Tíminn - 07.01.1964, Síða 2

Ræktarfrjóvust hugtún hans
hóraðsprýði voru.
I.
Lónssveitin í Austur-Skaftafells
sýslu breiðir faðminn móti suðri
og sól'. Stórbrotin skeifa hárra
fjalla afmarkar sveitina á þrjá
vegu og við enda hennar sitt hvor-
um megin við byggðina gnæfa
Hornin tíguleg og sérstæð á svip.
En í suðri brotnar alda úthafsins
við sendna strönd. Ofan af hálend
inu á bak við byggðina streymir
Jökulsá og klýfur sveitina í miðju.
í hinum helga reit þessa byggð-
arlags að Stafafelli er í dag búin
hinzta hvíla þjóðkunnum fremdar-
manni, Jóni Eiríkssyni, fyrrum
bónda og hreppstjóra í Volaseli.
Hann hlýtur þar legstað við hlið
konu sinnar, Þorbjargar Gísladótt-
ur. Þegar útför hennar var gerð
frá Stafafellskirkju fyrir sjö vik-
um, lá Jón á sjúkrabeði í Lands-
spítalanum og gat ekki fylgt
síðasta spölinn þeirri konu, sem
verið hafði dyggur lífsförunautur
hans nálega hálfa öld. En á að-
fangadagskvöld jóla kom kallið til
Jóns, er orðinn var nærri 84 ára
og hafði legið í sjúkrahúsi síðan
snemma í haust. Ekki var lengur
þess að bíða, að þau hjónin hlytu
sama hvílurúmið.
; ‘ , , i
II.
Jörðin Volasel er vestan megin
Jökulsár í Lóni. Á fyrsta áratug
alidarinnar settu þar saman bú
ung hjón, Ólafur Sveinsson og Þor-
björg Gísladóttir. Ólafur var ná-
frændi hins þjóðkunna kirkjuhöfð
ingja, Jóns Bjarnasonar í Winni-
peg. Eftir átta ára sambúð þeirra
lézt Ólafur í blóma aldurs.
Skömmu síðar réðst Jón Eiríks-
son að Volaseli til búsforráða.
Hann var þá rúmlega þrítugur,
fæddur 29. jan. 1880. Jón var kom
inn af merkum skaftfellskum ætt-
um. Hann hafði þá verið vinnu-
maður á ýmsum bæjum, m. a. á
Stafafelli hjá séra Jóni Jónssyni,
aflað sér menntunar með búfræði
námi á Hvanneyri, verið kennari
í Lóni, unnið að jarðabótum á ýms
um stöðum o. fl.
Vorið 1915 giftust Jón og Þor-
björg og bjuggu síðan í Volaseli
32 ár. Þeim varð ekki barna auð-
ið, en dóttur Þorbjargar af fyrra
hjónabandi, Nönnu Láru, gekk
Jón í föðurstað. Hún var góðum
hæfileikum gædd, en andaðist 28
ára gömul. Var þá mikill harmur
kveðinn að þeim hjónum. Allmörg
börn ólust upp í Volaseli að meira
eða minna leyti og var í öllu að
þeim búið sem eigin börn hjón-
anna væri. Heimilið var jafnan
fjölmennt. Með hjónunum starfaði
árum saman vandafólk þeirra og
vinnuhjú og var bæjarbragur
þannig undir stjórn húsráðenda,
að allir lögðust á eitt um að efla
heimilið og prýða.
Kynslóðin, sem varð fulltíða
JÓN EIRÍKSSON og ÞORBJÖRG GÍSLADÓTTIR, kona hans.
um síðustu aldamót, hóf hátt
merki félagslífs og framfara. Hún
hafði á uppvaxtarárum sigrazt á
miklum örðugleikum vegna harð-
æris af völdum náttúruafla og
staðið af sér gyll’iboð frá Vestur-
heimi. Hún reisti í verki viljans
merki og færði yfir landið öldu
þjóðlegrar vakningar. Áhrif þess-
arar vakningar urðu þeim mun
meiri í hverju byggðarlagi sem
þár vaY betra lið forustumanná.
Bóndinn í Volaseli starfaði í þess-
um anda óg gerðist brátt einn af
forustumönnum í sveit sinni. Hann
bætti jörð sína með ræktun og
byggingum eftir því sem auðið var
miðað við aðstöðu og tækni þeirra
tíma. Jörðin er þannig í sveit sett,
að hann þurfti jafnframt að verja
hana áföllum frá Jökulsá. Hann
hirti bústofn sinn með nærgætni
og hagsýni. Góðir hestar voru vin-
ir hans og förunautar á fjölmörg-
um ferðum, m. a. yfir jökulár
Skaftafell’ssýslu og fjallvegi Aust
urlands, enda mun hann hafa
fundið það á erfiðum ferðum eft
ir torsóttum leiðum, að maður og
hestur þeir eru eitt fyrir utan
hinn skammsýna markaða baug.
Bær Jóns var við þjóðbraut og
í grennd við hið viðsjála vatnsfall.
Heim til hans þurftu margir veg
farendur að koma til að fá góðan
beiná og holl ráð. Og heimsókn
að Volaseli varð engum vonbrigði.
Þar var hverjum manni tekið
tveim höndum. Utan húss og inn-
an gaf að líta snyrtilega um-
gengni. Veitingar fram reiddar af
rausn og með hlýju viðmóti. Og
húsbóndinn var fús að taka hest
sinn og fylgja yfir Jökulsá, ef
óskað var eða þörf krafði, enda
sérhverjum vel borgið með leið
sögn hans.
Jafnframt heimilisstörfum vann
Jón að málefnum sveitarfélagsins.
Hann stóð framarlega í félagslífi
æskumanna og í búnaðarfélagi og
var um langt skeið í senn hrepp-
stjóri, hreppsnefndarmaður, sýslu
nefndarmaður o. fl.
Eftir meira en þrjátíu -ára/ bú
skap í Volaseli brá Jón búi og
fluttist þá fjölskyldan að Höfn í
Hornafirði. Hin síðustu ár voru
Jón og Þorbjörg í skjóli fóstur-
barna sinna tveggja, er höfðu bú-
ið sér þar glæsilegt heimili og
endurguldu á stórmannlegan hátt
og virðingarverðan ástríkið í
Volaseli.
III.
Við bústjórn á stóru heimili,
þar sem kostað er kapps um fram
kvæmdir, ásamt mörgum öðrum
störfum í sveitinni, veitast mikil
verkefni. Jón komst þó ekki hjá
því að vera kvaddur til starfa á
stærra vettvangi Hann var meðal
forustumanna um málefni Kaup-
félags Austur-Skaftfellinga, sat
jafnan á aðalfundum þess og var
sláturhússtjóri hjá félaginu á
hverju hausti um langt árabil. Og
á síðari árum var hann í fulltrúa
ráði Samvinnutrygginga og sat þar
aðalfundi, er haldnir voru til
skiptis á ýmsum stöðum á land-
inu. Hann var um langt skeið trún
aðarmaður Búnaðarfélags íslands
og Búnaðarsambands Austurlands
og hafði þá á hendi mælingar
jarðabóta og leiðbeiningar um
jarðrækt í Austur-Skaftafellssýslu
og á tímabili á öllu svæðinu frá
Skeiðarársandi að Breiðdalsheiði.
Notfö frístundirnar
HRÁÐRITUN - VÉLRITUN Pitman hraðritun.
Vélrítun — uppsetning og frágangur verzlunarbréfa
samninga o. fl.
Dag-'Og kvöldtímar. Kennsla aS hefiast.
Upplýsingar og innritun í síma 19383 frá kl. 12 til 2 e.h.
HILDIGUNNUR EGGERTSDÓTTIR
Stórholti 27 — Sími 19383
f sambandi við þetta starf sótti
hann árlega allan starfstímann
aðalfundi Búnaðarsambands Aust-
urlands, er oftast voru haldnir á
Fljótsdalshéraði. Á efri árum var
hann og gerður heiðursfélagi þess
í virðingarskyni og til að votta
honum þakklæti fyrir vel unnið
starf á þessu sviði. Var hann einn
af þremur, sem veittist slík sæmd
á hálfrar aldar starfstíma Búnaðar-
sambandsins. Eftir að Jón lét af
trúnaðarmannsstarfinu, veitti hann
landnámsstjóra aðstoð við eftirlit
með ræktun á nýbýlum í Horna-
firði. Lengi átti hann sæti í yfir-
kjörstjórn við Alþingiskosningar í
Austur-Skaftafellssýslu. Hann var
góður stuðningsmaður Menningar-
félags Austur- Skaftfellinga. Full-
trúafundir bænda í Austur-Skafta-
fellssýslu hafa verið haldnir ár-
hvert um tuttugu ára skeið, þar
sem rædd hafa verið mörg fram-
faramál héraðsins og ályktanir
gerðar. Jón var ávallt þátttakandi
í því félagsstarfi, nema s.l. haust,
er hann lá banaleguna.
Öll þessi störf tóku mikinn tíma
og kröfðust mikilla ferðalaga.
Þetta stutta yfirlit sýnir, að
Jón gekk víða til sætis á opinber-
um vettvangi sem fulltrúi bænda-
stéttarinnar og samvinnumanna.
Það var honum ljúft, því að þessi
málefni voru honum sérstaklega
hugþekk. Þeir, er veittu umboð,
vissu að vel yrði fyrir málum
séð að leggja þau í hendur Jóni
og þeir urðu ekki fyrir vonbrigð-
um. Framkoma hans í félagsmála-
starfi var jafnan sjálfum honum,
stétt hans og héraði til sæmdar.
IV.
Þegar meta skal ævistarf manns
og gildi þess, kemur einkum til
greina þrennt: hæfileikar, unnin
verk og áhrif í samfélagi. Þetta
fer ekki alltaf. saman. Til eru
menn, sem hafa góða hæfileika, en
verða þó að litlu liði, af því að
framtak vantar eða þverbrestir eru
í skapgerðinni. Einnig eru til
menn, er sýna dugnað í verki fyrir
sjálfa sig, en reynast lítt hæfir í
félagsstarfi og ófúsir að leggja
fram orku til sameiginlegra átaka.
En því betur sem þessir þættir
þrinnast, þeim mun meira verður
gildi ævistarfsins.
Bóndinn og mæringurinn Step-
han G. Stephansson hefur líkt
mannlífinu við landslag. Sé horft
yfir hérað af háum sjónarhóli,
sést svipur byggðarinnar í heild
og lega einstakra býla. En ef farið
er um svæðið, má greina mis-
mun býlanna, gæði þeirra og galla,
að sum prýða héraðið, en önnur
síður. Oft veldur þá mestu hver á
heldur.
Ef á svipaðan hátt er litið á fram
farir í héraði á vissu tímabili, þá
eru þær ávextir af starfi íbúanna
í heild. En sé gengið nær, og hver
þáttur grannskoðaður, má greina
einstaklinginn, manngildi hans og
verk, dyggðir hans og bresti.
Ræktin skapar framann. Líking
hins skarpgreinda skálds á vel við
gagnvart ræktunar- og samvinnu-
manninum, sem nú er kvaddur:
Hugtún hans voru héraðsprýði, —
jafnt hvort horft var til hans úr
næsta nágrenni eða nokkurri fjar-
lægð. Kom þar til í einu gerð
mannsins, verk hans og framkoma
í hópi samstarfsmanna.
Jón Eiriksson var þrekmaður og
naut góðrar heilsu langan ævidag.
Hann var ástsæll húsráðandi, enda
á og kona hans þar óskilið mál.
Heimili þeirra var meðal hinna
fremstu í héraðinu. Hann gerði
sér far um að metast eigi við
grannann, heldur styðja hann. Á
ferðum sínum um héraðið sem
trúnaðarmaður Búnaðarsamtak-
anna, kom hann ekki heim til
bændanna einungis sem opinber
starfsmaður til að leggja dóm á
framkvæmdir þeirra, heldur fyrst
og fremst sem vinur, enda alls
staðar aufúsugestur, er lyfti upp.
Hollum ráðum þess manns var öll-
um ljúft að, hlíta. Á ferðalögum, í
félagsstarfi og á hverjum fundi,
var hann hrókur alls fagnaðar, vel
máli farinn og vildi leysa hvert
mál með góðvild og sanngimi.
Ræktun landsins, efling bænda-
menningar og aukið samvinnu-
starf voru honum hjartfólgin á-
hugamál. Bóndastaðan frjáls og
örugg var hugsjón hans á yngri
árum. Með starfi sínu að félaps-
málum stefndi hann að því að
styrkja, göfga og rækta lians eigin
stétt og þá æsku, sem átti að erfa
landið og varðveita frelsi þess. Af-
staða hans í landsmálabaráttunni
mótaðist af þessari lífsskoðun og
var hann áhugasamur stuðning^
maður Framsóknarflokksins. Ævi
starf Jóns reyndist svo heilsteypt,
sem raun ber vitni, annars vegar
af því, að hann hélt eldi hugsjón-
anna lifandi fram á elliár og horfði
skyggnum augum á framtíðarmál-
in, og hins vegar vegna þess að
hann hugsaði ávallt til héraðs síns
líkt og stéttarbróðir hans á Norð-
urlandi kvað um heimabyggðina:
Hjá þér langhelzt viljum vér
vinna, tapa, þreyja, hugsa um þig
og hlúa að þér, hjá þér lifa og
deyja.
V.
Þótt sólin rísi ekki hátt á him-
inboga á þessum árstíma, varpar
hún þennan dag sem endranær
birtu yfir byggðina í Lóni austur,
þar sem Hornin rísa til beggja
handa sem óhagganlegar land-
vættir, Jökulsá setur mark sitt á
sveitina og niður haföldunnar
berst frá ströndinni. Til Stafa-
fellskirkju munu margir koma á
þessum degi. Sá hópur, sem úr
fjarlægð rennir nú þangað hlýj-
um og þakklátum huga, er þó
miklu fjölmennari.
Jón Eiríksson frá Volaseli hefur
lokið merku ævistarfi. Honum
hlotnaðist það, að hljóta góða
hæfileika, láta hérað sitt og sam-
vistarmenn njóta þess — og fá að
lokum að leggjast til hinztu hvíld-
ar í faðmi þeirrar sveitar, þar
sem hann bjó lengst og vann
mest. —
Og það eru táknræn lok á fögru
mannlífi að vera kallaður þaðan
á þeirri stundu, er boðskapurinn
um dýrð í upphæðum og frið á
jörðu hljómar um heimsbyggðina.
Austur-Skaftfellingum þykir
skarð fyrir skildi. Þeir minnast
hins látna vinar með djúpri virð-
ingu og alúðarþökk. Lögmáli lífs
og dauða fær enginn maður hagg-
að. Annar og æðri heimur hefur
heimt til sín göfuga sál.
Páll Þorsteinsson.
Fæddur 29. janúar 1880.
Dáinn 24. desember 1963.
Jón Eiríksson er dáinn. Með
þe.-sum orðum var mér sagt frá
andláti hans á jóladaginn. Minn-
ingarnar komu íram í hugann, ein
eftir aðra, frá liðnum árum. Minn-
ingai um mannkosti hans, trausta
skaphöfn, bjartsýnan framfara-
hug og sterka trú hans á þeim mál
efnum, sem hann helgaði krafta
sína til hagsældar fyrir sveit sína
og sýslu. Hans lífsstarf var marg-
þætt sem leiðbeinandi í búnaðar-
málum, en jaíuframt bjó hann
traustu búi yfii þrjá tugi ára á
eignarjörð sinni Volaseli. Hann
gegndi enu fremur fjölmörgum
trúnaðarstörfum fyrir sveit sína
og t.ýslu og átti ríkan þátt í félags
málum héraðs síns. Hann átti
traust samtlðar sinnar, enda vann
hann öll sín störf af mikilli hag-
sýoi og skörungsskap. Við hlið
hans stóð, frá því hann kvæntist
vorið 1915, hans mikilhæfa og
á?æt? kona, Þorbjörg Gísladóttir,
sem andaðist á síðastliðnu hausti.
Á fcenni hvíldi um mörg ár stjórn
búsins, er -Jón var fjarvistum 'að
trúnaðarstörfum sem leiðbeinandi
bænda og trúnaðarmaður Búnaðar
Framhald á bls. 6.
2
T f MIN N / þriðjudaginn 7. janúar 1963