Vísir - 15.09.1938, Síða 3

VISIR
Stjórnarskrárbreyt
ing í Danmörku.
Réttup minniJilutaflokka aukinn.
Eftir fréttaritara Vísis í K.höfn.
Fyrstu dagana í október kem-
ur ríkisdagurinn danski saman.
Eitt af þeim málum, sem hann
fær til meðferðar er frumvarp
um hreytingu á stjórnarskránni
(grundvallarlö gunum). F rum-
vai’p þetta er til orðið fyrir
samvinnu stjórnarflokkanna
dönsku, sósíalista og radikalra
og íhaldsmanna. Það á þvi viss-
an meirihluta á rikisdeginum,
og ef ekki her einhver óvænt at-
vik að höndum, nær það fram
að ganga, lítið eða óbreytt frá
því, sem samkomulag hefir
náðst um milli fyrrnefndra
flokka.
í þingræðislandi er stjórnar-
skrárbreyting yfirleitt merki-
legur atbui-ður. Hún kostar oft-
ast mikil átölc milli flokkdnna,
og getur ti-auðla farið frarn lijá
öllum almenningi eins og lög
annars gera almennt. Og þar
sem stjórnarskrár þingræðis-
Iandanna bera meiri eða minni
keim hver af arrnari, og iá það
ekki livað síst við um Norður-
landaþjóðirnar, er fróðlegt að
fylgjast með þeim breytingum,,
seixi aðrar þjóðir gera á sínum
stjórnarskrám, þótt ekki séu
þær ávalt til fyrirmyndar.
Verulegasta breytingin er
skipulag ríkisdagsins. Áður en
henni er lýst, er samt nauðsyn
að sýna núverandi skipulag
hans.
A. Ríkisdagurinn skiftist i
tvær deildir eða þing, fólksþing
og landsþing. Þessi þing lúta að
ýmsu leyti mismunandi reglum,
og skal hér drepið á þær helstu:
1. Kosningaréttarskilyrði eru
eklci þau sömu til þinganna. Til
þess að eiga kosningarétt til
fólksþingsins, þarf maður að
hafa náð 25 ára aldri, en til þess
að öðlast kosningarétt til Iands-
þingsins þarf maður að vera 35
ára.
2. Þingmenn fólksþingsins eru
kosnir beint af kjósendunum í
kjördæmunum. Þeir mega i
mesta lagi vera 152. Landsþings-
mennirnir eru hinsvegar ekki
kosnir beint af kjósendunum.
Nokkur hluti þeirra er kosinn
óbeinum kosnhigum i lands-
kjördæmunum, en nokkur hluti
(19) er kosinn hlutbundnum
kosningum af þeim þingmönn-
um, sem sæti eiga i landsþing-
inu, þegar nýjar kosningar fara
fram. Landsþingsmenn mega
ekki vera fleiri en 78.
3. Kjörtímabil fólksþings-
manna er 4 ár. Kjörtímabil
landsþingsmanna er hinsvegar
8 ár, þó skal helmingurinn af
þeim kjördæmakosnu fara frá
fjórða hvert ár.
Að ýmsu öðru leyli gilda frá-
brugðnar reglur um þingin, en
aðallega stuðlar þó þetta þrent
eða getur hæglega orsakað mis-
munandi skipun þinganna. I
landsþinginu getur verið annar
meirihluti en í fólksþinginu og
öfugt. í þau 16 ár, sem líða frá
landsþingskosningunum 1920
til landsþingskosninganna 1936
höfðu sósíalistar og radikalir
hrehian meirihluta í fólksþing-
ínu í ca. 10 ár, en vinstri menn
og ilialdsmenn höfðu meirihluta
í landsþinginu.
Nú er þess að gæta, að við alla
lagaafgreiðslu stendur hvorugt
þingið liinu framar. Ríkisdag-
urinn getur þvi aðeins tekið á-
kvörðun að hvort þingið um
sig veiti henni samþykki sitt.
Þegar annað þingið hefir af-
greitt eitthvert frumvarp, á að
senda það til liins þingsins. Ef
þvi er breytt á seinna þinginu,
á að senda það aftur til þess
fyrra. Sé frumvarpinu lirevtt
þar aftur, á að senda það til
liins þingsins enn á ný. Náist
enn ekki samkomulag, getur
annaðhvort þingið krafist þess,
að hvort þingið um sig tilnefni
jafn marga af meðlimum sínum
i nefnd, sem segja skal álit sitt
á málinu og leggja fyrir þingin
tillögur á því. Siðan fer fram at-
kvæðagreiðsla i hvoru þinginu
um sig um tillögur nefndarinn-
ar. Ef þingin geta ekki orðið á
eitt sátt um þær, getur rikisdag-
urinn ekki útkljáð málið, hversu
mikilvægt sem það er og hversu
mjög sem á kann að liggja að
leysa úr þvi.
Að þetta sé agnúi á dönsku
stjórnarskránni, eru flestir á
eitt sáttir um, enda eru breyt-
ingartillögurnar bornar fram
undir því yfirskini að vilja ráða
bót á þessu.
R. Rreytingarnar eru í stuttu
máli þessar:
1. I ríkisdeginum skulu eiga
sæti 205 þingmenn, kosnir
þannig:
a. 170 eru kosnir beint af
kjósendunum í kjördæmunum,
sem nánar skulu ákveðin í kosn-
ingarlögunum. ,
b. 34 eru kosnir á þann liátt,
að þingflokkarnir og þeir aðrir
flokkar, sem samkv. kosningar-
lögunum taka þátt í kosningun-
um til ríkisdagsins með rétti til
uppbótarsæta, stilla upp eins-
konar landlistum áður en kosn-
ingiri fer fram, og koma þeir að
mönnum af þessum listum í
lilutfalli við heildaratkvæða-
magn sitt í kjördæmunum. Á
landslistanum mega ekki vcra
menn, sem eru í kjöri í kjör-
dæmunum við kosningarnar.
Þeir hljóta sætin í sömu röð og
þeir eru á listanum.
c. 1 þingmann kjósa hinir
þjoðkjörnu fulllrúar á lögþingi
Færeyinga.
2. Ríkisdagurinn skiftist í
tvær deildir, fólksþing og ríkis-
þing. Sameinaður ríkisdagur er
samkoma þingmanna úr báðum
þessum þingum. í fólksþinginu
skulu eiga sæti 136 þingmenn,
en í rikisþinginu 69 þingmenn.
Skifting ríkisdagsmannanna á
þinginu fer þannig fram:
I ríkisþinginu skulu eiga sæti:
a. Hinir 34 landkjörnu þing-
menn.
b. Þingmaðurinn, sem lög-
þing Færeyinga kýs.
c. Eftir ríkisdagskosning-
arnar kallar forsætisráðherra
eins fljótt og við verður komist
hina 170 kjördæmakosnu þing-
menn á fund, og kjósa þeir hlut-
bundinni kosningu úr sinum
hópi 34 þingmenn til að taka
sæti á ríkisþinginu. Nánari regl-
ur um þessar kosningar eiga að
vera í kosningalögunum. Er
varla að efa, að þær verða svip-
aðar og reglur um sama efni í
íslensku þingskaparlögunum,
eða þannig, að hver þingflokk-
ur sé skyldur að kjósa til ríkis-
þingsins jafn marga fulltrúa og
hann hefir atkvæðamagn til.
Þeir 136 þingmenn, sem nú
eru eftir, eiga allir sæti í fólks-
þinginu.
3. Kosningarréttarskilyrði
skulu vera þau söniu til beggja
þinga ríkisdagsins. Eru þessi
skilyrði efnislega þau sömu og
nú gilda til fólksþingsins. Aldur-
inn er samt lækkaður niður i
23 ár. Stjórnarflokkarnir vildu
lækka hann niður í 21 ár,
en íhaldsmenn og vinstri
menn vildu hafa hann 25 ár
eins og áður, en sama aldur fyr-
ir allan ríkisdaginn, Samkomu-
lag náðist milli stjórnarflokk-
anna um 23 ára aldur.
4. Kjörtímabil allra þing-
rnanna ríkisdagsins skal vera 4
ár.
5. Almenna reglan á að vera
sú, að hvort þing um sig hafi
heimild til að gera tillögur um
og samþykkja lög fyrir sitt
leyti. Til þess að ríkisdagurinn
geti endanlega afgreitt laga-
frumvarp, þarf það þó að hafa
verið til meðferðar í báðum
þingunum. Eiga að fara fram
þrjár umræður uni það í því
þingi, sem það er borið fram í,
en aðeins tvær í því þinginu,
sem síðar fær það til meðferðar.
Þegar lagafrumvarp hefir
verið samþykt i öðru þinginu,
á að leggja það fyrir hitt þingið
svo sem það var samþykt. Ef
þar verða breytingar gerðar
aftur á frumvarpinu, fer það að
nýju til liins þingsins. Ef enn
næst ekki samkomulag milli
þinganna, fer frumvarpið i
sinni uppliaflegu mynd eða með
þeim breytingum, sem viðkom-
andi ráðherra eða flutningsmað-
ur frumvarpsins liafa getað fall-
ist á, fyrir sameinaðan ríkis-
dag til endanlegra úrslita.
Öll Iagafrumvörp hljóta þó
ekki þessa meðferð, lieldur eru
afgreidd á sameinuðum ríkis-
degi. Þau lagafrumvörp, sem
lögð eru fyrir sameinaðan rikis-
dag, skulu hljóta þrjár umræð-
ur, að undanteknum þó þcim
frumvörpum, sem áður hafa
rædd verið í þingunum, þau
hljóta aðeins eina umræðu.
Þessi málefni skulu aðeins
koma fyrir sameinaðan rikis-
dag:
a) Frumvörp til breytinga á
st j órnarskránni.
b) Lagafrumv. viðvikjandi
meðferð konungsvaldsins, þeg-
ar konungur er ólögi'áða, sjúk-
ur eða fjarverandi, svo og á-
kvarðanir samkvæmt gildandi
lögurn um þessi efni:
c. Frumv. til fjárlaga.
d. Frumv. til fjáraukalaga.
d. Frumv. til fjárlaga ti’
bráðabirgða.
f. Frumv. til laga um ríkis-
lán.
g. Frumv. til laga um samþ.
landsreikninga.
h. Þegar alveg sérstaklega
stendur á getur stjórnin lagt
mikilvægar upplýsingar eða
lagafrumv. fjTÍr sameinaðan
ríkisdag til umræðu og af-
greiðslu. Ef stjórnin æskir,
skulu umræður á slíkum fund-
um fara fram fyrir luktum
djrum.
i. Lagafrumv., sem þingin
bafa ekki getað orðið ásátt um.
j. Till. til að láta í ljósi van-
þóknun á ráðstöfunum stjóm-
arinnar eða vantrausti á stjórn-
inni.
k. Till. til rökstuddar dag-
skrár, sem bornar kunna að
vera upp á öðru livoru þinginu
við umræður um lagafrumv.
eða fyrirspurnir eftir nánar ó-
vveðnum reglum.
1. Till. til ákæru á hendur
ráðherrum.
III. Brcj'tingartill. liafa að
geyma nokkur nýjungarákvæði:
Vterkast þeirra er, að minnihluti
jingmanna getur i vissum til-
fellum knúð fram þjóðarat-
kvæðagreiðslu um ákvarðanir
meirililutans. Reglurnar uni
jetla efni eru á þessa leið:
Þegar rikisdagurinn hefir
endanlega samþykt eittlivert
agafrumv. geta tveir fimtu
lilutar af þingmönnum ríkis-
dagsins ki'afist þess á fundi,
sem lialdinn er i sameinuðum
rikisdegi i síðasta lagi 3 virkum
dögum eftir samþ. frumv., að
lagafrumv. sé borið undir þjóð-
aratkvæði. Forsætisráðherra
skal þegar í stað skýrt frá slíkri
samþykt, og þjóðaratkvæða-
greiðslan skal þá fara fram í
J’yrsta lagi 8 og í siðasta lagi 12
virkum dögum eftir það.
Ennfremur skal þjóðarat-
cvæðagreiðsla fara fram, ef í
minsta lagi einn þriðji hluti af
lingmönnum ríkisdagsins
krefst þess á sama hátt og innan
sama frests og áður er nefndur,
og að auk þess 15% ríkisdags-
kjósenda tjáist kröfunni fylgj-
andi á tímabili, sem byrjar i
síðasta lagi 6 virkum dögum
eftir að hún var tilkynt forsæt-
isráðherra og nær í mesta lagi
yfir 6 virlca daga. Þjóðarat-
kvæðagreiðslan á jiá að fara
fram i fyrsta lagi 8 og siðasta
lagi 12 virkum dögum eftir að
sannreynt hefir verið, að nógu
margir kjósendur hafi léð kröf-
unni fylgi sitt.
Við atkvæðagi’eiðshma eru
greidd atkvæði með og móti
lögunum eða lagafrumv. Til
þess að lögin eða lagafrumv.
falli úr gildi, þarf meirihlutinn,
sem þó aldrei má vera undir
36% allra kjósenda, að hafa
tjáð sig því fylgjandi.
Ýms lög er þó óheimilt að
bera undir þjóðaratkvæði. Má
þar til nefna fjárlög, fjárauka-
lög, launalög, lög um beina og
óbeina skatta o. fl.
Ef lög eða lagafrumv. falla úr
gildi við þjóðaratkvæðagreiðslu,
skal forsætisráðherra án á-
stæðulausrar tafar gefa út til-
kynningu um það. Lögin eða
lagafrumv. telst þá úr gildi fall-
ið frá tilkynningardeginum.
I.O.O.F. 5 = 1209158V2 = 9 I.
Veðrið í morgun.
í Reykjavík 7 st., heitast i gær
10, kaldast í nótt 4 st. Úrkoma í
gær og nótt 0,2 mm. Sólskin í gær
6,8 st. Heitast á landinu i morg-
un 8 st., i Kvígindisdal; kaldast 3
st., á Raufarhöfn. — Yfirlit: Grunn
lægð suðvestur í hafi, á hægri
hreyfingu i norðaustur. — Horfur:
Suðvesturland: Hægviðri i dag, en
gengur i suðaustanátt í nótt. Úr-
komulítið.
Skipafregnir.
Gullfoss er á leið til Leith frá
Vestmannaeyjum. Goðafoss kemur
til Hamborgar i dag. Brúarfoss er
væntanlegur til Eyja kl. 10 í kveld.
Dettifoss var á Siglufirði í morg-
un. Lagarfoss er í Kaupmannahöfn.
Selfoss var á Önundarfirði í morg-
un.
Golfkepnin.
1 gær fóru leikar svo i meistara-
flokki kvenna: Stella Andrésson
vann Önnu Kristjánsdóttur, Unnur
Magnúsdóttir vann Jóh. Magnús-
dóttur, Herdís Guðmundsdóttir
vann Guðmundu Kvaran og Jó-
hanna Pétursdóttir vann Ragnh.
Guðmundsdóttur. — 1 dag heldur
áfram meistarakepni karla, en úr-
slitakepnin fer fram á sunnudag. —
Á laugardag fer fram úrslitakepni
í 1. flokki.
L.P.K.R.
heldur fund í kveld kl. 8yí, að
Amtmannsstíg 4. Áríðandi að kon-
ur fjölmenni.
Háskólinn
verður settur á þriðjudag næstk.
kl. 11 árdegis í Neðri deikl Al-
þingis.
Varðeldasýning
skátanna var haldin i gærkveldi,
eins og til stóð. Var mikill mann-
fjöldi saman kominn suður frá. Til
skemtunar voru leikrit, söngur og
ræðuhöld. Skemtu áhorfendur sér
hið besta, enda þótt sumir sæi ekki
sem best, vegna þess, hve mann-
fjöldinn var mikill.
Húsasmiðir.
Byggingarnefnd heíir veitt þess-
um mönnum viðurkenningu til þess
að standa fyrir húsasmiði í Reykja-
vik, sem múrsmiðir: Nr. 84. Har.
Bjarnason, Barónsstíg 59, nr. 85.
Stefán Jakobsson, Karlagötu 9.
Guðrún L. Blöndal
skriftarkennari, sem er orðin 65
ára aÖ aldri, óskar eftir að fá að
halda áfram kenslu til 1. maí n.k.
— Samþykti skólanefnd Miðbæjar-
skólans þetta fyrir sitt leyti.
Spegillinn
kemur út á morgun.
G.
Góltdúkalim
sem allir geta treyst —
selur i 1
„Málapinn*6
Bankastræti 7. Vesturgötu 45.
Sími 1496. Sími 3481.
Gullfoss og Geysir
Næstkomandi sunnudag förum við hina velþektu skemtiferð að
GULLFOSS og GEYSI 1 SÍÐASTA SINN.
Bifpeiðastöd Steindórs.
Slmi 1580.
AÐALFUNDUR
Gudspekifélags Fslands
verður lialdinn í liúsi félagsins sunnudaginn 25. þ. m. og
hefst kl. li/o e. li. — Dagskrá samkvæmt lögum félagsins.
Mánudaginn 26. þ. m. flytur Gretar Fells fyrirlestur, kl.
8V2 síðd. ér hann nefnir:
Eitt ep nauösynlegt.
Fjeldgaard og Flafait
halda síðustu danssýnfirgu sína
hér syðra kl. 9 i kvekl í líSuá.
Ásgeir Þorsteinsson
hefir sótt um leyfi til byggingar—
nefndar, til að stækka lýsisvinshi-
stöð sína við Köllunarkíettsveg,
Samþykti nefndin að veita ieyfiÖ.
Næturlæknir.
Alfred Gíslason, Brávallagöiu^224
sími 3894. — Næturvörður i Lauga-
vegs apóteki og Ingólfs apöteld.
Hlutavelta K. R.
K.R.-ingar eru nú að undirbúa
stóra hlutaveltu, sem fram á a®
fara næstkomandi suntiudag. —
Hlutaveltunefndin er beðíri aSS
mæta í kvöld kl. 8J/2 í K.R.-húsinffi.
Frá Gagnfræðaskólanum í Rvík.
Vegna skorts á húsrúmí, getur
skólinn ekki tekið við fleiri nem-
endum að þessu sinni, enda þótt
einhverjir kunni að ganga frá af
þeim, sem þegar hafa sótt um skóla-
vist. í fyrsta bekk eru komnar un3
150 umsóknir, en rúm er fyrir ttrra
120. 1 annan bekk hafa sótt yfár
80, en tæplega hægt að koma. fyriar
meira en 60 nemendum. Þríðjá
bekkur verður einnig fullskípaðtir*
— 1 fyrra varð líka að visa aH-
mörgum frá vegna þrengsla.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 19.30 Hljómplötur: Létt
19.50 Fréttir. 20.15 Frá Ferðafé-
lagi íslands. 20.25 Frá útlöndum.
20.40 Einleikur á píanó (Emil
Thoroddsen). 21.00 Útvarpshljóm-
sveitin leikur. 21.30 Hljómplöturr
Andleg tónlist.
Fjeldgaarð
og
FJatan
í kvöldí
kl. 9. í Iðnó>
Síðasta sinn.
Ósóttir miðar verða seldur
kl. 7—9 i Iðnó í kvölcL
AmHörar
FRAMKÖLLUN - KOPIERING
— STÆKKUN —
Fljótt og vel af hendi IeysL
Notum aðeins AGFA-papphr.
Afgreiðsla í Laugavegs apóteki.
LjósmyDdaverkstæöiil
Laagaveg 16*
FÆÐI yfir veturinn, bæðs
fyrir stúlkur og karlmenn, að~
allega skólafólk. Matsalan,
Laugavegi 17. (413
»■———————o—M—ITOMJI1WU—ao,
Matsalan , Ingólfsstræti 4
Þjónusta á sama stað. SaumaS-
ur alsk. kven- og barnafatnaður
ITIUOrNNINCAU
HESTAR teknir i hagagöngiö
á Keldum. Uppl. i síma 4781-
______________________(666
FILADELFIA, Hverfisgöfia
44. Samkoma verður Imldira
fimtudaginn kl. 8,30 e. Ii. Sang-
ur og hljóðfærasláltur. Allir
velkomnir. (667