Vísir - 28.09.1919, Blaðsíða 3

VfSIR
[28. sept. 1919
Sogið
* hendnr rikisins.
*«e<5i
a Bjarna Jónsonar frá Vogi.
Mp,- . \
þ ^ er líkt fariÖ og hv. þm. b.-
J-). aö eg vil ekki láta
ina Ula* lara svo í gegnum deild-
ar ’c8' iáti því eigi fylgja nokk-
ög þar sem hann hefir
j1 a það með þeiin hætti, sem
tafe faUS *^stu’ Þa e8 eigi Játa
K,„ ,ara svo út úr neðri deild Al-
isi S ’ a® ekki verði litið á það
'lskum augum.
■C,ry _ • .
s vu geta þess> ag inngangi,
aj ^ Þykist hafa orðið þess var
synjV' sé það ljóst, að nauð-
er. að löggjöfin hafi glögt
arjnU ytlr þarfir og skyldur þjóð-
in j,ar engu síður en landsstjórn-
°Pin
^efi séð, að menn haía liaft
þegar þeir hafa beint
j)%f ,Ut a við. Þeir hafa staðist
41 arasir, sem gerðar hafa verið
rjþj s °8 sóma þjóðarinnar í utan-
tnér Ula*Um a þessu þingi. Eg Jæt
5en(jUæ8ja að nefna eitt dæmi —-
h0tlii errann. Þingið hefir nú veitt
stöþj11 Sv° virðulegt nafn og
UtiQig’ hann getur þess vegna
i .ati Því sem honum er ætl-
af jjtUtt einstakir þm. léti glepjast
um / m°tlegu og fávíslegu þvaðri
ntál. Eg hirði ekki að
, tiein dæmi, en treysti því,
happ ta yfiHit reynist landinu
rju8t í framtíðinni.
tienn ^aö er ekki siður þörf að
arinn la« yfirlit yfir þarfir þjóð-
%t|3 V 1 innanlandsmálum. Eg
ia á tvær hliðar —
°g menta og visinda
5kélaa bend
mal
Enars
tina j,, Ve8ar, og atvinnumál ,
skipn] ltSlna.Það er nauðsynlegt ai
k4 Se á þessum málum, oj
í s!ík’ 'engur una við það tild
H Q ° arnálum, sem nú er Börn
^ra 'tr Un8lingum cr skipað ai
í hinum og þessuir
SS"‘
körg^ Urn °g fá nasasjón „
SíSjjj.U . námsgreinum, en þa'
Siclav I3655’ aS þau ösla ;
4r> 4n ^1 ýfir helstu námsgrein
Xl^ H!SS aS kunna eða skilj;
Hien td_ ’hlítar. Nú skilst mé
kf‘ þaSU Seu komnir á þá skoður
$V° að SCni þent se. verði ken
pSejjj kakni komi, kent svo a
Sr
..s læri að læra, skilja .
len<ja 0íí Se eigi hafðar til þe
"n
h-þit
þ'Sr e- tlln8ur eða því um lík
, hefjr 1Uburn móðurmálið. Þing
■ aH. „ ^ etl8iS það yfirlit i þess
nauðsynlegt er. Það sýn

’Sem
kaf; ask
'a kr
laiúr 0g till., sem fra
að geta sagt þeti
ik
i.'Sþvki Um ^cssi efni’ °8 ve:
>8ja a.v m' á þinginu, og er m(
S . aö því,
i>í ""
pUllín. p1? h°minn að átvinnumá
Nu,-uð
'Í°&8aCnn hafi yfir,it yf
S atv
ei ekki lítið undir þ
nn hafi yfirlit yf
n landsins yfir mátti
’ Scm , nUve8anna, og hætt
Pe;
eim
°gna.
Það er ekki nægilegt að einblína
á einhvern einn atvinnuveg, og
vilja hlaða undir hann á kostnað
annara. Útveg á vitanlega að éfla
og auka, en þó verður að gæta
þess, að hann verði ekki búnaði.
landsins ofjarl, því að þá væri illa
farið. Þingmanni er því eigi nóg
að bera skyn á þann atvirmuveg
einan. Þó að landbúnaður fylli
ekki eins gullkisturnar og aðrir
atvinnuvegir, þá mun hann þó
verða drýgstur til viðhalds og efl-
ingar menningu og mentun. Þó
tjáir eigi löggjafanum að lita ein-
göngu á hag þeirrar atvinnu-
greinar, heldur á heildina og hag
alþjóðar. Það verður ekki sagt, að
maður hafi þetta nauðsynlega yf-
irlit, sem sér framtíð landsins í
handiðn, þótt hún sé nauðsynleg
Því síður hefir sá yfirlitið, sem
blindar augu sín með því að stara
í gullsólina nýjú — stóriðnaðinn.
Það þýðir ekki að líta á gullið eitt.
það verður að athuga það, hvaða
álirif þessi iðja hefir á aðra at -
'vinnuvegi landsins, efnahag þjóð-
arinnar vfirleitt. menningu henn-
ar og einkenni. Vér getum í þessu
efni farið að dæmi annara þjóða
og þurfum því eigi að rannsaka
sjálfir né hlaupa af oss hornin.
Eg hefi áður látið prenta bréf frá
norskum verkfræðingi um áhrif
stóriðju í Noregi. Það er ekki,hægt
að telja vitnisburð þessa manns
markleysu eina, því að hann er við-
urkendur dugnaðarmaður og með-
al fremstu verkfræðinga þar í
landi, og hefir unnið við flestar j
stórvirkjanir í ' Noregi, svo ‘sem
Rjukan og víSar, og síðan verið
forstöSumaSur iSjuvers í Vestur-
Noregi. Hans vitnisburSur er sá,
aS stóriSjan hafi raskaS svo jafn-
vægi atvinnuveganna, verSmæti
eigna í landinu, aS til vandræða
horfi. LandbúnaSinum er stór-
hætta búin og hefir þaS sýnt sig j
frá upphafi, því að vinnukraftur
er orðinn svo dýr, aS bændur hafa
ekki efni til aS kaupa hann og
verSa að láta sinn eigin nægja.
Þetta eru nú áhrffin í Noregi, og
býr þar þó þjóS, sem telur þrjár
milónir íbúa, og hefir yfir mikl-
um auðæfum aS ráða. Og þaS
sagði hann afdráttarlaust, að ef
hér á landi yrði leyft eitt slíkt
stóriðjuver, hvað þá tvö, að eftir
tuttugu ár væri eigi framar um
neina íslenska þjóð að ræða. Eg
skil ekki annað, en reynsla Aust->
manna verði til þess, að hv. þm.
skoði huga sinn um afleiðingar
stóriðju hér á landi. Hér býr fá-
menn og fátæk þjóS í víSIendu
landi. ÞaS er strjálbygt og sam-
göngur ófullkomnar. Ef stóriðja
risi upp, þá yrði hún til þess að
draga svo fólk frá landbúnaðin-
um að jarðir legðust í eyði, því
að cnginn væri til að reka þær.
Fasteignir yiðu verðlitlar, svo
enginn samanburður væri við það
sem nú er, að þeim jörðum und-
anteknum, sem næst iægju iðju-
verinu. Þar mundu nokkrar hræð-
t
ur hokra til að fylla þarfir lýðsins
sem í verksmiðjunum inni. Stór-
bændur hrökluðust af höfuðbólum
sínum, og yrðu þjónar iðjuhöld-
anna. Þetta yrði afleiðing stóriðj-
unnar, hún legði aðalatvinnuveg
landsins í kalda kol, hún gerði að
engu menningu vora og þjóöerni,
því að varla væri hægt að tala um
oss sem sérstaka þjóð, og gullið
rynni út úr landinu og yki á auð
efnamanna úti í löndum, sem hefðu
landiö að fjeþúfu.
Erlendur verkalýður flyttist inn
i landið og afmannaði fslendinga.
Fyrst mundi tekinn allur sá vinnu-
kraftur, sem hér væri að fá þar
til sveitirnar væru tæmdar og land-
búnaðurinn í eyði. Síðan yrði að
sækja til útlanda. Það yrði stór-
iðjunni ekki nægilegt, að breyta
bændaliði Iandsins i iðnaðarlýð,
heldur rændi hún þá síðan þjóð-
erninu. og þá færi gróði hennar
að verða tvísýnn.
Menn skilja betur, hver hætta
er á feröum, ef þeir athuga, hve
mikils mannafla þarf. Það er gert
ráð fyrir, að einn mann þurfi á
hver 8o hestöfl í iðjuveri, og eru
þá ekki taldir þeir, sem vinna að
því að koma því á fót. Þetta er
að eins til starfrækslunnar. Ef gert
er ráð fyrir, að 500 þús. hestöfl
séu virkjuö, þá þyrfti til þess 6250
verkamenn, og margfaldaJir með
fjölskyldutölunni 5 verða það sem
næst 32 þús. manns. Nú lifa 48
þús. manna á landbúnaði, og
hossaði það ekki hátt, þó að hann
yrði rændur öllum vinnuhjúum
sínum.
Afleiðingin yrði sú, að flytja
þyrfti inn milli 20—30 þús. manns
auk þess sem landbúnaðurinn yrði
eyðilagður og það að orðí'o, sem
eg hefi áður lýst. Þessir útlend-
ingar hlytu að raska jafnvæginu
hér innanlands, og ekki mundu
þeir sætta sig við að læra íslensku
sem móðurmál, heldur færu þeir
eðlilega fram á, að nota sitt eigið
mál bæði í skólum, lögsögu o. fl.
Hver væri gróðinn fyrir Islend-
inga þá? Þeir fengju að losna við
þjóöerni sitt, sem þeir hafa orðið
að sitja uppi með í margar aldir.
Þeim gæti orðiö það afsökun á
dómsdegi, aö þeir hefðu glatað
þjóðerni sínu af ósigrandi orsak-
amauðsyn, en ekki af uppskafn-
ingshætti einum.
Peningahagnaður landsmanna
yrði engiinn, því ágóðinn rynni
allur til iöjuhöldanna. Kaupgjald
færi að vísu í vasa landsmanna en
í þess stað féllu atvinnuvegir
þeirra til grunna, og jarðeignir
yrðu verðlausar í fjórum fimtu
hlutum landsins. Ef minna yrði
virkjað, þá yrðu áhrifin minni, .en
samu eðlis. Þeir af háttv. þm., sem
yfirlit hafa yfir atvinnuvegi lands-
ins, hljóta að sjá, að ekki er stofn-
að til gróða fyrir ísland nteð stór
iöju.
Háttv. þm. S.-Þ. (P. ].) bar
mér það á brýn, að eg hefði farið
óviröulegum oröum um hann og
aðra þá, sem væru honurn sam-
rnála. Eg get ekki kannast við
þetta, en liitt skal eg kannást við,
og standa við, að eg hef farið rétt-
um orðum um till. þeirra og skýrt
afleiðingar þeirra, ef þær ná fram
að ganga. Þeir verða að eiga það
við samvisku sína, hverjar hvatir
þeirra eru, eg ætla ekki að gera
þeim mein. En svo langt er nú
gengið fylgi íslendinga við erlend
fossafélög, að eg verð að undrast.
Mér þykir það ekki sama, að is-
lenskir þingmenn eða embættis-
menn, eða menn á biðlaunum, taki
að sér vinnu fyrir erlend félög,
sem komist hafa yfir fallvötn á
miður höfðinglegan hátt. Eg á hér
ekki við háttv. þm. S.jÞ. (P. J.]
eða félag það sem hann er í, þvi
að það er heiöarlegt félag, að
minsta kosti veit eg ekki betur
En það er alkunna, að íallvötn
hafa verið gint út úr mönnum fyr-
ir hlægilega lítið verð. Leppar og
sendisveinar erlendu félaganna
hafa 'riðið um sveitir og glapið
menn til að selja sér réttindi sín.
Þeir hafa bent á mórauöa jökulelf-
ina, skolpið, sem til einskis var
nýtt, og boðið fé í það. Þeir hafst.
talið mönnum trú um, að þeir
hefðu gott af að selja, en kaupend-
unum gengi ekkert annað til en
sérviska. Á þennan hátt hafa þeir
keypt fossa fyrir 200 krónur eða
minna.
Með slíkum hætti hafa menn
þóst fá umráð yfir miklu vatnsafli
Ekki eiga þó öll féléög sammerkt
um þetta,þau,er leitað hafahó(anna
hér um fossakaup. Þannig hafa
þau félög, sem upp á síðkastið
hafa keypt hér vatnsréttindi, borg-
að þau betur en fyrri gerðu, Kunn-
ugt er um félag það, er hv. þm.
S.-Þ. (P. J.) er í stjórn þess, aB
það hefir engin vatnsréttindi
keypt hér, en að eins leigt lítinn
hluta úr Soginu, rúmar tiooo hest-
orkur. Það, sem eg hefi sagt um
kaup á vatnsréttindum hér á landi.
á því ekki við það félag. Háttv.
þm. (P. J.) þarf því ekki að
stökkva upp á nef sér og reiðast
út af því sem eg talaði um prang,
að öllu óviðkomandi honum og fé-
lagi hans.
Það er naumast rétt, að eg sé
meðal þeirra, sem hæst gala hér
um vatnamálin. Eg hefi ekki sókst
eftir að selja eða leigja neitt af
gæðum landsins, né heldur því, að
vera í stjórn þeirra félaga, sem
hugsa sér að græða á afllindum
íslands. Þeir hanar gala hæst, sem
láta til sín heyra út yfir hafið alla
leið til útlanda, og vísa með gali
sínu hröfnum á bráð hér heima.
Eg skal svo ekki fjölyrða um
þetta; háttv. þm. (P. J.) má vera
mér reiður eða óreiður ef*ir því
sem honum þóknast. En hann má
ekki táka orð mín öðru vísi en
eg sagði þau og meinti. Eg þekki
það ekki, að vera sá mannaþræll
er eigi þori að hakla uppi rétti
hinnar íslensku þjóðar, hver sem
í hlut á, og verja hann gegn yfir-
gangi og græðgi ‘ útlendinga.
Háttv. þm. (P. J.) tók {>að illa
upp fyrir mér, er eg mintist á þá
stétt manna, er leppar nefnast. Það
er þó eklci ófyrirsynju, að á þá er
minst, því að hér er meir af þeim