Vísir - 18.01.1932, Blaðsíða 2
VISIR
I.
Ritstjóri Visis iu'fir heóió'
111Í14 að ininnasl Raldurs
Sveinssonar ineð nokkurum
orðum iiér/í hlaðinu. Ee; á
Baldri að launa einlæga og
trygga vináttu uin meira en 30
ára skeið, og mér þvkir líklegt
að cg hafi þekt hann hetur en
nokkur anuar inaður vanda-
laus. Mér er þvi skyldara að
minnast hans en flestum öðr-
uin.
BaJdur var fæddur í Húsa- j
vík á Tjörnesi 30. dag júlímán-
aðar 1883. Foreldrar lians,
Sveinn Magnússon gestgjafi og
kona lians Kristíana Sigurðar-
dóltir, voru bæði lungevingar
aif ætterni, Sveinn af Víkinga-
vatnsætt, en Kristiana af III-
ugastaðaætl úr Fnjóskadal,
bróðurdóttir síra Benedikts
Múlá og líristjáns amtmanns.
Eru þær ættir Jjáðar merkar
og fjölmenuar. Baldur ólst upp
i Húsavik og unni þessum
æskustöðvum sinum alla æfi
og varð oft um þær rætt og um
ýmislegt, sem gerst hafði
„heima i llúsavik" á uppvaxt-
arárum lians. Haustið 1808
kom hann hingað til Revkja-
vikur og dvaldi hér næsta vet-
ur við undirbúningsnám undir
Latinuskólann og lauk inn-
tökuprófi í skólann næsta vor.
Vorið 1005 lauk hann stúdents-
prófi. k’oreldrar lians voru þá
bæði látin og honuin féfátt.
svo að eigi varð af þvi, að hann
héldi áfram námi. Fékst liann
við ýms störf hér heima næstu
árin, var m. a. um tíma kenn-
ari við Eiðaskólann, en sum-
arið 1007 fór hann til Vestur-
heims, til móðurhróður síns,
Sigurvins Sigurðssonar hónda
i Clandeboyc í Manitoba. Vann
hann þar fyrst um sinn á húi
frænda síns, en fór seinna til
Winnipeg og varð hlaðamaður
við Lögberg.
Baldur festi eigi vndi vestra.
Hann komst eitt sinn svo að
orði, að hann líktísl íslending-
um hiinini fornu, sem „éiglödd-
usl“ í útiöndum. Iiugurinn var
löngum heima á Islandi, og
heimþráin rík. I>ó taldi hann.
sig ávalt síðan mikið gagn hafa
lnift af veru sinni veslan hafs.
Hann lærði ensku ágætlega á
þeim árum og kyntist enskri
menningu og liafði jafnan síð-
an miklar mætur á hennh.
Hann eignaðist þar vini, sem
hann mal mikils. Einn þeirra
var Stephan (1. Stejihansson.
!>eir kyntust á þessum árumi
og hundu með sér vináttu, sein
entist meðan þeir lifðu báðir:
Slcrifuðust þeir á eftir að Bald-
ur var. kominn lieim og Baldri
sendi Stephan æfisögu sina, er
hann hafði sjálfur ritað. Þeg-
ar Stephan varð sjötugur, 1023,
mintist Baldur hans í fallegri
grein í Iðunni. Baldur vann
sér traust og vinsældir vestra
eins og annarsstaðar, og þeg-
ar sira Stefán Björnsson lét af
ritstjórn Lögbergs, huðu eig-
endur hlaðsins Baldri vest'ur
aftur til að taka við ritstjéirn
þess. Boði Jiessu hafnaði hann,
og vo.ru þó launakjörin miklu
lietri en þau, er hann naut þá
liér heima. En hann vildii
livergi evða æfinni annarsstað-
ar en lieima á íslandi.
í árslokin 1011 kom Bald'ur
aftur heim til íslands. Skömnni
seinna varð hann verkstjóri i
Viðey, á útgerðarstöð h.f. P. .1.
riiorsteinsson & Co. Því starfi
sagði hann lausu snemma árs
1013. Þá um haustið flutti
hann til ísafjarðar og átti þar
heima fram til ársins 1018. Var
hann þar fyrst kennari við
harnaskólann og síðan skéila-
stjóri lians. A. suinrin stundaði
hann ýms störf, verkstjórn,
hlaðamensku og þingskriftir.
Sumarið 1014 kvæntist liann
Marenu Pétursdóttur frá Eng-
ev. Var* þeim 5 barna auðið,
þriggja ilætra og tveggja sona.
Tvær af déetrunum mistu þau
ungar, Kristiönu fárra mánaða
gamla og Ragnheiði, sem and-
aðist í spönsku veikinni 1018,
á 4. ári, hið efnilegasta barn,
og var það sár missir fyrir þau
foreldra hennar. Þriðja dóttir-
in, Ragnheiður, og synirnir.
Sigurður og Kristinn, lifa föð-
ur sinn.
Arið 1018 fluttu þau hjónin
til Reykjavikur og áttu síðan
heima hér i bæ. Þann tíma var
Baldur lengst af blaðamaður 1
við Vísi.
Baldur var löngum fremur
veill til heilsu, og naut sin oft
i.niður en skyldi af þeim sök-
um. Um mörg ár þjáðist haiin
al' þrálátum liöfuðverk, en þó
virtist svo sem hann hefði
fengið fullar bætur á þeini
sjúkleika fyrir nokkru, og yar
það mikið gleðiefni öllum,
■sem vissú hve injög liánn hafði
háð lionum. En svo i haust var
liann sjaldan heill, og nokkuru
fýrir jól lagðist hann rúmfast-
ur. Sjíikdómurinn ágerðist
smátt og smátt og dró hann til
dauða liinn 11. þ. m.
Með Baldri er lmigiim til
moldar inaður, sem mörgum
verður harmdauði Hvo.ru-'
tveggja, gáfum lians og skap-
gerð, var þannig farið, að ó-
venjulega mikil eftirsjón er að
honum, og þemi ]>é» mest sem
þektu hann best. Yfirbragð
hans Jiar þess vott, að hann
var gáfaður maður. Hann var
gæddur góðri dómgreind og
glöggum skilningi, og dómar
hans um menn og málefni
voru heilhrigðir og öfgalausir.
En það var harmsaga haíis.
eins og svo margra annara
gáfumanna hér á landi, að
honuin gafst aldrei verksvið,
smx samhoðið væri gáfum
lrans og hæfileikum og nutu
þeir sin því aldrei til fulls.
Blaðamenskan varð aðal-
stárf hans. En vinna hans við
það starf gekk inest í frétta-
tíning og prófarkalesjur. Hann
rækti; það starí' sitt, eins og
öimur, með vandvirkni og sam-
viskusemi, og hlöðin, sem hann
starfaði við, hera þess menjar.
Eh hann naut sín ekþi við
þetta verk„ Iiann sein hafði öll
skilyrði til þess, að verða einn
hirin hestl ritlmfundur sinnar
samtíðar á íslenska tnngu. Á
skólaáruniiimi tók hann oss öll-
uin hekJcjarbræðruin sínum
langf fram um þekkingu á is-
lenskri. titttgu og smekkvísi á
fagurt mál. Ilaiin var þá þeg-
ar ágætlega ritfær maður. Still
hans látlaus, hreinn og fagur,
minti mig, ávalt á Jónas Hall-
grimsson, þann rithöfund, sem
hantt hafði mestar mætur á i
æsku og eg ætla að mest áhrif
hafi á hann haft. Hann var
draumlyndur, hugkvæmur og
glöggskygn, einn af þeim
mönnum, sem eru skáld, þó að
þeir yrki ekki. Hann samdi fá-
einar smásögur og brot, en var
of dulur til þess að hirta rieitt
af því og sýndi þau fáum.
Flest af þvi mun liann hafa
eyðilagt sjálfur, en sumt af
þessu voru perlur bæði að efni
og formi. Auk hlaðagreina eru
fáeinar timaritsgreinar eftir
Jiann prentaðar. l>ær sýna stil
hans og málfegurð. Nefni eg
þar til frásögn lians, í Eimreið-
iiiui, um hrakninga Ófeigs.
Guðnasonar í Biskayjaflóa.
Þykir mér ótrúlegt, að sú frá-
sögn verði eigi tekin í allar is-
lenskar lesbækur um langan
tima.
Baldur hafði ávalt mikinn
áhuga á öllu þvi, sem til heilla
mátti horfa landi og lýð. Eink-
um hafði hann þó mikinn
áhuga á nýjungum til liius
betra i búnaði og aunari hag-
nýtingu á gæðum landsins. Og
það má ekki gleymast, að hann
varð fyrstur manna til þess, að
vekja hér á landi máls á ýms-
um erlendum nýjungum i bún-
aði, sem seinhá ' hafa verið
teknar hér upp. Ég á hréf frá
honum, skrlfað vestur í Winni-
peg 1911. þar sem hann talar
niii það, hvei'su mikil gagn-
semd mætti verða að notkun
jarðhita _og dráttarvéla vijfi
jarðrækt hér á laiidi. Seinna
hættust við aðrar nýjungar,
þúfnabanar, lokræsaheflar,
fíæðigras, hevþurkunarvélar o.
fl. Ritaði liann blaðagreinar
úm þetta alt, og ætla eg áð
hann lxafi fyrstur.yakið athygli
á þessúm nýjuiigum flestum
liér á 'landi. Ef liaiin sá' getið
ijin einhverjá slika nýjinig í er-
Iendum ritum, þá leitaði liann
sér strax nánuri upplýsinga unl
hana, og áttí bréfaskifti við
menn víða um lönd um þessi
efni. Hann liikaði ekki við að
leggja fé sitt i kostnað vegna
þessa, er svo bar uiidir., Fyrsta
flæðigrasíð, sem hingað kom
til landsins, kevjíti liann frá
Englandi fyrir sjáJfs sín fé.
Eitt sinn sá hauir getið iim hýtt
áliald, semi notað væri til þess
að finna vatnsæðar í jörðu.
Hann spurðist fyrir uin þetta
og keypti sjálfur eitt þeirra, og
mun það vera eina áhaldið af
því tagi, sem komið liefir hing-
að til lands. Var áhald þefta
reynt, er borað var ef.tir heita
vatninu hér við Laugarnar, að
eg ætla með pokkurum árangri.
Pái Baldur átti fíeirer gott en
gáfurnar. Hann áttii mikla
mannkosti og fágæta og þeir
nutu sin til fulls hjá; horium.
Mér fanst það einhvernveginn
aklrei vera nein tilviLjiunv að
hann bar nafn hins hvíta Áss,
Baldurs hins góða. Umiþað vil
eg'ekki vera fjölorðúr:. Eg vil
að eins segja það, að eg hefi
engan mann þekt hetri eða
göfugri eða hreinni í h'tig og
lijarta. Eg veit að eg ar ekki
einn um þann dóm.
Baldur eignaðist marga vini
og kunningja um dagarra, og
engan mann hefi eg þekt, sem
með meira rétti mættí' segja
um að væri livers manns hug-
ljúfi en hann. Mér þvkiir ólík-
legt, að í öllum þeiiir fjölda
manna, sem kyrrtust honum,
myndi nokkur sá finnast, sem
eigi vildi nú gráta hpmr úr
Helju ef þess væri kostur:
Ólafur Lánufíiori.
II.
Framanskráð grein ec rituð
af þeim manninum, sem hest
mim liafa þekt Baldur Sveins-
son, lunderni hans og hæfi-
leika. — Eg hefi þvl i raun
réttri litlu við að hæta. Samt
langar mig til að aukí* liér við
fáeinum 01-011111 frá mér og
öðrum samverka 11 u'>rtnun 1 hans
við Vísi..
Eg kyntist Baldri Sveinssvni
skömmu eflir aldamótin, i það
mund, er „landvarrrarstefnan"
var hafin hér i bænuin. Hann
var þá í skóla og mun hafa
verið i hópi þeirra skólasveina,
sem stórhugaðastir voru fyrir
hönd ættjarðar sinnar. Hann
var glaður og reifur á þeim ár-
urn, þótti gott að ræða um
skáldskap og stjórnmál, full-
hugi að því er séð varð, tilbú-
inn i alt, ef á þyrfti að halda.
Hanu var mikill vinur Jólranns
Gunnars Sigurðssonar skálds,
eins hins ástúðlegasta og
skemtilegasta manns, sem eg
hefi kynst. Fór það rnjög að
vonum.að með þeinr tækist vin-
átta. Jóhano Gurinar andaðisí
rúmlega tvítugur að aldri, og
fanst það á nrörgum árum síð-
ar, að Balaþr tregaði eoa
þenna æskuvin sinn og þótti
ættjörðin hafa verið miklu
svift, er hann féll í valinn svo
ungur.
Þá er Baldur Sveinssou
hafði lokið stúdentsprófi hvarf
haini úr háíiinuií atviimúléít
óg tveim árum síðar hélt hanw
yestur mn haf. —- Vissi ég þáí
ekki hvað honum leig uinýsittu;
én þpgar fundum ökkar bai
sainan eftir útivist hans þaff
vestra, þótti mcriiokkur;þreytV
ing á; lionuin prðin. —,,.iVIér
þótti liann hafa plst mjpg.þaw
árin. sein h'(vim dyaldist ygstv
an liafs. Og stiindjun faiist niéi'
sem eittiiyert „þyngsla-skýý
jbefði lagst vfir hann. Hann var
ekki glaður á saina hátt og ágr
ur. — Bardagáhugurittn víw-
Orðinn mlnni, drauxnlyndið
meira, eldar æskurinar tekniir
að kólna. . En. • ástúðin - :vaj£
eiinþá ríkari, vlur samúðarinu-
ar notalégri, kkilriingú’rin*
dýpri, viðkvæmnin méiri 1 t*g
innilégri. — Mér fanst þá og
finst enn, að sú breyting. seúa
á lionuiri var ogðin,,imindi öf-
ug við það, sem skáldið lýv-ir
með þessuin orðum: Það,
sem mitt þrek hefir grætt, það
Iiefir viðkvæmnin mist “ —-
Raldur Svéinssoii hafði áreiðj-
anlega látið nokkuð af þreká
sínu, en var orðinn einliver
allra viðkvæmasti og hjýjjasti
vinur í raun, sem eg hefi kvnst.
Eg Iiefi verið saraverkaínað-
ur Baldurs siðan árið 1921, og
höfriin við haft niikið §aman
að sælda daglega að kalla má
allan þann tima. Er þar skenist
frá að segja, að samvinnan
hefir ávalt verið hin besta að
öllu leyti, en hitt duldist mér
ekki, að hann gekk ekki jafn-
an heill til skógar. Hann þjáð-
ist árum saman af höfuðverk
svo iniklum, að haiin fékk
stundum vart af sér borið. Mega
þeir merin best um það dænia,
er löngum húa við vaulieilsu,
Iiversu slíkt lamar alt starfs-
þiek. — En siðustu misseriu
hafði hann loks lilotið mikla
eða jafnvel fulla hót þessaþrá-
láta meins, og fagnaði hann því
að vonum. — Kvaðst hann vera
allur anriar maður, en ekki er
mér grunlaust, að liann hafi
borið nokkurn kviðboga fvrir
þvi i levni, að sækja kynni í
sama horfið.
Baldur Sveinsson var rithöf-
undur að eðlisfari, þó að minna
vrði úr, en æskilegt hefði verið
Hann var lærður vel í ísleicsk-
um fræðum, ritaði fagurt mál
og látlaust, en stundúm al-
burðaglæsilegt, er svo bar ittid-
ir( Hann var Ijóðelskari eu
fléstir menn aðrir, þeir er eg
hefi kynst, og smekkvísin ó-
brigðul. Hann kimni ógrynoi
af allskonar kveðskap, en eink-
uni voru Jiomim þó liltæk ljóð
höfuðskálda þjóðarinnar að
fornu og nýju. Þótti virtura
hans og kunningjum gott á að
lilýða, er liann fór með stuðl-
að mál, enda gerði hann það
hverjum manni betur.
Baldrir Sveinsson var lijarta-
hreinn eins og litið barn,manna
áslúðlegastur i viðmóti, fullur
hluttekningar og nærgætni við
bágstadda menn og sorg-
mædda. Átli eg þess oft kost.
að ganga úr skugga um, hversu