Alþýðublaðið - 03.04.1952, Page 5

Guðlaugur Rósinlíranz;
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ hefur nú
starfað um tveggja ára skeið
©g hefur á því tímabili sýnt
24 leikrit fyrir 200 þúsund
áhorfendum. Af þessum tölum
má nokkuð marka, hverja þýð
ingu starfsemi þess hefur í
menningar- og skemmtanalífi
landsmanna. Með tilliti til
þess, hve merku hlutverki leik
húsið hefur að gegna, þykir
mér hlýða að ræða nokkuð við
fangsefni, starfshætti og stefnu,
þjóðleikhússins. Hér vinnst þó
ekki tírrii til annars en að
Stikia á nokkrum helztu atrið-
um þessa efnis.
Hver er tilgangur leikhúss?
Hann er fyrst og fremst sá,
að fuiinægja listþrá áhorfenda,
auka þekkingu þeirra og menn
ingi , og loks að veita áhorf-
endum gleði og ánægju. Höf-
uðverkefni hvers ábyrgs leik-
ihúss hlýtur fyrst og fremst að
vera að sýna áhorfendunum
inn í djúp mannssálarinnar og
skýra á listrænan hátt sem
flest vandamál og viðfangsefni
mannlegs lífs. Eðlilega hlýtur
sá boðskapur, sem höfundarn-
ir flytja með leikritum sínum,
ýmist að vera í formi alvöru
GUÐLAUGUR ROSI.V-
KRANZ þjóðleikh.ússtjóri
flutti athyglisvert erindi
um „Viðfangsefni Þjóðleik-
húss“ í ríkisútvarpinu síð-
astliðinn sunnudag. Hefir
AB fengið góðfúslegt leyfi
hans til þess að birta erind-
ið og gerir það hér með.
Guðlaugur Rósinkranz.
eða gamans. I lífinu sjálfu eru
tveir megin þættir, gleði og rithöfundar, veitir það honum
sorg. Leikhús hlýtur því að uppörfun lærdóm, nauðsyn-
sýna bæði sorgar- og gleðileiki, ' legt sjálfstraust og kjark til
ef þau, eiga að geta sýnt sann- J nýrra átaka. Hafa slík tæki-
ar myndir mannlífsins og upp- I færi> sem ungir rithöfu,ndar
fyllt óskir og kröfur leikhús- . hafa fengið. átt sinn mikla þátt
gestanna. En hvort sem efnið j { að ný snilldarverk hafa síð-
er. gleði eða sorg, er höfuð- J ar til oi:ðiðj verk- sem skapað
skilyrði, að efni og flutningur hafa þjóðum andlegan auð, er
sé í listrænu formi, byggt á J varðveitzt hefur um aldir, ó-
skynsemi og hafi eitthvert bornum til andlegrar uppbygg
menningargildi.
Til ern, þeir, sem halda því
fram, að þjóðleikhús vort eigi
nær eingöngu að sýna íslenzk
leikriti. Slíkt er að mínum
dómi of mikil einangrunar-
stefna. Fáar aðferðir eru betur
til þess fallnar, að kynna nýjar
listastefnur og fjölmörg sjón-
armið og stefnumál, en flu.tn-
ingur sjónleiks á leiksviði. Þar
verður allt svo ljóst og lifandi
fyrir augum og eyrum áhorf-
endanna og þar af leiðandi á-
hrifaríkt, minnistætt og auð-
skilið. Þjóðleikhús, sem ekki
sýndi erlend leikrit, brygðist
ingar og þroska.
Við ,val leikrita verðu.r að
sjálfsögðu að taka tillit til leik
hæfni þeirra leikara, er leik-
húsið hefur á að skipa, þannig
að hlutverk leikritsins séu við
hæfi leikaranna. Það þýðir t.
d. ekki að taka gamanleikrit
til sýningar, hversu smellið
sem það er, ef enginn leikari
er til, sem getur sagt hinar
skemmtilegu og hnyttnu, setn-
ingar, svo að þær hitti og veki
tilætlaða tilfinningu eða kátínu
hjá áhorfendunum.
Atriði, sem fæstir gera sér
grein fyrir, er, hver munur er
herfilega þeirri sjálfsögðu, á því, fyrir leikara, að leika á
skyldu sinni, að fræða og flytja I stóru, leiksviði í stórum áheyr
strauma menningar og listar
til þjóðarinnar. Hin erlendu
leikrit eiga jafnframt að gefa
oss kost á að kynnast hugsunar
hætti, kjörum, lífsviðhorfi og
lifnaðarháttum þeirra þjóða,
er leikritin eru, upprunnin hjá.
Ekki verður með öðrum hætti ■
auðveldara að sýna nútíðar-
fólki inn í heim fortíðarinnar
heldur en með sýningum á
sögulegum leikritum, er á sann
an og sannfærarrdi hátt lýsa
starfi, hugsunarhætti og athöfn
um forfeðranna, ekki aðeins
okkar eigin forfeðra, heldur og
annarra þjóða líka. Eðlilegt
verkefni má það og teljast, að
sýna leikrit frá eldri tímum, í
þeim tilgangi að kynna hugsun
arhátt, listform og stefnur fyrri
alda, svo ljós verði þróun þess
arar listgreinar. Sjónarmið,
sem einnig verður að taka til-
lit til við val verkefna, eru
verk hinna ungu skálda, sem
skrifa leikrit. Leikrit þeirra
þarf að sýna, jafnvel þó að
þeim sé í nokkru áfátt og full
nægi ekki hinum ströngustu
kröfum um listgildi. Með því
að sýna verk ungs, lítt þekkts
leikuru.m, sem vitað er, að á-
horfendurnir vilja helzt sjá,
þykir það öruggara fyrir leik-
húsið, bæði frá lisírænu og fjár
hagslegu sjónarmiði, að láta þá
leika þau hlutverk, sem mestu,
máli skipta, en riokkur áhætta |
■er það alltaf, að féía óreyndum |
leikara að leika hlutverk. -sem !
miklu skiptir ’fyrir listrænt |
gildi leiksýningarinnar.
Fjárhagssjónarmiðið er eðli-
lega. allþungt á metvnum hjá
öllum leikhúsum. því á fjár-
hagnum veltur æði mikið, hvað
hægt er að sýna af góðum verk
um. Þegar velja á leikrit til
sýningar, ver'ðV.r mjög að vega
og meta hið listræna gildi ann
ars vegar og jafnframt líkur
leikritsins til þess að geðjast
áhorfendum hins vegar. Hversu
gott, sem leikritið er að • efni
FÉLA6 ÍSLENZKRA LEIKARA.
í Þjóðleikhúsinu föstudaginn 4.
klukkan 9 síðdegis.
Aðgöngumiðar seldir í dag og á morgun kl.
leikhúsinu.
þ. m.
í Þjóe. 1
Verð kr. 10,00 og 15,00.
Fj ölbreytt..skemmtiskrá.
i M. Brekkmann fimmtugi
ÞAÐ hefur dregizt lengur en
mér þykir hóflegt, að geta
kunningja míns, Bjarna M.
Brekkmanns, í tiiefni fimm-
og boðskap, þýðir ekki að tugsafmælis hans, sem nú er
sýna það, ef ekki eru líkur til
þess að áhorfendur fáist; og
það er mikil fjárhagsleg á-
hætt-a að gera tilraunir á leik-
sviði, því þær eru, dýrar. Fjarri
skömmu liðið, Á hann það þó
sannarlega skilið, að hans sé
vingjarnlega minnzt.
Bjarni M. Brekkmann er
borinn og barnfæddur á inn-
endasal og á smáleiksviði i
litlu leikhúsi. Hið stóra svið
krefst annarrar og meiri tækni
og kunnáttu af leikaranum,
heldur en það litla. Leikari,
sem leikur sannfærandi og vel
á litlu sviði, getur alveg misst
marks í leik sínum á stóru
sviði. Slíkt er algengt. Sama
máli gegnir um leikritin, sum
eru betur til þess fallin, eins
og ýmiss nútíma samtalsleik-
rit, að flytja þau, í litlu leik-
húsi, heldur en í stóru. Þetta
eru atriði, sem einnig þarf að
hafa í huga, þegar leikrit eru
valin.
Allþýðingarmikið atriði er,
að sem flestir þeirra leikara,
sem starfa við leikhúsið, og
hæfileika hafa til að leysa af
hendi erfið verkefni, fái tæki-
færi til þess að sýna, hvað í
þeim býr. Þetta er atriði, sem
þráfaldléga sést yfir, því svo
er í flestum leikhúsum, jafnvel
þótt þau, hafi 40—50 leikara í
þjónustu sinni, að það eru 5—6
leikarar, sem alltaf fara með
aðalhlutverkin ár eftir ár.
Þetta stafar af því, að þegar
leikhús hefur á að skipa góðum
fer því, að þau leikrit. sem! anverðri Hvalfjarðarströnd, og
mest listrænt gildi hafa og mað kennir sig við æskubyggðina
ur vildi helzt tak.a til sýninga,
séu líklegust til almennra vin-
sælda eða fjáröflunar. Þannig
að Brekku. Frá barnsaldri hef-
ur hann átt við sjúkleika að
stríða, verið meðal annars
verður leikhús, og jafnvel þjóð mjög heyrnarsljór, en ekki hef
ur hann látið það aftra sér.
Hann er víðlesinn, stálminnug-
ur ogTróður-um sögu og ættir;
hefur fengizt talsvert við skáld
skap, — hefur nú í hyggju að
gefa út fyrstu ljóðabók sína, —-
truhneigður mjög, og hefur
unnið mikið starf á vegum
Hallgrímsnefndar. Er það ein-
læg ósk hans, að Hallgríms-
kirkja rísi sem fyrst af grunni
að Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd, enda dáir hann mjög
sálmaskáldið mikla og minn-
ingu þess.
leikhús, stundu.m að slá af list
rænum kröfum og taka lakara
leikrit til sýningar, ef það er
líklegra til þess að falla í
smekk fjöldans, svo komizt
verði af fjárhagslega, ef leik-
húsinu er ekki tryggður nógu
öruggu.r fjárhagsgrundvöllur;
en á það skortir víðast mjög og
einnig hér. Enginn rekstur er
sennilega eins óviss og óút-
reiknanlegur og leikhúsrekst-
ur. Það er ekki með neinni
vissu hægt að segja fyrir um
gengi leiksýningar, hversu
gott sem leikritið er, þótt nokk
u,ð megi af líkum ráða og
reynslu annarra þjóða í því
efni. En þráfaldlega kemur það
fyrir, að leikrit, sem gengur
ágætlega í New York og Kaup
mannahöfn, gengur t. d. illa í
Stokkhólmi og Reykjavík, sem
vitanlega stafar af mismun-
andi smekk, eða það vantar
þann hljómgru.nn á einum
staðnum, sem fyrir hendi er á
hinum. Vér getum tekið dæmi:
Leikrit, sem fjallar um her-
mannalíf, fær feikna vinsældir
í landi, þar sem hver fjöl-
fjölskylda þekkir hermannalíf
ið af eigin reynd að meira eða
minna leyti; en hér á landi
missir það marks vegna þess,
að hermennskan er hér óþekkt
og leikritið hefur ekki hinn
nauðsynlega hljómgrunn til
þess að afla því vinsælda. Líkt
er varið með mörg önnu.r við-
fangsefni.
Það tekur langan tíma að
móta smekk fjöldans, þegar
stefnt er í þá átt að bæta hann.
Það er all.taf erfiðara að halda
á brattann, en að láta undan
síga. Að sjálfsögðu getur góð
og heiðarleg leikgagnrýni,
byggð á þekkingu og góðum
listasmekk, mjög bætt smekk
áhorfendanna og breytt við-
] horfi þeirra til leiklistar.
Þegar þjóðleikhúsið var
vígt fyrir tæpum tveimur ár-
um, sagði ég meðal annars eitt
hvað á þessa leið í ræðu, er ég
flutti þá: Afskiptaleysi um
þjóðleikhúsið og lognmolla í
kringum það, væri það hlættu'
legasta, sem fyrir það gæti
komið. En þess vænti ég, að
Bjarni M. Brekkmann.
Jafnan er Bjarni M. Brekk-
mann glaður og reiíur. Á firiim
tugsafmælinu hafði hann hoð
inni að Hótel Borg fyrir nán-
ustu vini og kunningja. Var
þar margt um manninn, glatt á
hjalla, þótt Bakkus væri ekki
meðal boðsgesta, og hlaut af -
mælisbarnið góðar gjafir og
einlægar árnaðaróskir. Mun og
enginn, s '< r kynnzt hefur
Bjarna M. Brekkmann, hugsa
til hans nema gott eitt.
L. G.
ÞORSTEINN BJARNASON,
trésmíðameistari, Austurgötu
34, Hafnarfirði, er 70 ára í
dag.
Þorsteinn er fæddur að Hlíð
í Garðahverfi 3. apríl 1882, en
fluttist til Hafnarfjarðar korn-
ungur og hefur síðan átt heim-
ili þar. Þorsteinn lærði trésmíði
hjá Birni bróður sínum Bjarna
syni, sem lengi bjó í Hafnar-
firði og er látinn þar fyrir
nokkrum árum.
Þorsteiná^, er kvæntur Ey-
rúnu Jakobsdóttur, mikilli
myndarkonu, og hefur þeim
orðið 7 barna auðið; eru 6
þeirra á lífi.
Þorsteinn Bjarnason er Hafn
firðingum að góðu einu kunnur
eftir Jangan og merkan starfs-
dag í Hafnarfirði. Hann hefur
um marga tugi ára verið í
fremstu röð iðnaðarmanria þar,
| vinsæll og vel virtur. Heimili
Þorsteinn Bjarnason.
stórum hópi barna. Þau hafa
unnið sitt starf með sæmd, en
í kyrrþey og án alls yfirlætiu,
og aflað sér vináttu og virðing-
ar allra, er bezt til þekkja.
þeirra hjóna hefur verið orð- lagt fyrir snyrtimennsku og myndarskap, og hafa þau hjón- in verið samhent í því að búa vel að litlu, sjá farborða sínu stóra heimili og koma til manns Allir hans mörgu vinir og kunningjar senda Þorsteini hugljúfar árnaðaróskir í tilefni þessa merka afmælis. Hafnfirðingur.
þeir stormar, sem kunna að gnauða um þessa hamrahöll, verði vaktir af velvild til stofn unarinnar, að gagnrýnin verði byggð á rökum, flutt af dreng skap og góðvild og í þeim til- gangi einum að efla og bæta. Sé gagnrýni byggð á þessu.m forsendum, hlýtur hún að verða til gagns, en annars ekki. Það var áreiðanlega óþarft að gera ráð fyrir því, að nokkrn sinni vrði afskiptaleysi eða Framhald á 7. síðu. AB 5