Vísir - 03.11.1938, Qupperneq 3

VISIR
Þorsteinn Gíslason fæddist 26.
janúar 1867 að Stærra-Árskógi
við Eyjafjörð, og dvaldist þar
til 5 ára aldurs, en fluttist þá
austur í Múlaþing. Voru for-
eldrar lians Gísli bóndi Jónas-
son og kona hans Ingunn Slef-
ánsdóttir. Gísli var kynjaður úr
Þingeyjarþingi, Reykdælingur,
en ekki kann eg ættir hans að
rekja. Ingunn var Austfirðing-
ur, af gáfu fólki lcomin ogskáld-
um í ættir fram. Verður ætt
hennar rakin til síra Stefáns
Ólafssonar í Vallanesi, en liann
verður ávalt með höfuðskáldum
talinn.
Þorsteinn dvaldist nú í ýms-
um stöðum þar eystra (lengst í
Kirkjubæ í Iiróarslungu), uns
hann varð fulltiða maður. Iiann
fór seint í skóla eða ekki fyrr
en hann var kominn um tvi-
tugt. Mun féleysi hafa valdið,
að svo síðla var til náms tekið.
Hann lauk stúdentsprófi vor-
ið 1892, hálf-þrítugur að aldri.
Sigldi þá til háskólans í Kaup-
mannahöfn. Lagði einkumstund
á norræna málfræði og bók-
mentasögu, en lauk ekki námi
og hvarf heim liingað 1896. —
Hann lét allmjög til sin taka í
félagslífi íslenskra stúdenta, þau
árin sem hann dvaldist í Höfn,
og virðist hafa verið mjög á-
hugasamur — einkum um þau
málin, sem vissu að mentun
þjóðarinnar og andlegri menn-
ingu. Meðal þess, sem hann rit-
aði um á þessu tímabili, má
nefna háskólamálið og kröfur
þær, sem fram liöfðu komið,
um fullkomna kenslu í íslensk-
um fræðurn hér heima.
Þegar hingað kom var ekki
um margar leiðir að velja próf-
lausunt manni og félausum.
Helst mundu það liafa verið
einhverjar kenslu-snapir, leiðin-
legar og illa launaðar. En Þor-
steini mun ekki hafa virst hjart
fram undari a þeíiri öfæfurit. —
Hann tók þann kostinn, að snúa
sér að hlaðamensku og var þó
ekki mikils að vænta í aðra
hönd. En þar gat þó verið von
um ölnboga-rúm og andlegt
frelsi.
Hann hafði ritað allmikið í
„Sunnanfara“ á Ilafnar-árum
sínum, en stofnandi hans var
dr. Jón Þorkélssön, siðar þjóð-
skjalavörður, fróðtir iriððiif ög
hagur og skeiritÍÍ&ga ritfær. En
ýirisit góðir menn skrifuðu í
„Sunnanfara“, auk dr. Jóns, og
var blaðið bæði fróðlegt og
skemtilegt. Þegar Þorsteinn hélt
heim til íslands 1896 várð áð
ráði að hann keypti HÍáðið og
gæfi það út i Rftýkjavík.
Með heimflutningi „Sunn-
anfara“ og útgáfu hér á landi
hefst hinn eiginlegi blaða-
mensku-ferill Þorsteins Gísla-
sonar. Hann var rilstjóri blaða
og tímarita æ síðan — óslitið í
rúm 40 ár.
Hann stofnaði Hlaðið „ís-
land“ 1897 og reið geyst úr
lilaði. „Island“ var „skihiaðar-
blað“ og mætti þegar í stað
mikilli andstöðu. Hann barðist
vasklega fyrir áhugamálum sín-
um, en átti mjög í vök að verj-
ast og varð að láta undan síga.
Féll þá útgáfa blaðsins niður.
Skömmu síðar varð liann rit-
sljóri „Bjarka“ á Seyðisfirði
(til 1904). En árið 1906 var
„Lögrétta“ stofnuð af nokkur-
um mönnum, er einna fremstir
stóðu í flokki Ilannesar Haf-
steins og sluddu hann í ráð-
lierx-asessi. Varð Þoi'steinn rit-
stjóri liins nýja blaðs þá þegar
og lenti brátt í hörðum stjórn-
máladeilum. Voru gáfaðir menn
til móts, vígreifir og vopnfimir,
og logaði alt í ófriði um margra
ára skeið. Verða þær deilur
ekki raktar hér.
Þorsteinn keypli .,Lögi’éttu“
árið 1918. Var þá stjórnmála-
viðliorfið orðið annað að sumu
leyti, en verið liafði, og liægði
þá blaðið mjög á sér um allar
deilur.
Ái’ið 1904 hóf Þorsteinn út-
gáfu Óðins, tímarits með mynd-
um. Iilaut ritið vinsældir og
ætli útgáfa þess eldri að falla
niður. Þess má enn geta, að Þ.
G. var ritstjóri „Morgunblaðs-
ins“ um sinn (eftir 1920), en
ekki blessaðist samvinnan við
þávei’andi forráðamenn blaðs-
ins, enda ekki við því að búast.
Hefir Þorsteinn sagt frá þeim
viðskiftum all-kátlega.
Það er auðséð á öllu því, sem
Þorsleinn Gíslason hefir ritað í
lausu máli, að horium hefir vex’-
ið létt um að skrifa. Stíll lians
er eklri svipmikill að jafnaði,
oftast sjálfum sér líkur, sléttur
og áferðargóður. Hann gat
brugðið fyrír sig ósvikinni
fyndni og verið mein-hæðinn, er
því var að skifta. Sumar stjórn-
mála-greinar hans — oítast
Iiinar lökustu — bera því nolck-
urt vitni, að þær muni skrifaðar
í ofmiklum hita. Hætti honuin
þá við þvi — eins og raunar
mörgum öðrum er svo ber
undir — að ganga feti framar
en hann mundl kosið hafa. En
hariri var manna sáttfúsastur
og mun ekki hafa viljað meiðá
neinn i orði. — Fanst það oft Ú.
er hann var köritiriri Út Út' þras-
inu og déihuVúril, að hann ftrfði
ekki Við riienn fornar væringar
ög taldi sér ljxift og jafnvel
skylt að víkja hlýjum orðum að
gömlum andstæðingum. Þykist
eg mega fullyrða, að honum
hafi verið lieldur ógeðfeldar
harðai’, ig illkynjaðar deilur, þó
að ekki ýrði með öllu hjá þeinx
komist.
Eg kyntist honum ekki per-
sónulega fyrr en á síðari árum
hans, er hann hafði steypt af
sér brynjunni og lagt niður
stjórnmála-vopnin. Og mér
virtist liann óvenjulega góðvilj-
aður maður, sanngjarn og mild-
ur í dómum.
—o—
Þorsteinn Gíslason var skáld
gott, sem kunnugt er, og hefir
nxai’gt kveðið. Hann var milcill
formsnillingur og þurfti ekki að
„moka gi’jóti í rímið“.Eru tileft-
ir hann mörg fögur lcvæði, sum
unaðs-fögur — ekki síst nokkur
smá-ljóð, sem láta lílið yfir sér,
en eru í raun réttri skínandi
gimsteinar. Eg nefni sem dæmi
smá-kvæðið „Fyrstu vordægur“.
Höf. er ekki að flytja neinn nýj-
an boðskap eða lýsa einhverju,
sem sjaldan skeður. Hann er
bara að segja frá því, að nú
sé blessað vorið að koma. En
hann gerir það svo yndislega og
skáldlega, að það verður ó-
gleymanlegt. Kvæðið er ekki
nema 5 erindi og get eg ekki
slilt mig um að birta þau öll:
Ljósið loftin fyllir
og loftin vei’ða blá.
Vorið tánum tyllir
tindana á.
Dagarnir lengjast
og dimman flýr í sjó;
bráðum syngur lóa
í brekku og mó.
Og lambagrasið Ijósa
litkar mel og barð.
Og sóleyjar spi’etta
sunnan við garð.
Þá flettir sól af fjöllunum
fannanna strút;
í kaupstað vei'ður farið
og kýrnar leystar út.
Bráðunx glóey gyllir
geimana blá.
Vorið tánurn tyllir
tindana á.
Þ. G. liefir orkt mikinn fjölda
allskonar tækifæriskvæða og
verið pi’ýðilega liagur á þá grein
kveðskaparins. Þykir mér ekki
ósennilegt, að hann liefði orðið
all-frægt konunga-skáld, ef uppi
hefði verið á þeim öldum, er
koungum voru fluttar drápur
eða flokkar við hvert tækifæri.
Kvæði hans við komu Friðriks
konungs áttunda hingað lil
Jands (1907), þykja bera því ó-
i'ækt vitni, að kuniiað hefði
hahn mæta vel með hörpuna að
fara „fyrir stóli stillis“.
Fjói’ði flokkur þess milda
lcvæða-bálks liefst á þessu
snjalla, mátluga og kliðríka er-
indi:
í)ana gramur! Heyr nú liljóma
hált það mál, er fyrr um slála-
rimmur gall í gylfa höllum,
geir og rönd á Norðurlöndum.
Þá um harðar sennur sverða
sungin mörg á þessa tungu
drápan hefir á lofti lofi
Iengi lialdið form-a þengla.
Því verður nú ekki við kom-
ið, að hirta fleiri sýnishorn af
kveðskap hins látna skálds. —
Ljóðasöfn Þ. G. eru þessi:
Kvæði (1893), Nokkur ljóðmæli
(1904), Ljóðmæli (1920), Dæg-
urflugur (1925) og önnur ljóð-
máéli (1933) i =— Þ, fj. Var ágæt-
rii1 þýðiúldi, jafnt á bundið mál
?>e'm laust, og hefir snúið á vora
tungu ljóðum eftir mörg höfuð-
skáld, svo sem Goethe, Ihsen,
Björnson, Fi'öding o. m. fl. Þá
liefir liann og snúið á islensku
skáldsögum eftir rnarga fræga
höfunda.
önnur rit lians hin helstu eru
þessi: Riss (1904), Heimsstyrj-
öldin (kom út 1922—24), Þætt-
ir úr stjórnmálasögu íslands
1874—1918 (1936), Jónas Hall-
grímsson (1902?) o. fl. —- Hann
sá um heildar-útgáfu Matthías-
ar-ljóða (1936) og siðustu út-
gáfu Friðþjófssögu, og bjó und-
ir prentun Úrvalsljóð þeirra
Ben. Gröndals og H. Hafsteins.
Iiann fékst og við bóka-iilgáfu
um sinn og gaf út nokkurar
góðar bækur.
Þorsteinn Gislason var. alþýð-
legur maður í framkomu, við-
ræðugóður og skemtilegur,
tryggur í lund og rauf ekki
forna vináttu, þó að á milli bæri
i stjórnmálum eða öðru. Höfðu
vinir lians og kunningjar mikl-
ar mætur á honum.
—o—-
Hann var kvæntur Þórunni
Pálsdóttur, trésmiðs Halldórs-
Skipnn bankastjóra Útvegsbankans
skapar ðryggisleysi nm
bankastarfsemina.
Hvað er jiað, sem vakir fyrir rikis-
stjðrninni?
Á fundi bankaráðs Útvegsbanka íslands sem haldinn var í
gær, var samþykt að skipa þá Ásgeir Ásgeirsson fræðslumála-
stjóra og Yaltý Blöndal lögfræðing Landsbankans, sem banka-
stjóra Útvegsbankans frá 1. nóvember að telja. Það verður ekki
séð hver nauður hefir rekið ríkisstjónx og bankaráð til þessarar
ráðstöfunar, en það eitt er víst, að þar hefir ekki sérstaklega
verið hugað að hag bankans sem stofnunar eða öryggi hans. —
Þegar Útvegshanki íslands hf.
var stofnaður á rústum Islands-
banka var litið svo á, að nauð-
syn bæri til að fullur friður rikti
í kring um starfsemi hans, en
til þess að fox’ða bankanum frá
því, að dragast inn í pólitískar
deilur, eða að stjórn hans hefði
á sér ákveðinn floklcslit, var
horfið að því ráði, að skipa
bankastjóra frá öllum aðal-
stjórnmálaflokkum landsins, og
átti þannig að vei’ða séð fyrir
að hankinn yrði ekki fyrir ó-
þarfa áleitni vegna flokkaað-
stöðunnar í landinu.
Frá uppliafi liefir fullur frið-
ur ríkt í kringum stai’fsemi Út-
vegsbanlcans, eins og vera bar,
ef stjórn hans var viðunandi.
Helgi Briem fulltrúi Framsókn-
arflokksins lét af stöi’fum sín-
um við bankann, en i lxans
stað var ráðinn Helgi Guð-
mundsson núverandi aðal-
bankastjóri, en frá því er þeir
íéllu fi’á, Jón Ólafsson og Jón
Baldvinsson, liefir hann einn
gegnt bankastjórastörfum.
Helgi Guðmundsson hefir sýnt
mikinn dugnað í starfi sínu og
á drýgstan þáttinn í því, að
banldnn nýtur nú fyllsta trausts
allra viðskiftavina hans og hefir
ekkert verið fundið að stjóx-n
lians á bankanum svo vitað sé.
Hefði þvi verið full ástæða til að
starf hans hefði verið metið að
nokkru, en ekki er vitað að
hann liafi sérstaklega æskt eftir
hinum nýju bankastjórum sér
til aðstoðai’, en líkur eru til að
þeir séu i rauninni algerlega ó-
þarfir til aðstoðar við daglegan
rekstur.
Með tilliti til trausts bankans
út á við e? óhætt að fullyrða,
aðviðskiftamenn bankans hefðxj
uxxað því vel, að Helgi Guð-
íxxuxxdssoix hefði einn veitt lxori-
uxxx forstöðu, og hefði það verið j
bankaxxum beiixxx hagur, að spar- i
að væri óþarfa hláriixaiiáld,
Við skipuri hinriá riýju bánka- i
stjóra liefir verið horfið að j
ixokkru leyti frá þvi ráði, að j
skipa bankastjórana nxeð tilliti j
til flokka i landinu, að öði'U j
leyti en því, að tekið er fullt til- j
lit lil Alþýðuflokksbrotsins nxeð
skipun Ásgeii’s Ásgeirssonar. í
stað Jóns lieitins Ólafssonar lief- ^
ir Framsóknarflokkurinn skip-
að Valtý Blöndal og svift þannig
Sjálfstæðisflokkinn þvi sæti sem
honum bar samkvæmt fyrri á-
kvörðunum. Er þvi auðsætt, að
Sjálfstæðisflokkurinn getur
enga ábyrgð borið á rekstri
bankans og engin áhrif haft á
stjórn lians. Af þeim sökunx
verður afstaða bankans veik og
öi-yggisleysi skapast um starf-
semi hans, og getur það haft
liinar alvarlegustu afleiðingar
fyrir bankastai’fsenxina.
Eins og málum er nú komið,
verður ekki annað séð, en að
skipun liinna nýju bankastjóra
sé ger í því einu augnamiði, að
draga xri’ eðlilegu áhrifavaldi
Sjálfstæðisflokksins á stjórn
bankans, og livað sem segja má
unx liina nýju bankastjóra, geta
þeir aldi'ei bætt bankanum hið
beina og óbehxa tjón, sem af þvi
leiðir.
Af fi’amansögðu er ekki unt
að sjá livað vakað liefir fyrir
ríldsstjórninni er hxrii þvingar
þessa tvo nýju bankastjóra inn
í stofnunina. Vii’ðist óhætt að
fullyrða, að það sé ekki gert sér-
staklega með hagsmuni bank-
ans fyrir augum, en hvað er það
þá, sem vakir fyrir x’íkisstjórn-
inni? Að svo konxnu máli skal
engum getum að því leitt, en
vel niá vera að það upplýsist að
fullu áður en varir.
sonar, 'góðri konu. Lifir hún
nxann sinn ásanxt sex börnum
þeirra: Vilhjálmi skólastjóra,
Inga, Nönnu, Baldri, Frey og
Gylfa.
Páll Steingrímsson.
DTVARPIÐ.
Á laugardaginn var ko.ni fyr-
ir bæði lilægilegt og skönxm-
ustulegt atvik í Útvarpinu. Það
átti að útvai’pa leikritinu „Must-
ex-i minninganna“ eftir Sigurð
Ibsen, og var, eins og venja er
til, liafður að því formáli um
höf., og flutti þulurinn hann.
Var þar greint frá ritunx Ibséns,
og er eitt þeii’ra „Menneskelig
Quintessens“. Þegar þulurinn
ætlaði að lesa heiti þess, tókst
lxonum ekki að |fsa nema fyrra j
orðið, og varð síðan svo löng
þögn, að sumir hlustendur voru I
farnir að halda, að tækin hefðu i
bilað á Útvarpsstöðinni, en þá j
segir liann upp úr eins nxanns j
liljóði: „Eg bið afsökunar, en I
| jxetta get eg ekki lesið“. Eg læt j
! nxér naumast detta í hug, að i
| þulurinn lxafi ekki getað kveðið
að siðara orðinu og ligg lxonum
jxvi ekki sérstaklega luxLsi fyr-
ir jxetta, en saklauS er hann
eldci. Honunx verður ekki séi’-
staldega legið á liálsi fyrir það,
að hann hafi í fátinu ekki haft
lag á að breiða yfir jxetta, nxeð
þvi t. d. að loka viðtækinu og
hlaupa eins og byssubrendur í
eina af alfræðioi’ðabókum Út-
varpsins og sjá hvað þetta ætti
að vera, en biðja siðan lilust-
endur afsökunar á jxessari litlu
töf, sem oi’ðið liefði af óviðráð-
anlegum orsökum. Sökina á
fyrst og fx’enxst sá, sem bjó efn-
ið í hendur þulnum. Auðvitað
eiga slik plögg að vera vélrituð,
en sé nú svo elcki, eiga jxau að
minsta kosti að vera vel rituð,
svo vel að hverjum læsum
manni sé vandræðalaust að
konxast fram úr þeim. Hitt að
sulla jxessu tijxp einhvenxveginpt
og lienda því i þulinn er alveg
óliæfilegt skéytingax’leysi, semi
ekki á að líðast. Þuluxnnn á,
engu síður en aðrir, seni í Út-
vai’pið tala, að vera búinn að
lesa vandlega jxaö, senx honum
er ætlað að flyf ja áður en Ixann
gengur til vinnu sinnar, svo að
ekki fipist honum af því, að
efnið, senx haxm á að fíytja, sé
honum ókunnugt. Hefði hann
gert það að jxessu sinni, jxá Ixefði
hann séð livei’nig í pottinn vaar
bxiið og getað lagað það, svo að
jxetla sneypulega atvik hefðí
ekki komið, og sé honum una
að kenna, er jxað ójxolandi slóða-
skapur hans. Nú getur auðvitað
verið, að hann hafi ekki fengið
handritið fyrri en á síðusto
stundu, svo að hann hafi ekki
getað komið þvi við að lesa það,
og þá verður lxarðlega að álelja
þá eða þann, sem hefir átt aS
búa þetta í liendur lxonum, fyrir
að hafa gert jxað svona á ellefta
stundu, þvi slíkt á að vera til i
tæka tíð. En lxafi þulurinn feng-
ið handritið of seint, á hams
ekki að láta það geta komiS
fyrir nema einu sinni, þvi liann
á að gera slikt uppistand, að
jxeir sem búa i hendur Iionunx
láti sig ekki henda þetta aftur.
I þessu sambandi verður að geta
jxess, að þulurinn ber útlend orð
og lieiti hrjdlilega illa fram.
Forsætisráðherra Frakka Ixeítir
ekki Daladíe, framborið upp á
íslensku, heldur Daladíi., sömu-
leiðis framborið upp á íslenskií,
og franska blaðið lieitir ekki
Ymaníte, með islenskum fram-
burði, heldur Ymaníti. Það
heyrir beinlínis til alnxennrl
menlxux að gera jxetta rétt. Mér
er spurn, væri ekki liægt að 'fá
Þorstein Stephensen til að fara
alveg nxeð jxularstax’fið, þangað
til stúlkan kemur heinx, þvf
þetta ástand er orðið blóðleiðin-
legt.
Síðan á fimtudag er ekkl
hægt að segja, að útvarpað hafi
verið léttu efni. Það lxefir fram
til mánudags, að lionum með-
töldum, verið varpað út fjórum
erindum, og hafa jxrjú þeirra
verið þungavara. Eg er ekki að
setja út á erindin, jxvi þau voru
lxvert um sig — erindi Harðar
Bjarnasonar um skipulag bæja,
erindi Jólianns Sæmundssonar,
sem var lieilbi’igðisþáttur, og er-
indi Guðlxjargar Birkis tma
geynxslu matvæla — fróðíeg,
beinlínis nauðsynleg, skxpuleg
og vel flutt, én skemtiatriði
verður ekkert jxeirra kalbxði,
Þetta er því ekki útásetnlng á
erindin, lieldur á skipulag dag-
skrárinnar^ sem þarf að vera
fjölbi’eyttari. Svona erindum
eins og þessum verður að
drdfri hæfilega innan um önn-
rir og léttari, en jxað er auðvit-
að ekki á valdi ræðumanna að
hafa áhrif á það.
Á laugardag var leikið „Must-
eri minninganna“, og liafði það
jxcssar óheillavænlegu afíeið-
íngar, er á var minsf. Leíkrítið
er gott, en virðist ekki sérstak-
Iega lagað til útvarpsflutnings.
Ganian var þó að og leikendm-
héldu vel á. Þýðing leilu’ilsins
virtist vera að nxinsta Icosti i
sæmilegu meðallagi, en fyrfr
kom þó þessi skringilega setn-
ing: „Eg liengi mig í þvr (þ a.
minningai’nar) eins og. druJcu-
andi maður í strá“. Hvað er nú
jxetta? Fyrir druknandi mann
vii-ðist niér vera alveg ójxai’fi að
hengja sig, — honum ætti að
nægja að bíða eftir að drukn-
unin væri um gai’ð gengin, sem
aldrei gæti staðið lengi á. Era