Tíminn - 27.05.1964, Blaðsíða 6

Nauðsyn að auka afurða- og
rekstrarlán landbúnaðaríns
Hér fer á eftir nefndarálit minnj
hluta allsherjarnefndar Samein-
aðs þings um tillögu Framsóknar-
rnanna um að ríkisbankarnir sjái
landbúnaðinum fyrir nauðynlegum
afurða og rekstrarlánum:
Efni þessarar tillögu er ag skora
á ríkisstjórnina að beita sér fyrir
því, að landbúnaðurinn fái í ríkis-
bönkunum það lánsfé, sem honum
er nauðsynlegt til þess að geta
rekið starfsemi sína á borð við
aðra atvinnuvegi. En sérstaklega
er í tillögunni fram á það farið,
að bankarnir kaupi afurðavíxla af
sölufyrirtækjum bænda í stærri
stíl en gert hefur verið undan-
farið og að meg þessum afurða-
víxlakaupum verði að því stefnt,
að bændur geti, um leið og þeir
afhenda búsafurðir sínar, fengið
greitt það verð, sem þeim er ætl-
að í verðlagsgrundvellinum á
hverjum tíma.
Talið er, að bændur hér á landi
séu tæplega sex þúsund talsins
eða ekki fjarri þeirri tölu. Þeir
voru á árinu 1962, samkvæmt ný-
útkomnum skýrslum frá Hag-
stofu íslands, tekjulægsta atvinnu
stétt landsins. Verð á afurðum
þeirra er nú ákveðið með sérstök-
um kjaradómi og á að vera við
það miðað, að þeir hafi meðal-
kaup til jafns við meðalkaup
verkamanna, iðnaðarmanna og sjó
manna, en það meðalkaup er
reiknað út á Hagstofunni sam-
kvæmt úrtaki skattframtala. Ef
rekstrarkostnaður búanna, annar
en kaup bóndans, er of lágt áætl-
aður í verðlagsgrundvellinum,
hlýtur það að koma niður á kaupi
bóndans, þannig að það verður
þá þeim mun lægra en til var ætl-
azt. Um það mál skal ekki nánar
rætt hér, enda f jallar tillagan ekki
um það, heldur möguleika á því,
að bændur fái greitt á viðunandi
hátt það, sem þeim ber samkvæmt
verðlagsgrundvellinum.
Aðalbúgreinar hér á landi eru
sauðfjárrækt og nautgriparækt.
Rekstrarkostnað þarf búið að
greiða meir og minna ■ allt árið,
þar á meðal framfærslukostnað
bóndans og fjölskyldu hans, sem
hann á að standa straum af með
kaupi sínu. Afurðir af sauðfé fær
bóndinn tvisvar á ári, en þó mest-
megnis aðeins einu sinni, en aðal-
afurðir af nautgripum (þ. e.
mjólkina) daglega. Um allar
þessar vörur, nema þann hluta
mjólkurinnar, sem seldur er til
neyzlu, á það við, ag sala þeirra á
markaði fer fram smátt og smátt,
og ekki er hægt að gera ráð fyrir,
að sölunni sé að fullu lokið fyrr
en árið er liðið, eða jafnvel enn
lengri tími, ef illa árar að þessu
leyti.
Samkv. núgildandi verðlags.
grundvelli fyrir verðlagsárið 1963
—64 er talsvert meira en helm-
ingur af því, sem bóndinn á að fá
fyrir afurðir sínar, ætlað til
greiðslu á útlögðum peningum
vegna fjármagnskostnaðar, véla-
kostnaðar, kjamfóðurs, tilbúins
áburðar, aðkeyptrar vinnu, flutn-
ingskostnaðar o. s. frv. Til
greiðslu á öllu þessu, svo og til
þess að bóndinn geti fengið kaup
sitt, verður hann að fá afurðimar
greiddar. Sú greiðsla þyrfti, ef
vel væri, að geta farið fram um
leið og bóndinn lætur afurðirnar
af hendi eða sem næst þeim tíma.
Það þykir nú á tímum yfirleitt
nauðsynlegt, að fólk fái kaup sitt
greitt vikulega eða mánaðarlega.
Bændur þurfa þess með eins og
aðrir, ef vel á að vera.
Sölufélög bænda hafa ekki fé til
að borga út að fullu þær vörur,
sem ekki er búið að selja, nema
þau geti fengið það að láni í pen-
ingastofnunum. Að því þarf að
vinna, að slík lán verði veitt eihs
og með þarf. Hér er ekki farið
fram á það, að allir bændur fái
kaup sitt greitt vikulega eða mán-
aðarlega. Margir mundu ekki fá
það nema tvisvar á ári, þó að allar
afurðir væru greiddar við afhend-
ingu. Þar sem svo stendur á (þ.
e. í sauðfjárbúskapnum), er nauð-
synlegt, að eitthvag af afurðalán-
unum sé greitt fyrir fram, t. d.
síðari hluta vetrar eða að vorinu
út á nokkuð af væntanlegum
haustafurðum, eins og raunar hef-
ur átt sér stað um nokkurt árabil,
en í of smáum stíl nú í seinni tíð.
Þessi hluti hefur verið kallaður
rekstrarlán. Árið 1959 voru þau,
samkv. upplýsingum, sem minni
hl. hefur aflað sér, 162 millj. kr.
Þessum lánum- er ætlað að greiða
fyrir framleiðendum sauðfjáraf-
urða við kaup á kjarnfóðri, áburði,
rekstrarvörum til véla o. fl. Þau
hafa staðið óbreytt að krónutölu
síðan 1959, en verðmæti sauðfjár-
framleiðslunnar hefur á sama
tíma meii en tvöfaldazt.
Nú er svo komið, að bændur
eiga mjög erfitt með að fá fé til
áburðarkaupa á þessu vori. Rekstr-
arvörumar vaxa bæði að magni
og verðmæti með hverju ári, og
t. d. sýna áburðarpantanir bænda
þag nú, að verðmæti áburðarins
muni að líkindum aukast um 30%
á þessu ári. Þess vegna er nauð-
synlegt að hækka rekstrarlánin
vemlega.
Búnaðarþing og stjórn Stéttar-
sambands bænda hafa farið fram
á, að rekstrarlánin verði aukin í
320 millj. kr. á þessu ári til sam-
ræmis við aukið magn og verð-
mæti afurðanna.
Fyrir nokkrum árum var það
venja, að Seðlabankinn veitti af-
urðalán að haustinu út á búsaf-
urðir, % af verði þeirra. Nú lánar
hann aðeins rúman helming verðs,
og engar reglur em um viðbótar-
lán í viðskiptabönkum, eins og á
sér stað í sambandi við sjávaraf-
urðir, og má þó ekki minna vera.
Hér hefur því miðað aftur á bak
í seinni tíð, í stað þess að afurða-
lánin hefðu fremur þurft að auk-
ast frá því, sem áður var. Er hér
um ag ræða eina af þeim breyt-
ingum, sem gerðar voru á viðhorfi
hins opinbera til landbúnaðar-
ins svo að segja samtímis og orðið
hafa til þess að veikja fjárhags-
grandvöll hans og bændastéttar-
innar. Úr þessu þarf að bæta og
halda síðan áfram í framfaraátt,
þar sem fyrr var frá horfið.
Minní hl. mælir með því, að
tillgr. verði samþykkt.
Ekki má draga lengur að gera
nýja rafvæðingaráætlun
Hér fer á eftir nefndarálit
minnihluta allsherjamefndar sam-
einaðs þíngs um þingsályktunartil-
lögu Fraansóknarmanna um nýja
rafvæðingaráætlun:
Afgreiðsla þessarar tillögu um
nýja rafvæðingaráætlun hefur,
dregizt lengur en æskilegt væri.
HHðgunni var útbýtt á Alþingi
19. nóv., en var ekki tekin til um-
ræðu á þingfundi fyrr en 5. febr.
Þann dag var henni vísað til
nefndar. Síðan hefur hún vetið til
meðferðar í nefndinni nokkuð á
þriðja mánuð, en var loks afgreidd
25. apríl, eftir að hún hafði verið
send raforkumálastjóra til um-
sagnar og svar borizt frá honum.
Þess ber að geta, að nefndin hefur
nú síðustu mánuðina haft fjölda
mála til meðferðar og seinagang-
ur á oyrjunarafgreiðslu mála á
þingfundum hefur tafið störf
hennar.
Hinn langi afgreiðsludráttur,
sem bitnað hefur á þessu máli,
eins og fleiri þingmálum, sem
flutt hafa verið á þessu þingj til
að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins veldur því nú, að þau
ákvæði till. eru úrelt orðin, að á-
ætlun, sem þar er fjallað um,
verði lokið fyrir 31. marz 1964.
Tregða þingmeirihlutans við að
afgreiða málið- hefur sem sé grt t
að engu möguleikann til að vinna
verkið á s. I. vetri, og verður ekki
við því gert, eins og nú er komið,
en af þessu leiðir, að breyta þarf
því ákvæði till., sem að þessu
lýtur.
Þegar gengið var til afgreiðslu
málsins í nefndinni, kom þag í
ljós. sem þegar mátti ráða af af-
greiðsludrættinum, að meiri hl. n.
var því andvígur ,að till. yrði
samþykkt, en lagði til, að málinu
yrði vísað til ríkisstjórnarinnar.
Minni nlutinn leggur til, að till.
verði samþykkt með þeirri óhjá-
kvæmilegu breytingu, sem af af-
greiðsludrættinum stafar.
Af hálfu Framsóknarflokksins
hafa hvað eftir annað verið flutt-
ar till. til þál. um, að gerg verði
heildaráætlun um rafvæðingu
allra byggða á landinu, sem farið
yrði eftir, þegar 10 ára áætlunar-
tímabilinu væri lokið, en ekki hef-
ur fengizt til þess samþykki þing-
meirihluta, enda þótt þessar til-
lögur Framsóknarmanna kunni að
hafa haft nokkur óbein áhrif á
gang mála.
Samkvæmt upplýsingum, sem
þingmönnum hafa borizt frá raf-
orkumálastjóra, hefur á s. 1. og
I yfirstandandi ári verið unnið að
| gerð tveggja áætlana um rafvæð-
ingu, og eru báðar ófullnægjandi
að dómi minni hl. n. f fyrri áætl-
uninni er miðað við meðalvega-
lengd allt að 1% km, en í síðari
áætluninni við meðalvegalengd
IV2—2 km. Þessar tvær áætlanir
iaka til nál. 770 býla samtals til
viðbótar við þau, sem áður höfðu
verið tekin á áætlun 1964—65.
Enn hefur ekkert verið birt um
það opinberlega, hvenær rafvæð-
ing þessara 770 býla eigi að verða
lokið, og raforkumálastjóri segir
i bréfi sínu til nefndarinnar, að
engin ,tímaáætlun“ hafi verið
gerð um það efni. En þó að þessi
býli fái öll samveiturafmagnið,
eru samt að líkindum eftir eitt-
hvað yfir 1000 býli, eða nál.
fimmta hvert býli á landinu, sem
fá ekkert rafmagn samkv. þessum
áætlunum og hafa ekki vatnsafls-
stöðvar til frambúðar.
Það er álit minni hl. n., að raf-
væðing landsins sé nú komin á
það stig, að Alþingj beri að taka
um þag fullnaðarákvörðun eigi
síðar en á næsta vetri, hvenær
og á hvem hátt henni skuli lokið.
Ef framkvæmdum yrði lokið árið
1968, eins og gert er ráð fyrir í
tillögunni, eru nú 5 ár til stefnu,
1964—68 að meðtöldu því ári,
sem nú er byrjað:
Áætlun sú, sem gert er ráð fyr-
ir í tillögunni, mundi skiptast í
þrjá hluta::,
1. Áætlun um samveitu, þar sem
meðalvegalengd er allt að 2Vz km.
Sú áætlun yrði mun víðtækari en
hinar i'yrmefndu áætlanir, sem
unnið hefur verið ag á vegum raf-
orkumálastjórnarinnar, því að þar
er í fyrri áætluninni aðeins gert
ráð fyrir 1% km meðalvegalengd
og í hinni síðari eigi meira en 2
km meðalvegalengd. En mörg býli
mundu bætast við samveiturnar,
ef 2 km meðalvegalengdin, sem
nú er í síðari áætlun raforkumála-
stjórnannnar, væri aukin upp í
2Vz km, eins og verða mundi. ef
tillaga sú, sem hér liggur fyrir,
verður samþykkt á Alþingi.
2. Áætlun um samveitur, þar
sem meðalvegaiengd er 2Vz—3
km. Ef slík áætlun yrði fram-
kvæmd, yrði að líkindum allur
þorrinn af sveitabýlum landsins
búinn að fá samveiturafmagn, en
þó ekki öll. í samþykkt tillögunn-
ar fælist í rauninni yfirlýstur vilji
Alþingis um samveitur með allt
að 2Vz km meðalvegalengd (1.
tölul.), en slegið á frest, þangað
til áætlun liggur fyrir, að ákveða,
hvort hækka skuli meðalvega-
lengd úr 2% km upp í 3 km.
3. Áætlun um rafvæðingu með
heimilisraf stöðvum (dísilstöðvum,
vatnsaflsstöðvum) með þeim
stuðningi af hálfu þjóðfélagsins,
að þeir, sem verða að láta sér
nægja slíka rafvæðingu, hafi ekki
ástæðu til að telja sig verulega af-
skipta í samanburði við samveitu-
svæðin. Fjöldi þeirra býla, sem
byggju við slíkar stöðvar, færi eft-
ir þ.ví, hvort ráðlegt þætti að lok-
inni áætlunargerð að rafvæða frá
samsveitum þau svæði, þar sem
meðalvegalengd er 2Vz—3 km, sbr.
það, sem um þau hefur verið sagt
hér að framan.
í sambandj við heimilisrafstöðv-
arnar er í tillögunni ætlazt til, að
gerð verði áætlun um tvær leiðir:
að ríkisrafveiturnar komi upp
heimilisrafstöðvunum og leigi
bændum þær með sanngjörnum
kjörum (dísilstöð) eða að raforku
sjóður veiti til þeirra lán, sem
teljast megi sambærileg við það,
að ríkisrafveiturnar eigi stöðvarn-
ar (vatnsaflsstöð). Hvort tveggja
virðist sanngjarnt með hliðsjón
af þeim kostnaði, sem hið opin-
bera hefur af samveitunum, og
með hliðsjón af notagildi. Ef um
dísilstöð er að ræða, má sennilega
gera ráð fyrir að sérstakur súg-
þurrkunar-hreyfill yrði heppilegri
en rafokuframleiðsla til súgþurrk-
unarinnar, og teldist hann þá til
dísilstöðvar. En hvort sem um
ríkiseign (og leigu) eða sambæri-
legt lán er að ræða, er fullkom-
lega sanngjarnt, að séð verði fyrir
súgþurrkunarmöguleikum á sama
hátt og raforku til heimilisnota og
hliðstætt samveitunum. Ríkis-
stofnun (landssíminn) leigir fiski-
flotanum talstöðvar, og verðmæti
algengra dísilstöðva í sveitum.
Það er því hæpið að halda því
fram, að bændum sé ekki treyst-
andi til að gæta slíkra hluta, ef
þeir hafa þá á leigu.
Eins og nú er komið, virðist rétt
að gera ráð fyrir, að fullnaðar-
áætluninni um rafvæðingu allra
býla, samkv. þessari tillögu, ef
hún hlýtur samþykki, verði lokið,
þegar Alþingi kemur saman á
næsta hausti, og að Alþingi taki
þá ákvörðun um það, — eftir því,
hverjar niðurstöður áætlunarinn-
ar verða, — hvernig ljúka skuli
lafvæðingunni fyrir árslok 1968.
Ef Alþingi fellir þessa tillögu,
vísar henni til ríkisstjórnarinnar
eða lætur hana verða óafgreidda,
verð ur enn um hríð ríkjandi ó-
vissa um þetta hjá fjölda fólks í
sveitum þessa lands, hvers það
megi vænta og hvenær í þessum
málum. Slík óvissa er mjög ó-
heppileg fyrir þróun byggðarinn-
ar í landinu, svo að ekki sé meira
sagt.
Minnj hl. nefndarinnar leggur
til, að tillagan verði samþykkt
með eftirfarandi
BREYTINGU:
f stað „31. marz“ komi: 30. sept.
RA áskilur sér rétt til ag flytja
eða fylgja brtt.
T í M I N N, miðvikudagur 27. mai 1964. —