Alþýðublaðið - 26.11.1949, Page 5

Líaugardagur 26. -nóvi- 1949.>
ArHÝfíyRLAÐlO
A
Guðm. Gíslason Hagalín um Knut Hamsun: Síðari grein
Varnarræða Knufs Hamsun
J t
HINN 16. desember; 1947
mætti Hamsun loks fyrir rétti
og skyldi nú flytja ræðu, þar
sem Hánn gerði grein fyrir því,
hvernig hann liti á málavöxtu.
Hún er öll birt í bókinni;— en
annars er ræðán opinbert
plagg. Hamsun talaði blaða-
iiaust, kvaðst ekki einu sinni
hafa getað notað þær athuga-
semdir, sem hann hafði skrif-
að sér til minnis. Hafi verið of
dimmt í réttarsalnum, þar eð
fiann var orðinn sjóndapur.
Hann fer fyrst nokkrum al-
mennum orðum um upptök
málsins og drátt þann, sem á
því hafi orðið, en segir síðan,
að sakarefnið sé greinar þær,
sem hann hafi skrifað í blöðin.
Hann sé ekki sakaður um neitt
annað, enda hafi hann ekki
einu sinni verið félagi í N S
(Nasjonal samling), flokki
Kvislings. Hann kveðst hafa
reynt að komast til botns í,
Jhvað sá flokkur væri, en það
ekki tekizt. Hann viti þess
Vegna ekki, hvort hann hafi
skrifað í anda þess flokks, geti
vel verið, að eitthvað hafi seytl-
að inn í sig úr blöðum þeim,
sem hann hafi lesið. Greinar
hans geti allir séð, og hann
ætli ekki að gera þær ómerkari
en þær séu með því að draga
túr þeim. Fyrr megi rota en
dauðrota, enda vilji hann nú
sem áður bera á greinunum
fulla ábyrgð.
Svo segir hann:
„Okkur var sett fyrir sjón-
Ir, að Noregur ætti að hljóta
tignarsess í hinu stórger-
manska heimsbandalagi þjóð-
anna, sem nú væri á uppsigl-
Engu og við trúðum allir á,
misjafnlega mikið, en allir
trúðum við á það. Ég trúði á
það, þess vegna skrifaði ég
eins og ég skrifaði. Ég skrif-
aði um Noreg, sem átti að fá
að skipa heiðurssess meðal
hinna germönsku Evrópu-
ríkja“.
Þá segir Hamsun, að menn
eigi að geta skilið, að hann
hafi orðið að skrifa álíka mik-
íð um hernámsveldið og um
Noreg, hann hafi ekki kært
sig um að vekja tortryggni, en
svo einkennilega hafi málið
enúizt, að hann hafi verið tor-
tryggður. Hann kveður þýzka
tiðsforingja hafa hafzt við í
húsi hans dag og nótt, og
Btundum hafi vaknað hjá hon-
um grunur um, að þar væru
menn, sem ættu að athuga um
gerðár hans og heimilisfólks-
ins. Tvisvar hafi honum frá
hærri stöðum verið álasað fyr-
ir að gera ekki eins mikið fyr-
ír hernámsveldið og tilteknir
Svíar gerðu, og samt væri Sví-
þjóð hlutlaust ríki, en Noregur
hernuminn. Hernámsyfirvöld-
Sn hefðu búizt við meira af
honum en raun hefði á orðið
og ekki verið ánægð með störf
hans. Þá er hann hefði skrifað
greinar við svona aðstæður,
hefði hann, svo frægur sem
hann var, orðið að vissu marki
að þræða meðalveginn milli
föðurlandsins og hernámsveld-
ísins. Hann sé hvorki að af-
Eaka sig né verja með því að
segja þetta, en það sé skýring
til réttarins frá sinni hálfu.
Síðan segir hann:
„Og enginn sagði mér, að
það sem ég sat við að skrifa,
væri rangt, enginn á öllu land
inu. Ég sat aleinn í herbergi
giínu, og hafði á engan annan
að treysta en sjálfan mig. Ég
heyrði ekki, ég var svo heyrn-
ardaufur, að enginn gat haft
neitt saman við mig að sælda.
Þegar ég átti að koma niður að
borða, var barið í ofnrörið, því
að þess konar hljóð heyrði ég.
Ég fór niður og snæddi, fór
aftur upp í herbergi mitt og
settist þar. Mánuðum saman,
já, í öll þessi ár var þetta svona.
Og aldrei var mér gefin
minnsta bending. Ekki var ég
þó neinn strokumaður. Ég var
dálítið kunnur hjá þjóðinni. Ég
hélt mig eiga vini í báðum
þeim hópum, sem Norðmenn
ekiptust í, bæði í hópi Jössinga
og Kvislinga. En aldrei fékk ég
nokkra minnstu bendingu,
ekki litla leiðbeiningu utan
að. Nei, umheimurinn forðað-
ist það eins og heitan eldinn.
Og frá heimilisfólki mínu og
fjölskyldu kom varla fyrir að
ég fengi nokkra hjálp. eða
nokkrar upplýsingar. Allt,
sem sagt var við mig, varð að
skrifa, og það varð of þreyt-
andi. Þarna sat ég svo. Við
þessar aðstæður hafði ég ekki
að öðru að halla mér en blöð-
unum mínum. tveimur, Aften-
posten og Fritt folk, og í þeim
tveimur blöðum stóð auðvit-
að ekkert um, að það, sem ég
var að skrifa, væri rangt. Eitt-
hvað annað.
Og það var ekki rangt,
þetta, sem ég var að skrifa.
Það var ekki rangt, þegar ég
skrifaði það. Það var rétt, og
það, sem ég skrifaði var rétt“.
(Svona hjá Hamsun. G. G. H.).
Hann segist hafa skrifað til
þess að koma í veg fyrir, að
norskir æskumenn og menn í
blóma aldurs síns höguðu sér
kjánalega, ögruðu hernáms-
veldinu engum til gagns, en
þeim sjálfum til glötunar. Þeir,
cem nú hlakki, af því að þeirra
S
liafi orðið sigurinn — á yfir-
borðinu — þeir hafi ekki eins
og hann fengið heimsóknir
fólks á öllum aldri, sem hafi
grátið örlög skyldmenna sinna,
er sátu í einhverjum gaddavírs
girtum fangabúðum og búið
hafi verið að dæma til dauða.
Hann segir enn fremur:
„Ég hafði ekkert mirmsta
vald, en ég sendi símskeyti. Ég
onéri mér til Hitlers og til
Terbovens. Ég fór jafnvel
krókaleiðir, t. d. til manns, sem
hét Múller og sagt var að
væri áhrifaríkur og valdmik-
ill að tjaldabaki. Það hlýtur
einhvers staðar að vera til
skjalasafn, þar sem öll mín sím
skeyti er að finna. Mörg voru
þau. Ég fékk konu bústjóra
míns til að senda skeytin í síma
til stöðvarinnar, þar eð ég gat
það ekki sjálfur. Og það voru
einmitt þessi símskeyti, sem oð_
lokum vöktu nokkra tortryggni
í minn garð hjá Þjóðverjum.
Þeir töldu mig vera eins kou-
ar málamiðlara, dálítið við-
sjálan málamiðlara, sem bezt
væri að hafa dálitlar gætur á.
Þar kom, að Hitler sjálfur
baðst undan því, að ég snéri
mér oftar til hans með beiðnir
mínar. Hann varð leiður á
þeim. Hann vísaði mér til Ter
bovens, en Terboven virti mig
ekki svars. Ég veit ekki, hvort
eímskeyti mín komu nokkrum
að ’gagni, veit það ekki frekar
en hitt, hvort smágreinar mín-
ar í blöðunum urðu nokkrum
af löndum mínum til varnað-
ar, en ég ætlaðist til, að
þær yrðu ’það. Ég hefði
máski heldur átt að bregða
á það ráð að forða mér, heldur
en að vera að þessum sím-
tkeytasendingum. Ég hefði get
að reynt að laumast yfir til Sví
þjóðar, eins og margir aðrir.
Ég hefði ekki orðið þar í nein-
lilkynning frá fjárhagsráði.
Að gefnu tilefni vill fjárhagsráð vekja athygli fjár-
festingarleyfishafa á því, að þeim er óheimilt að láta
öðrum í té byggingarefni, sem þeim er úthlutað út á
fjárfestingarleyfi. Komi í Ijós, að afgangur verði á
efnisleyfi, er leyfishafa óheimilt að nota það til ann-
arra framkvæmda. Ennfremur eru þeir, sem ekki
hefja framkvæmdir aðvaraðir um að taka ekki út á
leyfin til annarra ráðstafana.
Við endurskoðun á efnisnotkun hjá fjárhagsráði,
kemur í ljós, ef slík misnotkun hefur átt sér stað,
og getur það valdið viðkómandi alvarlegum óþæg-
indum.
Reykjavík, 24. nóvember 1949.
FJÁRHAGSRÁÐ.
um nauðum staddur. Ég á þar
marga vini, og ég á þar að út-
gefanda bóka minna, mann,
cem er auðugur og voldugur.
Og ég gæti hafa reynt að basl-
ast yfir til Englands, en þang-
að fóru líka margir, og seinna
komu þeir svo heim þaðan
*em hetjur, af því að þeir höfðu
yfirgefið land sitt, höfðu strok
ið úr landi. Ég gerði ekkert til
að komast úr landi, hreyfði mig
ekki, datt það aldrei í hug. Ég
hugði, að ég mundi gera landi
mínu mest gagn með því að
vera þar, sem ég var, og sjá
eftir beztu getu um búrekstur
minn, þar sem slík þröng var
hjá þjóðinni, að hana skorti
nllt, en að ég á hinu leytinu
beitti penna mínum fyrir þann
Noreg, sem hljóta skyldi slík-
an heiðurssess meðal ger-
manskra ríkja í Evrópu, sem
okkur hafði verið lofaður. Sú
hugsun var mér geðfelld frá
upphafi. Og meira en það. Hún
hreif mig, ég varð haldinn af
henni. Ég veit ekki, hvort hún
hvarf nokkru sinni úr huga
mér allan þann tíma, sem ég
sat þarna einn míns liðs. Mér
fannst það enn í dag, að það
hafi verið stórfengleg og holl
hugsjón, að Noregi ætti að
Þetta glæsilega safn
mikilhæfustu konum
RITSAFN
Guðrúnar
Lárusdótf ur
af skáldsögum,smásögum og erindum eftir eina af
íslenzku þjóðarinnar, þarf að vera til á hverju heimili.
Fjögur bindi í Skírnisbroti um 400 bls. hvert, prentuð á
mjög vandaðan pappír. Öll bindin kosta aðeins kr. 150,00
heft, kr. 200,00 í shirtingsbandi og kr. 265,00 í góðu
skinnbandi. —
Mjög glæsileg lækifærisgjöf.
FÆST HJA BOKSOLUM.
(<r Bokagerðin
■■ * j
hlotnast slík aðstaða, hugsjón
rem hafi verið vel þess verð, að
berjast fyrir og vinna fyrir:
Noregur, sjálfstætt og sjólf-
lýsandi land á hjara Ev-
rópu! Ég var í miklum met-
um hjá Þjóðverjum eins og hjá
Rússum: þessar tvær voldugu
þjóðir héldu yfir mér vernd-
arhendi, og þær mundu ekki
alltaf neita að taka beiðnir
mínar til greina.
En það gekk báglega með
það, sem ég barðist fyrir — það
gekk báglega með það. Það leið
ekki á löngu, unz ég var roeð
sjálfum mér kominn í ógöng-
ur, og í verstu hugsanlegar ó-
göngur komst ég, þegar kon-
ungurinn og ríkisstjórn hans
fóru úr landi af frjálsum vilja
og gerðu sig þannig sjálfa ó-
'virka hér heima. Þá missti ég
alla fótfestu. Ég hékk framan
í hengiflugi. Ég fann ekki fram
ar neitt, sem ég gæti fótáð mig
á . . . Svo sat ég þá og skriíaði,
cat og sendi símskeyti og
sökkti mér ofan í heilabrot.
Heilabrot voru mitt fasta ás:5g-
komulag, þegar hér var komið
málum.
Ég braut heilann um allt. Ég
gat til dæmis rifjað það upp fyr
ir mér, að hver einasti maður,
sem við Norðmenn erum
hreyknir af sem frægu mikil-
menni á sviði menningarlífs-
ins, hafði fyrst hlotið viður-
kenningu í hinu germanska
Þýzkalandi, áður en hann öðl-
aðist heimsfrægð. Ég hafði þó
ekki rangt fyrir mér, þegar ég
hugsaði slíka hugsun. En mér
var talið það villa. Líka það
var mér talið villa, þó að ekk-
ert sé helgari sannleiki í sögu
okkar, sögu okkar frá seinusíu
öldum.
En þetta bjargaði mér ekki
úr ógöngunum, nei, þetta bjarg
aði mér ekki. Það leiddi þvert
á móti til þess, að í allra aug-
um og hjörtum varð ég maður,
eem sat við að svikia þann Nor-
eg, sem ég vildi hefja til vegs
og virðingar. Að ég sat við að
svíkja hann. Jæja, það verður
ekki við því gert. Það verður
ekki við því gert, hverju öllum
þessum veraldarinnar augum
og hjörtum kann nú að þókn-
ast á mig að hlaða af ásökun-
um. Það verður mitt tap, tap,
sem ég verð að bera. Og eftir
100 ár verður allt gleymt. Þá
verður jafnvel þessi heiðraði
réttur gleymdur gersamlega.
Nöfn okkar allra, sem hér er-
um viðstaddir í dag verða eft-
ir 100 ár útmáð af jörðinni,
enginn man þau þá, enginn
nefnir þau þá. Örlög okkar
verða þá orðin gleymskunni of
urseld.
Þegar ég sat þarna og skrif-
aoi eftir beztu vitund og sendi
GÍmskeyti nótt og dag, á ég að
(Feh. á 7. síðu.) ,