Alþýðublaðið - 10.10.1950, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 10. október 1950
Al bVBURLABIÐ
5
JOHANNES UR KOTLUM
er svo gott ljóðskáld, að maður
undrast það, að hann skuli
halda áfram að skrifa" skáld-
sögur. Raunar ber að játa, að
saga hans, ,>Dauðsmannsey“,
er sæmilega skemmtileg aflestr
ar, og' framhald hennar ,.Sigl-
ingin mikla“, stendur henni
ekki að baki. En skáldskapar-
gildi þessara skáldsagna er
hörmulega rýrt. í síðari sög-
unni tekst höfundinum þó að
bregoa upp listrænni mynd f
hálfri blaðsíðu, en slíks varð
hvergi vart í hinni fyrri. Unn
endur ljóða Jóhannesar harma
þrjózku hans og glámskyggir
þegar þeir lesa þessar skáldsög-
ur, svo að ekki sé minnzt á
fyrri ósköpin. Og satt að segja
virðist vonlaust, að Jóhannesi
úr Kötlum auðnaðist ^að skrifa
samræmda og heilsteypta
sögu, þó að hann yrði allra
karla elztur og sæti við dag
hvern helgan sem virkan myrkr
anna milli.
„Siglingin mikla“ lýsir ferða
lagi íslenzkra útflytjenda til
Skotlands og síðan vestur um
haf, en þeirra meðal er Ófeig-
ur grallari og hyski hans, sem
lesandinn kynntist í „Dauðs-
mannsey“. Jóhannes er frásagn
arglaður og honum hefur tekizt
að gera atburðarásina hraða, en
ýkjur hans og skrípalæti ganga
langt úr hófi fram. Auk þess
eru sögurnar mjög lausar í
reipunum og höfundurinn ó-
sjálfstæður í meira lagi. Við
lestur ,,Dauðsmannseyjar“ og
„Siglingarinnar miklu“ er því
líkast sem sú gamla, góða kona,
Kristrún í Hamravík, sitji raul
andi úti í horni, en sláttur ís-
landsklukkunnar kveði við í
fjarska. Jóhannes leggur sögu-
fólki sínu í munn heilar setn-
ingar eftir Hagalín og Lax-
ness, en hefur aldrei roð við
þessum lærimeisturum sínum.
Sögurnar eru svo gallaðar frá
sjónarmiði tækni og listar, að
lesandinn ltvíðir fyrir fram-
haldinu, þó að lesturinn kosti
enga áreynslu. Hann vorkenn-
ir höfundinum og missir alla
trú á, að fyrir honum eigi að
liggja að skrifa listræna skáld-
sögu.■
Nokkrir kaflar í „Sigling-
unni miklu“ sýna samt, að Jó-
hannes er ekki alger viðvan-
ingur, þó að hann sé átakan-
lega mistækur og komist
hvergi í miðiar hlíðar hins
heilaga fjalls listarinnar, hvað
þá ofar, enda þótt hann hafi
sett markið ærið hátt. Þegar
höfundurinn lýsir sálarlífi
barnanna í sögunni, sannfærist
lesandinn um, að Jóhannes
veit, hvað hann syngur, en lag-
vís er hann ekki. Þetta eru
lágkúrulegar en greindarlegar
hugleiðingar og s'krífaðar mun
fremur af vilja en mætti. Myna
in er gleymd um leið og hún
Hður hjá. Helzt verður manni
minnisstæður harmur Sigga
Guddusonar, þfegar hann syrg-
ir ofnispjallaseljuna sína. Og
einu sinni bregður fyrir atriði
í hvössu ljósi. Arndís gamla
situr úti við vagngluggann á
:faðmi móður sipnar yíir þetta
"rjóa akurland. Hann verður
rinhverntíma stór. Og sáir
Reisubók sunnan úrlöndum
REISUBÓK Guðmundar
Dáníelssonar;. frá. Vesturíieimi
skar úr'um:þa3, áð honum læt-
av m.x-ta'vcl að sýgja .ír 'a-öý-
úr. Kar.r. liefpr' augu og oyhi
opin óg kann að haga svo orð-
um sinum, að lesandinn fylgist
I mfeð'" honum á ferðalaginu, nýt-
vekur áthyg’i
höfundarins, en sér samt lyn-st
og' fremst fyrir sér hinn ýmist
alvarlega heimsborgara, eða
kostulega Rangæing, Guðmund
Daníelsson frá Gutíormshaga,
rilburði hans og athafnir, þar
sem bann horfir á sjálían sig
í veraldarspeglinum.
Jóhannes úr Kötlum.
hverntíma í frjótt akurland. . . I U1' a!i ’ ^eSs’ 61
Þetta er mynd, sem minni r á
■um kvæði Jóhannesar. Hér
•nýtur hann gáíu sihnar sem
'jóðskáld. En þetta er oneitan-
.lega fátækleg tekja af tveim-
ur. löngum sögum eftir mann,
sem hefur auðgað íc-lenzkar bók
menntir að Ijóðperlum slíkum
sem Brot og Minning. Það gat I , Nú ,hefur Guðmundúr' gefið
naumast verið, að honum væri ut nÝía réisoxbóiC, og þar segir
ills varnað i hann frá ferðalagi sínu um
' Bretland, Frakkland og Ítalíu,
Jóhannes úr Kötlum er nú í cn þó verður lionum einkum
'eim m kla vanda staddur^ að tfðrætt um það, sem fyrir hann
•uga eftir að loka hring skáld- |jar Qg hann fræddist uíri-sunn-
agnaflokksirisl Og þó að hon-1 aÉ Alpafjailaf enda néiiirihann
im takist meistaralega að levsa f bókina „Surnar í Suðuhönd-
lá þraut, verður þessi skáld-^ um“, Qg Guðmundur hefur
sagnaflokkur hans augsýmlega ckki farið erindisleysu þangað
gallaður og misheppnaður. L:uður eftir fremur en vestur
Fyrstu tvær sögurnar eru þann um haf,
'g,, að honum verður ekki vtð
bjargað. Munurinn á „Sigling-
unni miklu“ og ..Dauðsmanns-
ey“ er þó eigi að síður slíkur,
leiðinni til hafnar í Glasgófu,
horfir á það, sem fyrir augun
ber, og lætur hugann reika . . .
Gamla konan er ekkert feimin
við veröldina. Hún horfir sín-
um góðlátlegu augum á þetta _
allt eins og hvern annan for- æÚi hann að geta aukið eitt-
gengilegan hégóma. Ókunn, bvað á orðstír sinn sem skáld
„Sumar í Su3.urlöndum“ er
að ýmsu leyti frábrugðin bók
„Á langferðaleiðum”. . Guð-
að maður getur með sanm sagt. mu«dur er að vísu ekkert 'spar
um Jóhannes, að batnandi * bersögli sína og fyndni, en þó
manni sé bezt að lifa, og enn
lönd og höf hérna megin graf-
ar koma henni lítið við, henn-
ar frelsisálfa er hinumegin.
Þar- er Snorri hennar auming-
inn að brýna ljáinn sinn í slægj
unni -— hún heyrir hvernig
hann bölvar af ákafanum. Samt
er nógu gaman að sjá þessa
heims lystisemdir líða þannig
fyrir sjónir sér. Finna þytinn
af þeim jarðarkliði, sem einu
sinni var. Og vita lítinn Rósu-
svein, fæddan í hafi, berast í
sagnahöfundur — svo óbeysinn
sem hann er. En t'l þess' að
það takist, verður Jóhannes að
þagga niður í henni Kristrúnu
í Hamravík og' hypja sig úr óm-
færi við íslandsklukkuna. Og
þegar hann hefur lokig við
þennan skáldsagnaflokk sinn,
ætti hann að sýna hug á iðrun
og yfirbót og gleðja unnendur
sína með því að helga sig Ijóða-
gerðinni.
Helgi Sæmundsson.
Guðmundur Daníe'sson.
legurn skemmtilggheitum, ættu
að verða sér úti urn bókina, og
það er ótrúlegt, a3 þeir leggi —
hana frá.sér fyrr en að toknum
l.estri, nema eitthvað sérstakt'
kalli að. Og vafalaust munu
margir æskja þess, að Guo-
mundur Daníelsson láti far-
þrána oftar sigra sig og skrifi
svo a5 ferðalokum nýjar reisu
bækur samlöndum sínum til
gagns og g'eði og sjálfum sér
til lofs og frægóar.
„Svtrtfugí' í nýrri útgáfu
,, S V ARTFU GL“ Gunnars
Gunnarssonar er einhver hæsti
tindurinn í íslenzkri skáld-
sagnagerð. Sagan var frumsam
in á dönsku og upphaflega gef-
in út í Kaupmannahöfn 1929,
en hér í heimalandi höfundar-
ina kom hún út í þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar á veg-
um Menningar- og fræðslusam-
bands alþýðu 1938 og var
fyrsta bók þess, er það hóf út-
gáfustarfsemi sína. Nú er svo
„Svartfugl" kominn út á ný í
útgáfu Landnámu sem áttunda
bindið í ritsafni Gunnars.
íslendingum er það mjög til
vansæmdar, hversu lítinn gaum
beir gáfu skáldskap Gunnars
Gunnarssonar um áraskeio.
Maður undrast það, að lista-
verk á borð við ,,Svartfugl“
skvldi ekki þýtt á móðurmál
höíundarins fyrr en nær ára-
tug eftir útgáfu bókarinnar er-
lendis, þar eð sagan er mjög
viðráðanleg til útgáfu og Hk-
leg til almennra vinsælda, þótt
mest sé um hitt vert, að hún
er rammís’enzk að efni, en
byggð og rituð af snilld, sem
ekki getur markazt af þjóSerni
eða landamærum. Aldrei hef-
ur dulúðgur og seinfægður stíll
Gunnar Gunnarsson.
sögufólki og atburðum missa
hvergi marks, .sagan líður fram
eins og djúpur og lygn straum-
ur frá lindum að ósi. En aðall
scgunnar er þó tvíleikur henn-
ar. Harm'eikurinn á Sjöundá
og málareksturinn út af broti
Bjarna og Steinunnar er örlög-
brunginn og nístandi hljómur
í nálægð, persónusaga séra Eý-
Gunnars Gunnarssonar notið j jólfs óræður é.'C válegur niður í
sín betur. Afbrotasaga Bjarna á ijarska. Lesandinn gefur sig
ber yfirleitt,. meira á heims-
borgaranum en Rangæingnum.
Bókin flytur mikinn fróðleik,
og hún er samfelld og heil-
steypt, enda hefur stíll höfund-
arins breytzt mjög til batnaðar
síðustu árin, þó að fyrri sér-
kenni hans baldist og séu jafn-
Vel gleggri en nokkru sinni
fyrr. En Guðmundi tekst að
segja lesendum sínum allan
þennan fróðleik, án þess að
verða leiðinlegur eða gera sig
merkilegan. Frásögnin er líf-
ræn og fjörleg, og ein myndin
rekur aðra. Og svo bregður
höfundurinn allt í einu á leik
glettninnar og gáskans og læt-
ur þá heldur en ekki til sín
taka. Oftar en einu sinni kem-
ur upp í honum strákurinn,
þegar hann vill þó vera alvar-
legur. Hann horfir augum hins
virðulega borgara á Big Ben í
Lundúnum, en fær svo ekki
orða bundizt yfir því, að slög-
in eru fimm, þegar furðuverkið
slær, en það boðar, að síðari
bjórtími þessa dags sé byrjað-
ur. Og fullveldishóf sendiherra
Xslands í París er svo sem eng-
jn Glæsivallaveizla. Menn byrja
að gera sér dagamuninn klukk-
an sex, en klukkan átta hefur
höfuridurinn fundið á sér þá
breytingu, að hann tekur í mál
að fara með nokkur kvæði. En
drykkjuskap er síður en svo
fyrir að fara í ferðalaginu.
Matnum er skolað niður í ver-
mundi og rauðvíni' Og það
væri synd a5 segja, að Guð-
mundur bæri ekki ö’lum ís-
■endingum, s.em á vegi hans
urðu, einstaklega vel söguna.
Þó kemst hann auðvitað ekki
hiá því að siá hið spaugilega í
oroum og æði Thors Vilbjálms-
: onar og Halldórs Þorsteinsson-
pú, og vel sér maður fyrir sér
Örlyg Sigurðsson, þar sem hann
■itur inni í sendiráði íslenzka
lýðveldisins í París og gefur
öðrum eins súgi í fangi felli-
hvls tilverunnar og Guðmundi
Daníelssyni engan gaum fyrr
. en hann er þaðan á bak og burt.
Sjöundá og Steinunnar er
þannig rakin, að lesandanum
íinnst, að þar -sé ekkert of eða
van. Lýsingar höfuridarins á
Annars nær engri átt að vera
að endursegja atriði úr ferða-
galdri höfundarins á vald, og
bó vottar hvergi í sögunni fvr-1 sögu Guðmundar Ðaníeissonar.
ir ýkjum eða áróðri.: Hún
Frámh. á 7. síðu.
En þeir. sem hafa áhuga á
;kemmtilegutn fróðleik og fróð-
„Sumar í Suðurlöndum” er
gefin út af Helgafelli og vel til
útgáfunnar vandað. Bókin kom .
út á fertugsafmæli höfundar-
ins fjrrir nokkrum dögum, og
haustið í ár verður góð árstío
fyrir Guðmund Daníelsson frá
Guttormshaga, því að nú kvao
von á hinni nýju skáldsögu
hans, ,.í fjallskugganum”, þá
og þegar. Hann stendur á vega ■
mótum í lífi sínu og list.
Helgi Sœmundsson.
Orð í tíma töluð
SÍÐASTA HEFTI Tímarits
Máls og menningar fyrir árið,
er leið, flutti ágæta grein eftir
Ásgeir Hjártarson bókavörð um
skáldskap Jakobs Jóh. Smára í
tilefni af sextugsafmæli hans
fyrir réttu ári. Það voru . orð í
ííma töluð.
Ásgeir Hjartarson bendir á,
að ljóðum Jakobs Jóh. Smára
hafi verið rninni sómi sýndur en
þau eigi skilið. Þeita er dagsatt,
þótt illt sé til að vita, því aö
Smári er hugþekkt og ágætt,
skáld, eins og greinarhöfúndur
rekur rækilega. enda þótt hann
sé nokkuð einhæfur Ijóðasmið-
ur og mörg kvæði hans hvert
öðru lík að efni og gerð. Hann
hefur gert kliðhenduna að sér-
grein sinni. og skáldskapur liana
einksnnist af mildi og innileik,
yfir honum er stundum svo som
framandlegur blær, og margar
samlíkingar Smára eru hreinar
perlur. Það er samtíðiniii til
skammar að gefa ekki ljóðum
Smára gaum-af því að höfund-
ur þeirra gerir hvorki að æpa á
torgum né beita olnbogum í sam
keppni um hylli fjöldans og vtð
urkenningu þeirra, er meta eiga
skáldskap íslendinga til fjár.
Ásgeir Hjartarson á þakkir
skilið fyrir grein sína úm
Jakob Jóh. Smára, og hún ætti
að leiða til þess, að gefið yrði út
fyrr en síðar vandað úrval úr
ljóðum skáldsins. Þann sjálf-
sagða heiður ætti að rríinnsta
kosti að sýna hinum sextuga
ljóðasmiði, eins og greinarhöf-
undur kemst réttilega að orðí.
H. S.