Vísir - 27.05.1934, Page 5

VÍSIR
Sunnudaginn 27. maí 1934.
Sambúð Pólverja
og Þjððverja.
--O--
Aö undanförnu hafa birst í
blöSunum nokkur skeyti, sem
benda til þess a‘ð sambúð Pólverja
og Þjóðverja fari rnjög batnandi.
Nú nýlega birtu blöðin skeyti þess
efnis, að þessar þjóðir hefði gert
meö sér samkomulag, til þess að
efla gengi landbúnaðarins í Pól-
landi og Þýskalandi. Þessi aukna
samvinna milli þessara tveggja
þjóða vek'ur að vonum talsverSa
athygli Jiar sem sambúSin þeirra
rnilli hefir til skamms tíma veriS
síSur en svo góS. Kemur þar m.
a. til. greina, að ÞjóSverjar hafa
ávalt veriS óánægSir yfir þeim
fullnaSarákvörSunum, sem teknar
voru um pólsk-þýsku landamærin.
HvaS'eftir annaS létu þýskir naz-
istaleiStogar þess getiS, aS friS-
urinn yrSi aldrei öruggur, nema
Austur-Prússland yrSi aftur sam-
einaS Þýskalandi. Þrátt fyrir þetta
hefir sambúS Pólverja og ÞjóS-
verja fariS stöSugt batnandi á yfir-
standandi ári. Eftirtektarvert er,
])Cgar um þetta er rætt, aS helstu
1'jóSirnar, sem búa viS einræSi, eru
sem óSast aS semja um vandamál
sin, ÞjóSverjar og Pólverjar, sem
hér hefir veriS aS vikiS, og einnig
er þess skarnt aS minnast, aS í-
talir, Austurríkismenn og Ung-
verjar hafa gert meS sér viSskiíta-
samkomulag, en Italir og Jugo-
slavar eiga nú í samningum um
shk mál. Þ. 26. febr. gerSu Pól-
verjar og ÞjóSverjar meS sér
samning þess efnis, aS hvor þjóS-
in um sig hét því, aS efla vinfeng-
ið til hinnar á ýrnsan hátt og þ.
28. febr. var gert samkomulag,
sem batt enda á viSskiftastriSiS
milli þeirra. SamkomulagiS hefir
án efa náSst vegna þess, aS forS-
ast hefir veriS aS flækja landa-
mæradeilum og hernaSarbandalagi
Pólverja viS Frakka inn í þessi
mál. En hvers vegna hafa þá þess-
ir samningar tekist, þrátt fyrir þaS
aS alvarleg deilumál bxSa óleyst?
Orsök þess er sú, aS Pólverjum
]xykir aukinn styrkur i því, vegna
óttans vip Rússa, aS eiga vingott
viS ÞjóSvei'ja, en nazistaleiStog-
arnir þýsku hafa nú stöSugt meiri
áhyggjur af því, hve vinfáir þjóS-
verjar eru orSnir meSal þjóSanna
og þess vegna hafa þeir samiS viS
Pólverja. Loks er þess aS geta, aS
frá viSskiftalegu sjónarmiSi verS-
ur án efa báSum þjóSunum hagpxr
aS því, aS sambúSin er friSsam-
leg og vinsamleg.
Ritfregn.
Dr. Bjarni Sæmundsson: Zoo-
logiske Meddelelser fra, Island
(Vidensk. Medd. fra Dansk
naturh. Foren. Bd. 97). XVI.
Nogle ornithologiske Iagtta-
gelser og Oplysninger.
Hinn óþrjótandi eljumaSur og
áhugasami náttúrufræSingur og
vísindamaSur, dr. Bjarni Sæ-
mundsson, hefir þarna ritaS lang-
an kafla fyrir Vísindalega danska
náttúrufræSifélagiS. RitgerS þessi
hefir mér nýlega borist í hendur
sérprentuS. Er hún fullgerS frá
prentverkinu 10. janúar 1934, og
er um 4 arkir aS stærS í Skírnis-
broti, eSa svo aS nákvæmlega sé
frá sagt, 62 bls. þéttprentaSar. T
riti þessu getur dr. Bjarni 69
fuglategunda, sem hér á landi
dveljast, og ýmist eru staSfuglar,
farfuglar eSa flökkugestir. Gerir
höf. þairna margar glöggar álykt-
anir um lífshætti fuglanna, en þó
er hér fyrst og fremst um viSbót-
arathuganir aS í'æSa, því aS áSur
hefir hann skrifaS þrisvar viSvíkj-
andi ísl. fuglalífi í þetta sama
tímarit, árin 1903, 1907 og 1913,
og alllangar greinir i hvert skifti,
en þessi síSasttalda er þó miklu
lengst. Dr. Bjarni gerir í riti þessu,
meöal margs annars, mjög glögga
og fi'óSlega grein fyrir fjallrjúp-
unni íslensku, telur hana staSfugl,
og segir isl. rjúpuna aS líkindum
vera sérstaka tegund fjallrjúpu,
Lagopus Mutus (Mont.), eSa öllu
heldur undirtegund (L. M. island-
orum), er sé mjög nájn græij-
lensku rjúpunni (L. M. rupestris)
aS skyldleika. — Þótt skömm sé
frá aS segja um annan eins nytja-
fugl og rjúpuna, ]iá hefir hún
siálf og lifnaSarhættir hennar,
veriS alt of lítiS rannsakaS hér á
landi. —■ Þegar Friedrich Faber
áriS 1822 gaf út ágrip af íslenskri
fuglafræSi: Prodromus der is-
lándischen Ornithologie oder Ge-
schichte der Vögel Islands, Kop-
enhagen 1822, 8vo, telur hann þar
86 fuglategundir er hann hitti hér
á landi. Faber áleit íslensku rjúp-
una sérstaka tegund (tetrao Island-
orunr) og lýsir henni ítarlega. Nú
eru víst flestir eSa allir fuglafræö-
ingar fallnir frá þeirri skoSun, og
telja hana aS eins afbrigöi hinnar
norrænu rjúpu, lagopus alpinus
(Nielsen) eSa undirtegund hinn-
ar eiginlegu heimskautsrjúpu, há-
norrænu f jallrjúpunnar og flokka-
rj úpunnnar Lagopus Mutus
(Mont). —- Ekki er á dr. Bjarna
aS heyra, aS hann telji miklar lík-
ur til aS rjúpur ferSist milli landa,
og nefnir þaS frekar ,,fantastiskar“
tilgátur, en ber þó ekki á rnóti, aS
svo geti veriS. — Eitt er þó sem
ekki er meS öllu rétt hjá dr.
Bjarna í áminstu riti, þar sem
hann segir, aS frostaveturinn 1917
—18 hafi mjög mikiS af rjúpum
falliS vegna harSinda. Má vera aS
eitthvaS lítilsháttar hafi falliS af
í-júpum í stöku héruSum, einkum
á NorSurlandi, en á Vestfjöröum
gerSu þær þaS ekki, þaS er þeim
er þetta ritar vel kunnugt. Á
VestfjörSum var mikiS af rjúpum
veturinn 1917—18. En þar var þó
mest af þeim veturinn 1920 og
mátti segja, aS þaS væri hrein ó-
gegnd, þar sem nokkra jörS var
aS hafa. Virtist þeim altaf fara
fjölgandi eftir því sem á veturinn
leiS, og vera flestar um sumarmál,
en þá hurfu þær allar, og var þaS
hreinn viSburSur, ef noklcursstaö-
ar varS vart viö rjúpu á VestfjörS-
um. Sama sagan gerSist á NorSur-
landi, þar sem eg spurSist fyrir.
Þar var mikiS af rjúpum í heima-
högum allan veturinn, en þær
hurfu gersamlega um sumarmál.
En hvert fóru þær? Á íjöllum
uppi höfSu þær hvergi korn í nef
sitt, þvi aS veturinn var mjög snjó-
þungur, enda er þaS mjög fjarri
eSli rjúpunnar, aö leita til fjalla
þegar nálgast varptimann. Þvert á
móti sækja þær þá niSur til lág-
lendisins, niöur um dali. hálsa og
móa, og dreifa sér sem allra víS-
ast yfir meSan á mökuninni stend-
ui‘, og halda sig jafnt noröanlands
og vestan, alveg niSur viS sjó,
meðan varptíminn stendur yfir. —
Það er taliS nokkuniveginn víst,
aS rjúpur og fleiri fuglar, sem
lifa t. d. á NorSur-Grænlandi,
flytji sig suSur á bóginn yfir
myrkratimann, eSa meS öSrum
orSum flýi heimskautsnóttina, en
hverfi svo aftur norSur er vorar
og birtir. Jafnvel á Spitzbergen
halda sumir veiöimenn því fram,
aS meginhluti rjúpunnar hverfi
burt á haustin, en komi aftur á
vorin. AuSvitaS er ekkert af þessu
annaS en tilgátur, sem ekki verSa
sannaðar öSruvisi, en meS vísinda-
legum rannsóknum og fuglamerk-
iugum. ÞaS hefSi aldrei sannast
um þorskinn, aS hann færi milli
landa, ef ekki hefSi veriS merk-
ingunum til aS dreifa. — Eitt er
þó alveg víst, aS rjúpurnar hverfa
héöan af landinu, eftir aS fjöldi
þeirra hefir náS hámarki, en þaS
er venjulega á 10 ára fresti. Og
þaS er ekkert annaS en fóSurskort-
ur, sem knýr þær til ferðar, þvi aS
landsvæSin fóSra ekki nema tak-
markaöan rjúpnafjölda. ■—• AS
rjúpurnar hverfa af landi burt er
áreiðanlegt, en hvert þær fara,
virSist enn sem komiS er, vera
jafn dularfult og- órannsakanlegt,
eins og um verustaði sálna.nna eft-
ir dauðann. — En nú er ein spurn-
ing : Ef þaS er rétt, sem veiSimenn
og aSrir norSurfarar halda fram,
aS rjúpur flýi heimskautsnóttina,
getur þá eklci átt sér staS, aS hin
einkennilega fjölgun rjúpna á
haustin, og hiS dularfulla hvarf
Jieirra á vorin héSan af landinu,
standi í einhverju sambandi viS
su.Sur- og norSurflug' heimskauta-
rjúpunnar? FuglafræSingar og
aSrir vísindamenn, vilja ef til vill
svara því1 til, aS þetta geti ekki
staSist, vegna þess aS annað . af-
brigSi rjúpna sé á íslandi en Græn-
landi. En því skýra þeir þá ekki
mun þessara tegunda? FuglafræS-
ingar þegja vandlega um hver
munur er á þessum afbrigSum og
eins um hitt, hvort íslenska af-
brigöiS kann ekki einnig aS finn-
ast á Grænlandi og Spitsbergen.
Sannleikurinn er sá, aS fuglalíf á
]xessu feilcnaflæmi, Grænlandi, er
nauSa lítiS rannsakaS, sem von er
til, og gildir þetta líka aS nokkru
leyti um ísland og Spitsbergen. Og
hver er svo munurinn á íslensku
og grænlensku rjúpunni?
Grænlenska rjúpan (Lagopus
Mutus rupestris) er nákvæmlega
eins og íslenska systir hennar aS
ásýnd, stærS og útliti, aS því einu
undanteknu, aS fjaðui-hryggui-inn
(0 :þinurinn) í flugfjöðrum vængj-
anna er grár á L. M. rupestris, en
svartur á íslensku i-júpunni L. M.
islandorum. Þetta ættu rjúpna-
skyttur og aSrir veiðimenn aS at-
huga eftirleiSis, en yfirleitt tekur
almenningur eklcert eftir svona
smámunum.
Spitzbergen-rjúpu skoöaSi eg í
Zoologisk Museum í Kaupmanna-.
höfn 1923 og gat ekki gi-eint hana
aS nokkru frábrugSna íslenskri
rjúpu.
í nóvembermánuSi 1924 lá eg
xiti nokkuS á aðra viku á afréttum
Þingeyjarsýslu, ásamt mörgum
mönnum öSrum er stunduöu
riúpnaveiSar. Þetta var sunnan viS
ReykjaheiSi, langt frá öllum bygS-
um. Þá var snjólaust meö öllu og
fádæma kynstur af rjúpum á af-
réttunum. Voru þær í flokkum,
sem skiftu þúsundum og tugum
þúsunda. Tók eg fljótt eftir því,
aS sumir rjúpnahóparnir höguöu
sér all-einkennilega og voi-u svo
styggir, aS vai:la var nokkur leiS
aS nálgast þá. Þær rjúpur, sem
náSust úr þessum hópum voru all-
ar meS g-ráan flugfjaSraþin, og
hvítvalurinn, sem fult var af
þarna, fylgdi sérstaklega þessum
flokkúm fast eftir, og virtist aldrei
mega sleppa af þeim aug-a nokk-
ura stund. Skaut eg lítið af í’júp-
um fyrstu dagana, því aS eg var
alveg upptekinn viS aS athuga
hvernig hvítvalirnir höguSu sér
viS þessa séi-lcennilegu i-júpna-
fiokka.
Af nokkrum þúsundum rjúpna
sem skotnar voru þarna á þessum
tíma, munu 10—-12% hafa veriS
„gráþinjur“* og þó held eg aö
* í vasabók minni kallaSi eg
L. M. í-upestris þessu nafni, en al-
gengu ísl. rjúpuna „svartþinju".
— Nefni fjaöurhrygginn fyrir aft-
an pípuna „þin“, en hliSarbi-eiSur
flugfjaSranna þön -= þanir.
J. M. E.
þarna hafi verið eins mikiS af
þeirn, eða meira.
ViS vorum þarna nálægt 20,
ílestii-. Ekki varS eg var viS, aS
nokkur veiöimannanna veitti þvi
eftirtekt, aS hér gæti veriS um
aSra í-júpnategund aS ræSa, en þá
venjulegu.
Þrátt fyrir þetta vil eg ekki
ábyrgjast neitt um þaS eSa full-
yrSa, aö rjúpur fljúgi héðan til
Grænlands eSa annara landa, af
þvi mig bi'estur sannanir i því
eíni. En eg tel ekkert því til fyr-
irstöSu, aS svo geti verið, og er
þaS einkum af þeim ástæSum er
nú skal greina:
í fyrsta lagi er ísl. í-júpan heim-
skautsfugl, afbragSs flugfugl,
hraSfleyg og þolin. • 1 ööru lagi
sennilegt, aS hvarf hennar standi
í sambandi viS fæSuskort. Hver
rjúpa þarf um 80—100 grömm á
dag til viðhalds. Á vetrurn lifir
hún af laufhnöppum af ýmsum
kjarrtegundum, skrælnuSunl berj-
um og þesskonar, en sé rjúpna-
fjöldinn orðinn mjöjJ mikill verS-
ur fóðui-skortur tilfinnanlegur, svo
aö i-júpan fellur eSa flýr burtu.
Og þótt ísland sé víðáttumikiS, er
þó langt í frá, aS þaS fæði ótak-
markaSan skara af fuglum þess-
um. í þriSja lagi virSist óeðlileg
fjölgun-rjúpna á haustin og eftir
vissan hámarksfjölda, algei't hvarf
þeirra á vorin héðan af landinu,
standa í nánu sambandi viS suður-
og norðurflug i-júpnanna í NorS-
austur-Gi-ænlandi. Og norSurflug'
grænlensku i-júpnanna á vorin, frá
SuSui'-Grænlalndi til NorSaustur-
Grænlands, stendur i nánu sam-
bandi viS fæSu þeirra, sem óhreyfS
hefir legiS undir snjónum allan
myrkratímann á hinum geysi-víS-
áttumiklu svæSum NorSaustur-
Grænlands, sem algerlega geta
fullnægt hinni hæfilega jöfnu
dreifingu, sem eðli þessara fugla
heimtar um vai-ptimann.
AS staSfuglar fari langt frá
heimkynnum sínum í fæöuleit er
algengt, og það mörgum sinnum
lengri leiö en frá íslandi til Græn-
lands. ÞaS er ekki löng leiS sem
rjúpan þarf aS fljúga yfir opið
haf, því aS ísbreiSurnar taka fljót-
lega viS, þar sem hópai-nir geta
kastaS sér niöur til hvíldar. — ÞaS
þykir sannaS, aS hvitvalurinn
(Falco gyrfalco grönlandicus) og
snæuglan eöa „kattuglan“ (Nyctea
nivea L.) séu hvortveggja græn-
lenskir staöfuglar, sem oft koma
hingaS til lands. ■— Hinn látni á-
gætismaSur og fuglafræðingur P.
í^ielsen frá Eyrarbakka, segir í rit-
gei‘8 í „Moi"gunbl.“ 3. júní 1922:
—- — — „AS staðfuglar flýja
úr átthögum sínum til annara
landa vegna skorts á fæðu, eru
dæmi til. Frá ungdæmi mínu man
eg eftir aS hin kirgisisku steppu-
hænsni, fugl sem er náskyldur
rjúpunni, komu í stórhópum til
hinna jósku lyngheiða og innlend-
ust þar, og var sagt, aS orsökin til
þess mundi vera skortur á fæðu í
átthögum þeirra, hinum kirgisisku
heiðurn austan viS Kaspiska hafiS,
— en vegalengd er á aS giska 3500
kílómetrar í beina línu.“ — —
Allir velunnarar íslenskra nátt-
úrufræSa munu óska dr. Bjarna
Sæmundssyni til hamingju meS
hina íslensku bók hans, „Fuglarn-
ir“, sem full ástæSa er til aS ætla,
aS sá glöggi, óþreytandi rann-
sóknari og ágæti alþýSlegi vís-
indamaður, hafi nú á prjónunum.
ÁSur hafa komiS út eftir hann
tvær stórar og góSar náttúrufræöi-
bækur á íslensku máli, en þaS eru
„Fiskarnir“ og „Spendýrin“. Má
því ætla, aS hann hugsi sér aS
láta ekki fugla loftsins verða af-
skifta. Dr. Bjarni hefir ágætan
aSstoSarmann þar sem er Magnús
Björnsson náttúrufræSingur. Er
Magnús ágætur fugla'fræðingur og
glöggur rannsóknari eins og hin-
ar prýðilegu ritgerðir hans í tíma-
ritinu „NáttúrufræSingurinn11 sýna
oss og sanna.
Reykjavík, 1. maí 1934.
Jochum M. Eggertsson.
Adolf Hitler
og biblían.
í „Sunnudagsblaöinu" í Kassel
(..Kasseler Sonntagsblatt), var
fyrir skömmu grein eftir þýskan
prest, síra Wilhelm Nache. Þar
segir hann frá heimsókn nokkurra
díakónissa frá Bethel-Bielefeld til
ríkiskanslara ÞjóSverja. Hann
haföi tekiö þeim mjög alúSlega og
„boöi# þeim til stofu, til aS þiggja
kaffisopa“.
Hitler tók eftir því, aS hjúkrun-
arkonurnar litu forvitnisaugnm á
myndirnar, sem héngu á skrifstofu
hans. ÞaS voru myndir af FriSrik
mikla, Bismark og Lúther. Hitler
sagði: „Þessir 3 menn eru mestu
mennirnir, sem guS hefir gefiö
ÞjóSverjum. Eg hefi lært hreysti
af FriSrik tnikla, og stjórnarlist af
Bismark. Dr. Marteinn Lúther var
mestur þessara þriggja manna,
því aS hann vann meira en þeir aS
þvi, aS sameina alla þýska þjóS-
flokka í eina heild, meS því aS
gefa þeim sameiginlega tungu meS
biblíuþýöingu sinni.
SíSan eg heyrði aS Bismark hefSi
lesiS í ,,Dagbók“ BræSrasafnaSar-
ins á hverjum morgni, hefi eg
tekiS upp sama siöinn. (Ritningar-
orS og sálmavers eru þar fyrir
hvern dag alt áriS. Og ný „Dag-
bók“ ætluS hverju ári). Eg segi
ySur þaS alveg satt aS „orS dags-
ins“ í „Dagbók“ BræSrasafnaSar-
ins hafa haft afarmikil áhrif á
sjálfan mig, þegar eg hefi gjört
mikilvægar ákvarSanir“.
Ein díakónissan spuröi Hitler
blátt áfram: „Herra rikiskanslari,
hvaöan fáiS þér þrek til aS gjöra
svo miklar umbyltingar í öllu rík-
inu ?“
„Frá guSs oröi“, svaraSi Hitler,
og tók urn leiS nýja testamenti úr
vasa sínum, testamenti, sem sýni-
lega var mikiS notaS.
S. G.
Frú
Gnnnfrlinr Jðnsúðttir
—o—
Gera má ráS fyrir, aS lesendur
á íslandi fýsi aS heyra eitthvaS
um frú Gunnfríöi Jónsdóttúr, þeg-
ar hún heíir nú lokiS fyrstu heim-
sókn sinni á konunglega listaskól-
anum í Kaupmannahöfn. Eg hefi
átt kost á aS vera meS frú G.
dag frá degi, meijan hún dvaldi
hér í Danmörku, alt frá því er hún
fyrsta daginn gekk á fund Utzon
Frank prófessors viS konunglega
listaháskólann í Charlottenborg,
án allra persónulegra meSmæla,
aðeins meS myndirnar sinar fimm
til að tala sinu máli.
Frú G. er athafnakona. Umsvifa-
laust biSur hún um leyfi prófes-
sorsins til þess aS mega samstund-
ir sýna honum myndir sínar, og
ao fengnu samþykki hans ekur
hún rakleitt niSur aS skipinu, kem-
ur kössum sínum, meS myndunum
í, upp á bílinn, og á fleygiferð aft-
ut til Charlottenborg, tekur upp
úr kössunum og setur myndirnar
1 röS fyrir framan Utzon Frank.
Svona — nú gat prófessorinn sjálf-
ur séS. — Og prófessorinn horföi
meS ánægjusvip á myndirnar.
Hann ságSi aS brjóstmynd Menta-