Alþýðublaðið - 03.01.1953, Blaðsíða 5

ég hef gert, að stækkun lancL
helginnar er afleiðing af þörf
|)jóðarinnar og innleridrar út-
gerðar. En erlend stórútgerð
Býtur í framtíðinni árangursins
®f friðuninni á sama hátt og hin
ííslenzka. Viðgangur útgerðar-
innar hér á landi hefur verið
snikill og íhaft vaxandi þýðingu
fyrir þjóðarbúsakpinn. Um það
leyti sem togveiðar spilltu
grunnmiðum kom fyrsta báta-
vélin til íslands; það var
tveggja hestafla vél, sem kom
til ísafjarðar og „gekk bátur
inn eins og honum væri róið
af sex mönnum". Vélin var það
sem bjargaði, þegar len'gra
|>urfti að sækja. Nú eru skút_
mrnar fyrir löngu úr sögunni,
■®n tilsvarandi vélbátafloti hef-
ar tífaldast á tæpum fimmtíu
•árum. Um viðgang togaraflot-
®ns er öllum kunnugt, því hann
•er allur nýr og frá þessari öld.
Áþekk framför hefur orðið í
íslenzkum landbúnaði á sama
tíma. Moldin er frjósöm, grasið
hvanngrænt og safamikið og
töðufallið fjórfallt. Matjurta-
jgarðar hafa stækkað að sama
skapi, gróðurhús er nýr at„
vinnurekstur, og sandgræðsla,
kornrækt og trjárækt rekin
aneð nýjum áhuga og bjartsýni.
ÍÞjóovegir og aðrir akfærir bO
vegjir eru allir nýir og hafa
gerbreytt búskapar- og lifnað-
arháttum fólksins. Steinsteypt
Tbæjarhús og útihús eru öll frá
jþessari öld, og geta ungir sem
gamlir borið þar saman gamla
k»g nýja tímann því enn standa
eftir nokkrir gamlir bæir. Nú
<er byggt til frambúðar og eru
afköstin ótrúleg á skömmum
tíma og vantar þó mikið á að
fullnægt sé aðkallandi þörf.
Iðnaðurinn er nýr í þeirri
anynd, sem hann nú er rekinn,
síldarverksmiðjur, hraðfrysti-
liús, ullarverksmiðjur, mjólkur
bú og allur hinn mikli verk
smiðjuiðnaður, sem byggir á
innfluttum hráefnum — og
veitir mikla atvinnu og nauð_
synlega fyrir þjóðarbúið, þeim
sem flutzt hafa í þéttbýlið. Iðn
aður er hinn nýjasti vottur um
:hið mikla framtak og vaxandi
þekking og tækni þjóðarinnar.
í>að er holt að horfa yfir far
íinn veg og sækja þangað kraft
<og kjark til áframhaldandi
starfa. Þessari miklu þróun hef
ur það fylgt að fólk flytur úr
sveitum og bæir og kauptún
vaxa stórlega. Vér getum víst
<511 verið sammála um, að þjóð
félagið á ekki með sínum ráð-
stöfunum að ýta undir þann
fólksstraum, heldur draga úr
sneð óbeinum ráðstöfunum, sem
við verður komið. En þá hefur
þetta verið straumur tímans
vegna atvinnugreinar margs
konar nýrrar þjónustu svo sem
við alinnlenda verzlun og sí-
vaxandi siglingar landsmanna,
sem hvor tveggja eru burðarás-
ar sjálfstæðs atvinnulífs. Fram
leiðsla landbúnaðarafurða hef_
ur og aukizt á hvert dagsverk
og þéttbýlið skapað nýian mark
að fyrir afurðir bænda.
Hitt er svo áhyggjuefni,
hvaða áhrif þessi fólksflutning-
ur hefur á framtíð íslenzkrar
menningar. í ungum og stækk
andi bæjum lifir menningin
ekki á gömlinn merg. Þar er
Shætta á ferðum, ef ekkert er
að gert — bæði í vaxandi bæj-
um og á fámennum sveitaheim
ilum. Flestum mun verða á að
renna huganum til skólanna.
Nú eru í öllu landinu um 330
skólar og þá sækja um 25.000
nemendur árlega. Skólarnir
hafa í þessú efni vandasamt
verkefni og mikla ábyrgð. Það
sem þeir geta áorkað um að
móta skapgerð nemenda er
mest um vert. Þeir þurfa að
vekja skilning á íslenzku máli,
áhuga á sögu og bókmenntum ’
og yndi af íslenzkri náttúru. ís j
lenzk tunga er hrein og svo
tær, að það sér í botn, — ég á
við, að uppruninn, spekin og
fegurðin lýsi í gegnum orðin
þegar vel er að gáð. Við brjóst
náttúrunnar hafa börrí og ungl
ingar hlotið bezt uppeldi. Land
ið má enn heita opinn leikvöll •
ur, og aldrei hafa fleiri ísler.d
ingar víðar ferðast en nú á bíla
öldinni. Bókmenntaáhuginn j
verður ekki vakinn með þving
un, heldur með því að skýra, ■
laða og kveikja áhuga. Þá væri,
íslenzku þjóðinni hætt, ef sög
urnar og kvæðin lifðu ekki
lengur á vörum fólksins. I
Vér. íslendingar gerum nú
kröfu um endurheimt hinna
fornu handrita, og erum^ svo
öruggir um málsstaðinn, að vér
söfnum nú fé til bókhlöðu til
að vera \rið búnir a$ taka við
hinum dýru dómum. Iiér
stöndum vér enn sem einn mað j
ur. Handritin eru í Danmörku
vegna þess sambands, sem var
með þjóðunum. og þegar því
sambandi er slitið sýnir það
skilning og bróðurhug, að af_
henda þann menxurigararf,. sem
íslendingum er dýrmætari en
öllum öðrum þjóðum. Ég ræddi
einu sinni við gamlan vin um
þann mikla menningararf, sern
Norðurlandaþjóðimar eiga um
fram okkur í kirkjum, höllum
og margs konar dýrgripum.
Hann hugsaði sig um og sagðr
„Vildir þú skipta á því og ís-
lendingasögunum?“ Ég lét hugg
ast, og fagna nú þeirri stund,
þegar hin fornu handrit verða
flutt heim.
Krafan um handritin er jafn
framt áminning til vor sjálfra
um að varðveita í hjörtum vor
um sogu vora, bókmenntir og
tungu. Það er hin sívaxandi
uppspretta íslenzks þjóðernis,
' sem hefur gert oss frjálsa. í
1 því liggur einingin, að vér er-
um af einu þjóðerni, sem er
skýrt afmarkað, eins og eyjan,
sem vér byggjum. Það ber svip
! af hinum hreina kynstofni, ó-
slitinni sögu frá upphafi íslands
byggðar, samfelldum bókmennt
| um, sem hafa borizt frá kynslóð
til kynslóðar og hinni svipmiklu
listskrúðugu náttúru landsins,
sem er ýmist mild eða hörð. Ör
lög þjóðarinnar eru örlög vor,
'hvers og eins. Vér höfum liíað
á uppgangstímum, og ber að
þakka það með þvi að líta með
einurð fram í tímann í trú á
göfuga framtíð í góðu landi.
Ungt lýðveldi hefur ekki elli-
mörk.
Vér erum í einum bát, ekki
farþegar, heldur skráðir á skip
ið sem áhöfn með fullri ábyrgð,
skyldum og réttindum, og ber
!!l!!lll!l!llll!
að taka því, sem að höndum
ber með hugrekki sjómannsins.
Lífið er samstarf mannsins og
æðri máttarvalda. Hin „mein-
gjarna þrætugyðja“ fer ekki
með stjórnina. h.eldur þau
æðri máttarvöld, sem búa í oss
.sjálfum, örlögum [þjóðarinnar
og í alvaldsgevmi, og sem
flesta órar fvrir á örlagastund
um lífsins og margir veigra sér
þó við að kalla ákveðnu nafni
— nema Þegar vér. hefjum
þjóðsönginn og áköllum Guð
vors lands. ó, lands vors guð.
. Góðir íslendingar, ég ávarpa
vður héðan frá Bessastöðum.
Vonandi hefur það nafn nú
betri hljóm en fyrr á ölduin.
Hér hefur eins og víðar fátt
varðveitzt, sem minnir á for-
tíðina nema húsið sjálft, en það
er bvggt fyrir atbeina fyrsta ís
lendingsins .sem hlaut amt-
mannstign, Magnúsar Gíslason
ar. Hann bjá fyrstur í þessu
húsi og að frátöldum fáeinum
árum hafa-íslenzkir menn búið
hér og starfað. En Grímur
Thomsen var hinn fyrsti ís
lenzki eigandi jarðarinnar eftir
Snorra Sturluson. Samur er
hann Keilir og söm er hún Esja
og var á dögum Snorra víðsýni
mikið og náttúrufegurð. Hér er
ilmur úr jörðu og af þýðingum
Sveinbjarnar Egilssonar og
kvæðum Gríms. Úti sé ég Ijós
á gröf hins fyrsta forseta ís_
lands, Sveins Björnssonar, sem
á sinn þátt í að helga þennan
stað. Hér er nú þjóðarheimili
með sérstökum hætti og hefur
okkur hjónunum verið falin for
staða þess um skeið. Við lítum
nú með viðkvæmum huga og
þó vonglöð fram til hins nýja
árs, og flytjum öllum heimilum
og fjölskyldum landsins hjart
.anlegar nýjársóskir.
Drottinn blessi fósturjörðina
og haldi sinni verndarhendi
yfir landi og lýð á komandi áxi.
Sfjórnmáíadeila um af'
mælí hms þýzka Sfeh.
50 ÁRA minningarhátíð um
stofnun þýzka STEFs átti að
halda í Berlín eftir áramótin,
og voru til þess boðnir fulltrú-
ar hinna erlendu sambandsfé-
laga. Fyrir skömmu bárust
hingað fréttir um að hátíðinni
í Berlín væri aflýst, en að hún
mundi í staðinn haldin í Miin-
chen og standa yfir í fimm
daga. Loks kemur nú skeyti
hingað um að hátíðinni sé
„vegna .sérstakra atvika frest-
að i óákveðínn tíma“. — Skrif-
stofa félagsins er í Vesiur-Ber-
lín.
lillllllllllll
Nú er ameríska ofnastáíið komið.
Á næstu mánuðum getum við afgreitt
HELLU-ofna
60, 70 og 90 sm. háa
með stuttum fyrirvara.
Spyrjið þá, sem reynsluna hafa
og okkur um verðið.
Gleðilegt nýtt ár!
ÍT' JH.F. OFNASMIÐJAN
OX - REVKJAVlft - ICELANO
r
Áskorun um framvísun reikninga.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur beinir 'þeirri ákveðnuí
ósk til þeirra manna, félaga og stofnana, bæði hér j
bænum og annars staðar á landinu, sem eiga reikninga:
á samlagið frá síðastliðnu ári. að framvísa þeim í skriL
stofu þess, Tryggyagötu 28, hið fyrsta og eigi síðar en
fyrir '20. þessa mánaðar.
Reykjavík, 2. jan. 1953.
liniBUÍHMIIIUÉI
SJUKRASAMLAG REVKJAVIKUR.
MINNINGARORÐ
Pró Kafrín PáIsdótlir
MARGUR ísiéndingu'r hefur'. nætur. sem hún háði sitt harða
fyrr og síðar ór'ðið að una | dauðastrið á Vííilstöðum og
þeim örlögum, að eiga alla sína j um ailar íerðir móðurinnar
auðlegð í minningum og draum • þangað, hvernig hún hélt sér
um. Fer það eftir skapferli, j dauðahaldi í veika von éða .rétt
hvort hugurinn dvelur meira ara sagt. hyernig vonin og kvíð
við minningar þess liðna meðjinn slitu hana á milli sín unz
sorgunum, sem við höfum ! vfir lauk, þá minnisí ég orða
réynt að svæía og gleðinni,! Þ. E.:
sem -lön-gu er líðin, éða við
höldum dauðataki- i vonirnar
og framtíðardraumana, vekj-
um til lífs að morgni vonina.
sem við íylgjum til grafar að
kvöldi og biðjum drauminn að
yfirgefa okkur aldrei, hvort
sem draumurinn er um fram-
tíðarheill mannkynsins, eða að
eins óljós þrá' „einhvers
skírra, einhvers blárra““.
,,Nei, freistáðu ei vinur að feta
hvert spör,
af ferli svo nísíandi sárum,
þú treystir á kaldlyndi, karí-
mennsku og þor
þú kemst hann ei samt fyrir
tárum“.
En því hef ég eytt svo mikl-
um .tíma „til þess að- rifja upp
harma þeirra konu, sem. nú
í kvöld ætla ég, sem þessar | -lefur hl-otio hvíld pg frið og
línur rita, að bregða minnijfausri fra ölluxri harmL að.það
venju, horfa til baka og rifja er 1 baksýn þeirra. sem mynd
upp minningar um vin minn. i Katrínar stækkar og skírist.
sem ég á morgun kveð í Fátæktm og lítilsvírðingin, sem
hinnsta sinnj. Ég hef ekki henni fylgir ævinlega, látlausí
hugsað mér að skrifa neina stritið, áhyggjur og sorgír
venjulega eftirrnælagrein eft- leggjast venjulega eins og ok á
ir frú Katrínu Pálsdóttur. Það 'saUrnar, beygja þær saman og-
gera aðrir mér færari á öðr- snaækka þær. loka öllu útsýni,
um stað. En kveðju mína lang- fylla hugina síefnulausri
ar mig til að senda henni yfir gremju og úrræðalausu böl-
djúpið, .sem nú skilur okkur sýni. Katrínu var ekki svo far-
að. Við höfðum dálitla æfingu ið. Áhugi hennar á þjóðfélags-
í að heyra hvor til annarrar málum. varð sterkari, samúðin
gegnum bylinn og takast í með systrum hennar og bræðr
hendur yfir landamærin. i um í þjáningunni varð heitari,
I skilningurinn næmari, baráttu
• 6®,ar fundum ekkar Kat- viljinn stæltari. Hún brann,
nnar bar fyrst saman fyrir um hún i0gagi_
23 árum, var hún t'yrir nokkru!
orðin fátæk ekkja. sgm varð Öllu, sem hún trúði, að værl
að vera faðir og móðír 9 barna, barátta smælingjanna og oln-
sem hún átti þá á lífi af 12. bogabarna þjóðfélagsins, helg'-
Það væri löng saga, ef lýsa hún krafta sína, starf og
ætti þessari ótrálega þungu iíf- En hér reyni ég ekki að
baráttu nióðurinhar fyrir börn rekja nein einstök atriði þeirr-
unum sínum, hvernig hún barð ar baráttu.
ist, af Óskiljanlegu þreki,' með Qg svo er þá að kveðja þlg,
sinum skörpu . gáfum, sínu Katrín, og þakka þér, þakka
heita hjarta og heila huga, til svo margt, sem þogniri ein
þess þyrfti skáld, máttugt geymir og a'idrei verður reynt
skáld, minn sljói penn; hrekk- að klæða í orð. Þakka þér fyrir
ur þar ekki til. það, sem þú kenndir mér um
Katríh varð fyrr o^ síðar að mannssá]ina, sem er æðri og
reyna þann sannleika, að þeg- meiri’ en allar mamxasetningar
ar ein bára rís, er önnur vís og flukitaf3Ötrar. Þakka þér
Elzti sonur hennar. mannvæn- fyrir Það> sem Þu kenndir.mér
legur og góður piltur, missíi um tryggð vlð Þær hugsjónir,
heilsu og þrótt rösklega tvítug sem einu sinni var heitið trun"
ur. Ég revni ekki að lýsa hér aði' Ef að ímynd hugsjónarinn
þeirri áxalöngu baráttu móð- ar’ sem J>u Þl°naðir allt Þlít
urinnar og annarra ástvina hf’ hefðl staðlð Vlð rekk3u
hans, sem þá hófst, til bess að Þma’ Pegar Þreytta .:híartað
bera bvrði lífsin.s með honum þnt var að hægía a ser 1 slð“
og fyrir hann. ef þess mætti asta sinni’ Þ0 gastu sagt við
verða auðið. Gömul er sagan hana: 'Það s!o fyrJr Þig“'
1. jan. 1953.
Svava Jónsdóttir.
um sverðið, sem nistir sál móð
urinnar, þegar hún horfír á
kvöl og raunir barnanna
sinna ov fær ekki bjargað.. En
hér laeði lífið henni þá líkn, Kið ísienzka prenfarafélag.
að með löngum tíma rættist ■ Jólatrésskemmtun félagsins^
be ur ur um heiHu mltsrns en verður haldin £ gjálfstæðishús-
nokkrar vonir stoðu til. En önn -nu sunnud. 4. janúar 1953 og
ur varð raunin á beear röftin hefst 3 síðdegis. Kluíkkan 9
kom að dóttur hennar, hinni ^hefst daxxsleikur fyrir fullorðna.
mildú og práðu stúlku. sem Aðgöngumiðar verða seldir í
hafði svo mörg skilyrði til hess skrifstofu félagsins í dag kl.
að verða allra aumra Hlíf. 4.30—6.30 e. h.
Þegar ég hugsa um þá daga og! , Skemmtinefndin.
Alþýðublaðið — 5