Alþýðublaðið - 12.03.1928, Síða 2

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Sonur okkar, Signröur Haraldsson, dó mánudnginn,
4. þ. m. — Jarðarförin er ákveðin miðvikudaginn 14. þ. mM
kl. 3 frá Dómkirkjunni. Langtaolti I Rvfk, 12 marz. 1928.
Halldóra Sveinbjörnsdótiir. Haraldur Jónsson.
annari trú en þeirri, sem játn-
Békasofn
og
alnienningur.
I i.
Pví er oft fleygt af fávísum
mönnum og skilningssljóum,' að
jafaþarstefnnian sé efniisihyggju-
stefna. Og jafnvel sumir jafnað-
armenn trúa þessu, halda það í
raun og veru rétt. En jafnaðap-
stefnan er hv|0Tttveggja í senn:
andlegasta og raunisæasta stjórn-
málastefnan, sem uppi hefir ver-
ið. Jafnaðarmenjn loka ekki aug-
unum fyrir því, að skifting fjár-
ins hefir afskapleg áhrif á efn(a-
lega velferð mannia og jafn-vægi
alt í þjóðfélaginu, en þeir vita
ilíka hitt, cíö andlelgur proski
manna er afar hádur lífskjörum
peirra. Jafriadarmenn vilja pví
bœta og sktpuleggja pjódfélagid
svo, ad proskamöguleikar hvers
eins fái sem allra bezt notifi sín.
Þeir vita, að þá er svo hefir ver-
ið aðgert, hverfa þau illindi og sú
úlfúð, er einstaklingshyggjan og
samkeppnisskipulagið hlútur ávalt
að vekja, og sú feikna vitsmuna
og viljaorka, sem eytt er i skær-
ur og víg, skapar fullkomnara og
frábærara efnalegt skipulag og
voldugra og víÖfeðmara andlegt
líf, er alt stefni að auknu sam-
ræmi alls sem hrærist. Fyrir fám
árum iagfci eitt af skáldum vorum
einni persónu sinni þesisi orö í
munn, sem kjöror^ jafnaðarstefp-
unnaf: „Upp með dalina, niður
með fjöllin!" En kjörorð hennar
mætti vera — og væri þá næst
sanmi:
„Upp með alt, sem lifir!“
II.
Islenzk alþýða verður að kall-
ast furðanlega uppfrædd,- þegar
tekið er tilliit til þess, hve kjör
hennar hafa verið eríið og ment-
unarskilyrðin léleg. En langt er
frá því, að mentum islenzkrar al-
þýðu sé eða hafi verið svo góð
sem af hefir verið látið af ýmsum
þeim, er að eins hafa til hlítar
kynst gáfuðustu og bezt mentu
mönnum hennar. Einstök heimili
og örfáar heilar sveitir hafa borið
hátt merki arfgengrar íslenzkrar
menningar, en mikill þorri manna
hefir lotið lágt og látið sér nægja
andlegt hrat. Og ofsalegt gum í
þessum efnum er hættulegra en
menm munu alment gera sér [
grein fyrir. Einmitt margt af ’ fá-
vísasta og , menn i ngársnauðasta
fólkinu í sumum sveitum og
kauptúnum heldur sér einiskiis
þörf í andlegum efnum og heldur
niðri með atkvæðam |^gní unidir
forustu steingerðra afturhald's-
manna nauðsynlegum umbótum,
— lokar með öllu augum fyrir
nýjum hugsjónum. Það má líkja
því við bónda, sem svo er hælt
fyxir fymingu, að hann telur sér
enga heyjaþörf, en grefur sig inn
í myglaðan töðustabba í hlöðu
sinni og liggur þar um hábjarg-
ræðistímann.
III.
Nú eru hér að ýmsu leyti erfið-
ar aðstæður um uppfræðslu og
menhingarauka. Fæstir íslending-
ar geta átt þess kost, að sjá
göfgandi og mentandi iistir, og
víða hagar svo til, að fátækt og
strjálbýli. gera erfitt uni skóla-
fræðslu, enda er skólafræðsla sizt
éinhlýt, þar eð hún er av eins
lykill að mentun. Nýjasta menn-
ingartækið, útvarpið, virðist nú
hafa vakið mönnum nýjar menn-
ingarvonir, og er þess að vænta,
að því verði komið í svo gott
horf, að hvert ísJenzkt heimili
hafi efni á að afla sér tækja o,g
menningarlegan gróða: af því. En
það, sem hjá öllum í svelt og
við sjó hlýtur að verða hér eftir
eins og hingað til bezta og nota-
drýgsta menningarmeðalið, eru
baékurnar. En svo er nú komiðhjá
þessari miklu og margumræddu
menningarþjóð, , Islendingum, að
vart mun mokkur þeirra þjóða, er
standa á svipuð-u eða hærra stigi1
menningar og vér, eiga jafn erfitt
uta bókakost. Og jafnaðarmisnn
og aðrir, sem eitthvað vilja fyrir
þjóðina annað en kyrstöðu, ættar-
rembing og mienningargorgsi,r,
verða að byggja á skilnigi heyinn-
ar, áhuga og menningu vonirnar
um framgang hugsjóna sinna,
vérða að leggja afarrika áherzlu
á, að sjá henni fyrir miklum og
góðum bókakosti. NI.
Pengill Eiríksson.
fí sfmskeyfi*
Khöfn, FB., 10. marz.
Kosningaúrslit í Póllandi
Frá Berlín er símað: Kosninga-
úrslitin í Póllsndi urðu þannig í
aðalatriðunum: HægTÍmenn fengu
áttatíu þingsæti, Pilsudskimenn
eitt hundrað þrjátíu og fimrn,
vinstribaðndur sextíu og fimm,
socialistar sextíu og þrjú. Ukra-
inar, Þjóðverjar og Gyðingar til
samans sjötíu og fimm og Smá-
flokkar til samans tuttugu og sex.
Bú'st er við, að vinstriflokkarnir
styðji Pilsudski og verði hann
því áfram við töld.
Stúdentaóeirðir.
Frá Lundúnum er símað: All-
miklar stúdentaóeirðir hafa orð;-ð
í Cairo út af deilunni á milli
Breta og Egypta. Lenti stúdent-
unum og lögreglunni saman.
Særðust margir menn.
Inngangur að gagnrýni
á Kristsvitnndinni.
Eftir Halldór Kiljan Laxness.
(Ritað fyrir Heimskringlu og
Alþýðublaðið).
Los Angeles, 28. dez. 1927.
I
Þótt ég sé ekki vanur að gaspra
út í trúmál við hvert tækifæri,
beðinn og óbeðinn, þá þykist ég
þó ekki vita minna um þau efni
en ýmsir þeir jafnvel, sem gert
hafa trúarskra.f að atvinnugrein
sinni. Það skal tekið fram, sem
athugulum lesendum mínum get-
ur að vísu ekki blandast hugur
um ,að síst beri að taka ýmis
ummæli sagnperscna mínna fyrir
játningar frá eigin brjósti, hvort
heldur trúmál snertir eða annað,
enda fer hver játning í bág við
aðra í sögum mínum. Hitt er
satt, að ég ritaði bókarkorn fyrir
fáum árum um sjónarmiÖ ka-
þólsku kirkjunnar í ýmsum mál-
um og reyndi að skýra þau eftir
beztu samvizku (H. K. L.: Ka-
þólsk viðhorf. Utg. Ársæll Árna-
son, Reykjavík, 1925). Sömuleið-
is hefi ég við ýmis tækifæri, bæði
fyr og síðar, látið í ljósi þá sann-
færingu mína, að trúarbragða*-
kerfi það, sem við er kent róm-
versk-kaþólsku kirkjuna, sé full-
komnast allra trúarbragðakerfa,
er nokkru sinni hafa fram komið
í heiminum, svo að menn hafi
sögur af. Ég held þessu sem sagt
enn fram af jafn blygðunarlausri
sannfæringu eins og vélkönnuður
mundi sverja að vélin í Roll’s
Roype bifreiðum væri vönduðust
allra bifvéla. — Um áhrifagildi
þessa merkilega trúarformis á vor-
um dögum hefi ég hins vegar
talað flest í þoku.
Ég heyri iðulega og sé leiðtoga
í trúarefnum höfða í all-áleitnum
eftirrekstrartóni til frjálslyndis
sauða sinna, og þótt ég hafi
aldrei fundið botn í hugmyndinni,
þegar ég hefi fárið að kryfja
hana til mergjar, þá hefí ég mieð
þeim mun meiri forvitni reynt
að komast fyrir, að hvers konar
fyrirbrigöum þetta svo nefnda
frjálslyndi stefndi. Niðurstaða
mín hefir í sem fæstum línum
orðið sú, að frjálslyndi í trúar-
efnum stefni einkum í þá átt,
að koma fólki, sem hefir ein-
hverja sérstaka trú eða tilheyrir
írúarbragðafélagi með einhverri
ákveðinni játningu til þess að
fara að hafa samúð mieð einhverri
ingin hljóðar upp á, eða jafnvefi
að veita viðtöku einhverjum vís-
indalegum sannindum, sem
miða beinlínis að því að klúðm
játninguna og jafnvel að gera út
af við trúna. Sömuleiðis er á
þessum þingum lagt ríkt á við
fólk, sem hefir eina trú, að bera
djúpa virðingu fyrir trú annars
fölks, þótt hún fari í þveröfuga
átt og kalli það svart, sem hinir
álíta hvítt, ljótt, það sem hinir
álíta fallegt, rangt, það sem hinir
álíta rétt. Með öðrum orðumr
fólk sem t. d- trúir því undir
sáluhjálpareið, að heilagur andt
sé grár og rauður í stélinu, á að
fara að bera virðingu fyrir mann-
eskjum, sem aðhyllast Svívirði-
legar^ villukenningar um þetta
atriði.
Mér finst, að þetta geti ekki
náð nokkurri átt, þegar um trú
er að ræða. Ég trúi einu, hafna
öðru og get ekki trúað því, sem
ég hafna, né hafnað því, sem ég
trúi. Hafi ég þózt finna sannleik-
ann í einhverju ákveðnu formí
trúar, þá nær það ekki nokkurrf
átt, að ég geti viðurkent sann-
Ieikann í andstæðu formx trúar.
Það er vafamál, hvort slíkur
leikur að skynsemi minni gerði
mig fyr að sálklofningi en vit-
fyrringi. Persónulega er ég sero
sagt allra manna ófrjálslyndastur
í trúarskoðunum. Verði ég þess
var að reynt sé að lauma ný-
móðins trúarskoðunum inn í gam-
alt trúarkerfi, þá stenst ég ekkf
reiðari, þvpí slíkt er misþyrming
á menningarsögulegum verðmæt-
um. Ég er á þeirri skoðun, að
gamlar trúr séu oft á sína vfsi*
mikjð fremur fullkomin tegund
af hugsun og margt í þeim komið
undir í sannri einlægná, en að