Vísir - 07.09.1938, Blaðsíða 3

V I S I R
Tempiarar hafa í hyggju að byggja stór-
hýsi í Reykjavík og koma upp fegursta
skemtistað utan bæjarins.
Framkvæmdiraar kosta mikið fé og sameiginleg átök,
en sjálfboöavinna er þegar bypjuö.
Frá því er bannlögin voru af-
numin liefir færst nýtt lif í
starfsemi góðtemplara víðsveg-
ar um landið og þá ekki síst hór
í Reykjavík. Það, sem aðallega
háir regiunum og stendur þeim
fyrir þrifum, er þó liúsnæðis-
leysið, sem er orðið mjög til-
finnanlegt.
I blaðinu Boðherinn, sem gef-
ið er út fjölritað af nokkrum
félögum í st. Framtíðin, er rætt
sérstaklega um húsbyggingamál
templara, og landnám þeirra, en
nýlega hafa þeir tekið allmikla
landspildu á leigu hjá Reykja-
víkurhæ, og hafa þegar ráðist
þar í allmiklar framkvæmdir.
Húsnæðismálið.
Húsnæði það, sem reglan not-
ar og ræður yfir nú, er Góð-
templarahúsið við Templara-
sund. Þar hafa stúkurnar fundi
sína og aðra starfsemi, sem hús-
næðis krefst. Salir .í húsinu eru
að eins tveir, annar mjög lítill.
Þarna i liúsinu eiga að starfa og
halda fundi sína vikulega 10
undirstúkur og 6 barnastúkur,
en vikufundir i háðum sölunum
geta þó aldrei orðið fleiri en 14,
en það þýðir, að einhverjar tvær
stúkur verða að mæta afgangi,
en i reyndinni er það svo, að
stúkurnar eru 4, sem þannig
eru afsettar, með því að á vetr-
um er húsið venjulega leigt út
fyrir skemtisamkomur á laug-
ardögum. Auk þess eru oft
haldnar þarna liutaveltur, en alt
lijálpast þetta að til þess að gera
stúkustarfseminni erfiðara fyr-
ir. —•
Litli fundarsalurinn kemur
heldur eldci að fullum notum,
og aðhúð fundarmanna er þar
hin lélegasta, þannig að það út
af fyrir sig getur dregið úr
fundarsókn.
Um liúsið sjálft er það hins-
vegar að segja, að það er orðið
gamalt og illa útlitandi og svai’-
ar ekki kröfum nútímans svo
sem skyldi, og liggur því eldd
annað fyrir, en að templarar
verði að leita eftir nýju hús-
rúmi eða að ráðast í byggingu
nýs samkomuhúss, og mundi
það að sjálfsögðu verði æski-
legasta úrræðið. Slík húsbygg-
ing mundi kosta allmikið fé, ef
hún ætti að uppfylla ltröfur nú-
tímans og svara til þarfa
slúknanna, en stúkurnar munu
ekki ráða yfir svo miklu fjár-
magni, að i slíka hyggingu sé
hægt að ráðast eins og nú standa
sakir, nema því að eins, að þær
taki þungar hyi’ðar á sínar herð-
ar. —
Ilúshyggingarmálið er hins-
vegar eitt af aðaláhugamálum
templara og þeir hafa lagt
mikið að sér til þess að koma
þvi í framkvæmd, eða ráða hót
á húsnæðisvandræðunum á ein-
hvern hátt.
Landnám templara.
Fyrir tæpum þremur árum
kom fram tillaga um það, að
templarar tækj.u land á leigu,
þar sem þeir gætu haldið úti-
skemlanir, og var kosin nefnd i
málið til þess að hrinda því í
framkvæmd. Síðastliðið sumar
kusu síúkurnar einnig nefnd
innan sinna véhanda, til þess að
taka til atliugunar, hvort ekki
myndi unt að koma af stað í-
þróttastarfsemi innan reglunn-
ar, og hafa þessar tvær nefndir
unnið að því, að afla stúkunum
umráða yfir landi í þessu
tvennu augnamiði.
Nefndirnar komu sér saman
um að biðja um land i hraun-
jaðrinum milli Elliðavatns og
Gvendarhrunna, og fengu þær
vilyrði fyrir því lijá landeig-
anda, sem er Rafmagnsveita
Reykjavikur og samþykki ábú-
anda Elliðavatns fyrir því, að
þetta mætti sneiða af Elliða-
vatnslandi, en hæjarráð Reylcja-
vikur gaf samþykki sitt til þess
að reglan fengi alger umráð yfir
landi þessu.
Landið var þvi næst mælt út,
og hófu templarar vinnu við
vegarlagningu nú fyrir nokkru.
Það er margt, sem gera þarf á
landinu, til þess að gera það að
slíkum samkomustað, sem
templarar liafa hugsað sér, m. a.
girða það og ryðja og koma upp
bráðabirgðaskýli á landinu, en
bifreiðar þarf að leigja til þess
að annast flutninga, en alt þetta
mun kosta mikið fé.
Land það, sem templarar hafa
fengið til umráða, er 8—10 ha.
að stærð. Nyrst í þvi er falleg
tjörn með smáhólmum, en upp
af lienni og vestast í landinu er
melur og undir honum grasbali,
þar sem liægt er að gera ágætan
leikvang. Annars er landið ein-
tómt hraun með grasi grónum
bollum, þar sem skjól er í öll-
um áttum, og svipar nokkuð til
liellisgerðis i Hafnarfirði, áður
en það var gert að samkomu-
stað og slu-autgarði. Hyggjast
templarar að vinna að þvi af
hinu rnesta kappi, að prýða land
sitt svo sem hest má verða, —■
þannig að það standi ekki Ilell-
isgerði að haki er stundir líða.
Alt undirbúningsstarf mun
verða unnið í sjálfhoðavinnu af
regluhræðrunum og er þess að
vænta, að þegar á næsta sumri
verði orðnar allmiklar hreyting-
ar á landinu frá því sem nú er,
Síldveitin fer rénandi og
skipin halda heimleiðis.
¥erðup 5000 mála bræðsla
bygd á Raufavhöfn í vetur?
Fréttaritari Vísis á Siglufirði
skýrði blaðinu svo frá í morgun
að frést liefði til nokkurra skipa,
sem fengið liefðu allgóð köst í
nótt, t. d. liefði Iv. Fróði fengið
600 mál á Haganesvík, en mörg
önnur skip frá 150—300 miál.
Veiðiveður er nú liið besta
norðanlands, logn og sólskin, og
eru öll skip að veiðum.
í gær fóru ýmsir bátar frá
Alcranesi og Vestmannaeyjum
heimleiðis og i dag munu nokk-
ur skip liætta veiðum, en all-
mörg liafa kosið að nota góða
veðrið og stunda veiðar enn um
stund.
Tunnulaust er nú orðið á
mörgum söltunarstöðvum, en
saltlaust er með öllu lijá sum-
um stöðvunum, þannig að síld-
arsöltun er nú lítil, en bráðlega
er von á tunnuskipi til Siglu-
fjarðar.
Síldarverksmiðjur rikisins
hafa nú fengið 405 þúsund mál
á móti 570 þúsund málum á
sama tíma i fyrra. Sólbakka-
verksmiðjan hefir einnig fengið
30.000 mál af karfa, sem hún
hefir unnið úr, en í fyrra sumar
hræddi liún eingöngu síld. SRN.
er nú ein í gangi og hefir nú
að eins sem svarar sólarhrings
bræðslu, en SRP. og SR. hafa
enga síld fengið nú síðustu dag-
ana. Verksmiðjan á Raufar-
höfn mun liafa sem svarar
3—4 daga bræðslu, en liún
vinnur úr 11-—14 hundruð mál-
um á sólarhing'.
Til verksmiðjanna á Siglu-
firði bárust 500 mál í nótt, en
von er iá nokkurri síld i dag,
vegna söltunartregðunnar.
Stjórn Síldarverksmiðja rík-
isins og framkvæmdarstjóri
fóru á sunnudaginn er var til
Raufarhafnar og dvöldu þar til
mánudagskvelds, en erindið var
að atliuga skilyrðin þar eystra
og festa kaup á lóðum o. fl.
Á síðasta þingi voru afgreidd
lög um byggingu nýrrar verk-
smiðju á Raufarliöfn, en þar
var miðað við að verksmiðjan
ynni úr 2500 málum á sólar-
liring. Verksmiðjustjórnin og
verksmiðjustjórinn líta svo á,
að skilyrði til síldarvinslu séu
þarna ágæt, og ef bygð verður
ný verksmiðja á Raufarhöfn,
ætti að Iiafa afköst liennar 5000
mál á sólarhring, en að sjálf-
sögðu er ekki unnt að ráðast í
slíka byggingu, nema þvi að
eins að núgildandi lögum verði
breytt á næsta þingi, eða að
bráðabirgðalög verði gefin út,
sem heimili slíka stækkun um-
fram það, sem áætlað var í
heimildarlö gunum.
Hvað sem ofan á verður í
þessu efni, er ætlunin sú að öll
verksmiðjuhús verði bygð á
næsta vetri, og gengið verði
þannig fná verksmiðjunni að
öðru leyti, að hún verði að fullu
tilbúin til starfa á næsta sumri,
þannig að hún geti komið síld-
veiðaflotanum að fullum not-
um.
þótt þetta eins og alt annað taki
sinn tíma. Þess má minnast, að
Róm var ekki bygð á einum
degi, en ef ánægja og þraut-
seigja haldast i hendur, má
margt gera, sem líklegt er til 1
stórra umbóta á komandi árum. j
Félag- norskra síldveiðimanna
er veiðar stunda við Island hef-
ir nýlega selt 60.000 tuunur af
íslandssild lil Svíþjóðar. (FÚ.).
Stefano Islandi
fær ágæta dóma um söng sima
i „Madame Butterfly“ á kon-
unglega leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn. Berlinske Tidende
ber sérstaklega lof á hann fyrir
raddfegurð og telur söngvarama
vera í framf ör. (FÚ).
Farsóttir og manndauði
vikuna 21.—27. ágúst (í svig-
um tölur næstu vilcu á undan) t
Hálsbólga 70 (72). Kvefsótt 85
(90). Iðralcvef 9 (4). Kvef-
lungnabólga 1 (2). Taksótt 1
(0). Skarlatssótt 2 (2). Munn-
angur 1 (1). Kossageit 2 (0).
Mænusótt 0 (2). — Mannslát 9
(7). — Landlæknisskrifstofacu-
(FB.)
Veðrið í morgun.
1 Reykjavík II stig. Heitast ii
gær 14 stig, kaldast í nótt 9 stig.
Sólskin í gær 7.9 stundir. Heitast
á landinu í morgun 13 stig, á Ak-
ureyri, kaldast 7 stig á Sigluneá
og í Grímsey. -— Yfirlit: LægÖ fyr-
ir suðvestan ísland á hægri hreyf-
ingu í austur. — Horfur: Faxa-
flói: Sunnan og suÖaustan kaldL
Úrkomulaust en skýjaÖ. NorÖur-
land, norðausturland: HægviðrL
Úrkomulaust og viða bjartviðri.
Skipafregnir.
Gullfoss fór frá Flatey í morg-
un kl. 9. Goðafoss er í Reykjavík.
Brúarfoss er í Kaupntannahöfn.
Dettifoss kom að utan i nrorgun.
Lagarfoss er á leið til Kaupmanna-
hafnar frá Austfjörðum. Selfoss
er á leið hingað.
Hjónaefni.
1 gær opinberuðu trúlofun sína
ungfrú Bergþóra Jóhannsdóttir og
Kristján Guðmundsson.
Próf. Vogt
hélt háskólafyrirlestur sinn 1 gær
í Oddfellowhöllinni, að viðstöddu.
fjölmenni. Var íyrirlesturmn hinn
fróðlegasti, seni vænta mátti, og
gerðu menn góðan róm að honum.
Póstferðir á morgun.
Frá Rvik: Bilpóstur norður.
Goðafoss til Hull og Ilamborgar.
Lyra til Bergen. — Til Rvíkurr
Breiðafjarðarpóstur, hilpóstur aÖ-
norðan, Dalapóstur, AustanpósturP
Barðastrandarpóstur..
Stórkostleg ný siglingaleið
yfir þvera Evrópu, frá Rínárós-
um við Rotterdam til Dónárósa
við borgina Sulima á Svarta-
hafinu, fær 1200 smál. skipum,
verður orðin að veruleika árið
1945, ef núverandi ráðagerðir
þýsku stjórnarinnar ná fram að
ganga.
Það er fljótséð, ef litið er á
kort á Evrópu, að slik siglinga-
leið frá norðvestri til suðaust-
urs, eftir Rín og Dóná frá Norð-
ursjó til Svartahafs, er geysi
þýðingarmikil. Frá dögum
Ivarlamagnúsar liefir slík leið
verið draumur allra valdbafa og
konunga í Mið-Evrópu. En það
hefir fallið í blut núverandi
stjórnar Þýsltalands, að gera
verkfræðislegar áætlanir uin
verkið og ráðstafanir til að
framkvæma það.
í nýútkominni fyrirskipun frá
Göring marskálki er svo mælt
fyrír, að þeir blutar Rínár og
Dónár, sein liggja innan þýska
ríkisins, verði að vera orðnir
skipgengir fyrir árið 1945.
Og þó að nasistastjói-nin eigi
ekki lieiðurinn af hugmyndinni,
þá er það hún, sem ætlar að
leggja fram þann vinnukraft,
sldpulagsstarf og fé, sem þarf
iil gð koma þvi í verk,
Auðveldasta leiðin að sam-
eina Rín og Dóná er með skipa-
skurði úr ánni Main, sem fellur
í Rín, til Dónár. Slíkur skurður
var grafinn á árunum 1836—48
af Lúðvík af Bayern og lá frá
Bamberg lil Kelheim. En liann
er fyrir löngu síðan orðinn ó-
fullnægjandi fyrir nútíma-sam-
gönguþarfir, því hann var að
eins fær 120 smál. skipum.
Það má lieita, að hann hafi
orðið ónotliæfur þegar járn-
brautunum fór að fleygja frarn
á síðustu tugum 19. aldarinn-
ar. Ófriðarárin 1914—18 sýndu
þýsku þjóðinni fram á, hversu
bráðnauðsynlegur slíkur skurð-
ur var, og var hafist handa að
endurbæta hann og dýpka. En
fjárframlög til þess voru af
mjög skornum skamti og verk-
inu liefir miðað lítið áfram til
þgssa.
Samkvæmt núverandi áætl-
unum á að gera alla leiðina færa
1200 smál. skipum. Eins og nú
standa sakir, þá geta það stór
skip komist upp eftir Rin til
Mainz og þaðan upp Main liér-
umbil til Wiirzborg. Frá Wurz-
borg til Bamberg (þar sem
„Lúðvígsskurðuriim“ þyrjar),
á að byggja 10 skipalyftur. Frá
Bamberg liggur skurðurinn hér
um bil beint suður og kemur
í Dóná fyrir norðan Regensborg
og er sú vegalengd 180 kíló-
metrar.
En það er þessi vegalengd,
sem er erfiðasta viðfangsefni
verkfræðinganna, þvi fyrir
sunnan Núrnberg er yfir fjall-
lendi að fara, um 1200 fet yfir
sjávarmál.
Til að yfirstíga þá hindrun er
ætlað að Jjyggja 45 skipalyftur.
Samkvæmt áætluninni á þessi
hluti verkisins að lcosta 400
miljónir rikismörk. Kostnaður
við aðra liluta verksins innan
Þýskalands er áætlaður annað
eins.
í Austurríki verður einnig
bafist lianda á þessu verki. Við
hæinn Persenborg — 105 km.
fyrir vestan Vin — verður lagð-
ur stór stíflugarður í Dóná, til
að Iiægt sé að jafna vatnsrensl-
ið og afnema hinar liættulegu
flúðir og hávaða, sem eru i
ánni lijá bænum Grein og sem
hafa verið skipaferðum stöðug-
ur Þrándur í Götu.
Með þessum garði á að hækka
yfirborð árinnar um 30 fet á
25 kilómetra svæði og mynda
tvöfalda siglingaleið fyrir stór
skip. Allir mögnleikar til iðn-
aðar og annarar starfrækslu á
þessu svæði og annarsstaðar
meðfram ánni hafa verið ná-
kvæmlegá rannsakaðir og gerir
stjórnin sér miklar vonir um,
að með þvi niikla vatnsafli, sem
liér fæst til rafvirkjunar, verði
liægt að setja á fót ný iðnfyr-
irtæki, sem veiti þúsundum at-
vinnu.
Ilina gömlu höfn í Vín á að
stækka og endurbæta og gera
hana að hinni sömu miðstöð
viðskifta og umferðar á Dóná,
sem hún var fram til 1918, en
síðan hafa Budapest og Brati-
slava verið aðal miðstöðvarnar.
Tilgangur Þriðja ríkisins með
þessum framkvæmdum er ekki
einungis að eignast beina og ó-
dýra siglingaleið þvert yfir álf-
una, þótt líklegt virðist, að
,afnotagjöld verði svo há, að
minsta kosti fyrst í stað, að sjó-
leiðin frá Rotterdam til Sulima
verði engu dýrari. En með nán-
ari athugun á kortinu sést, að
með þessari skipaleið komast
þrjú stærstn iðnaðarhéruð
Þýskalands i beint samband við
hin víðáttumiklu landbúnaðar-
héruð í suðaustur Evrópu. Þessi
þrjú iðnaðarhéruð eru Ruhr,
Núrnberghéraðið og hið nýja
iðnaðarhérað í kringum Linz —
höfuðstað Efra-Austurríkis —,
þar sem Göring-járnverksmiðj-
urnar eru í smíðum.
Fyrsti árangur af þessu, verki
verður auðvitað aukin atvinna
i Iandinu. En annar árangur,
þó síðar komi, eru aukin álirif
og yfirráð i verslunar- og við-
skiftalífi Balkanríkjanna. Þó
þýska stjórnin hafi liarðlega
neitað að vegalagningar liennar
séu gerðar í hernaðarlegum til-
gangi, þá er það öllum ljóst, að
vegirnir verða henni til ómetan-
legs gagns, ef til ófriðar dreg-
ur. Og þó þetta verk sé ef til
vill ekki beinlínis gert í þeim
tilgangi, að efla efnaleg og við-
skiftaleg yfirráð á Balkanlönd-
unum, þá er það spor í þá átt.
Ef litið er á málið frá þessu
sjónarmiði, þá er hersýnilegt, að
þýska stjórnin vill með þessu
eignast greiða leið fyrir iðnað-
arvörur sínar á Balkanmarkaði,
en þeim liefir liingað til verið
lítil gaumur gefinn né skipu-
lega sóttir. E11 þelta er samt
framtiðarspursmál. Sjö ár
verða liðin áður en þetta kemst
i framkvæmd og margt getur
skeð á þeim tíma.
Stærsta áhugamál Þriðja rík-
isins er að geta orðið sjálfu sér
nægt, ef til ófriðar kemur, og
áhuginn fyrir þvi er svo ríkj-
andi, að það verður að takast
með i reikninginn hér.
Það er langt frá því, að þjóð-
in sé búin að gleyma þeim lirá-
efnaskorti, sem hún átti við að
húa á striðsárunum og einnig
að sá skortur stafaði ekki ein-
göngu frá hafnar- og siglinga-
hanninu, lieldur einnig vegna ó-
nógra siglingaleiða frá Balkan-
löndunum. Þess vegna gerir hÚH
alt, sem hún getur til aS
eignast greiðan aðgang að Iand-
búnaðarafurðum Balkanrikj-
anna og olíunni i Rúmeníu. Og
síðan hún eignaðist Ungverja-
land og Júgóslavíu sem ná-
granna, við innlimun Austur-
ríkis, virðast horfurnar betri.
Annað viðfangsefni, sem ef tfl
vill reynist erfitt að leysa, era
alþjóðaréttmdi til sigliiiga á
Dóná, einkanlega ef að Þýska-
land fer að sækjast eftir ineiri
yfirráðum á benni, utan landa-
mæra sinna. Síðan 1919 hefitr
alþjóðanefnd, með aðsetrl I
Vín, haft umsjón með ánnio.
Þýskaland átti þar sæti, ásamt
Englandi, Ítalíu og Spániy eia
sagði sig úr henni. Og 1937 lýsti
það ómerk öll ákvæði Versala-
sanminganna um alþjóða sigl-
ingaréttindi á Dóná og hefir
síðan að eins í einstaka tilfellum
veitt útlendum skipum þau,
sinum hluta árinnar.
Auk skipa frá Dónárlöndurt-
um sjálfum þá halda þar uppi
ferðum skip frá en skum, frönsk-
um og liollenskum félögum.
Þýskalandi er lítt um það gefiS
og lítur á það sem útlenda ihlut-
un. En það hefir látið það af-
skiftalaust fram að þessu, til a?5
forðast annað alþjóðadeilumáL