Alþýðublaðið - 23.02.1949, Side 5

M’Svikudagur 23• febr. 1949.
ALÞÝÐUBLAÐ10
s;
ALEXANDER L. KIEL-
LAND minnti menn stundum á
það í spaugi, að hann væri í
þennan heim borinn á dögum
febrúarbyltingarinnar. Þess
vegna væri hann haldinn slík
um uppreisnaranda og árásar
hneigð. Og svo furðulega hilt.
ist á, að hann kom fram sem
skáld í fyrsta skiptið þann 1.
mjaí.
Ráðuneyti Sverdrups brást
þeim radikölu í baráttunni fyr
ir skáldalaunum til handa Kiel
land. Þetta var skömmu eftir
hinn mikla kosningasigur
yinstrimanna árið 1884. Sú af-
staða vinstrimanna orsakaði
klofning hinnar voldugu flokks
heildar. Þá voru skáldin svo
næm á æðaslög þjóðlífsins, að
þau skildu hvar fiskur lá undir
steini hvað * Kiellandmálið
snerti. Og þá risu stéttir þ.ióð
félagsins, sem bjuggu við þjóð
félagslega og fjárhagslega kúg
un, u.pp til andstöðu; stéttirnar,
sem sáu sér búna tortímingu
yegna þeirrar þróunar, sem virt
3st ætla að breyta öllum kjör-
um og viðhorfum, svo hratt, að
ekkert fengi viðnám veitt.
Þegar stórþingið neitaði öðru
sinni að veita Kielland skálda
Iaun„ fórust Jonas Lie þannig
orð: ,,Þarna er um að ræða bar
attu lítilmagnanna við auðvaids
skipulagið, hinn nýja tíma, sem
ógnar bændunum cg landi
þeirra. Smáríkin eiga_það á
■hættu, að voldugri menningar
ríki glej'pi þau. Og svo álíta
menn, að þeirn sé unnt að loka
stormviðri tímans úti. Ég legg
til, að við veitum anda hins
nýja tíma viðtöku í stað þess
að standa ráðalaus og sinnulaus
í þrjózku gegn honum; reynum
að hemja hann sem orkugjafa
í þjónustu þjóðlífsins. Það, og
aðeins það, er leiðin til þjóðar
frelsis; að við hrífumst af þeirri
sameiningarhugsjón, sem er
innsta eðli hans. Það er eina
hugsanlega björgun lítilmagn-
anna frá því að verða daglauna
vinnulýður auðvaldsins“. Skáld
ið endar mál sitt með því að
hvetja bændur og sjómenn til
samvinnureksturs og samvinnu
yerzlunar. Garborg tók síðar í
Sama streng og Jonas Lie.
„Ekki þarf nema eitt til þess,
að líf og fjör færist í allt norð
Ur þar; — að síldin taki að veið
ast aftur á Stavangri. Þangað
til verður jaðarbúinn ,,hæg-
fara“. Jörðin á engin fyrirheit,
>— leyfið okkar í lengstu lög að
halda himninum. Og trúarlíf
ihans verður framvegis þrungið
kvíða, myrkri, sjúklegri angist
iog ótta, fremur en ljósi og
'frelsi. Nema ef svo færi, að
fcinhver fjármálaspekingur á
ifo'orð við Lars Oftedal risi upp
'á meðal þeirra þar nyrðra, sem
ígæti sameinað fólkið til sjálfs
hjálpar. Hin mörgu bænahús og
hin sterka Bethaniuhreyfing
'gætu einnig flutt jaðarbyggj-
pm raunhæfan boðskap, og þá
er von betri tíma, þegar þeir
Bkilja þann boðskap“.
Þegar leið að 1884, voru
hýjar hugmyndir og hugsjónir
bvo ríkar til áhrifa með þjóð
inni, og þó einkum, í höfuðborg
inni; darvinska þróunarkenn-
ángin tók við af barnatrúnni;
yægðariaus gagnrýni á kirkju
ög allri kirkjulegri starfsemi,
siðgæðisreglum, uppeldi. ferm.
5ngu, hjónabandi og fjölskyldu
flífi, — að Georg Brandes hugði
frjálshyggjumenn í meiri hluta
meðal norskra vinstrimanna.
Kiellandmálið sýndi og sann-
HINN frægi norski skáldsagnahöfundur Alexand-
er Kielland átti hundrað ára afmæli 18. febrúar s.l.
Kielland, sem var eitt af öndvegisskáldum Norðmanna
19. öld, hefur haft mikil áhrif á Islandi og margar
beztu skáldsögur hans verið þýddar á íslenzku, þar á
meðal „Eitur“, „Vorse skipstjóri“, „Garman“ og
„Jakob“, en hin síðasínefnda hefur verlð framhalds
saga ríkisútvarpsins undanfarið. Greinin um Kielland,
sem hér birt st, er eftir Olav Storsíein og þýdd úr
„Arbeiderbladet“ í Oslo.
Alexander Kielland.
aði, að hann hafði á röngu að
standa.
Fyrsta skáldverk Alexand-
ers Kielllands, „Novelletter",
kom út þann 1. maí 1879. Hinn
ungi arftaki einnar ríkustu og
mest metnu verzlunarfjölskyldu
landsins, fylkti sér þegar í bar
áttusveit með róttækustu
vinstri mönnum. Sögur þessar
voru fágaðar og þrungnar
glettni. Þær hófust á ómótstæði
legu brosi: „Vonin er ávallt
ung — — —“ í smásögunni
Siesta“, er hann reit ári’síðar,
lýsir hann sinni eigin aðferð
og tækni: í samkvæminu er
staddur ungur írsfcur hljómlista
maður, isem lítt hefur haft sig
í frammi. Þegar minnst varir
gengur hann að slaghörpunni og
tekur að leika, án þess að nokk
ur hafi beðið hann þess. Hann
hóf leik sinn með samhljómum,
er vel áttu við skap gestanna
og þess vegna hreif hann þá
alla með þegar í stað. En smám
saman breytir leikur hans um
blæ. Listamaðurinn beitti æ
meir dýpri tónunum og óróleg
ar stunur tóku að berast frá
bassaáttundinni. En hann
hafði seitt áheyrendurna á vald
sitt og sleppti þeim ekki;
dýpra og dýpra dró hann þá,
og úr djúpunum barst dimmur
kliður ásakana og hótana.
Með vinstri handar fingrum sín
um virtist listamaðurinn bregða
þann hnút, sem aldrei yrði
leystur, en frá diskantáttund.
unum flaug sindrandi regn
stökktóna við hraðan áslátt
nægri handar fingra. Það var
líkast því sem myrk og misk.
unnarlaus vélráð væru brugguð
í kjallaranium, á meðan íbúárn
ir á efri hæðinni undu við dufl
og dans“.
Þegar í fyrstu smásögum sín
um seiddi Alexander Kielland
áheyrendurna með vinstri hand
aráslætti sínum niður í djúp
bassaáttundanna. Árið ' 1878
hafði hann dvalið í París. Þá
voru ekki liðin mörg ár frá
því, er Parísarkommúnan beið
ósigur. Þaðán var runnin frá-
sögn hans úr „samkvæminu".
Kielland þótti sem baráttan
milli hinna drotthandi stétta og
þeirra arðrændu stæði í hans
eigin sál. Af eigin raun þekkti
hann hina hnitmiðuðu baráttu
tækni og hið takmarkalausa
vald, sem ráðastéttirnar gátu
beitt, bæði gegn almenningi og
sínum eigin sonum, þeim, sem
uppreisnargjarnastir voru.
Sjálfur gaí hann ekki sigrazt á
þeirri togstreitu, sem sífellt
átti sér stað hið innra með hon
um og orðinn var snar þáttur
skapgerðar hans. Engu að síð-
ur gat hann gert þróuninni hið
mesta gagn með því að gera þá
togstreitu lýðnum Ijósa. Sið.
fræðilega togstreitan var auð-
leyst á þann hátt, að viðkom-
andi tæki þátt í baráttunni við
gamla fjötra og þvingun. Hann
varð styrjaldarskáld. Þær stefn
ur, sem enn ráða mestu með
okkur, voru og teknar að seil
ast til valda, er hann reit sög.
ur sínar og hann skyggndist
svo djúpt inn í eðli þeirra, skoð
aði þær í skuggsjá sinnar eigin
sálar, sem var svo heið og fág
uð, að skilgreining hans er
okkur drjúg aðstoð við að
skilja þjóðfélagslega þróun,
eins og hún er í dag.
Alexander Kielland var næm
ari á æðaslátt samtíðar sinnar
heldur en sín eigin hjartaslög.
Hann rannsakar af ítrustu ná-
kvæmni þær orsakir, sem orð
ið hafa til þess að hrinda þessu
af stað. Kryfur til mergjar
fyrstu áhrif vorrar „nýju menn
ingar“. í raun og veru eiga
allar hinar sálfFæðilegu og
stjórnmálamótuðu skáldsögur
hans það sameiginlegt, að þær
eru í innsta eðli sínu hagfræði
legar. í fimm köflurn lýsir
hann hinni hagfræðilegu þróun
á síðari hluta síðustu aldar.
Þessir fimm kaflar bera fyrir
sagnirnar: „Worse skipstjóri“,
„Garman og Worse“, „Gæfudís
in“, , Jónsmessuhátíðin" og
„Jakob“. Þar er sagt frá nýja
tímanum, sem hófst þegar síld
artorfurnar óðu á fjörðum og
víkum og veittu íbúunum auð
til hvers konar framleiðslu, og
þar er sagt frá valdaupphafi
auðstéttanna og stóriðnaðarins,
sem reis á rústum þeirrar tignu
öldnu menningar, sem hann
ólzt upp við, uppreisnarseggur
inn og arftaki verzlunarrekst-
urs Kielland & sonur.
Sagan, sem fjallar um þau
laun, er þjóðfélagið veitir sín.
um þörfustu og beztu sonum,
heitir „Eitur“ og segir frá hin
um ólánssama ,,tvífara“ skálds
ins: Abraham K. Lövdahl.
Ásamt sögunni , Gæfudísin“ er
hún það bezta og mesta lista-
verk, sem finna má í tólf ára
frjórri ritstarfsemi hans, og
sem lauk jafn óvænt og skyndi
lega og hún hófst.
Sagan „Eitur“ er ekki fyrst
og fremst árás á skólana; — að
vísu er hún það í og með, og
meira að segja djörf á fcöflum.
í sögunni eru svo djarflega og
hreinskilnislega dregnar upp
myndir af samskiptum foreldra
og barna, þeirra, sem eiga lífið
framundan, og hinna. sem
draga úr vextinum og þroskan
um, að við komumst að raun
um, að þar er síður en svo
geta nú allir séð í sýningar.
glugganum í Austurstræli.
Ekkert eidhús án
PRESTO. . .
Gísfi Haiidérsson h.f.
Hafnarstr. 8. Sími 7000.
allt í sómanum. Þar er hjúpi
svipt af drottnunargirndinni og
framkvæmdatækni hennar í
venjubundnu þjóðfélagi. KieL
land þekkti þjóðfélagið og —•
þessa tækni. Sagan lýsir sto.lt
um og viðkvæmum dreng, sem
eyðilegst í togstreitu foreidr
anna um völdin og hinum
lymskulegu mökum föðursins
við þá, sem hærra eru settir.
Abraham var huglaus flótta
maður. Kielland sigraðist á htig
leysinu og undanhaldinu með
því að bregða hjör sínum hart
og títt að þeirn, er færa viidu
lífið í fjötra, og tók hann þá
hvorki tillit til frændsemi né
tengda. Hann var bardagamað
ur af guðs náð. Hann var gædd
ur þeirri hröðu sjón, sem er
bardagamanninum nauðsyn; á
einu vetfangi kom hann auga
á þá bletti á fjandmönnunum,
sem lágu beinast og berast við
höggi, — en hann gaf sér líka
tíma til að skoða það, sem ljós
ið og gleðin gæddu lífi og Ht
um. Skáldskapur hans töfrar
okkur með þeirri lífsnautn og
gleði, sem gerir okkur bæði líf
ið og baráttuna glæsilegra á
vorri fögru fósturjörð.*
Hornafjörður til urn-
ræðu í báðum
þingdeildum.
HORNAFJÖRÐUR var aðal-
umræðuefnið í báðum deildum
aiþingis í gær. og var um að
ræða framkvæmdir þar á staðru
um, sem kosta mundu 14—15
milljónir króna. Neðri deikl
ræddi frumvarp um landshöfn.
í Hornafirði, sem kosta mundi
hálfa fimmtu milljón, en efri
deild ræddi fiskiðjuver fyrir
Hornafjörð, sem gæti kostað um
10 milljónir.
Nefndir hafa tekið illa f
bæði bessi mál að svo komnu
máli. Meirihluti sjávarútvegs-
nefndar efri deildar leggur til,
að málinu sé vísað frá, þar sem
ríkið hafi ekki séð sér fært að
ljúka byggingu eins fiskiðju„
vers eða sjá því fyrir rekstursfé
og sé því ókleift að ráðast í
annað. Meirihluti sjávarútvegs-
nefndar lagði til, að frumvarp-
inu um íandshöfnina verði einix.
(Fxh. á 7. síðti.)í