Alþýðublaðið - 08.08.1953, Blaðsíða 4

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Laugardaginn 8. ágúst 1953
tHíeítndi. AljþýOuflokkurijm. Ritstjóri ag lbyrg8*rmaðuar;
Hwmtb&i Yaldimarsson. Meðritstjóri: Heigi Sænuináuon.
Fréttaftjóri: Sigvaldi Hjálmarsson. Blaðameim: Loftur GuB-
mundsson og PáH Beck. Auglýsingastjóri: ESnma Möller.
Rittrtjórnarrínaar: 4901 og 4902. Auglýsingasíiiii: 4906. Af-
ireiCslnsliri: 4900. AlþýðuprentsmiSjan, Hverfisgötu 8.
Áskriftarverð kr. 15,00 á mán. í lausasölu kr. 1,00
Áfurðasala og aívínnuhorfur
SÚ breytta stefna Rússa í
viðskiptamálum, sem Ieitt hef-
ur nú til viðskiptasamninga
við Norðmenn, Dani, Isleiid-
inga og fleiri þjóðir, má vera
tikkur mikið fagnaðarefni.
Menn höfðu af því nokkrar
áhyggjur, að erfitt yrði að
eelja þaer miklu hirgðir af hrað
frystum fiski, sem safnazt
höfðu í landinu og í sumum
markaðslanda okkar. En nú
kaupa Rússar af okkur 21 000
tonn af hraðfrystum fiski, og
er það nærri % hlufar af árs-
framleiðslu okkar, eins og hún
hefur verið að undanförnu. —
Síðastliðið ' ár var hún aðeins
29 000 tonn.
Sama máli gegndi um Faxa-
sildina. Hefur aflamagnið
lengstum verið takmarkað af
sölumöguleikum, en nú eru
seldar 100 000 tunnur af salt-
aðri Faxasfíd til Sovétríkjanna
auk 3600 tonna af frystri Faxa
síld.
Þessar storfelldu sölur af-
urða, sem erfitt var að geta
selt í nægilega stórum stíl,
breyta mjög viðhorfinu í at-
vinnumáliun okkar næstu mán
wði og vonandi um Iengri tíma.
Einnig er það ánægjulegt, að
Norðurlandssíldin selst jafnóð-
om og hún veiðist, þar af 80
þús. tunnur í einu lagi sam-
kvæmt rússneska samningnum.
Hefur sjaltlan horft eins vel
um afurðasöluiiiálm og einmitt
PÚ.
Vörur þær, sem við kaupum
af Rússum í staðinn, eru al-lt
saman gagnlegar vörur, sem
við þurfum á að halda. Og eru
þær þessar samkvæmt tilkynn-
ingu þeirri, er ríkisstjórnin
hefur sent blöðunum:
Tvö hundruð þúsund tonn af
brennsluolíum og benzíni. Tvö
þúsund og eitt hundrað tonn af
hveitiklíði, þrjú hundruð og
sextíu tonn af lirísgrjónum,
þrjú þúsund tonn af rúgmjöli,
þnú hundruð tonn af kartöflu
mjöli, eitt hundrað og sextíu
tonn af síeypustyrktarjárni,
allt að fimmtíu þúsund tonn af
sementi og allt að 2000 tonn af
járnpípum.
Þegar er farið að flytja út
síld og fisk tíl Rússlands sam-
kvæmt samningnum. Hann var
undirritaður í Moskvu laugar-
daginn 1. ágúst og • gildir til
tveggja ára, en segja má hon-
um upp með þriggja mánaða
fyrirvara.
Ef því mætti örugglega
treysía, að allir markaðsmögu
lekar annars staðar verði nú
einnig notaðír, er sköpuð að-
staða til að hagnýta skipastól
og önnur framleiðslutæki okk-
ar miklu hetur en gert hefur
verið á undanförnum árum. —
En full hagnýting skipa og
verksmiðja getur tryggt blóm-
Iegt atvinnulíf• og b ett Iífskjör
mikils hluta þjóðarinnar.
Gyífi Þ. Gíslason um ísfenzk utanríkismál, V:
rndariðmnmaurmn
Vinnubrögð við sfjórnarmyndun
EKKERT hefur gerzt í
stjómarmyndunarmálinu sein-
tistu tvo daga, nema það, að
Framsóknarflokkurinn hefur
skrifað Sjálfstæðisflokknum
hréf og endurtekið ósk sína um
að viðræður hefjist milli Al-
þýðuflokksins, Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins um möguleika á þriggja
flokka síjóm, er geri lausn
stjómarskrármálsins og kjör-
dæmaskipunina að aðalmáli
sínu.
Var bréf þetta birt bæði í
Tímanum og Morgunblaðinu í
gær. Tíminn skýrir frá því, að
foréfinu hafi fylgt skrá, þar
sem upp séu talin nokkur þau
mál, sem Framsóknarflokkur-
inn vilji leggja áherzlu á að
framkvæma í vamtanlegri
stjómarsamvinnu.
Morgunblaðið læíur ekkert
uppi um það, hvernig bréfi
þessu mtini verða svarað. en
segir, að flokksráðsfundur
í Sjálfstæðisflokknum sé boð-
aður á mánudaginn <il þess að
í aka afstöðu tíl málsins. Eru
þannig Iikur til, að ekkert ger-
ist í stjómarmynilunarmálinu
fyrr en einhvem tíma í næstu
viku.
Annars sýnist svo, sem eðli-
legast sé, að Sjálfstæðisflokk-
urinn og Framsóknarflokkur-
inn geri það upp við sig, hvort
þeir ætla sér að halda áfram
stjómarsamvinnu sinni. — Ef
svo er ekki, hæri næst að at-
huga alla aðra möguleika tii
meirihlutastjórnar. Ef engiirn
þeirra leysti málið, kæmi að
sjálfsögðu til athugunar á því,
hvort takast mætti að mynda
minnihlutastjóm, sem líklegt
þætti að ekki yrði felld strax í
þingbyrjun. Reynist ekki hægt
áð mynda slíka minnihluta
stjórn, sýnist aðeins um tveimt
að velja: Kosningar í haust eða
utanþingsstjórn, þó að naum-
ast sé ráð fyrir slíkifm stjómar
háttum gert í íslenzkri stjórn-
arskipun.
Komi til myndunar minni-
hlutastjómar, verður að sjálf-
sögðu að Jf.alía þingið saman íil
þess að gefa þvi kost á að taka
afstöðu til vantraustsyfirlýs'
ingar, sem vafalaissí kæmi
fljótlega fram undir slíkum
kringumstæðum.
Effir öllum sólarmerkjum að
dæma, virðist enginn asi vera
á mönnum um myndun nýrr-
ar stjórnar, og má þvf við því
búast, að enn líði nokkur tími
þar til núverandí <íjórn segir
af sér og ný verðitr mynduð.
- Útbreiðið Álþyðuhlaðið
VORIÐ 1951 var í Atlantsr-
hafsríkjunum öllum u.nnið að
vfgbúnaðarframkvæmdunum
með ofsahraða. Allar þjóðirnar
lögðu gífurlegá hart að sér til
þess að reyna að ná þeim mark
miðum, sem sett höfðu verið.
Stríðsóttinn hafði undanfarna
mánuði verið mikill.
Ef ísland hefði .neitað að
fallast á, að hér yrðu gerðar
nokkrar ráðstafanir í sam
bandi við þetta ástand, hefði
það verið eitt um slíka af-
stöðu, ekki aðeins ihnan
Atlantshafsbandalagsins,
heldur rneðal allra landa,
sem höfðu nokkuð svipaða
aðstöðu. Eg gat þess áður, að
sterkustu rökin gegn því, að
íslendingar yrðu við her-
stöðvatilmælum Bandaríkj-
. aiína 1345 hafi einmitt ver-
ið, að það hefði verið í ó-
samræmi við þá megin-
stefnu, sem ráðandi var .
meðal . hinna vestrænu |
þjóða. Þess vegna var aðstaða .
íslendinga jafnsterk og hún j
var til þess að hafna þessum
tilmælum. En af nákvæm-
Iega sömu ástæðu var Is-'
lendingum óstætt á því að .
neita að fallast á allar varnar |
aðgerðir hér á landi, eins og
komið var 1951.
Jafnvel þótt íslendingax
hefSu ekki verið í Atlantshafs
bandalaginu, hefðu þeir varla
getað skorazt. undan þeirri á-
byrgð. Með tilliti til aðildar-
innar að því var það alls kost
ar ómöfl'ulegt. Hinar banda-
lagsþjóðirnar hefðu talið það
beinan fjandskáp við sig og þá
fyrst og fremst Bandaríkja-
meTin, Bretar og Norðmenn.
Þótt við hefðum ekki sjálfir
lagt minnsta trúnað á, að j
styrjaldarhætta væri nokkur, i
og af þeim sökum ekki talið
neina ástæðu til neinna ráð-
stafana hér, þá gátum við
ekki sagt við nágrannaþjóðir
okkar, að þær tryðu því ekki
heldur, því að þær sögðust
ekki aðeins trúa því, heldur
lögðu á sig ægilegar fórnir,
sem þær réttlættu eingöngu
með styrjaldarótta sínum. Hér
var því alls ekki um það að
ræða, hvert mat ydð’ sjálfir
legðum á ástand heimsmál-
anna. íslenzkir valdamenn
höfðu auðvitað mjög lítil skil-
yrði til þess að dæma um það
upp á eigin spýtur algjörlega.
Það var heldur ekki um
það að ræða, að trúa því eða
rengja það, sem valdamenn
annarra þjóða sögðu um á-
standið. Um hitt var að ræða,
að taka tillit — jákvætt eða
neikvætt — til þess, sem
aðrar þjóðir höfðu verið að
GERA með vígbúnaði sínum
og með því að Ieggja á sig
hinar þyngstu byrðar í sam-
bandi við hann. Eg trúi því
ekki, að meðal þeirra Islend-
inga, sem á annað borð vilja
vinsamleg samskipti við vest
ræn .lýðræðisrfki, séu þeir;
niargir, ’sem eftir að hafa
kynnt sér þær upplýsingar,
er fyrir lágu vorið 1951 um
ástandið og þær ráðstafanir,
sem gerðar höfðu verið
annars staðar, hefðu staðið
upp frá þeim og sagt, að við
þyrfíum hér ekkert að að-
hafazt. Þær þjóðir, sem for-
sjónin hefur skipað okkur í
nábýli við, hefðu talið það
hnefahögg í andlií sér. Ymsir
þeirra, sem tíðast hafa talað
um landráð í samfoandi við
þær ráðstafanir, sem gerðas
voru, telja það eflaust til ó-
dæða, að greiða ekki slík
högg, þegar undan þeim
mundi svíða. En aðrir þeirra
hafa ekki gert sér grein fyriv
um hversu mikla hagsmuni
hér var talið að tefla, þ. e.
hversu mikilvægt var talið,
að Islendingar skærust ekki
úr leik og torvelduðu eða
jafnvel eyðilegðu þær áætl
anir, sem g’/annþjóðirnar
vildu framkvæma og leggja
á sig miklar byrðar í sam-
bandi við.
INNTAK HERVERND-
ARS AMNIN GSINS.
Ef viðurkennt var, að ekki
væri unnt að komast hjá ein-
hverjum aðgerðum í landinu,
vakaaði spurningin um það,
hversu miklar þær skyldu vera.
Sú rödd heyrðist, að bezt væri
að hafa varnaraðgerðirnar sem
mestar, því að þá yrði öryggi
landsins bezt tryggt. Þetta var
að vissu leyti rökrétt af hálfu
þeirra, sem álitu varnarráð-
stafanir hér fyrst og fremst
nauðsynlegar vegna árásar-
hættu. Aðrir vildu hafa þær j
sem minnstar. Það voru þeir, *
sem litu á aðgerðirnar fyrst og
fremst sem óhjákvæmilegt
framlag Islands til sameigin
legra varna Norður-Atla'nts
hafssvæðisins og þannig aðal
lega í þágu annarra, og var ég
fyrir mitt leyti í hópi þeirra.
Niðurstaðan varð sú, að gera
ráð fyrír þeim aðgerðum, sem
talizt gætu algert lágmark nauð
synlegs viðbúnaðar í þágu
heildarinnar. Þrennt var það,
sem herfræðingar Atlantshafs
bandalagsins töldu óhjákvæmi
legt að gera. í fyrsta lagi að
framkvæma sams kónar stækk
un og umbætur á Keflavíkur-
flugvelli ,og höfðu verið gerðar
og verið var að gera á sam-
bærilegum flugvöllum í Ev-
rópu, koma þar fyrir loftvarna
tækjum og búa í haginn fyrir
það lið, sem þyrfti að hafa
aðsetur þar þegar í upphafi
stríðs. í öðru lagi að byggja
fjórar radarstöðvar í hinum
ýms'u Iandshlutum til þess að
geta haft fullt eftirlit með loft
ferðum að landinu. Og í þriðja
lagi að staðsetja lið á Kefla
Víkurvöll, í Hvalfjörð og í ná-
grenni Reykjavíkur veg'ia
flugvallarins þar og hafnarinn
ar. Á þessar ráðstafanir var
fallizt. En liðið skyldi ekki
vera fjölmennara en 3900
manns, nema nýtt samþykki
íslenzkra stjórnarvalda kæmi
til og hefur slíkt samþykki ekki
verið veitt. Hlutverk þessa liðs,
sem fyrst og fremst skyldi vera
fluglið, var auðvitað ekki að
veita landinu öryggi gegn árás
eða hertöku. Hlutverk þess er
að vera tengiliður milli íslands
og annarra stöðva við norðan-
vert Atlantshaf og að tryggja,
að liðsafli gæti borizt hingað
nægilega fljóít, ef ófriður
brytist út.
ERLENT IIERLIÐ
EÐA INNLENT?
Þá vaknaði þriðja og vanda-
samasta spurni'rigin: Hver átti
að annast þessar framkvæmdir
og leggja til liðið? Augljóst var,
að þótt framkvæmdum skyldi
haldið niðri í lágmarki þess,
sem talið yrði komizt af með,
þá væri íslendingum a'lgjörlega
um megn að greiða kostnað af
þeim, auk þess sem til þess yrði
engan veginn ætlazt af þeim
sökum, sem ég hef lýst að
framan. Kostnaðurin'n yrði því
að greiðast af erlendum aðila.
Spurningin var þá, hvort sá
aðili skyldi vera Atlantshafs
bandalagið sjálft eða það ríki
þess, sem hvort eð er greiddi
verulegan hluta alls vígbúnað-
arins og við íslendingar höfðum
átt ná'.oast skipti við um her-
mál í styrjöldinni. Þótti heppi
legra að skipta um þessi mál við
Bandaríkin en bandalagið.
Þá kemur að spurningunni
um, hver leggja skyldi til lið
það. sem óhjákvæmilegt var
talið að staðsetja á fyrr nefnda
þrjá staði. Þessi spunuing var
viðkvæmust og vandasömust.
Fyrst íslenzk stjórnarvöld
treystu sér ekki til þess að
andmæla nauðsyn þess, a®
hér yrði til bráðabirgða eða
meðan sérstök hætta væri
talin á ferðum staðsett nokk
urt herlið, var auðvitað ekki
nema um tvo kosti að ræða:
Annar var sá, að Islendingar
byðust til þess að koma á fót
þessu liði sjálfir, en það
hlaut auðvitað að taka tíma
og ekki koma að haldi S
þeim vanda, sem talinn yar
á höndum urn þetta leyti.
Hinn var sá, að taka við er
lendu liði. Hvorugur þessara
kosta var góður. En um
þriðja kostinn var ekki að
ræða, nema því aðeins að
íslendingar treystu sér tíl
þess að hafna öllu samstarfi
við bandalagsþjóðir sínar ®g
íaka aleinir þá stefnu að
hafast alls ekkert að, þrátt
fyrir hinn gífurlega viðbún-
að þeirra.
Kostir þess að koma á fót
eigin liði voru auðvitað fyrst
og fremst þeir, að með því var
komizt hjá erlendri herstu og
öllum þeim feikna vanda, sem
ávallt hlýtur að sigla í kjöifar
slíks, en allir flokkar höfðu
eftir stríðið lýst því sem ein-
um þætti stefnu sinnar í utan
rikismálum að komast hjá er-
lendri hersetu á friðartímum.
Ókostir þess voru hi'ns vegar
þeir, að með því að stofna ís-
lenzkan her, hefðu íslendingar
stigið fyrstu sporin í þá átt að
gerast virk hernaðarþjóð. Þeir
hefðu þá varla getað komizt
hjá því að hafa her sinn með
svipuðum hætti og aðrar smá-
þjóðir, en þær hafa nú yfirleitt
18 mánaða herskyldu. Engu að
síður væri slíkur her þess alls
endis ómegnugur að leysa
va'nda landsins í styrjöld.
Þrátt fyrir hann yrði að dvelja
hér erlendur her, og íslenzka
herkrílið ómerkilegt peð í þvx
tafli, sem teflt yrði. Innan-
lands yrði herinn vafalaust
undirrót alvarlegra vanda-
mála. Kostnaður af honum yrði
lítt bærilegur, og í jafnóþrosk
uðu þjóðfélagi og hfS ísle^nzka
er að ýmsu leyti, gæti hann
hæglega orðið óhugnanlegur
þáttur í valda og hagsmuna-
baráttunni. Það yrði og vafa
laust erfitt að leggja slíkan her
niður aftur, ef honum hefði
einu sinni verið komið á fót,
erfiðara en að láta erlendan her
hverfa úr landinu. Einkum og
sér í lagi þeir, sem litu á ráð-
stafanirnar sem bráðahirgða-
ráðstafanir, meðan sérstök ó-
vissa ríkti, hlutu af tvennu illu
fremur að velja erlenda herinn
en hmn innlenda, þar eð auð-
veldara væri að stíga þau spor,
Framhald á 7. síðu. |