Vísir - 12.01.1915, Blaðsíða 2

VI S 1 R
Eysteinn
1 leiknum »Lénharður fógetic.
Skyldi ekki svo hafa farið fleir-
um en mér, er séð hafa leikinn, að
finnast á bresta vallarsýn Eysteins?
Að burðum og líkamshreysti bar
hann af öllum mönnum hérlendum,
8em sögur geta um á miðöldunum.
í Árb. J. Esp. segir um hann:
»Þá var yfirgangr Lénharðs
mikill, er veriö hafði fógeti á Bessa-
stöðum, og gerði hann margt stór-
lega; hann héts við Torfa Jónsson
í Klofa, og settist í Arnarbæli með
ráni, en íslendingar vóru þá í þann
tíma all-sjálfráðir fyrir Dönum, og
svo hvor fyrir öðrum, nema þá er
réttarbætur vóru sóktar til konunga,
enn þólt klerkaríki og höfðingjaríki
væri mikið innanlands. Og er
Lénharðr var staddr að Hrauni í
Ölvesi, fór Torfi að honum við
marga menn. Sá maðr var með
Lénharði, ungr maður XVIII vetra
gamall, er nefndr er Eysteinn Brands-
son, allra manna sterkasfr, hann
varði bæjardyrsar að Hrauni ein-
samann svo drengilega, að menn
Torfa fengu ei aðgert, rufu þeir þá
húsm að baki honum, og var þá
Lénharðr drepinn. Stefán biskup
lét sér ei það mislíka, þó fátt væri
með þeim Torfa, og bað hann hafa
unn’ð það verk manna hepnastan.
Gekk Torfi til skrifta við biskup,
og varð ekki fyrir miklum fésekt-
um. Eysteinn var og ei heldur
mjög sektaður, hann var alla stund
á landi hér og virðr af mönnum
fynr iireysti sína; var hann mikið
afbragð annara manna, og kallaður
Eysteinn liinn steiki«. (Ár 1502).
mánaðar, hart og lengi, svo ei
mátti tnilli sjá hvor hníga mundi
fyrir öðrum; vann hvorgi á annan.
Um síðir fékk Eysfeinn barið hanzka
af höndum Atla, hljóp sfðan undir
hann og feldi til jarðar, því að
Eysteinn var rammr að afli. . . .
Var Eysteinn þá þrem vetrum betr
| en fertugr, og á aldr við Jón
biskup«. (Ár 1526).
»Nú þróaðist óvild mikil með
biskupunum Ögmundi og Jóni, og
kom svo, að þeir skylduðu hvern
prest og svo bændur að fjölmenna
sem mest til alþingis, og skyldi
hver halda kost sínum flokki. Úr
Skálholts umdæmi skyldu allir hitt-
ast annað hvort í Skálholti eða við
•Brúará eðr á Lyngdalsheiði. Síðan
kom saman lið mikið á hvoru-
tveggja síðu, og riðu fiokkarnir
heim á þingið, var hiti svo mikill,
að jóreykina lagði langt í loft upp,
en ef nokkur féll af baki mátti sá
hafa varhygð mikla við, að eigi yrði
troðinn undir hesta fótum, eða Iæi
efíir svímaðr og hálfdauðr. Hafði
Jón biskup að norðan IX hundruð
manna, en Ögmundr biskup XIII
hundruö eða meira, og var þetta
kallað þingið mikla. Var ei iengi
annars kostr en þeir berðist biskup-
arnir meö því liði öllu, því svo
var mikill ofsi þeirra að hvorigr
vildi vægja. Þó varð það fyrir
Ianga milligöngu ábóta og fremstu
presta og hinna bestu manna að
afirað varö slíkum vandræðum, þó
ei öðru vísi, en að maðr af hvoru
liðl skyldi ganga til einvígis og
berjast, svo hvorirtveggja sæi á,
í hóiminum við Öxará. Sá hét
Atli er t;i var kosinn af liði Jóns
biskup, manna sterkastr og karskastr,
en af hendi Ögmundar hiskups var
Eysteinn hinn sterki Brandsson.
Þeir börðusí hinn fyrsta dag júlí-
»Eysteinn hinn sterki Brandsson
var í þann tíma kirkju-prestr í Skál-
holli, og skorti þá vetr á sextugan.
Hann komst yfir Guðrúnu Gott-
j skálksdóttr, festarkonu Gissurar bisk-
| ups, meðan hann var utan. En um
j vorið, er von var á útkomu Giss-
| urar biskups, fór hún úr Skálholti
j UPP *ð [BræðrajTungu; og er
hann kom út vildi hún ei fara til
fundar við hann, Jón prestryngri
Einarsson, bróðir hans, sagði hon-
um hvað í hafði gjörs*. Leið svo
hin fyrsfa nótt frá því biskup var
heim kominn, en um morguninn
bannaði hann Eysteini að messa,
því þar var þá messað hvern dag,
Guðrún sendi orð Eysteini að hafa
sig sem skjótast af staðnum, en
hann vildí ekki og gekk til máltíð-
ar. Og sem hann var seztr að borð
um komu þar inn bræðr biskups,
Jón prestr með taparexi í hendi og
Þorlákur með korðahníf Allir vóru
þeir frændr miklir menn og knáir,
sem þeir áttu kyn fil. Þorlákur
var bæði mikill og sterkr, svo að
hann hafði vel tveggja megn og þó
vel gildra, en Eysteinn var óviðbú-
inn og hljóp upp undir háborðið,
og vafði kápunni að höndum sér
og bar svo af sér höggin. En
hnífr Þorláks beit svo að gekk í
gegnum ait, og varð Eysteinn mjög
sár. Þá sá hann að honum mundi
ei duga svobúið, og hljóp upp yfir
borðið og fram á gólfið og beið
þeirra; dró út sleddu mikla, er
hann hafði á sér, og bar fyrir höee-
in. Þorlákur sótti fast aö, en Ey-
steinn rann þá á hann, og rak hann
þegar undir sig og setti sleddtma
fyrir brjóst honum, og hl|óp á ofan
af öllu afli, en hún bognaði í keng, I
því að Þorlákur var í panzara. Jón
prestr hjó þá Eystein mjög í úf-
Iimina með taparnum, bar til er
hann mæddi blóðrás. Kom þá
Árni bryti Ólafsson . . . og skildi
þá. En er Eysteinn var kominn
fram í dyrnar, vildi hann inn aftur
að þeim, en fékk ei ráðið. Hann
hafði XIII sár, og var síðan grædd-
ur í [KlausttirJHóIum Þólfi mönn-
um þctta gerf Gissuri b'skupi og
hinum nýa sið til svívirðingar, og
vóru honum dæmdar af Eysteini
tíutigi merkr í fullréfti sift. ef ir
fornum kirkjulögum. Um sumarið
ól Ouðrún þríbura í T ngu, nluiu
skírn allir og önduðust sfðan. Þá
mælti Gissur biskup; »það var
hlaup og hofmannshlaup, og skal
eg þó taka Guðrúnu mína aftr í
sátt«. En Oddur Gottskálksson,
bróðir hennar, réði biskupi frá því
fyrir hneyxlis sakir, enda vildi hún
eigi siálf . . . Er og eigi getiö Ey-
sfeins þaðan af«. (Ár 1543),
Hreystileg var vörnin á Hrauni, i
| af 18 ára pilti; en ekki er minna
' um vcrf, að hann, kominn á fimt-
ugsaldur, skyldi valinn úr her Ög-
mundar til einvígisins, og bera
hærra hlut, En mest finst mér um
hann í bardaganum í Skálholti, þar
sem hann sextugur, óviöbúinn með
öllu, án vopna og hlífa, berst við
tvo elfda menn á besta aldri, vopn-
aða og vel búna, og ber enn hærra
hlut. Vœskill.
Sjöundármálin.
Frh.
15. sd. e. trinitatis var kvenmaöur
frá Melanesi á Rauðasandi á gangi
meðfram sjónum og fann karlmanns-
lík sjórekið. Hún varð hrædd og
hljóp til bæjar og sagði frá fund-
inum. Var þá líkið sótt, og með
að það var mjög torkennilegt orðið
þektist það ekki á öðru en 2 silfur-
hnöppum í skyrtukraganum, sem
voru með stöfunum J. Þ,; var það
því ljóst, að þetta var lík Jóns
heitins Þorgrímssonar, hafði hann
átt þessa hnappa og smíðað þá.
I íkið var að mestu óskaddaö nema
höfuðið, en á brjóstinu var hola,
eins og eftir digran nagla, en hvergi
var það beinbrotið nema höfuðið,
og furðaði menn það mjög um mann,
sem hrapað hefir fyrír björg. Eklí
gátu menn heldur skilið í, hvernig
stæði á holunni á brióstinu, af
þessu gaus upp sá orðasveimur í
sveilinni, að Jón heitinn mundi ekki
hiapað hafa, heldur verið myrtur,
og styrktist þessi grunur mjög við
það, er Guðrún heitin hafði látið
á sér sk'lja um atlæti við sig á
Sjöundaá, og ýms atvik önnnur,
svosem, hve líkið haföi vel haldið
sér ef það hefði legið yfir missiri
t sjó (eöa frá 1. apríl til 25. sept),
Guðmundur agent Scheving, fað-
ir frú Her.dísar Benediktssen, var
um þetta leyti settur sýslumaður í
Baröastrandasýslu til aðstoöar móð-
urb:óður sínum, Davíð sýslumanni
Scheving. Þeir bjuggu í Haga
á Barðaströnd.
Guðmundur var þá ungur og
mjög framgjarn og hinn ötulasti
maður. Honum barst orðsveimur
sá, er gekk á Rauðasandi um hátta-
lag þeirra Bjarna og Steinunnarog
grunsemi þá, sem á þeim lá um
fráfall Jóns heitins, en þó einkum
um hið snöegva a*»dlát Guðrúnar.
Sýslumaður hrá nú við og ritaði
Jóni prófasfi Ormssyni í Sauðl- uks-
dal og b:iið honim að láta eigi
ia'ðja !ík Jóns h»>itiiis fyr en 2
menn, er hmn til kvad li, hefðu
sl»oðað það ; lók hann sér ferð á
hendur vesftir á Rauðasand og var
við skoðun á líkinu, lél grafa upp
Guðrúnu heit. Egilsdóttur, og var
lík hennar einnig skoðað, og fund-
nst á því bláir blettir sumstaðar,
en einkuni var stór bleltur ofan til við
hægra viðbeinið og upp eftir há!s-
inum, en skoðunarmenn þorðu ekk-
ert að álykta af þessum bletti, ann-
að en, að Guðrún heiiin hefði haft
þar verk áður en hún dó, enda
var enginn iæknisfróður maður við
hendina til að skera úr þesau. Reið
svp sýslumaður heim, og var hon-
um ekki vel rótt niðri fyrir, þar
sem hann langaði mjög til að vinna
sér til frægöar í einhverju stór-
máli, en honum hinsvegar þótti
hér bresta nsegileg gögn ; rannsak-
aði hann, hvert ekki mundi hsegt
að græða neitt á vitnisburðum, og
komst loks seint í októbermánuði
að þeirri niðurstööu, aö gerandi
væri að byrja mál. Lét hann þá
reka hvað annað; skipaöi sækjanda
og verjanda og bauð þeim að mæta
tiltekinn dag í Sauðlauksdal, stefndi
þangað Bjarna og Steinunni og 15
vitnum, 4 skoöunarmönnum, Jóni
próf. Ormssyni, séra Eyjólfi Kol
beinssyni aðstoðarpresti og mörg-
um fleirum.
Hinn 8. nóv. 1802 í döguh var
siórkostlegt aukaþing sett að Sauð-
lauksdal og var þar tekið fyrir
máliö. Þar mættu yfir 20 manns,
þar á meðal Bjarni og Steinunn.
Voru þau yfirheyrð, Bjarni fyrst og
Steinunn síðan, og meðgekk hvor-
ugt neitt og þrættu harölega. Voru
svo 12 vitni leidd á einum degi,
og styrktist mjög grunur manna við
framburð þeirra. Bjarni var þá
settur í járn og látinn vera í dimmu
úthýsi um næíur, og var séra Eyj-
ólfi aðstoðarpresti falið að fá hann
með fortölum eða brögðum að
meðganga. Á fjórða degi lét
Bjarni til leiðast, og játaöi því eins-
lega fyrir presti, að hann hefði myrt
þau bæði, Jón og Guðrúnu, og að
Steinunn væri þunguð af sínum
völdttm. En með Steinunni var
vægiiegar farið, af því hún var
vanfær, enda Iét hún eigi undan,
hvernig sem á hana var gengiö.
En er Bjarni hafði fyrir rétti játað
brot sitt og borið Steinunni ófagra
söguna í viðskiftum þeirra, kent
henrti um alt og sakaö hana um að
hafa átt tildrögin til illvirkjanna, en
hann hefði verið hennar áeggjunar-
ftfl, var Steinunn inn leidd og borin
saman við Bjarna; sagði Steinunn
Bjarna ljúga öllu af heimsku,
en þegar deilan harðnaði milli
þ irra, komu þó fram ýms atvik í
viöræðu þeirra, sem sýndu, að hún
var meðsek í morðunum. Tókst
sýslumanni loks að fá hana til að
meðganga alt. Sagði sýslumaður
síðan, að Steinunn mundi aldrei hafa
meðgengið neitt, ef Bjarni It ð e k
verið, svo var hún einörð og orð-
vör. Frh.
Hjálpræðisherinn.
Skýrsla yfir jólagjafir og jólatré
til fátækra.
Tekjur: kr.ai.
Frá jólapotiinum við Vöruhúsið 84 14
— — Pósthúsið 114,37
— — — Laugaveg 24,19
Gjöf frá dán-rbúi Jóhanns Jó-
hannessonar 50,oo
Samtals 272,70
Útgjöld:
Útbýting böggla á 20 hcimili,
innjhald kjöt. kaffi og brauð og
margt nnrgt fleira 92,27
Jólatré fyrir 250 börn og 175
gmaHenni 114.66
Gjöf til líknartarfseminnar 35,oo
Afgangur i hjálparsjóöi fátækra 30.70
Samtals 272,70