Vísir - 11.08.1937, Síða 3

VlSIR
| JÓN ÓLAFSSON f
f BANKASTJÓRI OG ALÞINGISMAÐUR ^
Þrjai ininningúrgreinai.
Blöð og útvarp liafa fært
mönnum fregnina um lát þessa
þjóðkunna merkismanns. 1
þessari fáorðu minningargrein
er ekki unnt að lýsa honum eða
ævi hans í öðru en höfuðatrið-
um. |
Jón fæddist í Sumarliðabæ í
Holtum 16. okt. 1868 (sam-
kvæmt prestsþjónustubók Kálf-
holtsprestakalls). Voru foreldr-
ar hans Olafur Þórðarson og
Guðlaug Þórðardóttir. Bjuggu
þau allan sinn búskap í Sumar-
liðabæ. Voru þau hjón bæði vel
að atgervi búin. Stóð og að þeim
gott bændakyn austur þar.
Fjórtán börn áttu þau hjón
samtals, og var Jón hið sjötta
að aldri. Af þessum systkinum
eru nú sjö lífs: Kristín Ólafia,
ekkja Jónasar Jónssonar í Sól-
heimatungu, Guðrún, kona
Þórðar Tómassonar á Hól í
Landeyjum, Idelga, kona Þor-
steins kaupmanns Þorsteinsson-
sonar í Reykjavík, Kristín, kona
Þórarins verkstjóra Bjarna-
sonar í Reykjavík, áður bónda
í Rauðanesi á Mýrum, Guðlaug,
ekkja Jóns Jónssonar í Árbæ í
Holtum, Gunnar, kaupmaður og
konsúll Norðmanna í Vest-
mannaeyjum, og Bogi, yfir-
kennari í menntaskólanum í
Reykjavík.
1 æsku vandist Jón öllum
störfum, sem á bæ er títt. En
snemma leitaði hann til sjávar-
ins, enda var ævistarf lians
lengstum þaðan af við Ægi
hundið á einhvern hátt. Var
liann fyrst útróðramaður á
Stokkseyri á vetrarvertíðum,
frá því að liann var 16 ára, og
formaður þar síðustu árin og þá
einnig á vorvertíðum sjómaður
á fiskiskútum í Reykjavík, en
1897 gekk liann í stýrimanna-
skólann og laulc þar fullnaðar-
prófi 1899; varð liann þá stýri-
maður á útvegi Geirs kaujj-
manns Zoéga, en skipstjóri þar
skömmu síðar. Hafði hann síð-
an stjóm á sama skipi, til þess
er hann og nokkurir aðrir menn
keyptu þilskipið Hafstein. Vúr
hann síðan skipstjóri á þvi skipi
til 1911. Þess gætti þegar um
Jón, að hann var ágætlega til
stjórnar fallinn; naut liann i
senn hins mesta trausts útgerð-
armanna skipanna og þó jafn-
framt mikilla vinsælda meðal
undirmanna sinna.
Um þessar mundir hófst sú
breyting i veiðibrögðum hér, að
Reykvíkingar tóku að stunda
botnvörpuveiðar. Var Jón með-
al liinna fyrstu forgöngumanna
í þeirri, grein hér, einn af slofn-
öndum félagsins Alliance, er
hóf starf sitt 1907, enda varð
liann framkvæmdastjóri þess
félags 1911, og lét hann þá að
öllu af sjósókn. Blómgvaðist fé-
lag þetta prýðilega undirforustu
Jóns, sem öll önnur fyrirtæki,
er hann lagði að hönd og hug.
Þegar er Jón var orðinn land-
maður, tóku að hlaðast á hann
ýmis trúnaðarstörf, sem hér er
ekki rúm að rekja. Þess skal
einungis getið, að hann varð
bæjarfulltrúi i Reykjavik 1918
og sat þar samfleytt til 1934, en
eftir það var hann varafulltrúi
til dauðadags. Árið 1927 varð
hann alþingismaður Reykvík-
inga, en 1931 fyrri þingmaðm.’
Rangæinga og hélt því sæti öll
þing síðan.
Vorið 1930 tók Jón að sér
bankastjórastöðu í útvegsbank-
anum, sem þá var stofnaður í
stað íslandsbanka, og gegndi
hann þvi starfi til dauðadags.
Veturinn 1904 gekk Jón að eiga
Þóru Halldórsdóttur frá Mið-
hrauni í Miklaholtslireppi, hina
mestu myndarkonu; stendur að
henni gott bændakyn um
Hnappadal, og var það fólk
margt skáldmælt og fróðleiks-
menn. Hún lifir mann sinn. Þau
áttu saman 5 börn, og eru þau
öll á lifi, hin efnilegustu. Þau
eru þessi: Ólafur Helgi, lög-
fræðingur og eftirmaður föður
síns í forstöðu útgerðarfélagsins
Alliance, Unnur, Ásta Látfa,
Ágústa, Ólafía Guðlaug.
Jón Ólafsson andaðist 3. þ. m.
og hafði búið við vanheilsu hin
isíðustu ár ævinnar, þótt htt léti
liann það á sjá.
Eins og sjá má, er hér um
óvenjulegan æviferil að ræða.
Menn rísa sjaldan svo upp af
jafnsléttu til hefðar og frama,
að ekki samsvari hin innri skil-
'yrði hinum ytri atriðum í slík-
um ferli,enda er það mála sann-
ast, að Jón var óvenjulegur
maður á marga lund. Mun það
að vísu vart ofmælt, að þótt
ekld flytti hann auð úr foreldra-
húsum, muni hann hafa hlotið
þaðan það vegamesti, er vel
entíst í Iífinu, enda fylgdi þar
þá ísköpuð skapfesta, karl-
mennska og þrek. Er ekki um
það að orðlengja, að öll þaU
systkin bera því Ijósast vitni,
hver foreldráhúsin voru.
Lengst mun Jóns getið verða
fyrir sakíir verklegfa atliafha
og framkvæmda. Þegar rituð
verður saga þess tímabils
Reykjavikur, sem hann lifði,
mun hann talinn í fremstu röð
þeirra manna, sem mótuðu at-
vinnulíf bæjarins, enda mun
bærinn lengi bera minjar hans
og þeirra félaga, samherja hans.
Það einkenndi Jón, að hjá hon-
um fóru saman hagsýni, mikil
greind og þekking á atvinnulif-
inu, sterkur umbótahugur, sam-
fara mikilli forsjálni og fyrir-
hyggju. Árangurinn varð og eft-
ir því. Mátti svo kalla, að hvert
það fyrirtæki lánaðist, er Jón
lagði hendur* að eða léði lið sitt.
Myndi um þetta mega rita langt
mál, þótt hér sé ekki rakið. ,
Þessa þáttar gætir einnig mest
í þjóðmálastarfsemi Jóns, en til
þeirrar starfsemi var hann knú-
inn eða borinn fram af trausti
samferðamanna sinna á hæfi-
leikum lians og hagsýni, og þó
lieldur of seint á lífsleiðinni en
of snemma. í þjóð- og þingmál-
uni voru það verklegar umbæt-
ur, sem áttu fullt fyl'gi Jóns, og
vel mega bændur þessa lands
mmia það, að á síðasta áratug,
þegar hófust liinar stórstígustu
umbætur i búnaði, með aukn-
um framlögum af hálfu ríkis-
valdsins, þá gekk Jón jafnvel
feti framar en helztu tillögu-
mennirnir höfðu árætt. Og hann
hafði sitt mál fram, enda var
hann maður harðfylginn sér og
einarður, en því fylgdi jafnan
einkennileg lipurð, lagni og
prúðmennska, þótt skapið væri
ríkt. Fór Jón hér sem ella lítt
að flökkum eða uppruna til-
lagna. Sýndi hann í þvi, að hann
var i senn víðskyggn og frjáls-
lyndur um þau þjóðmál, sem
hann lét til sín taka. Mun sá
dómur sönnu næstur um fram-
komu Jóns í þjóðmálum, að
gagnsemi mála og þjóðarheill
hafi setið í fyrirúmi um stuð-
ning hans við málefni.
Af því, sem nú hefir verið
sagt, er þó engan veginn feng-
in full lýsing af manninum
sjálfum, enda ekki kostur að
bregða upp mynd af honum i
stuttu máli. Eg hygg, að ef
kunnugir menn væru að því
spurðir, hvað hafi dregið þá að
honum og hvað þeim hafi þótt
einkenna hann mest, þá myndu
flestir svara því, að liann hafi
verið allra manna svo, að þvi
nær ósjálfrátt hafi þeir lilotið
að festa traust á honum og trún-
að. En til' þess dró það meðal
annars, að það leyndi sér ekki í
framkomu hans, að hér var
fyrst og fremst um mikinn
mannkostamann að ræða. Hann
var einn þeirra manna, sem
jafnangleðjast afvelgengni ann-
arra og fraroa, allra manna fús-
astur til stuðnings hverju góðu
málefni og sérhverjum úrræðöh
litlum og snauðum einstæðingi,
án manngreinarálits. Hann var
vægur og mildur öðrum, en
harður sjálfum sér. Drenglynd-
inu og samúðinni fylgdi hvöss
greind og útsjónarsemi. Því var
hann í senn bæði örlátur og
liollráður. Hyggindunum fylgdu
þar aldrei óheilindi. Hér til dró
enn, að hann var manna við-
felldnastur í viðmóti, jafnt
hver sem í hlut átti, enda jafnan
gleðimaður og skemtinn í við-
ræðum, þótt alvörumaður væri;
kom það þá í ljós, að hann unni
mjög bóklegum fræðum, eink-
um skáldskap og inúlendum
sögufróðleik.
Því mun það einmælt, að fá-
ir samtíðarmanna Jóns muni
liafa notið jafnmikilla vinsælda
sem hann, meðal allra stétta,
jafnt hárra sem lágra, og fáir
munu kvaddir með meira sökn-
uði.
Páll Eggert Ólason.
Jón Ólafsson kankastjóri
var fæddur að Sumarliðabæ i
Rangárvallasýslu hinn 16. októ-
ber 1869, og þvi tæpra 68 ára að
aldri þá er liann lést, 3. þ. m.
Hann var sonur merkishjón-
anna Ólafs Þórðarsonar og Guð-
laugar Þórðardóttur, er um
langt skeið hjuggu góðu búi
sínu að Sumarliðabæ, og
þrátt fyrir fátælct og mikla ó-
megð i fyrstu mönnuðu börn
sín óvenjulega vel. Meðal þeirra,
sem enn eru á hfi, eru þeir
Gunnar, fyrv. alþingismaður í
Vestmannaeyjum og Bogi,
yfirkennari í Reykjavík. •—
Öll voru þau systkin alin upp
við algeng sveitastörf, iðju-
semi, reglu og sparsemi; munu
þau öll hafa talið sér þetta eitt
hið besta og notadrýgsta vega-
nesti heimanað, frá góðum og
umhyggjusömum foreldrum,
þá er þeirra eigin störf og skyld-
ur steðjuðu að, síðar á æfinni,
enda er það fágætt mjög, hversu
svo mörg börn, 14 talsins, er
flest komust til aldurs, urðu
sannreynd prýði stéttar sinnar
og stöðu, hver sem hún varð.
Æfistarfs Jóns Ólafssonar hef-
ir þegar verið getið i blöðum
bæjarins af kunnugum mönn-
um: Hvert vanda- og vegsemd-
arstarfið rak annað lijá honum
alt til dauðadags, og skildist
hann vel við öll.
Eg átti þvi láni að fagna, að
eiga þennan mæta mann að góð-
vini um 50 ára skeið. Kyntist
eg honum í fyrstu sem unglingi,
nýkomnum yfir tekt, þá er hann
í fyrsta sinni „fór til sjós“, til
þess að stunda sjóróðra á
Stokkseyri „upp á hálfan hlut“;
mintumst við oft á þetta síðan í
gamni, til þess að rifja upp fyr-
ir olckur sannmælið, að „oft
tognar vel úr barninu, þótt
stuttar hafi það brækurnar".
Það var að vísu fremur lítt
girnileg framtíðarvon að því
eða glæsileg fjáraflaleið, að
byrja æfistarf sitt með þvi „að
ráða sig upp á hálfan hlut“ þar
eystra, hjá hverjum sem var, á
þeim tímum, en Jóni ÓJafssyni
varð þetta til þeirranota,erhann
þá kaus sér einna helst: að fá
að reyna krafta sína og áræði
við hin ægilegu öfl brimsins
austur þar, vosbúðina og vök-
urnar, sem jafnan voru sam-
fara sjósókninni á veturna, svo
hættusöm og mikil sem hún þó
var, en hann vílaði þetta ekki
fyrir sér, enda bar snemma á
atgjörvi hans og óbilandi fram-
farahug; það leið þvi eigi á
löngu að hann sjálfur gerðist
formaður og framsækinn sjó-
sóknari á nýjum og stórum átt-
æringi, og hann aflaði vel, þótt
léleg væri skipshöfnin í fyrstu.
Reyndi þá svo á snarræði hans
og snöfurleik, að þvi liefir verið
viðbrugðið um svo ungan mann.
Það var á þessum árum, að Jón
Ólafsson var einn meðal hinna
mörgu og mannvænlegu ung-
menna, er sjóinn stunduðu i
verstöðvunum þar eystra og
varð nemandi í hinum svo-
nefnda „Sjómannaskóla Árnes-
sýslu“, er stofnaður var árið
1890. Á eg enn prófskýrslu frá
þeim skóla, m, a, frá árinu
1895, er Jón Ólafsson „útskrif-
aðist“ þaðan með bestu ein-
kunn. Sagði hann það oft síðar,
og margir aðrir, er þar voru og
kenslunnar nutu — þólt eigi
væri námsgreinarnar margar —
að skóli þessi liefði veitt sér þá
einu fræðslu, utan lieimilis síns,
er hann hefði átt kost á, fram
að þeim tima og það orðið sér
að miklu gagni. Skólinn var
stofnaður og starfræktur um 12
ára skeið, til þess að forða ung-
um mönnum meðal sjómanna
frá iðjuleysi og óreglu í land-
legum. Þetta kunni Jón ól-
afsson að meta og hann notaði
sér það manna best.
Við yorum skipverjar og á
sama skipi um 6 ára skeið;
mintumst við oft á það síðar, þá
er fundurn okkar bar saman liér
syðra, að þótt lífsstörf okkar
hvors um sig væri nú marg-
breyttari orðin en áður og þeim
f jdgdi e. t. v. meiri vandi og veg-
semd, þá fengjum við þeim þó
eigi jafnað við þær mörgu
ánægju- og gleðistundir, er við
nutum, þá er við vorum að
svamla úti við brimgarðinn —
og stundum fullnærri honum —
á lítilli bátskel eða sölvabyttu,
með stengur i höndum, hnur og
lóð, til þess að mæla dýplð i
ósnum, lcanna leiðir og lending-
ar, og síðan að semja skrár um
allar uppgötvanir okkar
Þá vorum við og félagar í
mörgum félögum hér syðra, eft-
ir að við fluttumst hingað, m. a.
í einu þeirra um 32 ára skeið,
bjuggum lengstum i nágrenni
hvor við annan og minnist eg
þess eigi, að olckur yrði nokkuru
sinni sundurorða, en hins er eigi
að dyljast, að þótt Jón gæti
stundum verið þungorður í
minn garð, var liann þó ávalt
hinn sami „vinur, sem til
vamms segir“, svo hispurslaus
og hreinlyndur, að eg hefi fáa
menn þekt hans líka að góðsemi
og göfuglyndi. Hann var „þéttur
á velli og þéttur í lund“ og vildi
ekki láta hlut sinn fyrir nein-
um, sem hann hugði að færi
með rangt mál og refjar einar.
Því var það svo um hann, sem
ýmsa aðra með líku lundarfari,
að hann þótti ekki ávalt binda
bagga sína sömu hnútum, sem
aðrir samferðamenn hans.
Hann var hinn tryggasti og
trúlyndasti vinur, ráðhollur
mjög og réttsýnn, orð hans
voru gjör-athuguð og gullvæg.
Hann var mjög samviskusamur
maður, sem ekki mátti vamm
sitt vita. Hann reyndi að brjóta
livert mál til mergjar og varði
jafnan mál sitt með festu og
stillingu. Vegna þessara og
fleiri ágætis-einkanna var hann
manna best til foringja fall-
inn. Um þetta alt veit eg,
að þeir eru mér samdóma,
sem með honum voru „til
'Sjós“ og aðrir þeir, er hann 61 ti
yfir að ráða, enda var liann
mikils virtur af þeim öllum, að
því er eg vissi til, en einkum þó
þeim, er þektu hinar viðkvæmu
tilfinningar hans og löngun til
þess að verða sem flestum að
sem mestu liðl.
Þá er Jón Ólafsson lét af for-
mensku þar eystra, gekk hann i
stýrimannaskólann liér í
Reykjavík, gerðist síðan skip-
stjóri á þilskipum Geirs
Zoega“; síðar varð hann fram-
kvæmdastjóri fyrir einu liinu
stærsta útgerðarfélagi landsins»
ennfremur alþingismaður og
loks jafnframt bankasljóri. Er
öllu þessu rétt og vel lýst af
öðrum, sem og áður segir, svo
og þvi, hversu mörg og marg-
visleg trúnaðarstörf lionum
voru falin af Alþingi, bæjar-
stjórn o. fl. Má því sjá, að liér
var um rneira en meðalmann að
ræða: Hann var mikilmenni
um flest, mannúðarmaður
hinn mesti, þótt lítið léti hanp
yfir því sjálfur, enda var það
ekki ávalt á allra vitorði, þvi
hann fór flestum öðrum mönn-
um dulara með það, á livern veg
og á liverja lund hann rækti
mannúðarstörf sín og margvís-
lega lijálparstarfsemi í þágu
liinna mörgu manna og mál-
leysingja hér í bæ og úti um
bygðir landsins.
Við fráfall Jóns Ólafssonar
framkvæmdarstjóra er því stórt
skarð fyrir skildi, ekki einung-
is fyrir höfuðstað lands vors
og íslensku þjóðina alla, þvl
að henni unni hann hugást-
um og henni vildi hann vinna.
Sýndi hann þetta meðal annars
með þvi, að þótt ungur væri
og enn eigi til mannaforráða
settur eða mikilla framkvæmda,
svo sem síðar varð, þó átti hann
meðal annara góðra manna,
frumkvæðið að því og fram-
kvæmdir meiri en menn vissu
alment um, jarðskjálfta-árið
mikla, 1896, að hafist var handa
um ýmiskonar hjálpsemi sam-
sýslungum lians til handa, með
því að endurreist voru hin fjöl-
mörgu föllnu hús í Rangár-
vallasýslu og svo vel greitt fram
úr vandræðum þeim er þar
steðjuðu þá að, sem auðið varð.
Þá mun hann og, ásamt Gunn-
ari bróður sínum hafa gefið
fæðingarhreppi þeirra höfð-
inglega gjöf, sem ætluð er öld-
um og óbornum bændum
hreppsins góðs af að njóta.
Opinbera viðurkenningu fyr-
ir liin margvislegu nytjastörf í
þágu lands og þjóðar mun Jón
Ólafsson hafa lilotið nokkra,
með því að vera sæmdur heið-
ursmerki íslensku Fálkaorð-
unnar. —
Eftirlifandi ekkja Jóns Ól-
afssonar er frú Þóra Halldórs
dóttir frá Miðhrauni í Mikla-
holtshreppi, systir séra Lárusar
sál. Halldórssonar prests að
Breiðabólsstað á Skógarströnd.
Kvæntist Jón henni árið 1904
og eignuðust þau 5 börn: Ólaf,
framkvæmdastjóra í li.f. Alli-
ance, Ágústu, Ástu Láru, Unni
og Ólafíu Guðlaugu, 17 ára, er
varð stúdent i vor. Eru þæar
báðar í föðurgarði.
Heimilishættir allir á heimili
þeirra Jóns og frú Þóru liafa
jafnan verið liinir prýðilegustu
og þeim hjónum verið viðbrugð-
ið fyrir hjálpsemi og liöfðings-
skap, enda var frú Þóra jafnan
samhent manni sínum mjög
um alt og lijónaband þeirra hið.
áslúðlegasta. —
Og nú, þá er eg á þess eigi
framar kost, að vera samvistum
við þennan ógleymanlega trygða
vin og félagsbróður, kemur mér
að skilnaði í hug síðasta erind-
ið i Sólarljóðum:
„Hér vit skiljumk
ok hittask munum
! á feginsdegi fira. 1
dróttinn minn
gefi dauðum ró,
hinum líkn, er Iifa.“
Jón Pálsson.
Mig langar að eins til að
lcggja fram Iítinn skerf til
minningar um Jón Ólafsson,
þann mann sem eg eftir 24 ára