Vísir - 28.09.1919, Side 4

[28. sept. 1919.
en víSast annarstaSar, og liggja
auðsæ rök að því. Hér hafa veriS
leppar fyrir síldveiSamenn, fyrir
fossabraskara, fyrir þá, sem vildu
græöa á ýmsa lund, en voru vant
viS komnir sjálfir. Eg vænti þess
aS háttv. Alþingi, sem hefir skýrt
yfirlit yfir þörf atvinnuveganna,
gæti þess, aS leppar eru hér ekki
torfengnir fyrir þá, sem vilja ná
tangarhaldi á fossaiSnaSi hér eSa
öSrum atvinnugreinum vorum.
Þegar hegningarlög vor verSa
endurskoSyS, má ekki gleyma
leppunum, heldur leggja þungar
refsingar viS leppmensku, því aS
hún er þjófnaSi verri, og stór-
hættuleg fyrir þjóSlíf vort.
Um vatnamál vor hefi eg þaS aS
segja, aS eg tel rétt vera, aS byrja
á því aS virkja smávötnin, svo aS
alj)ýSa manna geti jjaSan aílaS sér
Ijóss og hita. Vér ættum aS geta
klofiS kostnaS viS þetta, þótt
leiSslutækin verSi dýrari hjá oss
en annarstaSar til notendanna,
sökum strjálbygSarinnar. VíSa
hagar hér þó svo til, aS þaS borg-
ar sig best, aS hafa orkuverjn smá
en víSa, til þess aS komast hjá
löngum leiSslum. Á Jiennan veg
hygg eg, aS þaS mundi borga sig
aS lýsa upp bæi og hita, og aS
jmnnig mætti afla raforku til aS
draga plóga, mala áburS, og knýja
fram . smáiSnaSarvélar. Til jæssa
þyrfti ekki stórfé og ekki meira
en landsmenn gætu sjálfir lagt til;
þyrfti J)á ekki aS fara til útlanda
til aS sækja fé þangaö. ViS jaetta
sparaSist vinna, svo aS ávinning-
ur yrSi áreiSanlega meiri en til-
kostnaSur,
Þetta er hinn rétti vegur, sá
vegur,. sem íslendingar ættu aS
fara í þessu máli. En þar sem
eg hefi lagt- tilj aS íslendingar
tækju SogiS, þá er þaS af tveim
ástæSum. Fyrst og fremst verSur
ekki spyrnt móti broddunum
EitthvaS verSur aS gera, og ein-
hver'n stærri fossanna verSur aS
taka til virkjunar. íslendingar eru
svo ákafir framfaramenn, aS -J)eir
geta ekki unaS viS aS byrja smátt,
fikraS sig svo áfram og beSiS eftir
því aS læra af reynslunni. Þetta
sást best þegar þeir á skömmum
tíma keyptu smáa og þilfarslausa
vélbáta, lítt hæfa til fiskveiSa hér,
fyrir einar 3 miljónir króna. Þetta
gerSu þeir áSur en nokkur veru-
leg reynsla væri á þaS komin,
hvernig bátar þessir -mundu gef-
ast, og fór sem fór, aS j)ar var
miklu fé varpaS í sjóinn aS heita
mátti sökum bráSláts framfara-
hugar, en manndrápsbollar í aSra
hönd. En þótt land þetta sé gagn-
auSugt, einkum sjórinn, verSa at-
vinnuvegirnir aS vera æriS arS-'
vænlegir, eigi þeir aS þola slílca
skelli.
Eg vil hér láta undan bráSlæti
manna meS því, aS SogiS sé tekiS
til virkjunar, því aS eigi mun þaS
ofviSa fyrir oss, þótt margt hafSi
mælt meS því aS byrja enn smærra
og þreifa sig áfram, og læra af
reynslunni. ÞaS hefir veriS talaS
um aS fá 60000 hestorkur úr Sog-
VÍSIR
.....
inu. Eg þyggaS 30000 af þeimyrSu
hagnýttar í J)arfir Rvíkur, Hafn-
arfjarSar, Eyrarbakka, Stokks-
eyrar og einhverra af sveitabæjum
i Árnessýslu og Gullbringu- og
Kjósarsýslu og viSar, þangaS sem
fært væri aS veita orkunni. Þá
væru eftir 30000 hestorkur, sem
stjórnin gæti selt til atvinnurekst-
urs, sem hættuminstur væri fyrir
höfuSatvinnuvegi landsins. Til
dæmis mætti nota 6—10000 hest- -
orkur til saltvinslu úr sjó. Mundi
þá, ef vel gengi, fást nóg salt
:handa íslandi og meira til. Þetta er
ekki mannfrekur atvinnurekstur,
Þá eru eftir 20000 hestorkur, sem
mundi mega gera arSberandi á ein-
hvern hátt, t. d. viS smáiSnaS ým-
iskonar, og ef til vill meS j)ví, aS
vinna áburS úr loftinu meS aSferS
Huberts hins J)ýska. Eftir henni
þarf miklu minni orku til áburSar-
vinslu en meS aSferS þeirra Birke-
lands og Eides, og mundi ekkh
Jrurfa m.eir en 20000 hestorkur til
aS afkasta jafnmiklu meS J)ýS-
versku aSferSinni, sem unniS íeng-
ist meS 200 þús. hestorkum eftir
norsku aSferSinni.
Til þessarar iSju' munc'i ekki
þurfa fleira fólk en fá mætti úr
Reykjavík einni, henni aS skaS-
lausu. ISiuver mætti svo setja
nánd yiS Reykjavík, t. d. viS Kolla-
fjörS. Þetta gæti orSiS vísir til
iSnaSarstundunar, er þroskaöist
smátj; og smátt á tveim tii J)rem
öldum, aS hættulausu fyrir J)jóS-
erniS og aSra atvinnuvegi landsins.
Vér höfum svipaS dæmi hjá Eng-
lendingum. Þeir voru fram eftir
öldum aSallega bændaþjóö, og
seldu ull sína óunna til NiSurlanda.
En svo tóku þeir smátt og smátt
aS gefa sig viS iSnaSi, og á 300—
400 árum hafa J)eir úr bændaþjóS
oröiö ein mesta iönaSarJ)jóö heims-
ins, án þess aS því hafi fylgt
snöggar byltingar eSa þjóöernis-
háski. Ef iSnaSarflóöiS heföi
steypst af skyndingu yfir Eng-
land, J)á mundi þar öSruvísi um-
horfs en nú er, og efasamt, hvort
enskt þjóöerni væri þá ekki horfiö
úr sögunni, og hvort enska ríkiö
væri þá til. Þetta dæmi þurfa ís-
lendingar aS hafa fyrir augum og
setja sterkan hemil á skjótan vöxt
stóriönaöar hér i landi, til aö forSa
JijóSinni frá aS sökkva niöur í þaS
fen og foræöi er enginn fái hana
upp úr dregiS.
Þótt Jiessu dæmi væri fylgt,
mundi nú þegar hættulaust aS taka
Sogiö til virkjunar, ef máliS er í
höndum góörar stjórnar, er nýtur
aSstoSar vel hæfs vatnastjóra. —
Eg skal skjóta J)ví liér inn í, aS
eg tei JijóöráS, aS stjórnin fengi
slílcan ráöanaut frá „kungliga
vattenfallsstyrelsen“ í SvíþjóS, þar
sem vatnavirkjan af rikisins hálfu
er svo langt á veg komin; og ekki
mætti horfa í, þótt ■ greiSa þyrfti
þaulvönum manni nokkrúm þús-
undum króna hærra lcaup, en ein-
hver viSvaningur kynni aö fást
íyrir. Eg hefi átt tal viS hina út-
lendu forstjóra fossafélagsins „ís-
land“, og sögöu þeir, aS eklci gæti
komiS til mála, aS byrja á virkjun I
Sogsins af J)eirra hálfu, J)ótt leyfi
fengist, fyr en 5—6 árum eftir ó-
friSarlokin. ÞaS J)arf J)ví ekki aS
detta ofan yfir menn, þótt stjórn-
in geti eklci þegar í staö liafiS
virlcjan Sogsfossanna; hún þarf
sinn undirbúningstíma til })ess,
elcki síSur en félagiS.
Þá hefir hv. þm. S.-Þing. (P.
J.) og aörir fleiri, látiö þaS í veSri
vaka, aö rikiS mundi ekki geta
fengiö lán, sem þyrfti til aö fiam-
kvæma verkiö. Einmitt J)aS, J)essir
herrar ætla, aS rílcinu mundi ganga
ver aS fá lán en einstökum mönn-
um eöa félögum. Enginn dregur
í efa, aS fossafélagiö „Titan“ geti
fengiS lán til miljóna-fyrirtækis
síns; munu J)ó J)eir sem kunnugir
eru í Noregi, elcki telja hag J)ess
blómlegri en íslenska ríkisins.
Eg veit, aS þaS muni satt vera,
er hv. þm. S.-Þing. (P. J.) gefur
í skyn, aö fossafélagiö ísland muni
hafa fé á reiöum höndum, J)ví aS
þar standa aS auSugir menn, sem
visa eiga aSstoS bankanna dönsku,
einkum ef von væri um aö geta
meö því lagt undir Dani atvinnu-
mál konungsríkisins íslands, ríkiS
sem J)ei.r mistu úr höndum sér í
fyrra. En enginn getur sagt. nema
aS Jiessir sömu menn mundu fáan-
legir, til aS lána íslensku stjórn-
inni fé til aö virkja Sogsfossana.
Þess heffr eflaust ekki veriö fariS
á leit enn. Annars er eg viss um,
aö hvert á land sem fariö er, mun
auöiö fyrir ríkiö aö fá félán til
J)essa fyrirtækis, svo arSvænlegt
sem })aö er. ÞaS verSur því elcki
hörgull á fé.
Svo er einn vegur enn. í 5. gr.
fossafrv. frá mér, 1917, stendur
svo; „Nú vilja aSrir gerast hlut-
hafar í þeim fyrirtækjum, sem hér
ræSir um, og skal þaS heimilt, svá
fremi hiS islenska ríki hefir alla
stjórn og umsjón íyrirtækisins, og
hefir eigi minna en helming at-
kvæSa á hluthafafundi.“ Mér
heyröist hv. J)m. S.-Þing. (P. J.)
tala um, aö þessi vegur væri frum-
hugsaöur af honum. En hér hefi
eg fyrir mér prentaS mál, sem
sannar og sýnir, aS eg hefi ekkf
lengra fariS frá upphafi, en eg hefi
álitiö þaS heppilegt og hættulaust.
aS ríkiö tælci útlendinga eSa inn-
lenda í félag meö sér, aS eins
aS J)aS hefSi töglin og hagidirnar
um alla stjórn fyrirtækisins. Á
þennan hátt eru dæmi til aS rilcis-
fyrirtæki hafi veriö stofnuS; svo
er um ríkisbankann J)ýska og fleiri
mætti til nefna. ÞaS þykir ekki
hætta, þótt útlent fé flytiist inn
i löndin, ef stjórn Jiess er í inn-
lendum hö.ndum, einkum .íkisins
sjálfs.
Einu gleymdi eg þegar eg
var aö tala um; til hvers nota mætti
afliö úr Soginu. ÞaS var járn-
brautin. ÞaS hefir lengi veriö talaS
um, aö leggja þyrfti járnbraut
austur yfir Fjall, og eg hefi a!t af
veriS á J)ví, aö svo ætti aS vcröa,
þegar svo langt væri komiS, aö
rafmagn yrSi notaS viö rekstur
hennar, en fyr eigi; því aS ófært
mundi aS relca hana meS kolaorku-
Plitt er órökstutt mál, þegat Þvl
hefir veriö haldiö fram, aS járl'
brautarrekstur meö í-aforku niun 1
f g
elcki borga sig, endá er nU
reyndin á orSin í SvíþjóS, aö þar
borgar þaS sig mætavel. Hafa SV1
eftn
aÖ
ar gert tilraunir meS þaS ar
ár, og eru nú smámsaman
breyta kolavögnunum í raforku
vagna. Og orkustöö ríkisins
VÍÖ
Porjus, langt uppi i Norrlandi, er
einkum gerS til J)ess aS reka jal11
braut })ar, æSi langa, til finsku
landamæranna, og er þaö vitaö þar
í landi, aS. sú braut heföi ekki get
aS boriS sig, ef raforkan úr PorjuS
heföi ekki veriö notuS viö tekstnr
brautarinnar. ÞaS er svo langt íra'
aS sænska stjórnin sé hrædd viö
nota raforkuna til járnbrautar
rekstrar, og annara starfa, aö huU
eykur árlega stórum raforkustööv
ar sínar viS Porjus, Álvkarleby
viS Trollháttan. Sáum vér fossa
nefndarm. J)á viöbót í fyrra, og var
hún mikil og verkleg. ReynsÞ11
þefir sýnt J)aS tvent í Svíþjóö: a^
raforku-fyrirtæki ríkisins borgal
sig, og aö J)aS er þjóSráö, aÖ hag
nýta raforku viS járnbrautarekst
ur. FIiS sama mundi og sýna sl=
hér á landi. AS minsta kosti mull(^
ekki sýnast álitlegt, aS haía k°
til aS relca áfram járnbrautarvag11*1
meö ])ví verSi sem á þeim er,
• ' •fiéí*
á þeim mun veröa. Eg hefi nu 1
aS framan reynt aö ýsa afstööu ar
vinnuvega vorra sín á niilk>
hver áhrif stóriöja mundi hafa
þá; en vera má, aS mér hafi
tekist aö gera þaö nógu ljós'le^3'
En J)essi rök, sem eg hefi aö fra111^
an nefnt, liggja til þess, aö eg
S og'
til, aö stjórnin talci vatniö 1
haí1
inu í sinar hendur, svo aö hun
í sinni hendi, meS hverju moO 0
aö hve iniklu leyti stóriöja sé rcku
hér á landi. (ÓkyrS.)
Menn óar viS aö hug^a til þesS'
aS aöalsparnaSarmenn J)in»
skuli ekki gefa sér tíma til
hugsa um Jætta stórmál, slíkt ma
sem etiS gæti upp ævilangt
J)eirra á einu augnabliki. En *lV^g
Ö
til'
sem þessu líSur, vona eg Þ°’
allir hv. þdm. muni samþykkJa
löguna, og aS stjórnin franikv
síöan sem fyrst og viturlegast
sem fyrir hana er lagt í tillog'1'^^
Byrjunin á aö vera sú,. aÖ ^
til aSallandeígenda viS Sog1®’^^
meö öSrum oröum til eiganöa
ljótsvatns, og leita samnmga
hann. Liggur Jiá beint viö aö s g
viö hann um, aS fá dómsúr®
um J>aS, hver sé hinn rétti ei°.c
vatnsins. Reyndar er J)aö ^
mikils um vert um Sogiö. Þv^gj
andvirSi vatnsins veörur Jiai ^
nema mjög litill hluti kostn^^^^.
ins viS virkjunina; eigi at/ ^ fg.
er J)aÖ nauösynlegt, til Þe_sS ^ ti!
skoriS úr réttar-óvissunnú }
þess aS stööva vátnssölnn®
landi, sem er þjóöinni til st° |s]eíid'
AS öörum lcosti fer svo, aÖ • }
ingar verSa aö lcaupa varilS^iJl ;if
sínu eigiii landi dýrum þ^ð
útlendingum, sem hafa all?
fyrir nálega eklcert, en n-