Alþýðublaðið - 12.04.1957, Qupperneq 5

Föstudagur 12. apríl 1857
Alhý%ubla$\®
NÝ OG STÓR halastjarna vœntanleg árið 1986. Hún hefur . nefnist koma og myndar hún.
er nú á Jeið í átt íil jarðar. í komið í Ijós í margar aldir og |þá hala, sem getur orðið ótrú-
fehrúarmánuði mæidist hún í eru margar frásagnir til umjlega langur.
ca. 280 miUjón kíiómetra fjar- j hana frá í'yrstu tíð. . J:
Iægð en hón náigast jörðina;
rr.eð 60 kílómetra hraða ó sek-; A.ÐEA1Í. HALASTJÖRNUR.
úiMÍur. Á mánudaginn var, 8.: Af öðrum þekktum hala-
apríl fór hún milli jarðar og , stjörnum má nefna Enckes kom
sólar í 45 milljón kííúmetra j etu, sem hefur stytzta umferð-
fjariægð frá sólinni 'en 105 artíma, 3,3 ár, og Bielas kom-
milijón kilómetra frá jörðinni. | etu, sem nú er sennilega ekki
Næsíu daga ætti hún að vera lengur til sem slík heidur að-
sjáanleg á kvöldhimninum, ef
heiðríkt er og góð skiiyrði. Ef
til vill er húrs allt að því eins
stór og Venus.
Það er að, arnir skiiizt að. Síðar
Óii f*. Guðhrandsson sem Valeer og Svava Kjartansdóttir
sem Elísa.
sprengt hana. Nú verður að
taka með í reikningiim að slík
er ekki útiiokað, úr því að hér
er um halastjörnu að’ ræða. En
það eru þó taldar miklar líkur
á aS hún muni koma fram
undir vetrarbrautinni með lýs-
andi hala. Halastjörnur þekkj-
hennar sjást
stjörnuhröp.
FYRIR nokkru var þess getið |
hér í blaðinu, að í uppsiglingu
væri á vegum Kvenfélagsins á
.Selfossi og Iðnnemafélagsins
fýningar á ofangreindum sjón-'
leik.
Þá var þess og getið, að á s.l.
hausti hefði kvenfélagið staðið
að æfingurn og sýningunni á
Kinnarhvolssystrum. Þó máske
megi ótrúlegt teljast, gaf sá
leikur kvenfélaginu nær 25
þúsundir króna í arð, er ailur j
mun renna til að efla fjárhag J
'sjúkrahúss Sunnlendinga.
Frumsýning „Nirfilsins“ fór i
fram í „Selfoss Bíó“ s.l. sunnu- j
dagskvöld fyrir troðfuliu húsi j
og við mjög góðar og verðskuld j
aðar undirtektir. . j
Sýningin bar það með sér, ao !
unnið hefur verið að henni af j
alúð og ósérhlífni, bæði af
hendi leikara og leikstjórans,
Einars Pálssonar leikara. Ég
þykist skilja, að sá árangur, er
sýningin bar í sér, iiefur því
aðeins náðst, að samvinnan hef-
ur verið hin ákjósanlegasta. Ég
■tel fullvist, að leikstjóriijn ekki
síður en leikarar, hafi giaðzt
yfir þeim undirtektum, er leik-
urinn hlaut, því að fyrst og
fremst eru það verk hans og
lipurð, er stejidur að balci alls
þessa. Það sýnir sig. oft hversu
‘sigursæll er góður vilji, þegai'
urn æfingar sjónleiks er að
ræða, og þar er vissulega mik-
iil fengur að handleiðslu kunn-
áttumanns og lipurð.
Leikurinn er i fimm þáttum.
Hlulyerk eru 14, og mjög mis-
jöfn hvað snertir að vekja at-
hygli leilchúsgesta, svo er að
vísu alloft í leikjum, en nokkuð
rnisjafnt.
Aðalhlutverkið Harpagon
(Nirfilinn) leikúr Karl J. EiríkS
skrifstofumaður,, Gerir hann
.hlútverkinu hin beztu skil og
því betul’. fer lengra líður á leik-
ính. Hlutyerkið er viðamikið, á
síriá vísu, og allur leikurinn
snýst um þéssa p-ersónu, en hon-
um brást ekki geta til að sýna
leikhúsgestum heilsteypta
mynd af þessári manntegund.
Raunar hefur Karl oft áður
sýnt okkur hér hvers hann er
rnegnugur sé vel á haldið.
Börn Nirfilsins leika: Soninn,
Steindór Hjörieífsson, og dótt-
urina Svava Kjartansdóttir.
Steindór er þarna alger nýliði,
en gerði hluíverki sínu hin
beztu skil. Svava sýndi það í
Jóhönnu í „Kinnarhvolssystr-
um“ að af henni mátti vænta
hins bezfa, enda fór svo, að
enginn nmn hafa orðið fyrir
vonbrigöum hvað meðferð henn
ar á Elísu snertir.
Valeer og Maríanne, börn
Anselms, léku: sonurinn Óli Þ.
Guðbrandsson kennari. Hiut-
verk hans er allerfitt á köfium,
en hann var þeim vanda vaxinn
að bera. það uppi, svo sem
þurfti, enda sýnt það áður hér,
að hann hefur ótvíræða getu til
Jitegs að fara með hlutverk í
leik, enda þótt verulegar kröf-
ur séu gerðar hvað meðferö
snertir. Systurina iék Eiín Arn-
aldsdóttir iaglega, en geryi
liennar (hárkollan) spillíi mjög
útliti hennar og ef til vili. að
nokkru árangri. því að þáð að
vera ánægður með gervi sitt á
leiksviði hefur mikið að segja.
Ef til vill væri betra að hún
væri án hárkoliunriar, En full-
viss er ég um það, að Elín býr
yfir bæfileikum, og ekki hvað
sízt „komik“, ef með þyrfti.
Anselm. lék Hergeir Krist-
geirsson iðrmemi og gérði það
vel efiir því sem efni stóðu til.
Frosine iék Erla Kaldalóns, og
gerði hlutyerkinu hin beztu
skil, enda mun hún ekki vera
hrejnn nýliði. Meistara Símon
iék Kristján Guðmuijdsson. Er
hlutverkið iítið, en Kristján
sýndi, sem stundum áðúr, að
hann getur skapað skrýtna
karia, enda gerfið gott.
Onnur hltitverk leiksins eru
veigaiítil og flest heldur leið,
en voru þó þannig uppfærð, að
heildarsvipur leiksins naut sín
fyllilega, en gáfu möguleika.
Sérstakiega vil ég minnast á
þjón Cieantes (nirfilsins). Með
það blutverk fór alger nýliði og
virtist mér þar geta verið um
að ræða hæfileika til að skapa
skemmtilega náunga. Þegar
þess er gætt. að um nýliða var
að ræða varð þessi þjónn
skemmtileg „1:ýpa“ í meðferð
'Vals Hr .Jd'ssonar iðnnema.
1 F<"-.si?ha.!d á II. síðu.
íslendingar voru svo heppnir
að sjá sumarið 1954. Slík kóm-
eta (útlenda nafnið á hala-
stjörnu) með lýsandi hala hefur
ekki sézt á norðurhveli iarðar
síðan Halleys kometa sást 1910.
HALLEYS KOMETA 1910.
dr. Arend og aðstoðarmanni
að nafni Rowland og starfa þeir
í Bruxelies-rannsóknarturni í
Belgíu. Halastjarnan hefur feng
ið nafn í höfuðið á þeim og kall-
ast „Arend-Eowland 1956 h“.
Kórnetur eru halalausar, þegar
þær lioma utan úr himingeymn
um og lýsa því ekki sterkt fyrr
en þær koma í námunda við
sólina. Það er ekki einvörðungu
vegna fjarlægðarinnar, heldur
vegna þess, að þegar kometan
kemur nær sólinrii hitnar hún
Fólk, sem nú er komið til ára og .verður eins og glóandi, með
sinna minnist vafalaust Halleys j því að iofttegUndir hennar um-
kometu, sem var aðalumræðu- j myndasi í lýsandi þoku í kring
efni um langan tíma. Hún kem
ur í augsýn jarðarbúa með 76
ára njilllfoili og er því næst
um höfuðið. Þessi þoka getur
einnig staðið áftur af siálfu
höfðinu, eöa kjsman.um, er
UPPLYSINGAK hér á sxð-1
unni um halastjörnuna eru að'
mestu leytj samkvæmt norsk-
um fréttum, en sem Noregur og
Islaná liggja á sömu breiddar-
gráðurn hljóta sömu skilyrði að
vera fyrir hendi hér á landi
að sjá halastjörnu þessa.
.Blaðið átti í'gær.tal Við próf-
essor Trausta Einarsson,
stjörnu fræðing og staðfesti
hann að fyrirbærisins -megi
væhta hér engu síður en í Nor-
egi. Útilokað er með öllu, að
halasijarnan geti sézt fyrr en
nokkru eftir að sól er algjör-
lega horfin seint á kvÖÍdin.
Hann skýrði frá því, að Venus
hafi verið morgunstjarna hing-
að tilen á sunnudaginn 14. apr-
íl ber Venus í sólu og síðan
g&ngur Venus bak við sólu og
verður kvöldstjarna eftir það.
Maöur veit ekki eimþó
hvers® merkilegt fvrirbæri
þeíta trr sagði prófessor
Tr-aösti. &að'er vissuíega hugs
snlegar möguieiki að halar-
sísarna verði sýuiieg iverum
attfum og þá er þetía mjög
sjakígæfi. Mér virðist • ekkí
~ vert að ir.áVa þetta mjög skær-
unt- liiam 'etmy sem kotnsð e.r,
ess. sjáifsagt er að benda fólki
um ailt land á að vera á verði
næstu kvöW, því að wtn helg-
NYJA STJARNAN AÐ OLL-
UM LIKINDUM MEÐ HALA
Enginn veit hversu oft ,.Ar-
end-Ro\vland“ kometan hefur
komið í námunda við sólu.
eins safn loftsteina. 1345 skipt-
ist hún í tvo hluta og er hún
kom enn í Ijós 1852 höfðu hlut-
hefur
segja ef sólarhitinn hefur ekki | kometan ekki séz't, en þegar
jörðin er í nániunda við braut
óvenjulega rnörg
NÝ HALASTJARNA.
Stjörnufræðingar fylgjast nú
með mikium áhuga með stjörn
unni, sem nú er að korna í Ijós.
ast á halanum og á því er bezt j Henni var fyrsl veitt athygli
að sjá þessa stjörnu 05 hún mun | fyrir fjórum mánuðum af tveim
færast í vestur á kvöidin eftir; belgiskum stjörnufræðingum,
að sólin er hnigin til viðar.
Ef nú fer sem á horíist mun
halastjörnuheimsóknin verða
eitt furðulegasta loftfyrirbæri
margra áratuga að undantekn-
um sólmyrkvanum, sem margir
tiaiast|aroan getur ekki sézt íyrr en af-
dimirit er orðsð á kvöldin* se^ír prófess-
or dr. Trausti Einarsson stjörnufr.
Dr. Trausíi Einarsson,
stjörnufræðingur — bend-
ir fólki á að gefa gætur
stjörnuhimni, eii varar við
öf mikilli bjartsýni.
ina, eftir að ¥enus h«fur geng
ið bak við sólti æítl þetta að
kouia fram og þó kcimu-. þetta
ailt heím við upplýsingar er-
iendu stjfiraufiæSinganna, og
engin ástæða er tii að ætla,
úr því að fylgzt hc-ftir verið
með henni úr. stjÖrauturjmm
alíí til þessa, að hún farí nú
ailí í einu að hverfa.
Þannig lítur lialastjarna út á
hiroinhvolfinu. — Myndin var
tekin af frægu halasfjörn-
unni 1908.
Þar sem hún hefur aldvei frá
upphafi rannsókna sézt í
stjörnukíkjum hlýtur að mega
áætla að hún hafi verulega lang
an umferðatíma, og komi sjald-
an nálægt sólinni. Þess vegna
geta menn fremur vænzt þess,
að hún verði umfangsœikil og
glæsileg ásýndum, er hún kem-
ur í Ijós nú. Mælingar, sem hafa
verið gerðar í mikilli fjarlægð
benda til þess.
Kometur geta einnig verið
án hala. Orsökin er sú, að þær
hafa þá komið svo oft um alda-
raðir upp að sólunni og eyðst
með-öllu. Það getur einnig 'kom
ið fyrir að kvörnunin úr stjörn-
vel’ði svo mikil að hún
beinlínis splundrist.
Vísindamenn hafa nokkurn
veginn vissu um efni hala-
halastjarna. Aðallega eru 'þær
myndaðar af kolsfnasambönd-
Eina atomið, sem : enn
hefur fútedizt í þeim er natrí-
um og reiknað er meðj að í þeijn
finnist járn og nikkel eins og
í loftsteinum og plánetum.
Menn gera ráð fyrir að - hala-
stjörnur séu svipaðar að efna-
samsetningu og loftsteinar.
200 KM LANGUR HALþ
Þegar Halleys kometa kom.
milli sólar og jarðar 1910 og
; vakti undrun allra íbúa norð-
i ui’hvelsins' hafði hún 200 kíló-
metra langan hala eða um það
bil. Halinn var þannig lengri,
| en fjarlægðin milli sólar og
jarðar, ssm er ca. 150 milljónir
| kílómeíra.
Þar scni kómeía snýr alUaf
hala í átt frá sóíu er bersýni-
legt að hluti af hala HaUeys.
kornetu 1910 fór umhverfis
jörðina. Á máli síiörmifyxeð-
. ingánna segir, að jöx'ðin hafi
farið \ gegnum stjörnulxaiívnn.
í»á koivju í Ijós alls konar
merkileg Ijósfyrirbrigði £ loft
inu, en öðruvísi verða rnentt
Framhald á 8. ssðu.