Alþýðublaðið - 09.09.1951, Side 5

Surtímdagur 9. 8ept;aáS51 :m<r.
ALÞÝÐUBLAOIÐ * ^
5
B« Traven? heimsfrœgt skáld? sem enginn veit hverer^ segir:
mfn eru
UM ÁRATUGI hefur það veri'ð mönnum víðs vegar
um heim mikil ráðgáta, hvaða pérsóna dyídist á bak við
rithöfundarnafnið B. Traven. Skáldverk hans hafa hlotið
heimsfrægð, en enn hefur engum tekizt að ráða gátuna
varðandi höfundinn, nema að því Ieyti, sem ráða má ó-
beint af ritum hans.
Tvær bækur hafa nú verið þýddar á íslenzku eftir B.
Traven, „Flökkulíf“ og ,,Það glóir ó gimsteina“, svo að
einnig hér á landi mun mörgum leika forvitni ó að heyra
eitthvað um þennan durarfulla rithöfund. Þess vegna er
eftirfarandi grein birt. Hún er efíir norska blaðamann
ÞVÍ ER NÚ EINU SINNI öðru bréfi hefur hann einnig
þann veg farið, að fólk íysir. skvrt frá því, hvernig bækur
jafnan að vita einhver deili á
þeirri persónu, sem skapað hef-
ur listaverkið, sjálfan upphafs-
:mann þess og höfund. En það
er býsna örðugt að svala þess
ari eðlilegu forvitni fólks, hvað
rithöfundinn Traven snertir.
Traven er ekki aðeins dulnefni
heldur er höfundurinn, sem
valið hefur sér það nafn, því
sem næst öllum alsendis dul-
Inn. Það er svo að segja óger-
3egt að afla sér nokkurrar vit-
neskju um hann, fram yfir
það, sem hver og einn getur
lesið á milli línanna í skáld-
sögum hans, eða þær fáu upp-
lýsingar, sem hann hefur gefið
um sjálfan sig í þeim bréfum,
sem gerð hafa veiið almenn-
Ingi kunn. Hins vegar leiðir
það af sjálfu sér, að uppi eru
ýmsar tilgátur, varðandi þenn-
an skáldsagnahöfund, sem
samið hefur sögur, er þýdar
hafa- verið. á meira en tuttugu
þjóðtungur.
Ýmsir hafa getið sér þess til,
að hann væri þýzkur byltingar
sinni, sem vegna vonbrigða
sinna, varðandi bvltinguna þar
í landi í lok fvrri heimsstvrj-
aldar, hafi flúið Evrópu og
vestræna menningu og telji sig
ekki framar í flokki með Ev-
rópumönnum. Sumir hafa einn
ig viljað halda því fram, að
hann hafi verið útgefandi
tímaritsins: ,.Der Zieglbrenn-
er“, sem út kom í Miinehen
árið 1918. Telja þeir ýmiss
sameiginleg stíleinkenni með
sögum Travens, og greina, er
birtust í því tímariti og sagðar
voru eftir ritstjóra þess og út-
gefanda. En enginn veit samt
neitt með vissu um þennan
dularfulla höfund, hvorki hvað
varðar hið raunverulega nafn
hans, aldur, menntun, bjóð-
erni, útlit eða ævi, •— að því
undanskyldu, að hann dvelst í
Méxíkó og skrifar afburða góð-
ar skáldsögur.
Að þessu leyti hlýtur Tra-
ven sérstöðu meðal frægra
samt’ðarhöfunda. Það er held-
ur ekki auglýsingabrella hans,
er hann felur sig svo vandlega
fyrir samtíð sinni, að blaða-
menn og aðrir, hafa nú leitað
hans árangurslaust í því sem
næst mannsaldur; hann gerir
þetta aðeins fyrir þá sök, að
það er skoðun hans, að rithöf-
úndurinn sé aðeins mikilsverð-
ur sem rithöfundur en ekki
sem persóna.
Hann hefur skýrt frá ýmsu.
varðandi það, hvert hann tel-
ur hlutverk sitt, og sóinule’ðis
rætt nokkuð þær grundvallar-
kenningar í heimspeki, sem
hann aðhyllist; þetta hvort
tveggja tekur hann til mcð-
ferðar í bréfi, sem hann reit
einum starfsbróður sínum. í
hans verði til. Þetta er, þegar
allt kemur til alls, nokkur vit-
neskia um manninn, og í sjálfu
sér mikilsverðari heldur en
staðreyndir, varðandi fæðjng-
arár og menntun.
í bréfi sínu til Manfred Ge-
bandi við náttúruna, sem hann svo miklu, eða öllu heldur litlu
hofur öðlast aftur þá trú á leyti, sem það er unnt, svo og
manninum, er hann glataði list hans almennt.
meðal menningarþjóðanna í Traven velur efnið í skáld-
Evropu. •sögur sínar víðs vegar að úr
Traven er í senn raunsær Suður-Ameríku, en einkum frá
maður og stjórnleysingi. Hann Maxikó, og hann kann að segja
er vinur og talsmaður allra fra mönnum úr ólíkustu at-
undTokaðra og arðrændra, ,en vinnugreinum og þjóðfélags-
hann er ekki haldinn þeim stéttum, svo sem gullnemum
hugsjónablekkingu, að þeir 0g ræningjum, daglaunamönn-
megi öðlart uppreisn og frelsi urrii jarðeigendum og stórbænd
Hrir byltingu. ilann álítur urrii auðkýfingum og fjár-
öbu iremur, að bvlting hafi málamönnum og öllum þeim
sialdnast eða aldrei annað í fjölskrúðuga múgi m:ður vand
för með sér en valdhafaskipti, aðra lausingja, sem reka erindi
og það verði alltaf þeir fátæk- auðjöfranna með illu eða góðu,
ustu og kúguðustu, sem borgi 0g se]ja honum bæði sál og lík-
brúsann. og það er hans ófrá- ama. í skáldverkum hans er
vík.ianlega skoðun, að einmitt ag finna stórfenglegar lýsine-
rikisvaldið geti orðið harðdræg- ar á mexikönsku atvinnulífi
ari og m:skunnarlausari at- 0g atvinnuháttum, og hann
vinnuveitandi heldur en nokk- kefur á meistaralegán hátt sagt
| ur einstakhngur eða hlutafé- frá hinu æfintýralega, áhættu-
jlag. Það er langt síðan rökföst sama en um jeið mann=kemm-
Hann les
hugsun hans leiddi hann að andi lífi gullnemanna. Frásögn
org lætur hann s\o um mælt, þessarl niðurstöðu, og atburðir hans er mettuð stórfenglegum
að það _ sé helgasta |y!da J3astliðinna áratu/a virðast wÆ
hvers ems akhngs að forna fremur sanna en hitt, að þær ]estur vekur þag fyrst áthvgli
ve ferðarmalum mannkynsms nigurstöður séu ekki svo f jarri' manns ag sögUrnar eru æsandi
. . . • S sanm. \ 0g gnpa hugann fostum tokum,
vmna af fremsta megm að i g+ill ,t=&
öllu því, er orðið geti til þess
að létta lífsbyrðar annarra,
Travens er slíkur, að
mest minnir á munnlega frá-
. . „ , . . : sögn; þegar maður les sögur
vekia meo þeim gleði og efla,, ° r
, , ,, * , , hans, er sem maður hlyði a
þa til soknar að æðra mark-1 , , .... , . T . ,
.K. Tjr , . .... . frasogn hofundar og lafnéel
miði. Hann telur sialfan sig , . , , , , ,,
, f , - , ; ... heyri rom hans, a stundum lag
hafa gert það, sem i hans valdi | _ ,__,___’ , , , &
stóð til að hlýða þeirri kö’lun,
bæði á meðan hann var sjó-
maður, landkönnuður. kennari
í afskekktum héruðum, — og
síðast en ekki sízt sem rithöf-
undur. Hann telur sig hafa iagt
af mörkum nokkurn skerf til
þess að stuðla að framsókn
mannkynsins, að því, er hann
segir í bréfinu, og að síðustu
farast honum þannig orð:
„Sjálfan mig skoða ég sem
eitt sandkorn jarðir. Starf mitt
og verk, er hið eina, sem máli
skiptir, sjálfur er ég einskis-
verður, öldungis eins og skó-
smiðurinn, sem álítur það köll-
un sína, að gera öðrum vel á
fæturna, er sem persóna óvið-
komandi viðskiptavinum sín-
um. Eg hirði heldur okki um
að yfirgefa það líf og umhverfi,
'oin ég I.< f valið mér: það
hlutskipti að dvebast engum
kunnur við fábrotin lífskjör
meðal alþýðufólks, og ég mun,'
allt mitt líf, gera allt sem ég
megna til þess að útmá foringja
trú og foringjadýrkun úr huga
almennings. Að sama skapi
mun ég gera allt sem ég get til
þess að styrkja hvern einstak-
ling í þeirri trú og vissu. að
bann sé mannkyninu jafn mik-
ilsverður og hver annar ein-
staklingur, hvað svo sem hann
kann að hafa fyrir stafni eða
hafa haft fyrir stafni.“
Af þessu virðist mega ráða
það, að Traven bafi fengist við
sitt af hverju um ævina; að
honum hafj gengið illa að ná
fótfestu í tilverunni, eða ekki
hirt um það, heldur , sé hann
landshornaflækingur og heim-
spekingur. Um langt skeið
dvaldizt hann mcð Indíána-
kvnþætti einum í Tumskógum
Mexikó, og það er meira að
segja alls ekki útilokað, að
hann hafizt þaf enn við. Víst
er um það, að Mexikó er nú
hans raunverulega fósturland.
Og það verður að teljast lík-
legt, að það sé einmitt fyrir
það, að dveljast langdvölum
meðal frumstæðra, fátækra og
óspiltra manna í nánu sam-
en athugi maður þær nánar,
kemst maður að raun um, að
þær eru einnig hrífandi, og að
öll frásögnin er mótuð af á-
kveðnum tilgangi höfundarins.
Hann gerir hvort tveggja að af-
an og alvarlegan en á stundum 1 húúpa og flytja ráðinn boðskap.
þrunginn samúð eða sárri reiði.
Allar eru sögur hans efnismikl-
ar og mikið er þar um at-
burði; frásögnin svo raunveru-
leg og nákvæm, að oft virðist
sem smáatriða gæti þar um of,
Þetta á orsakir sínar að rekja
til óvenjulegrar þekkingar höf-
undarins, skarpskyggni og
furðulega þroskaðrar athyglis-
gáfu, en um leið einnig til
starfsaðferða hans. Hann
kveðst ferðast mikið um það
land, eða umhverfi, sem hann
velur sögum sínum, safna efni
og afla sér eins staðgóðrar
þekkingar á þjóðháttum og lífs
kjörum og honum er unnt.
Hann kveðst og verða að ger-
þekkja sögupersónur sínar;
verði að hafa verið góðkunn-
ingjar hans og félagar. Hann
verður að hafa lifað atburðina,
skoðað hlutina og landslagið,
til þess að ferðast um hin af-
skekktu héruð. myrku vötn og
hrikalegu gljúfur; að hann
verður að æsa sjálfan sig til
æðiskenndrar kræðslu, að hann
verður sjálfur að líða þrautir
og þjáningar, áður en hann
getur lýst viðbrögðum, sögu-
persóna sinna gagnvart óttan-
um. þrautunum og þjáning-
unni.
Ekki verður sagt :frá einstök-
um skáldverkum Travens í
þessari grein. heldur var til-
gangurinn sá. að kvnna les-
Samt dylur höfundurinn venju
lega áróðurshneigð sína svo
vel, að lesandinn verður þess
eins var, að hann hafi ákveðn-
ar skoðanir, varðandi þjóðfé-
lagsmál og leggi þær til grund-
vallar dómum sínum á menn
Alþýðublaðið
eða djúplæg. Per.sónulýsingar
hans eru oft hrjúfari og venju-
legri en maður ky.nni að kjósa,
og hið sama má segja um list
hans. Hann er ekki sérlega
leikinn í stílbrögðum eða list-
rænum töfrabrellum og ekki
verður stíll hans talinn blæ-
brigðaríkur eða blæmjúkur. En
einmitt þessi einfaldi, hrjúfi og
sterki stíll hans fellur vel að
efninu, sem hann tekur til með
ferðar; varnarræðum hans og
áróðri fyrir rétti hinna kúguðu
og fátæku. Mynd, sem máluð
er með sterkum, fáum dráttum
og litum hefur meiri áhrif á
flesta, en þó einkum þá, sem
ekki eru lærðir listfræðingai*,
heldur en mynd, sem dregin er
með mjúkum, áferðarfallegum
dráttum og máluð í mörgum
blæbrigðum lita og ljóss.
Þrátt fyrir þetta veitist Tra-
og málefni. En það kemur ven auðvelt að segja frá ástar-
einnig fyrir, að áróðursatrið-
um, eða •— og ef til vill nær
hann þá djúptækustum áhrif-
um, — að hann lýsir sambúð
eða viðureign tveggja ólíkra
einstaklinga, og lætur athafnir
þeirra og afstöðu mótast af ó-
líku uppeldi. umhverfi og erf-
iðum eiginleikum.
Það, sem gerir frásögn Tra-
vens jafnan svo sannfærandi,
sem raun ber vitni, er fyrst og
fremst frásagnarstíllinn og svo
það, að lesandanum finnst
alltaf að höfundurinn sé að
lýsa og segja frá því. sem hann
hefur sjálfur séð og lifað. Eins
og áður er getið, minnir stíll
hans mest á munnlega frásögn,
en meðferð efnisins gefur alltaf
til kvnna, að sögumaðurinn sé
óvenjulega réttsýnn og heiðar-
’egur. Hann hefur til að bera
staðgóða þekkingu og er gædd-
nr næmum skilniiigi á sálarlífi
frumstæðra manna, ber ríka
"amúð til þeirra og kann að
meta bað gildi, sem einfaldir
lifnaðarhættir, fátækt og fa-
breytni hafa í sér fólgið. Samt
sem áður verður ekki sagt, að
endum höfundinn sjálfan, að sálgreining hans sé hárnákvæm
Þurrmjólk
Nýmjólkurduft -
Heildsölubírgðir
- Undanrennuduft.
hjá:
í heildsölu hjá
HERDU BREIÐ
Sími 2678.
ævintýrum, sem þrungin eru
æskuunaði, viðkvæmni og
verndarþrá, ekki aðeins varð-
andi ástvininn, heldur alit
það, sem er veikt og barf
verndar í heiminum. Sú frá-
sögn hefur að geyma fagran
skáldskap og mannlega við-
kvæmni, og hið sama er að
segja, þegar þann velur móð-
urástina að frásagnavefni. Eins
og til dæmis þar. sem hann lýs-
ir söknuði Indíánakonunnar og
sorg við dánarbeð barns síns,
og ber því glöggt vitni, að
hinar dýpstu og frumstæðusm
mannlegra tilfinninga eru sam
eign allra kynþátta, án nokk-
urs tillits til menningar eða
umhverfis, lýsingin er einföld
að orðalagi, en sterk, og frá-
sagnarmátinn með afbrigðum
áhrifamikill og sannfærandi.
Meðferð hans á þessum tveim
verkefnum, tveim tilbrigðum
mannlegrar ástar, ber aðals-
merki sannrar göfgi.
Traven er eins konar Ross-„
eau vorra tíma. En. — enda
þótt hann hafi sjálfur snúið ;
baki við hiHni svokölluðu
menningu og tekið sér bólfesíu
meðal frumstæðra manna, er
hann samt sem áður glögg-,f.
skyggn á gildi iðnaðarmenn-,
ingarinnar, sem hefur rutt sér •
braut til valda meðal Indián-
anna í Mexíkó, sigrast á forn-
um. venjum og atvinnuháttum
og leyst fátæka Indíáanakyn-
þáttu undan oki lénsdrottnanna
og gert þá að sæmilega efnuð-
um daglaunamönnum. í raun
réttri er þarna um framför að
rasða. Iðnaðarmenningin hef-
ur í för með sér viðunanlegri
lífskjör, meiri menntun og.víð-
sýni. Sem rithöfundur sér TraV
Framhald á 7. síðu. -c