Vísir - 11.11.1938, Síða 2

2
VTSIR
Föstudaginn 11. nóvember 1938,
ÖAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson.
Skrifstofa: Hverfisgötu 12.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12.
(Gengið inn frá Ingólfsslræli).
Símar:
Afgreiðsla 3400
Ritstjórn 4578
Auglýsingastjóri 2834
Verð 2 krónur á mánuði.
Lausasala 10 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Réttindin.
h LÞÝÐUBLAÐIÐ segir í
" gær, að það sé með öllu til-
hæfulaust, og hin argasta blekk-
ing, að allir „aðrir en Alþýðu-
flokksmenn séu „réttindalausir
í verkalýðsfélögunum“. Það sé
því hin „ósvífnasta blekking“,
sem blöð sjálfstæðismanna hafi
haldið fram, að sjálfstæðis-
menn i Dagsbrún eða öðrum
verkalýðsfélögum, þurfi að
„brjóta af sér ok socialismans.“
Þeir hafi „nákvæmlega sama
rétt og aðrir .til þess að vera
kosnir formenn eða í aðrar
trúnaðarstöður „innan félag-
anna“. Blaðið getur þess hins-
vegar, að það sé að visu rétt, að
það muni aldrei liafa komið
fyrir, að Sjálfstæðismönnum í
verkalýðsfélögunum hafi verið
„trúað fyrir neinu sliku“! En
það sé einungis af því, að þeir
hafi „ekki i einu einasta verka-
lýðsfélagi haft traust til þess að
vera kosnir í trúnaðarstöður“!
Þannig játar blaðið það, að
þessi „réttindi“ sjálfstæðis-
manna „innan“ verkalýðsfélag-
anna, hafi ekki verið annað en
nafnið, enda að eins „á papp-
írnum“, því að þeim hafi svo
sem að sjálfsögðu, verið bolað
frá ölhun trúnaðarstöðum
„innan“ verkalýðsfélaganna. En
engum kemur til hugar, að
sjálfstæðismönnum meðal
verkamanna, væri ekki eins vel
treystandi til, að gegna trúnað-
arstörfum í félögum sínum, og
hverjum öðrum, ef ekki væri
einmitt vegna „oks socialism-
ans“.
En við þetta bætist svo það,
sem Alþýðublaðið játar nú líka
að vísu að skorti á að sjálf-
stæðismenn hafi réttindi til
jafns við Alþýðuflokkmenn
„innan“ verkalýðsfélaganna, en
blaðið segir líka, að séu þau
einu „réttindi“ (ef réttindi
skyldu kalla, að manni skilst, af
því að orðið er haft innan til-
vitnunarmerkja): að þeir liafa
ekki rétt til „að senda fulltrúa á
Alþýðusambandsþing“. En
hvaða máli skiftir það, þó að
þeir séu „að eins“ sviftir rétt-
inum til þess að taka nokkurn
þátt í yfirstjórn verkalýðssam-
takanna, eða þó að þeir fái eng-
in álirif að hafa á Iagasetningu
þeirra eða starfsreglur! — Al-
þýðublaðið segir, að það skifti
engu, af því að þó að þeir hefðu
þennan rétt „á pappírnum“, þá
væri hann þeim „einskis virði“,
sakir „fylgisleysis þeiira meðal
verkalýðsins“! Eða með öðrum
orðum, af því að þeim mundi
einnig verða bolað frá því trún-
aðarstarfi „innan“ verkalýðs-
samtakanna, meðan ekki er
brotið af þeim „ok soeialism-
ans“.
En ef verkalýðssamtökin
væri nú leyst undan „oki soci-
alismans", eða j>að væri „brot-
ið“ af þeim með einhverjum
liætti, og allar kosningar innan
þeirra færu fram samkvæmt
viðurken dum lýðræð isreglum,
væri þá ekki hugsanlegt, að
sjálfstæðismennirnir í félögun-
um aræddu að kjósa flokks-
menn sína í trún&ðarsiföður
bæði „innan“ félaganna sjálfra
og jáfnvel til þess að gegna
fulltrúastörfum iá sambands-
þingi þeirra?
Alþýðuflokkurinn hefir hald-
ið því fram, að lýðræðið í land-
inu yrði ekki fullkomlega trygt,
nema komið yrði á hlutfalls-
kosningum, til Alþingis um
land alt. En er þá ekki alveg
sama máli að gegna um verka-
lýðssamtökin? Og er það ekki
verkalýðssamtökunum fyrir
bestu, alveg eins og þjóðar-
heildinni, að þeim sé stjórnað
samkvæmt grundvallarreglum
lýðræðisins ?
Það leikur nú grunur ó því,
að Alþýðuflokkurinn sé að vísu
eins og nú er komið, ekki eins
eindregið fylgjandi fullkomnu
lýðræði í landinu og áður, og að
honum muni þykja það „liæfi-
legt“ lýðræði, sem landsfólkið á
nú við að búa, af ]>ví að „oki“
framsóknar—socialismans
mundi liætta búin af meira lýð-
ræði. Innan verkalýðssamtak-
anna telur hann það „hæfilegt“
lýðræði, að hann ráði þar einn
öllu, og svo mundi einnig um
„lýðræðið“ í landinu, ef hann
mætti ráða.
Kirkjan og bálfárirnar.
Biskupinn yfir Aberdeen mælti
á þessa leið þegar hornsteinn
var lagður að bálstofu borgai'-
innar á s. 1. ári:
„Eg hefi ætíð verð hlyntur
bálfarahreyfingunni og mér er
það ánægja, að helstu nútíma
guðfræðingar og kirkjuhöfð-
ingjar í Bretlandi líta sömu
augum á. Hinir mörgu prestar,
sem hér eru viðstaddir, geta
borið vitni um, að andstaða
gegn bálförum styðst ekki við
kristna lcenningu. Það er ekki
nema blind og barnaleg lijátrú
að fordæma bálfarir, og halda
því fram, að þær komi í bág við
kristna trú. Bálfarir eru einmitt
heppilegar nú iá dögum þar sem
mikill mannfjöldi hópast sam-
an í borgum. Vitanlega eru það
gömul og fráleit hindurvitni, að
líkamspartar sem grafnir eru i
jörðu, verði settir saman á ný.
Páli postula hefir vist aldrei
komið til hugar, að kenning
hans yrði túlkuð á svo fráleitan
veg. Líkami vor er ekki annað
en einskonar flík utan um sál-
ina. Og þessi fatnaður er oft
slitinn og illa farinn. Hinn and-
legi líkami vor er alt annars
eðlis, og á alt öðru „plani“, en
þar sem hvíla jarðneskar leifar
mannanna. Eg liefi mælt svo
fyrir, að likami minn skuli bál-
settur, þegar þar að kemur.“
(Tilk. frá Bálfarafélagi ís-
lands. — FB.).
Fearl S. Bnck fékk bók-
mentaYerðlann Nobels
London, 10. nóv. FÚ.
Úthlutun bókmentaverðlauna
Nobels fór fram í dag og hlaut
þau ameríski skáldsagnahöf-
undurinn Pearl Buck, sem
kunnust er fyrir skáldsögu sína
„Gott land“.
Bresk blöð fordæma GyOingaofsókn-
irnar í Þýskalandi.
Eresk-þýskar samkomu-
lagsumleitanii* kunna ad
fara lit um þúfui* vegna
ofsóknanna
EINKASKEYTI TIL VfSIS.
London í morgun.
Byðingaofsóknirnar, sem hófust í Þýskalandi og
Austurmörk, er fregnin barst um andlát von
Rath, sendisveitarritara í París, héldu áfram
í gær. Þær hófust 1 Miinchen, þar sem nazistar mintust
bjórstofuuppreistarinnar (8. nóv. 1923), en breiddust
brátt út til annara borga landsins. Gyðingaofsóknirnar
eru fordæmdar í breskum blöðum í morgun og líta þau
svo á, að áhrifin kunni að verða þau, að erfiðara verði
að ná bresk-þýsku samkomulagi um vandamál álf-
unnar.
Lundúnablöðin í morgun fordæma einróma
Gyðingaofsóknirnar. Daily Telegraph segir,
að það hafi verið látið viðgangast, að ráðist
hef ði verið á Gyðinga af villimannlegum ofsa,
sem veki hrylling um allan hinn mentaða
heim.
News Chronicle er þeirrar skoðunar, að of-
sóknirnar muni hafa þau áhrif, að erfiðara
verði um allar samkomulagsumleitanir Breta
og Þjóðverja og kunni svo að fara, að sam-
_ komulagsumleitunum verði frestað af þess-
um sökum.
Blaðið segir, að hið „sadistiska“ æði, sem
brotist hafi út í Þýskalandi, muni vekja hryll-
ing og gremju hvers einasta Breta.
Leiötogar nazista munu hafa séð fram á það
þegar í gær, að það gæti haft hinar alvarlegustu
afleiðingar, ef taumlaisar ofsóknir í garð
Gyðinga héldi áfram, og þess vegna tilkynti
Göbbels útbreiðslumálaráðherra fyrir hönd
stjórnarinnar, að einstaklingum væri bannað
að halda áfram árásum sínum á verslanir og’
hús Gyðinga, því að fólkið hefði farið nógu
langt í því, að láta reiði sína í ljós. Jafnframt
tilkynti Göbbels, að ríkisstjórnin mundi setja
ný Iög varðandi Gyðinga og var því með þessu boðað, að það,
sem gert yrði frekara gagnvart Gyðingum, vegna morðsins á
von Rath, yrði gert af stjórninni. Þrátt fyrir þetta var árásun-
um haldið áfram löngu eftir að þessari tilkynningu var útvarp-
að. Að því er United Press hefir fregnað verða sett allmörg ný
lög varðandi Gyðinga.
GÖBBELS.
M. a. verða sett lög, sem
banna Gyðingum að búa ann-
arsstaðar en á tilteknum svæð-
um. Verða sérstök hverfi í
borgunum ætluð Gyðingum og
mega þeir hvergi annarsstaðar
búa eða reka viðskifti. Höfð
verða skifti áeignum Gyðingaog
þeirra, sem „aríar“ teljast. Allar
eignir Gyðinga í hinum „arisku“
hverfum horganna verða tekn-
ar af Gyðingum, en þeir fiá aðr-
ar eignir í staðinn í þeim liverf-
um, þar sem þeim verður heim-
ilað að búa. Nánari tilkynning-
ar um þessi efni og önnur eru
væntanlegar um næstu helgi.
Að því er United Press hefir
fregnað mun það vaka fyrir
stórninni, að ganga í eitt skifti
fyrir öll frá þessum máíum á
þann hátt, að ekki þurfi neitt
að deila um það framar hvað
gera eigi við Gyðinga — með því
að aðskilja þá frá öðrum íbúum
landsins fáist varanleg lausn á
þessum málum.
United Press.
Yfir 20 Gyðingar hafa fram-
ið sjálfsmorð í Vínarborg.
Handtökum Gyðinga er haldið
áfram þar í borg og er giskað á
að búið sé að fangelsa þar um
10.000 Gyðinga.
Fréttastofa þýsku stjói’nar-
innar og þýsk blöð gefa í skyn,
að í sumum tilfellum hafi Gyð-
ingar sjálfir kveikt í húsum
sínum, í því augnamiði að fá
vátryggingarfé útborgað.
Erlendum fréttariturum ber
saman um, að eigi verði annað
séð en að um skipulega árásar-
sarfsemi gegn Gyðingum sé að
ræða. í einni fregninni er það
haft eftir mönnum, sem tóku
þátt í árásunum að þeir viður-
kendi að þeir væri nasistar, en
auðvitað væru þeir ekki ein-
kennisklæddir, og þeir hefðu
ekki ráðist að Gyðingum að
boði æðstu yfirmanna sinna. —
(FÚ.).
í gi’ein sem „Angriff“ birti í
gærkvöldi segir á þessa leið:
Hver einasti Gyðingur verður
látinn sæta ábyrgð fyrir morðið
á von Rath og fyrir hvaða
móðgun eða tjón sem þýskum
manni verður auðýnt hvar sem
er í heiminum. Fyrir alt slíkt
mun hver einasti einstaklingur
Gyðingakynflokksins verða að
borg mikunnarlaust. Seinustu
fregnir í morgun herma að
Hitler sé á ráðstefnu við þá
Göring, Göbels, Hess og von
Ribbentrop til þess að íhuga
frekari ráðstafanir gegn Gyð-
ingum. (FÚ.).
Framh. erlendra frétta á bls. 7.
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR.
J4/. A. So/íli/l:
,/ návígi‘
Ágætur leikur frú Soffíu Gudlaugsdóttur og
Indriða Waage.
Návígi eftir W. A. Somin,
leikrit í þrem þáttum. Leik-
stjóri Indriði Waage.
Það er best að byrja á leik-
skránni. Það er auma plaggið,
Ilún segir manni heiti leikrits
og liöf., leikstjóra, leikenda,
hvar leikurinn gerist, hvenær sé
lengst hlé milli þátta, hver leik-
tjöldin málaði, hver sé ljósa-
meistari, og liún liefir hlaðsiðu
um leikrit Jólianns Frímanns,
„Fróðá“, sem leilcfélagið ætlar
nú að fara að leika og aðrar fyr-
irætlanir félagsins, byrjandi í
Danmörku, skvettandi sér um
Rúmeníu austur í Kína og það-
an til Parísar. Auk þess er
manni vísað á að drekka „o-
rangcade“, appelsínulímonaði
úr Sanitas og Agli, á „Dætur
Reykjavíkur“og á að ljósmynda
sig hjá Lofti o. fl. slíkt. Þetta
er alt. En það er alveg brent
fyrir að skráin svari þeirri
spurningu, sem manni er efst í
huga, hver höf. sé. Nafnið er
hægt að lesa í leilcskránni, en
hvað er um hann að segja. Það
sést þar hvergi. Er það af því,
að farið liafi fyrir útgefanda
skrárinnar eins og mér, að gcta
engar upplýsingar um hann
fengið. Eg hefi slegið lionum
upp í allskonar fræðiorðabók-
um, en eklci fundið hann. Eg
hefi spurt mann eftir mann,
sem líklegur var til að vita eitt-
hvað um liann, en eng'inn vissi
neitt. Það eitt veit eg, að mað-
urinn er gyðingur, því leikritið
ber það með sér. Eg segi þetta
ekki af þvi, að eg sé gyðinga-
liatari, eða hafi andstygð á þeim
öðrum mönnum frekar, þeir
liafa sína kosti og ólcosti eins og
annað fólk, en gallahlið þeirra
er óneilanlega ekki geðug, og
hún kemur nokkuð vel fram í
þessu leikriti. Loks seint í gær-
kveldi hitti eg mann í leikhús-
inu, sem gat sagt mér að höf.
væri pólskur gyðingur, meira
vissi hann ekki. Það er í fám
orðum sagt nauðsynlegt, að
leikskráin sé betur úr garði
gerð, en hún hefir verið undan-
farið.
Leikritið sjálft er liarla lítið
hugðnæmt; á köflum er það
heinlínis andstyggilegt, jafnvel
sadistiskt. Það er lýsing á sálar-
lífi tveggja manna, sem ekkcrt
gera nema kvelja sjálfa sig og
Iivor annan. Leikritið flytur á-
horfendum engan boðskap, og
það hefir vel að gáð enga at-
vilcakeðju að geyma. Það er sí-
felt sjúklegt samtal um einn ó-
geðslegan atburð, samtal sem
; að visu endar hádramatiskt i
þriðja þætti, en þátturinn renn-
ur síðan út með ákaflega flat-
járnaðri brellu, sem þurkar út
þau álirif. Það má segja, að í
leikritinu sé Iengst af verið að
prjóna sömu1 umferðina á sama
sokknum. Þó að svo sé, er mjög
fjarri því að leikritið sé leiðin-
legt, það er hygt upp af hinni
mestu leikni og orðaskiftin eru
smellin. Manni dylst þó ekki að
höf. hefir ætlað að búa til eitt-
livað, sem „krassaði“- og hefir
þar til hvorki sparað púður né
skot, og það skal ekki bregðast,
að leikritið hafi fyrir honum
fyrst og fremst veri fjárafla-
plan.
Persónur leiksins eru ekki
nema tvær, og það eru því ekki
litlar kröfur, sem gerðar eru til
leikenda. Það eru hjón. Maður-
inn er blóðrauður byltingamað-
ur, socialisli af nokkuð fornfá-
legri gerð, svipaður þeim í
bernsku hreyfingarinnar. Hann
heldur blóðrauðar æsingaræður
á fundum, er i sjálfu sér liug-
sjónamaður, en inn við beinið
oddborgari og gauð, þvi þrátt
fyrir æsingaskvaldrið, má hann
ekki mannsblóð sjá. Það er í
sjálfu sér ekki nema gott, en
fer skrítilega á byltingamanni.
Hugsjónamenskán er þó ekki
meira en það, að hann er altaf
með annað augað, og stundum
bæði, á því að hafa fjárhagslcg-
an framgang í flokknum, og
hlakkar þá mest til þess, sem
hann þerst ákafast á móti — til
peninganna. Svona menn eru
auðvitað til meðal socialisla eins
og’ i öllum flokkum, en þetta er
fjarri því að vera meðaltals-
mynd af þeim. í tilbót er hann
innilega móðursjúkur. Kona
hans er eins og fólk gerist og
gengur, en lendir i þvi slysi
skömniu fyrir giftinguna að
lenda í samförum við einn ráð-
herra — að manni skilst flokks-
ins, þó það standi ekki vel af
sér — sem ekki er alveg heill
í hans garð, og eftir það kúgar
liann konuna með hótunum til
þess að vera njósnari sinn um
far flokksbræðra sinna, og sigar
þrásinnis á þá lögreglu, en þeir
skilja ekki hvaðan honum kem-
ur vitneskjan um athafnir
þeirra. Þetta er óneitanlega tog-
að út á eyrunum. Svo fer að
lokum, að lconan, sem elskar
mann sinn, þreytist á þessu —
reyndar fyrst eftir mörg ár —
og ræður liún ráðherranum
bana. Yið það hrekkur hún upp
af hjörunum, sem vonlegt er.
Og í þessu meðfædda ástandi
hans og aflaða ástandi liennar
hefst fyrst þátturinn. Um kvöld-
ið er fyrsti þáttur hefst, hefir
Bergmann verið á æsingafundi
og farið þar mörgum ógætileg-
um orðum um ráðherrann, sem
liann, án þess að vita það, á
framgang sinn í flokknum að
þakka, en hann hefir af ósjálf-
ráðu hugboði hatað hann; eftir
því virðist ástandið í flokknum
liafa verið allflókið. Þegar hann
kemur heim er konan nýkomin
frá verknaðinum, og liann frétt-
ir morðið um útvarpið. Vill þá
svo til, að hann á heimleiðinni
hefir gengið um þær slóðir, sem
morðið var framið, og það gríp-
ur hann annarsvegar slcelfing
um að hann verði sakaður um
morðið og tekinn af lífi, og
hinsvegar sjúkleg angist yfir
því, að hann sé hálfsamsekur
morðingjanum vegna haturs
síns á ráðherranum. Konan er
sífelt að stappa í hann stálinu,
og er með ýmsar fyrirætlanir
um að koma verkinu á aðra. í
þriðja þætti er lögreglan búin
að finna lianska, sem haldið er
að sé af morðingjanum, en
Bergmann hefir mist annan
hanska sinn, sem konan að vísu
liélt sig hafa týnt þegar hún var
í morðerindunum, og nú verða
bæði æðisgengin af liræðslu,
Frh. á 8. síðu.