt; nema
5 stofna tilveru okkar í
ættu, og stjórnin gerir það,
á er það af sumum talin á-
sngni allrar sænsku þjóðar-
iþess í ræðu og riti á Islandi.
Stórveldin eiga sama réit og
iönnur ríki á því að skipa mál
um sínum á þann hátt. sem
þau telja sér bezt henta,
hvort sem það er í samræmi
jvið eða líkt því, sem við höf-
um kosið að skipa okkar mál
■um eða eigi. Hver íslending-
i Framhald á 7. síðu.