Alþýðublaðið - 28.06.1928, Blaðsíða 2

2
ÝÐUBIiAÐIÐ
MsétopSijól eru bezt. Sterkostai peiðbjólisn fást á LaMgavegl 69
lAUi!/Mir ——=~~ h|ólhestaverkstæðið, sbbmí 2311. “EEEEEEEEEH—-
H. í.AidriáEskifirði.
Tíioamóí.
Til pessa má heita, að „fram-
tak einstaklingsins“ hafi hér ▼erið
látið eitt um aít pað, er að hvers
konar framleiðslu lýtur. En héor,
sem annars staðar, er einmitt
framleiðslustarfsemin langmestur
hluti alls atvinnureksturs.
Afskiíti hins opinbera, ríkis eða
bæjarfélaga, hafa verið pau ein,
að veita einstaklingunum styrk,
beinan eða óbeinan, og að bæta
aðstöðu atvinnurekenda á ýmsan
hátt, t. d. með samgöngubótum
fllls konar, erindrekstri, markaðs-
íeitunum o. fl. o. fl..
Frampróun atvinnuyeganina við
sjóinn heíir, illu heilli, beinst í
pá átt, að fyrirtækin lentu í eign
©ða undir umráðum tiltölulega
fárra mnana.
. Þegar skápin stækkuðu, hættu
smáútgerðarmennirnir, sem áður
höfðu röið á eigin bátum og
sjálfár verkað afla sinn, rekstri, og
i peirra stað komu stórútgerðar-
menn, sem keyptu verkafólk bæði
til að stunda sjóinn og verka afl-
ann. Fyrirtæki pessi voru flest
svo stórvaxin, að eigendurnir áttu
ekki nema lítinn hluta pess fjár,
sem eignirnar kostuðu og purfti
til reksturs. Bankarnir og aðrar
lánsstofnanir lánuðu pað, sem til
vantaði. Oftast var pað svo, að
langmestur hluti pess fjármagns,
sem atvinnurekendurnir höíðu
handa á milli, var fengiran að
láni.
Mjög hefir pessum mönnum
tekist misjafnlega ráðsmenskan
undanfarin ár. Heil porp og bæir,
sem háfa átt alla atvinnu- og
bjargar-von ibúanna undir pess-
um mönnum, hafa orðið að horfa
upp á pað, að peir gæfust upp
og fyrirtækin væru stöðvuð.
Má par til nefna fsafjörð og
Eskifjörð. Einstaklingsframtakið
hafði fengið að leika par lausum
hala, ráða lögum og loíum,
braska með fé lánsstofnananna,
afurðirnar og starfsorku verka-
fólksins, pangað ®LI pað varð að
'leggja árar 1 bát og alt strandaði.
Harðast urðu Isfirðingar úti.
Bankaútbúin bæði voru samhent
um að selja sem mest af skipun-
um burtu úr bænum, eftir að
pau höfðu tekið pau af fyrri eig-
endum. Leit um tíma út fyrir að
takast myndi með pessari fá-
heyrðu ráðstöfun að íeggja bæ-
dnn í auðn. Svo varð pó eigi..
Nokkru af skipunum gátu skip-
stjórar og aðrir sjómenn fengið
eignarhald á í fyrrahaust, cg um
áramótin síðustu var Samvinnu-
félag ísfirðinga stofnað til pess
að útvega bæjarmönnum skip og
koma fyrirkomulagi útgerðarinnar
í réttlátara og hagfeldara horf.
Alpingi síðasta veitti, svo sem
kunnugt er, félagi pessu drengi-
legan stuðning. Nú er verið að
semja um smíði skipa í útlöndum
fyrir félagið, og tekur pað vænt-
anlega til starfa fyrir alvcru um
áramótin næstu.
Á Eskifirði er útbú Landsbank-
ans eina lánsstofnunin. Þegar út-
gerðarmenn par gáfust upp, tók
útbúið við eignum peirra. Seldi
pað skipin ekki burt úr porpinu,
heldur sumpart leigði og sumpart
seldi, að minsta kosti að nafirnu
til, porpisbúum skipin; má og
vera, að útbúið hafi eitthvað feng-
ist við útgerð sjálft, pótt ekki sé
um pað vitað til fulls. Sjálfsagt
hafa orðið á pessu ýmis mistök,
bæði, um mannaval og í fyrir-
komulagi útgerðarinnar, en pó er
pað góðra gjalda vert, að skipin
voru ekki seld í burtu og par
með beinlínis stefnt að pví að
teggja porpið í auðn.
En prátt fyrir petta var skipa-
Bfóllinn I porpinu alt of lítill og
of lítið notaður til pess að næg
atvinna fengist fyrir porpsbúa, en
peir eiga langflestir alla afkomu
sína undir sjónum, pví að rækt-
anlegt land er sama og ekkert í
porpinu og lóðir allar og lönd í
kring um pað eign einslakra
manna, en eigi hreppsfélagsins.
Útbú Landsbpnkans hefir, eiins
og áður er sagt, upp á síðkastið
haít bæði tögl og hagldir í út-
gerð og verzlun porpsins. Enginín
helir getað verzlað eða gert út
nema með tilstyrk pess. Ýmsir
vel kunnugir menin eystra halda
pvi fram, að allmikll mistök hafi
orðið á pessurn málum hjá út-
bússtjóminm, og að meira hafi
gætt’ hjá henni umhyggju fyrir
hag einstakra manraa en porpsins
í heild sinni.
Á síðast liðnum vetri hófust
nokkrir menn á Eskifirði handa
til pess að reyna að kaupa botn-
vörpúskip, er stundaði veiðar
paðan og legði par upp afla sinn.
Borgarafundur var haldinn um
málið, og taldi útbússtjórinn pnr
víst, að hægt myndi vera að fá
skip keypt ,ef safnað væri 50.
pús. kr. hlutafé. Skildu fundar-
menn pað flestir svo, að Lands-
bankinn hefði skip, er haran vildi
iselja. Varð pað úr, að hrepps-
nefndin ákvað að kaupa hluti fyr-
ir 15 pús. kr. og einstakir menn
lofuðu hlutum fyrir 35 pús. kr.
Síðan var safnað loforðum hjá
verkafólki um, að pað léti 10%
af verkakaupi sínu hjá félaginu
ganga til pess upp í hlutabréfa-
kaup. Skyldi pað svo ganga fyrir
vinnu hjá f laginu. Ekki var leit-
að til verklýðsféiagsins á staðn-
um, heldur verkamenn fengnir til
pess einn og einn að lofa pessu
skriflega. Er pað næste undar-
legt og líklegt til að vekja ótrú
og óvild, að ganga pannig fram
hjá félagsskap verkamannia í svo
pýðingarmiklu máli.
Félagið rar svo stofnað seint í
vetur og nefnt H/f Andri. Keypti
pað togarann Gulltopp af Sleipn-
iisfélaginu hér fyrir 300 pús. kr„
greiddi 50 pús. við móttöku, en
eftirstöðvainar á pað að greiða
á næstu 5 árum með 50 pús. kr
áári. Skipiðvar skírt upp ognefnt
„Andrl“; er pað veðsett seljanda
með 1. veðrétti, en auk peiss hefir
hann og 2. veðrétt í afla niæst á
eftir alt að 70 krónum á skippund,
sem gert ar ráð fyrir °c Lanas-
bankinn láni út á fyrista veðrétt til
rekstursms.
Ým.sir eystra höfðu haldið, að
Landisbankiran hefði skip, er hann
viíöi selja félaginu, svo að pað
gæti isamið -við hann bæði um
eftirstöövar kaupverðsins og
rekstursfé. Eru pað óneitanlega æðl
hörð kjör fyrir félagið að eiga að
borga skipið upp á 5 árum,
hvernig sem gengur, ekki síztpeg-
ar pess er gætt, að kaupverðið
virðist allhátt og að ýmislegt
fylgdi ekki með í kaupunum, sem
annar.s er talið sjálfsagt að fylgi
notuðum skipum, svo sem frysti-
kassar o. fl.
Andrl lagði upp hér í R|eykjavík
úr fyrstu veiðiferðunum, en um
mlánaðamótin apríl og maí fór
hann austur og hefir lagt par upp
síðan. Hefir hann aflað ágætlega
og lítur út fyrfr, að góður hagn-
aður verði á útgerð hans i ár.
Hér er um mikils verða ný-
breytni að ræða. Nýbreytni, sem
ef til vill gæti orðið skref í átt-
ina til algerðrar breytingar á
pessum atvinnurekstri. Ríður pví
mikið á, að vel sé pess gætt í
stjórn og rekstri félagsins, að hér
er all-s ekki um venjulegt hlutafé-
lag, istofnað til gróða fyrir ein-
staka menn, að ræða.
M-eira.
líafnarverkfaii i Fimlandi.
Eins og erlen-d skeyti hermdu
nýlega, er orðið viðtækt haifn-
arverkfall í Finnlandi. Hefir verk-
fallið nú staðið' yfir í nokkurn
tíma og útbreiðist með degi
hverjum. Særaskir, daraskir og
norskir verkamenn hafa styrkt
finsku hafnarverkamennina; eiga
pó norskir verkamenn ekki gott
með að láta fé af h-endi, par sem
bygginga'verkamenn í Noregi eru
í mjög mikilli launadeilu. Daniska
verkamanraa.samband ið sampykti
nýlega að senda finsku hafnar-
vefkamönnunum eitt hundrað
púsund finskra ma-rka styrk, og
er sá styrkur nú kominn í hend-
ur hafnarverkamannanna. Enn
fremur hefir samhaod flutninga-
verkamanna á Norðurlöndum
sampykt, að öllum finskum skip—
um skuli neita um afgreiðslu, par
til verkfallinu er iokið. Verðui!
pví ekkert finskt skip afgreitt í
höf-num í Danmörku, Svípjóð og
Noregi. Búist er við, að verka-
menn annara landa muni einnig
neita að afgreiða finisk skip. —
Nokkrir af foringjum firaskra
verkamanna eru nú í fangelsi.
Khöfn, FB„ 27. júní.
Sænska stjórain sendir flug-
vélar tii hjálpar Lundborg.
Frá Stokkhólmi er símað:
Stjórnin í Svipjóð hefir sent af
stað tvær flugvélar, sem ertt.
pannig útbúnar, að pær geta lent
á ís, til pess að reyna að bjarga.
Lundhorg og félögum Nobile.
Flugurnar voru sendar í gær með
járnbraut til Narvík, en paðan
á skipi ti-1 Spitzbergen.
Frlðarstarfsemí vigbúnaðar-
pjóðanna!
Frá London er símað: Kellogg,
utanríkis-málaráðheira BandaríkJ-
anna, hefir sent stórveldumím
orð&endingu; sem miðar að pvi að
gera áformaðan ófriðarbanms-
samning samrýmanlegan löguim
Þjóðábandalagsins, Locarno-
samningnum og samningum
Frákklands við ýms ríki. Kel-
logg leggur til, að í fo-rmiála
samningsins séu ákvæði um pað,
að samningsaðilar séu leystir frá:
ófriðarhanninu gagnvart ríkjum.,
sem rjúfi samninginn.
Khiöfn, FB„ 28. júní.
Forsetaefni „demokrata“ við
forsetakosningar í Bandaríkj-
unum.
Frá Houston í Texas er símað::
Flokksping demokrata kom hér
sáman í fyrradag til pess að velja
forsetaefni demokrataflokksins. —
Menn búast alment við pví, að
svo fari að lokum, að Albert
Smith, ríkisstjóri í New York ríki,
verði útnefndur sem forsetaefni,
ien hins vegar búist við óvanuloga
löngum umræðum og mörgum at-
kvæðagreiðslum áðiur en- fullnað-
arúrslit verða kunn.
I ffi a I e m sl tíðiaidl.
FB„ 27. jún-í.
Úr ReyldioltsdaL
Land'smálafundur var haldinn í
ungmennafélagshúsiniu hér í gær.
Sótti margt manna fundinin, lík-
lega verið um 200—300 manras,