Alþýðublaðið - 23.11.1954, Síða 5

f>ríðjudagiu- 23. nóvember 1954
ALÞÝÐUBLADIÐ
5
VERÐTJR þú fljótt þreyttur?
Finnst þér á stundum sem þú
sért að því kominn að örmagn-
ast, án þess að nokkur sérstök
ástæða sé fyrir hendi? Ertu
jafnvel þreyttari, þegar þú
vaknar á morgnana, en á kvöld
in, þegar þú gengur til náða?
Ef svo er, má .það vera þér
nokkur huggun, að þú ert langt
frá því að vera einn um það.
Mestir þjást* öðru hverju af
óskýranlegri þreytu. . Hver er
orsökjn? Flestir heilsufræðing
ar álíta, að þreytan sé eins kon
ar öryggisráðstöfun gegn of-
reynslu, — eins konar aðvör-
'Unannerki, sem táknar, áð lík-
amanum, heilanum eða tilfinn-
ingalífinu hafi verið nóg boðið.
Þessi aðvörunarmerki eru gef-
ín, 'hvort sem hætta e-r á of-
reynslu sökum, líkamiegrar eða
andlegrar áreynslu, eða um
sorgir eða áhyggjur -er að
ræða. Hjartaþreyta getur, til
dæmis, komið fram nákvæm-
lega á sama hátt og þreyta, er
stafar af líkamlegu erfiði; sviti
fsjartsláttur og mæði. Sorgir og
áhyggjur valda einnig oft lík-
amiegri þreytu.
Hvers vegna veldur díkam-
leg áreynsla þrevtu? Áður fyrr
töldu heilsufræðingar, <að eit-
urefni mynduðust í vöðvunum
við áreynslu, og þetta eiturefni
ylli þreytu. Én rannsókn á
efnabreytingu í voðvum hef-
ur leitt í Ijós. að cvo er ekki.
Það hefur sýnt sig, að vara-
íorði frumuvefjanna af súrefni
og blóðsykri er furðu lítill.
Þegar sá varaforði er áð þrot-
um kominn, verða vöðvarnir
aflvana sökum hungurs, á
sama hátt og gahgur bifvélar
stöðvast, þegar lokað er fyrir
loftsogið, tða benzíniS þvnnt.
Þegar líffærín njóta Kvíldar.
verður súrefnisneyzla líkam-
ans hverfandi lítil, en um leið
og revnt er á vöðvakerfi. eykst
hún gífurlega. eða úr bví sem
næst T4 úr líter í allt 'að 26
íítra á mínútu. Lungun eru
þess hins vegar ekkj umkomin,
að siá líkamanum fyrir meira
en 4 lítrum súrefnis á mínútu.
og verður vöðvakerfið þá að fá
„að láni“ þann súrefnisforða.
sem rauðu blóðkornin geyma.
en sá forði nemur aðeins því
sem næst 20 lítrum.
Fyrir þennan varaforða get-
um við innt af hendi mikið á-
tak, en aðeins skamma hríð.
Þegar við þrífum sprettinn á
eftir strætisvagninum. eða tök
um þátt í 'hörðum kapnleik.
evðum við máske einum þriðia
hluta varaforðans, en þrevtan
veldur því, að við getum ekki
gert okkur örmagna, hversu
mikiðJsem við reymma á okk-
wr; birtist hún þá.oft í ýmsom
óþægilegom aðvörunarmerki-
um. svo sem snöggum verkjum
í vöðvum, stingjum. í síðu o?
and.arteppu sökum mæðj.
öll hafa m.erki bessi sömu þýð-
insni. — heilsuveT’nd.
Við veniuleg líkamleg störf
er meira iafnvægi hvað snertir
súrefnisforða o<r súrefnis-
eyðslu líkamans. En þá kemur
annað til greina, sem setur
vinnulbolinu takm.örk. Forði
blóðsi'ns af orkuve: tandi svkri
er tiltölulega lítill. Við bá á-
reynslu, sem fylgir því, að mað
ur gengur með venjulegum
hraða, tvöfaldast svkurevðsla
líkamans, miðað við það, að
maður haldi kyr.ru fyrir, en
getur allt að því fimmtánfald-
ast við langvarandi líkamserf-
íði..
Taugakerfið og heilinn er
sér í lagi næmt fvrir skorti á
súrefni og blóðsykri. Löngu áð
ur en blóðsykurforöinn tekur
að þverra, svo að hættuíegt
geti talizt, verndar taugakerfið
okkur með því að draga úr af-
kösunum, eða það hættir að
flytja þau boð, sem stjórna
hreyfingum vöðvanna. Enn er
það þreytan, sem iekur í taum
ana og forðar okkur frá of-
reynslu.
HVers vegna veldur andl.eg
áreynsla líkamlegri þreytu?
Heilinn starfar ekki með vöðv-
um og þyngd hans nemur að-
eins 2% af heildarþyngd lík-
amans, en. þó krefst hann 14%
af heildarmagni bióðsins og
eyðir 23:% af öllu því súrefni,
sem lungun færa því. Einnig
eyðir hánn miklu af blóðsykri.
Viö vitum ekki enn með
vissu, hvers vegna heilinn
krefst svo mikils „eldsneýtis“.
Hins vegar vitum við, að hann
breytir efnisorku áúrefnisins
og sykursins í hinar s'vmnefndu
heilaráfbylgjur og taugaboð.
Þar eð heilinn hefur sjálfur
engan varaforða súrefnis eða
sykurs, verður hann rtöðugt að
fá þessi efni úr. blóðinu. Ef
hann skortir þessi efni, þó ekki
sé nema eitt andartak, missir
maðurinn þtgar meðvitúndina;
ef sá skóftur varir í átta mín-
útur, getur ekkert forðað
manni frá dauða.
Þar sem svo. mjótt er á mörk
umun' milli lífs og dauða, verð-
ur heilinn að vera vel varinn
fyrir minnstu vöntun á sr.efni
og sykri. Sú vörn er fólgin í
líkamlegri þreytu, sem dregur1
úr starfsemi annarra líffærn.
svo að meira verður afgangs af
þessum lífsnauðsynl.egu efnum
handa heilahum. Þess vegna
fylgir líkamleg þreyta oftast
andlegri ofreynslu.
Hverníg getur það, sem ger-
ist í tilfinningalíxinu, valdið
þreytukennd? Frummennirnir
urðu oft og tíðum að einbeita
öllum sínum lífs- og sálar
kröftum av/ia21hivort tiJ bar-
daga eða til að komast undan
á hröðum flótta. Þegar han/x
varð skyndilega gripinn r/ði
eða ótta, streymdi hormóna-
vökvi úr nýrnahettunum í blóð
ið. Adrenalinat, — en svo nefn
ist þessi hormónavökvi, — örv
aði andardrátt og hjartslátt,
svo að blóðið streymdi örara tjl
heila og vöðva, og færði þess-
um líffærum aukið súrefnis-
magn, en um leið jókst sykur-
gjöf lifrarinnar. Þegar bardag
anum var lokið, eða hættan hjá
liðin, og adrenalinframíeiðsla
nýrnahettnanna stöðvaðist,
þótti frummönnum sem þeir
væru lémagna af þreytu.
Þessa ósjálfráðu vörn gegn
skyndilégum hættum höfum
við tekið að erfðum frá forfeðr
um vorum. Adrenalinið veitir
okkur snerpu og þrek, þegar
við eigum allt undir því. að
okkur takist að einbeita
hugsun og líkamskröftum
á einu andartaki. En hins
vegar verðum við oft að
taka afstöðu til vandamála,
sem ekki verða leyst með
snöggum átökum, Maður getur
til dæmis verið þreyttur og
leiður á starfi sínu, án þess við
komandi þori, af átta við at-
vinnuleysi, að segja því lausu.
Hjónabandið getur orðið öðr-
um sá fjötur leiðinda og dap-
urleika, sem sárast er að bera.
Fæstum er þó gefinn kjarkur
til að slíta bann fjötur af sér í
reiði eða án langvarandi innri
baráttu. Á meðan þau innri á-
tök standa yfir, eru hin fyrr-
nefndu „varnartæki“ líkamans
í notkun að meira eða minha
S N
• HV.4Ð VELDUR því, að j
^menn þreytast? Orsakirnar \
S geta verið margvíslegar, en )
S ingar nú líta á þreytukennd )
S almennt munu heilsufræS- )
S ina sem öryggisráðstöfun ^
Sgegn ofreynslu líkama og
^ sálar, og er nánar frá þessu '
) sagt í þessari grein, sem
• þýdd er úr dönsku tímariti.
leyti, og við það skapast hin
sífelida þreytukennd.
Er sífelld þreytukennd oft
merki um líkamlegan sjúk-
leika? Þegar við erum gripnir
einhverjum líkamiegum sjúk-
leika, kemur þreyxan énn tíl
sögunnar, og varnar því, að við
reynum á okkur, en fyrir
bragðið verður öilutn þrótti
líkamans ósjálfrátt beitt í á-
tökunum við sjúkdóminn. Þess
vegna gerir þreytukenndin
venjulega vart við sig, þegar
um einhvern sjúk'dóm er að
ræða. En sé. þréytan hins veg-
ar eina einkennið, getur lækn-
inum Veitzt örðugt að skera úr
um jþað, hvort hún fé afleiðing
einhvers dulins sjúkleika. eð3
stafi af öðrum orsökum. Nýj-
ustu rannsóknir benda þó ótví
rætt til þess. að sífelld þreytu-
kennd sé oftast sjúkdómsein-
kenni.
Geta tiðar máltíðír dregið úr
þreytu? Þeirri spurmngu virð
ist hiklaust mega svara ját-
andi, samkvæmt rannsóknum
og tilraunum, sem gerðar hafa
verið á nemendum við Yale há
skólann. Þeir voru látnir vinna
erfiðisvinnu og eía um ske'ð
þrjár máltíðir dagiega. Við
rannsókn kom í ijós, að blóð-
sykurforði þeirra og vinnuaf-
köst náðu hámarki klukku-
stund eftir máitíð, en fór siðan
ör.t minnkandi. Síðan var
breytt um, og þeir látnir neyta
fjögurra til fimm léttra mál-
tíða á dag. Árangurinn varð
sá, að bæði blóðsykurforðinn
og starfsbrekið iiélzt jafnara
og þreytukenndin hvarf.
Geta megrunartilraunir vald
ið sífelldri. þreytukennd? Margt1
fólk, sem. reynir að œegra sig, i
vill sjá einhvérn árangur þeg-
ar í stað. Það hættir að neytá (
sykurs, og sparar við sig alla
kolvetnisríka fæða: lætur' sér
óft nægja 300<—1000 bitaeining
ar á dag í stað 2400—3000, sem
er eðlilegur skammtur. Árang-1
urinn. verður þyí fyrst og
fremst sífellt máttleysi, og
skortur á hæfni til að levsa af
hendí andlég störf. Hjá þessum !
óþægindum gétur fólk komizt i
msð. því, að kúnna' hóf bráðlæt’.
sínu. .og hlíta læknisleiðsögn í
megrunartilraúnum' sínum.
Getur þreyta stafað af of lít-
illi líkamlegri áreynslu? Þegar(
menn þrevtast við ársynslu, er
áreynslunni sjálfri oftagt urn
kennt, jaínvel þótt margt
bendi til, að skortur á reglu-
bpndinni, likamlegri áreynslu
sé hin raunverulega orsók
þrevtunnar.
' Hvers vegna vöknum við á
stundum þreytt á morgnana?
Þau líffæri, sem eyða orku,
draga til muna úr starfi sínu
og orkuþörf á næturnar, þegar
maður sefur, svo að líkpma.n-
um gefst þá kostur á að endur-
nýja . orkúefnaforða sinn.
Venjulega nægir sjö til átta
stunda svefn til sííkrar endur-
nýjunar, og maður rís hress og
endurnærður úr rekkju.
En sé manni hms vegar of
kalt í rúrninu, verður líkamin.n
að evða meiri orliuefnum tjl
þess að halda á sér hjta; sé o?
heitt í svéfhherberginu, eykur
það á starf lungna og hjarta, og
við það eyðast einnig orkuefnt.
Stafi þreyiao af áhyggjum eða
innri baráttu, fer oft svo, að
svefninn megnar ekki að veitíi
tilætlaða hvíld. Þær áhyggjur,
sem, þjá okkur að kvöldi, em
jafn þungbærar að morgni.
Dregur 'kaffineyzla nr
þreytukemidinni ? KoffeiniS -4
kaffinu hefur örvatidi áhrif a
heilann og auðveldar samdi'átt
vöð'vanna til átaka. Þess vegna-
getum við unníð og vak'að leng
ur en ella, ef við neytum kaff-
is eða tes, en þreytan segir
samt fyrr eð?. síðar til sín. og
þá krefst líkaminn lengri hvíícl
ar en ella, til bess að.endurnýja •
orkuefnaforða sinn. Ýmis örv-
andi lyf halda breytunni ac>
sama skapi lengur í skefi am
sem bau eru sterkari, en fieet
hafa þau hættulegar afleioing-
ar, svo fremi, sem þau eru ekkj
notuð samkvætm. læknisráði,
og ekki út frá þtví brúgðið. Of-
notkun sumra þe.irra veidur
heilsutjóni, og hefur ef til vill
dauðann í för með sér. Áfepgi,
jafnvel þó þess sé neytt ,í hófi.
gerir fremur að draga úr.líf-
færastarfseminni en örva
hana. Smáskammtur getur þyí
dregið úr þr-eytukenndinni - i
bili. Þeir, sem neyia áfengis að
staðaldri, eru þó öðrum mur»
fljótajpi að þreytast. Sökaxn
Framhald k. 7. siSru
ATOKIN
ÞEIR ÖRLAGARÍKU atburð
ir, sem átt hafa sér fetað í
Brazilíu að undanförnu, náðu
hámarki sínu, er Vargas for-
seti framdi sjálfsmorð þann
24. ágúst, fáum klukkustund-
um eftir að yfirmenn hersins
höfðu neytt hann til að segja
af sér.
Hið ytra var þessi atburða-
rás að flestu leyti svipuð því,
sem gengur og gerist, þegar
byltingar standa yfir í suður-
amerísku ríkjunum. Samt sém
áður áttu þessi stjórnarskipti-
sér dýpri rætur en svo, að þær
geti talizt vel Theppnuð viJMa-
taka- hersins. Ósigur Vargas
verður fyrst og fremst skýrð-
ur, þegar athuguð er sú byit-
ingahætta, sem sífellt vofir yf-
ir í suðurameríkönsku rikjun-
um, sökum þess að úrelt hag-
fræðikerfi og gífurlegur stétta
munur kemur í veg fyrir, að
unnt sé að koma þur á öruggu
þjóðskipulagi.
framfarasinnað
EINRÆÐI.
Getulio Vargas náði fyrst
völdunum með byitmgu, árið
1930. Á fyrra valdatímabili
sínu, 1930—45, var stjórn hans
umbótasinnuð á mavgan hátt.
Meðal annars kom hann á ýms
um félagslegum og efnahags-
legum umlbótum, er urðu
verkamönnum til verulegra
hagssbóta. En engu að síður
var um einræðisstjórn að ræða
og stjórnmálalega voru verka-
mennirnir með öllu áhrifum
sviptir.
Vargas hafði mikið dálæti
á evrópiskum fazisma, eins og
kunnugt er. Engu að síður var
hann með bandamönnum í síð
ustu heimsstyrjöld, en fyrir
bragðið varð hann að láta und
an kröfunni um lýðræðislega
stjórn og láta af völdum. Sá,
sem við tók, hinn íhaldssami
hershöfðingi, Dutra, hélt hins
vegar þannig í stjórnartaum-
ana, að það varð aðeins til
þess að auka Vargas lýðhyyli,
' og að alþýða manna tók að líta
á hann sem eins konar Péron
' Brasilíu. Árið 1950 varð hann
jforseti öðru sinni eftir mikinn
kosningasigur.
F.TÁUHAGSLEG5R """""
ÖRÐUGLEIKAR.
Það kom hinsvegar brátt í
Ijós, að binn fyrrverandi ein-
ræðisherra bar ekki hæfileika
til að gegna embæiti lýðræðis
lega kjörins forseta. Útflutn-
ingsverzlunin brást gersam-
lega, og dxaga varð til munai
úr endurreisn iðnaðarins.
Vargas reyndj að forðast al-
varlega árekstra með því að
þræða meðaiveg milli þeirra
stríðandi heilda, sem kreppan
efldi til átaka, en þar bar mest
á verkalýðssamtökunum ann-
aravegar og iðnrekendunum
hinsvegar. En árið 1953 var ,sá
meðaT.veguri orðj nn með öllu
ófær. Framfærslukostnaðurinn
tvöfaldaðist á skörnmum tíma,
og verkföll og vinnudeiiur
brutust út. í öllum stærri borg
um og - iðjuverum. Það kcm
greinilega í 1-jos, að verkamenu
ímir ætluðu ekki að láta friða
sig með einhverjum smávægi-
legum -kjaraleiðréttingum.
Hinavegar veittist iðjuhöldim-
um örðugt að sætta sig við
þá tilhliðrunarsemi, sem for-
setinn auðsýndi verkamönn-
um. Smám' saman missti hann
tökin á þessum aðiljum báðum,
og um leið slaknaði tak hana
á stjórnartaumunum yfirleitt,
og völdi hans í þinginu fóm
þverrandi.
í örvæntingu sinni gxeip
Vargas tjl ýmissa örþrifaráSn.
Sú ráðstöfun, sem mest gætti
erlendis, var hækkun kaffi-
verðsins í vor. Sú ráðstöfun
varð samt ekki til þess að bæta
viðskiptajöfnuðinn, sökum
þess að mörg lönd, þeirra á
meða[l Banctar,íkin, drógu ti.l
muna úr kaffiinnflutningi sír»
um.
Þegar öllu virtist í óefni
komið, sneri Vargas sér til
verkamannaxma um stuðning.-
íYamh.. á 7. síSa, J