Vísir - 06.02.1939, Blaðsíða 4

Mánudaginn 6. febrúar 1939.
V I S I R
bronce framan á skálanum.
Hefr verið gerð sérstök úlbvgg'
ing á skálann, sem skagar um 3
m. fram, og íyrir framan liana
stendur styttan á stall og er því
mjög áberandi úr fjarska, enda
er styttan og fótstallurinn jafn-
stórt og líkneskið hér heima á
Skóiavörðutorginu. Höfum vér
einir fengið þau sérstöku
hiunnindi að liafa svo stóra og
áberandi styttu framan á skála
vorum. Utbyggingin nær iU/2 m.
upp fyrir þak, og mun þar is-
lenski fiáninn gnæfa við liimin.
Vrerður flaggið 6 m. Sennilega
verour svmngarmerki Islands,
sem er skjöldur, er sýnir sigl-
ingaleið Leifs og linattstöðu ís-
lands, liaft yfir styttunni.
Skjöidurinn er upplileyptur,
bronzelitaður og um 1% m. að
þvermáli.
Hinum megin við innganginn
er stór veggflötur, og er á hon-
um inulileyptur reitur. Á miðj-
um reitnum er komið fyrir
upphleyptu korti af íslandi.
Ilægra inegin, i efra liorninu,
er skjaldarmerki íslands.í neðra
liorninu til vinstri víkingaskip,
livorttvegjga upphleypt, og
verða þessar myndir allar mál-
aðar i litum.
Yfir dyrunum er syila, og of-
an á henni stendur ICELAND
með stórum stöfum.
Fyrir framan hina hliðina,
sein snýr að Ilringbraut, er
iíkneski Þorfinns Ivarlsefnis
eftir Einar Jónsson. Er þetta
afsleypa úr bronse af mynd-
inni, sem hér er á listasafninu.
IJpphaflega er mynd þessi gerð
fyrir Philadelphia, og er þetta
samskonar mynd og þar er.
Efst á þakbrúninni er einnig
nafnið ICELAND i stórum stöf-
um.
Að innan er skálanum þann
veg fyrir komið, að svalir
ganga fram eftir endilöngum
salnum og fram um miðjan
skálann í 9 m. hæð. Var um það
að ræða, ýmist að iiafa tvær
hæðir eða svalir, og áleit sýn-
ingastjórnin og ráðunautur
hennar smekklegra og Jientugra
að velja þetta fyrirkomulag.
Þegar inn er komið vallarmeg-
in, verður fyrst fyrir gestinum
upplýsingaskrifstofa, sem stend-
ur í sambandi við skrifstofu
skálans, sem er þar fyrir innan.
Þegar litið er til vinstri, blasir
við iieill veggur. Verður gestin-
um fyrst starsýnt á kort eitt
mikið, sem er 3 metra breitt og
8 m. á liæð og sýnir linattstöðu
íslands og siglingaleiðina milli
Islands og Vínlands. Siglinga-
línan verður skýrð með litlínu,
og getur sýningargesturinn með
því móti rakið leið fornmanna
vestur um liaf. Ennfremur sýnir
önnur litlína flugleið Lind-
berghs frá Ameriku til íslands.
Kortið takmarkast beggja
megin af útbyggingu, og er
annars vegar að neðan fyrir
komið innbygðri bogainynd, er
sýnir Leif taka land vestan
hafs, víkingaskip hans og föru-

Hafx*a.xtijöl
í sekkjam, nýkotniö.
SIMI 1228
neyti. Hinum megin í sömu hæð
er jafnstór bogamynd af lend-
ingu Lindberghs við Reykjavik.
Fyrir ofan þessar myndir báð-
um megin eru innbygð tjöld
fyrir kvikmyndasýningar. Þar
verður daglega sýnd íslands-
kvikmynd, eins og síðar mun
skýrt frá.
Andspænis þessum vegg und-
ir svölunum eru tveir stórir
bogamyndaðir sýningarbásar,
livor um sig 8 m. á breidd. I
óðrum þeirra er sýndur sjáv-
arútvegurinn, en í hinum land-
búnaðurinn. Sjávarútvegssýn-
ingunni verður þannig fyrir
lcomið, að i sýningarbásnum
eru 5 bogadregnar myndir. —
Stærsta myndin, í miðjum
básnum, sýnir skip að veiðum
við suðurströnd íslands, og eru
þar bæði togarar og mótorbát-
ar, en i fjarska blasir landið
við með fjöllum og jöklum.
Hafflöturinn er táknaður
með glerjiun og vatni á milli,
og undir haffletinum sjást
veiðarfæri skipanna, liafsbotn-
inn og lífið í sjónum. Myndin
er ‘IY2 111. á lengd.
Næst þessari mynd verður
öðrum megin mynd af síldar-
veiðum og síldariðnaði, en hin-
um megin verður sýnd meðferð
og verkun þorsksins. Fremst í
básnum, sitt hvorum megin,
verður íiiynd af Vestmanna-
eyjum á vertíðinni, er sýnir
gnægð skipa og rnikið athafna
líf, en liinum megin verður
mynd af Siglufirði um sild-
veiðitíinann, er sýnir verk-
smiðjur, síldarsöltun og alt at-
liafnalif þegar annir eru þar
mestar.
Til liægri liandar við þenn-
an bás er súla, sem skýrir lýs-
isfrainleiðslu vora, gæði lýsis-
ins og þýðingu þess fyrir lieil-
brigði manna. Verða þar einn-
ið allskonar línurit um þetta,
en inni i súlunni situr hafmey
(liöggmynd Guðmundar Ein-
arssonar) og réttir fram skel
með lýsi i. Verður styttan öU
fagurlega upplýst, og fyrir á-
hrif Ijóssins kastar lýsið frá
sér fingerðum geislum.
í landbúnaðarbásnum er fyrir
miðju stór bogamynd, er sýnir
íslenskt landslag til sveita. Á
myndihni er stór fjárliópur að
renna fram dal, og í liorni
myndarinnar sést islenskur
sveitabær. Fremst á myndinni
er komið fyrir þrem kindum,
er valdar voru norðan úr Þing-
eyjarsýslu siðastliðið haust,
fluttar út og stoppaðar erlend-
is. Er þetta 1 hrútur, 1 ær og 1
diikur, og verður þeim þann
veg fyrir komið, að svo virð-
ist sem þær séu í sjálfum fjár-
rekstrinum.
Sitt hvoru megin við þessa
mynd og næst henni eru tvær
bogamyndir. Önnur sýnir ný-
tisku mjólkurbú, nokkuð í
framtíðarljósi, en hinum meg-
in er sýnd notkun jarðhila lil
blóma- og grænmetisræktar,
með gróðri og liúsum. Ytst í
básnuin til. beggja liúnda efu
bogamyndir, öðru megin mfynd
af Ilvanneyri, og er þar sýnd
kúahjörð og heyannir með ný-
tísku tækjum. Hinum megin
er sýndur dalur og fjöll með
stóðrekstri og riðandi mönn-
um.
I báðum þessum básum verð-
xir fyrir komið allmiklu af ljós-
myndum fyrir ofan bogamynd
irnar, og verða þær sérslaklega
miðaðar við landbúnað og sjáv-
arútveg.
Á þessum sama vegg, þegar-
lýkur þessum sýningum, er 15
111. bogadreginn veggur, sem
nær að útgöngudyrum skálans
hringbrautarmegin. Á þessum
vegg verður Island sýnt sem
ferðamaiinaland. Fýrir miðjum
veggnum er stórt kort afíslandi,
og eru á það teiknuð ýms merk
náttúrufyrirbrigði, og atliyglin
sérstaklega dregin að þeim stöð-
um, er ferðamenn girnast aö
sjá. Kort þetta er því ekki venju-
legt landabréf, heldur eru sjálf
náttúrufyrirbærin máluð á kort-
ið, svo sem vatnsgos og eldgos,
fossar og veiðiár, og auk þess
helstu gistiliús o. fl. Athyglin er
sérstaklega dregin að vegalcerfi
landsins, bæði þeim vegum, er
ætlaðir eru bílum, og ennfremur
fjallvegum.
Niðurl.
„ÞAÐ VORAR UM AUST-
UR-ALPA“. Bókin um sam-
einingu Austurríkis og
Þýskalands. Eftir Knút
Arngrímsson. Steindórs-
prent h.f. Reykjavík 1938.
Það hefir verið sagt um Is-
lendinga, að þeir væru fróðleiks-
fúsir og vildu vita nokkur skil
á liögum, háttum og sögu fram-
andi þjóða. Endur fyiár löngu
varð þessari þörf máske full-
nægt með árlegum fréttapistl-
um frá útlöndum í Skirni eða
öðrum tímaritum. Nú eru þeir
timar löngu liðnir, sökum hinn-
ar nýju tækni, sem aukið hefir
liraðann á öllum sviðum mann-
iifsins og þá um leið gert hina
sögulegu framvindu hraðstígari
og viðbragðssneggri, svo að
jafnvel við hér úti á lijara ver-
aldar krefjumst daglegs frétta-
sambands við umheiminn. Hin
geisi-viðfeðmu fréttafélög:
Deutsche Nachrichlenburo,
Agence Havas, Reuter, United
Press o. fl„ sem tekið liafa full-
komnustu tækni í þágu sina,
gera okkur nú mögulegt að
iylgjast daglega í blöðunum
með öllum helstu slórviðburð-
um um gjörvalla jörðina. —
Fréttaval blaðanna er þó að
jafnaði mjög misvandað og þar
við bætist að allan þorra al-
mennings skortir mjög á heild-
aiyfirsýn yfir rás viðburðanna
og gleypir því illu heilli oft við
glamursfyrirsögnum óvalinna
braskblaða. Öll hin áreiðanlegri
og útbreiddari erlend fréttablöð
hafa því sérstökum starfsinönn-
um á að skipa, sem með eigin
augum fylgjast með öllum
meiriháttar atburðum, þegar
því verður við komið. Þeir
skrifa síðan gjörliyglar og
glöggar yfirlitsgreinar og bæk-
ur um samhengi og baksvið
allra örlagaríkra átaka og at-
burða á sviði alþjóðastórmál-
anna. Nöfn eins og Ward Price
(Daily Mail), Garvin (Obser-
ver), Webb Miller (The New-
York Times og United Press),
Rudolf Strunck (Völkischer
Beobachter), Jörgen Bast (Ber-
linske Tidende), Lukas (Tidens
Tegn) o. fl. eru víðkunn og
þykja talsverð trygging fyrir
greinagóðum og áreiðanlegum
fréttaflutningi, og greinar þeirra
og bækur eru um allan heim
íesnar með áfergju og eftirtekt.
Það þykir kannske fulldjúpt í
árinni tekið, að halda því fram,
að blaðamenn og fréttaritarar
séu sagnritarar nútímans, en að
minsta kosti er þó hægt að full-
yrða, að fólkið álítur þá sagnrit-
ara hinnar líðandi stundar og
mótar skoðanir sínar og viðhorf
samlcvæmt skrifum þeirra. 1-
Þessi sagnritun blaðamannguna
verður af eðlilegum ástæðum
oft ónákvæmari og hlutdrægari
en sagnritun fræðimanna, þvi
að tíminn hefir ekki fengið að
græða sárin og fjarlægðin að
gera fjöllin blá og mennina
mikla, en frásögn blaðamann-
anna er að sama skapi oftast
fjörlegri, þróttmeiri og skemti-
legri, því að þeir færa í letur ó-
mengaðan óminn af ölduróti og
brimgný líðandi atburða og
vega hvorki né slípa orð sín og
afstöðu eins og vandvirkir vís-
indamenn.
Islensku blöðin hafa hú orðr
ið nokkurnveginn viðundandi
fréttasambönd, en yiirlitegrein-
ar um erlend stjórnmál og við-
burði birta þau sjaldnar en
skyldi, og bókaútgáfa hér á
landi um þessi efni liefir verið
allsendis óþekt. Orsakir þessa
eru máske eðlilegar, því að rýr
efni og fáment starfsmannalið
blaðanna mun ekki enn sem
kornið er lejTa of mikinn íburð
á þessu sviði.
Að út komi á íslandi stór bók,
sem á svipaðan hátt og bækur
erlendra blaðamanna f jallar um
nýskeðan atburð á sviði alþjóða-
stjórnmála er þvi alger nýlunda.
Það er Knútur Arngrímsson,
sein hér liefir riðið á vaðið með
bók sinni um sameiningu Aust-
urríkis og Þýskalands. Hann
skrifar bók þessa „af þvi við
íslendingar höfum löngum vilj-
að vita sem greinilegast um
stórviðburði umheimsins og
kunnum því illa, að láta sýna
okkur þá frá aðeins einni hlið“.
Það er því með nokkurri for-
i \ntni, sem maður opnar bókina,
bæði sökum þess, að hér er til-
raun til nýrrar bókmentagerð-
ar á Islandi og svb hefir staðið
óvenju liressandi stormur um
höfundinn.
Eins og náfn bókarihnar ber
með sér hygst höfundurinn að
lýsa hinum stórsögulega við-
burði, sameiningu Austurríkis
og Þýskalands, jafnframt því,
sem hann leitast við að skýra
aðdraganda þessarar örlaga-
stundar og afleiðingar. En frá-
sögn hans er tvíþætt, því að
segja má, að uppistaða hennar
séu sögulegar staðreyndir, sem
höfundur liefir lesið sér til, en
ívafið er lýsing á viðkynningu
hans af austurrisku landi og
fólkinu, sem þar býr. Óliætt er
að fullyrða, að þessi frásagn-
arháttur er mjög liappadrjúgur,
]i\'í að þrátt fyrir alla ritsnill-
ina myndu sögulegu kaflar bók-
arinnar verða nokkuð þung
lamalegir einir sér, ef ekki væri
alstaðar á milli skotið inn
skemtilegum greinarkornum. I
þessum innskotum málar Knút-
ur af kunnri leikni fyrir lesend-
unum undurfagrar landslags-
myndir, segir með viðkvæmni
fíngerðar þjóðsagnir eða magn-
aðar kyhgikrafti liarmsögu
austurriskra þj óðernis-jafnað-
armanna.
Bókinni er skift í fjóra kafla.
Fyrsti kaflinn lieitir: Marsdag-
ar í Múnchen 1935, og segir frá
liátíðahöldum, sem höfundur-
inn var sjónarvottur að og hald-
in voru í tilefni af sameiningu
Saar-héraðsins og Þýskalands.
Með þessum atburði álítur liann
að fallið liafi fyrsti grunnsteinn-
inn úr viggarði húsbændanna
frá Versailles og brotið sé blað
í sögu Evrópu. Þessi tímamót
vill hann auðkenna með vígorð-
inu: Burt frá Versailles! Þessi
kafli bókarinnar á að vera
táknrænn fyrirboði þess sem
koma skal, sameiningu Austur-
rikis og Þýskalands. Áður en
svo langt er haldið álítur liöf-
undul'inn þó rétt að gefa sögu-
legt yfirlit vfir aðdraganda þess-
ará atburða og kemur þar viða
við. Yfirlitið hefst á hruni
þýska keisaraveldisins, þá koma
þættir um 14 punkta Wilsons,
440 greinar valdboðsins frá
Vérsailles, landamissi Þjóðverja
og sköpun liins pólitískt dauð-
fædda Austurríkis; landsins,
sem hvorki vildi né gat verið
pólitískt eða viðskiftalega sjálf-
stætt til lengdar. Síðan skýrir
hann pólitíska þróun Austurrík-
is: stjórnartímabil jafnaðar-
manna, kristilega umbóta-
flokksins, Dollfuss-einræðið,
febrúar-uppreist jafnaðar-
manna, byltingartilraun þjóð-
ernisjafnaðarmanna og afglapa-
feril Schussniggs.
Næsti kaflinn tekur yfir meg-
inhluta bókarinnar og hefir að
geyma frásögnina um samein-
ingu Áusturríkis og Þýskalands.
Kennir þar margra grasa. Fyrst
og fremst er rakin rás viðburð-
anna, svo að segja frá degi til
dags og auk þess er viðað að
kynstrum öllurn af ræðuiri, lög-
um, tilskipúnum, simskeytum,
blaðagreinum o. fl„ sem að ein-
hverju leyti eru gangi sögunn-
ar viðkomandi. Bæði sögulega
yfirlitið og annállinn um sam-
einingu Austurríkis og Þýska-
land eru einkar fróðlegir en ó-
þarflega langir og liálf þreyt-
andi aflestrar fyrir þá, sem ekki
hafa neina tilhneigingu til sagn-
fræðiiðkanna. Getur maður ekki
varist þeirri hugsun, að ýmsar
lilvitnanir í skeyti, ræður og
lög hefðu að skaðlausu mátt
falla niður. Sömuleiðis virðist
liöfundurinn í kaflanum um
sameininguna liafa valið sér
full auðfengnar og einlitar
heimildir og hefði það vafalaust
\erið lil bóta hefði liann getað
að nokkru málflutnings and-
stæðinga þjóðernis-jafnaðar-
manna. En afsökun er honum
þó í því að lítill tíirii hefir verið
til stéfnu og fátt af nothæfum
tíinaritum og bókum um þessi
efni á hérlendum bókasöfnum.
Rétt er og að taka það frarn
að i þessum tveim áðurnefnd-
um köflum eru margir þættir
fróðlegir og áður lítt kunnir hér
á landi enda þólt þeir séu má-
ske ærið ihugunarefni. í þessu
sambandi má geta um frásögn-
ina af örlögum þeirra 40.000
0 usturrískra þj óðernisj afnaðar-
manna, sem landf lótta urðu fyr-
ir ofsóknir hinna afturlialds-
sömu stjórnarvalda. Engin ensk
aðalskvinna eða íslensk Aðal-
björg sá þó neina ástæðu til þess
að jarma um pólitískar ofsókn-
ir eins og þessi friðarfénaður á
vanda til við önnur ómerkari
tækifæri.
Lærdómsrík er einnig frá-
sögnin um sinnaskifti jafnaðar-
mannaforingjans Renner, sem í
fyrndinni undirritaði friðargerð-
ina í St. Germain og síðar varð
kanslari Austurríkis. Hann skor-
aði á alla austurríska jafnaðar-
inenn að greiða við þjóðarat-
kvæðagreiðsluna atkvæði meö
sameiningu Austurríkis og
Þýskalands. Öll vinstri blöðin í
heimmum skýrðu þó þessa
þjóðhollustu Renners á þann
liátt, að liann liefði látið kúgast
fyrir byssukjöftum þjóðernis-
jafnaðarmaiina. En lýgin varð
skammlíf, því að Renner hrakti
sjálfur þessa rógsherferð rauð-
liða með grein, sem hann ritaði
í enska tímaritið „World Revi-
e\v“. í grein þessari segist liann
ekki hafa látið lcúgast til að
skrifa kosnirigaávarp sitt, held-
ur liafi liann gert það sam-
kvæmt eigin sannfæringu, þvi
að þólt liann áður hafi verið
jafnaðarmaður sé sér nú ljóst,
að „sljórnarform deyja með
kynslóðum, en þjóðir lifa“.
Síðasti kafli bókarinnar ber
nafnið „Stálið titrar“ og lýsir
ferðalagi höfundarins um Ausl-
urríki sumarið 1938. Er best að
segja það strax, að sá kaflinn er
langbest ritaður og skemtileg-
astur. Þarna eru dregnar upp
myndir af einhverju fegursta
landslagi i Evrópu, austurríska
Alpalandinu og þjóðlífinu þar.
Höfundurinn leiðir okkur um
krökótt lyngivaxin einstigi Alpa-
fjallanna og urii glaístar breið-
götur stórborganna, hann
grannskoðar jafnt fornfálegar
knæpur sem lignarlegar kirkj-
ur og er jafn fróður um „Gast-
haus zum Hirsch“ í smáþorpinu
Braunau eins og sjálfa Stefáns-
kirkjuna í Wien. Allir eru góð-
kunningjar hans, jafnt verka-
menn í Linz sem fjallgöngu-
garpar í Tirol, stúdentar í Gratz,
kaupmenn í Wien, rauðbirkni
bóndinn í Lambach og sveita-
konan i Petling. Hami fræðist
af fólkinu um kjör þess, um
álit þess á sameiningunni, um
landið og sögu þess. Og alt seg'-
ir hann lesandanum þetta á
jafn léttan og lipran hátt, hvort
heldur það er nú þjóðsögnin um
Untersberg, æfiágrip tónskáld-
anna Scliuberts og Mozarts,
þættir af frelsishetjunni Andre-
as Hofer, skáldinu Peter Ros-
egger eða undrakarlinum Para-
celius. Fjölbreytni efnisins og
stíllipurðin gerir þennan sið-
asta lcafla bókarinnar sérstak-
staklega áþekkan fyrri bók höf-
undarins, „Hjólið snýst“, nema
hvað honum hér tekst algerlega
að sneiða lijá vissum smekk-
leysiun, sem fyrri bókinni voru
til lýta.
Að öllu samanlögðu er „Vor-
ar um Austur-Alpa“ fræðandi
bók og skemlileg. Allir þeir,
sem hafa vilja sæmilega yfir-
sýn yfir heimsviðburðina ættu
að lesa bókina, þvi að viðfangs-
efni hennar er merkilegt og
Knútur Arngrímsson er blóðrik-
ur rithöfundur, sem rilar í senn
kjarnmikið og lilskrúðugt mál.
B. K.
1