Vísir


Vísir - 01.12.1939, Qupperneq 2

Vísir - 01.12.1939, Qupperneq 2
V i « I R VlSIB DAGBLAÐ Útgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F. Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni. Afgreiðsla: Hveifisgötu 12 (Gengið inn frá Ingólfsstræti) Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377. Verð kr. 2.50 á mánuði. Lausasala 10 og 20 aurar. Félagsprentsmiðjan h/f. Fullveldis- dagurinn. H INN 1. desember liefir verið hátíðisdagur íslenskra stú- denta síðan 1918. Að þessu sinni hefir hátíðahöldunum verið aflýst. Fullveldisdagurinn verð- ur haldinn í kyrþey. Öllum er kunnugt um ástæðuna til þess að mannfagnaður er látinn nið- ur falla. Flestir munu sammála um að það hafi verið viðeig- andi. Þeir atburðir gerast nú, að íslendingar geta ekki verið ósnortnir. Ógnirnar dynja yfir þjóðirnar hverja af annari. Á- standið er ekki ósvipað þvi, þeg- ar drepsóttir geysa. Nokkrir hafa þegar orðið pestinni að bráð. Aðrir eru milli heims og helju. Við vonum að einangr- unin verji okkur sýkinni. Við getum ekkert vitað um það. Við vitum það eitt, að ýmsir þeir, sem fyrir slcemstu stóðu tein- réttir, ekki síður en við, eru nú bugaðir. Við höfum samúð með þessum þjóðum og viljum að sú samúð komi í ljós. Þessvegna er fullveldisdagurinn haldinn í kyrþey. Við íslendingar fengum full- veldisviðurkenninguna að af- lokinni liinni mestu styrjöld, sem yfir heiminn hefir gengið. Sigurvegararnir höfðu þá gert „sjálfsákvörðunarrétt smáþjóð- anna“ að kjörorði sínu. Því var .alment trúað, að liin afstaðna styrjöld væri sú síðasta, sem yfir heiminn gengi. Bjartsýnir menn þóttust sjá nýjan himinn og nýja jörð. Vopnin voru hætt að tala. Hin langþráða dagrenn- ing heimsfriðarins var upp- runnin. Framvegis mundu þjóðirnar jafna deilumál sín með friðsamlegum hætti. Þannig horfði málum þegar við fengum fullveldisviður- kenninguna. Við treystum því, að hlutleysisyfirlýsing okkar mundi tryggja sjálfstæði okkar um allan aldur. Enginn mundi traðka sjálfsákvörðunarrétti varnarlausrar smáþjóðar. Fram að þessu höfum við ekki haft ástæðu til verulegra umkvavt- ana. En við vitum það, að sj álfsákvörðunarréttur smá- þjóða er um þessar mundir einskisvirtur, þegar hagsmunir ýmsra voldugra þjóða eru á aðra hönd. Atburðir hinna síð- ustu daga hafa sannað þetta á- þreifanlega. Það væri rangt af okkur að loka augunum fyrir þeirri hættu, sem yfir vofir á þessari ógnaröld. Það er ekki á okkar valdi, hvernig aðrar þjóðir meta fullveldi okkar. Við vitum það eitt,að ef við ekki metum það sjálfir, getum við ekki vænst þess af öðrum. Þessvegna eig- um við að kappkosta, að gæta fengins frelsis á þann hátt, að sjálfskaparvítum verði ekki um að kenna, hvað sem í skerst. Síðan við endurheimtum sjálfstæði okkar hefir aldrei verið edns uggvænlegt um að litast og á þessu 21. fullveldis- afmæli. Við vitum ekki hvað framtíðin ber í skauti sínu. En við eigum að stefna að því í Axel V. Tulinius, stud. jur.: ' ' "".... .... ' .. ... ■)....—. Háskólinn, í dag minnist hin íslenska þjóð þess, að fyrir 21 ári var sjálf- stæði hennar viðurkent. Þennan dag 1918 endaði — um skeið — sú barátta um fullveldi landsins, sem staðið hafði nærri þrot- laust um marga áratugi. Sú barátta hafði að vísu ekki kostað neinar blóðfórnir, eins og sjálfstæðisbarátta sumra annara þjóða hefir kostað. En hún hafði samt kostað æfistarf margra hinna bestu manna þjóðarinnar. Það hefir alla tið verið viður- kent, að þeir, sem mest og best börðust fyrir sjálfstæðinu voru stúdentarnir. Úr þeirra liópi komu fltíslir þeir, sem mestu fórnuðu, þeir, sem voru for- ingjarnir i þessari baráttu. Enda var það ofur eðlilegt. Stúdentarnir voru þeir lands- inanna, sem best voru mentað- ir. Þeir öðrum fremur áttu þess kost að kynnast nýjum straum- um í menningu og stjórnarfari Evrópu. En um það leyti, sem sjálfstæðisbarátta íslendinga hefst verða hinar miklu bylt- ingar á meginlandinu, sem á- hrif höfðu um gjörvalla álfuna, og steyptu einve'ldinu úr stóli í hverju Iandinu á fætur öðru. Vegna mentunar sinnar liöfðu stúdentarnir einnig best tök á því, að færa sér þessar nýju kenningar í nyt og samræma þær þeim lands- og þjóðháttum, sem á íslandi ríktu. Vegna þessa virðist mér ekki annar dagur betur fallinn til að svara árásum á Háskóla íslands og íslenska stúdenta en einmitt 1. desembeT. En nýlega birtist í einu bæjarblaðanna hér í Reykjavík grein, þar sem m. a. var farið háðulegum orðum og óvirðulegum um Iláskólann og, stúdenta almeht. Var þar hvort- tveggja, að bornar voru brigð- ur á þýðingu Háskólans fyrir þjóðina og amast við þvi, að stúdentar fengju ókeypis nám við skólann og styrld til húsa- leigu og námskostnaðar og því, að Háskólinn yrði gerður fjöl- þættari með stofnun nýrra deilda við hann. STOFNUN OG STARF HÁSKÓLANS. Skal eg nú reyna að sýna fram á þýðingu Háskólans í sinni núverandi mynd og í ná- inni framtíð, ef hann fær að þróast áfram óheftur af þeirri skammsýni, sem nú um noklc- urt árabil hefir ríkt meðal vald- hafanna um málefni hans. Enn- fremur skal reynt að sýna fram á, að stúdentarnir eiga fyllilega rétt til þeirra styrkja, sem þeir fá nú. Iiugmyndin um Háskóla ís- lands kemur fyrst fram hjá Jóni Sigurðssyni á Alþingi 1845 í uppástungu um „þjóðskóla, er veitt ge'ti svo mikla mentun sér- hverri stétt, sem nægir þörfum þjóðarinnar“. Þessi hugmynd vakir enn fyrir mönnum, er Háskólinn var stofnaður 1911 eftir langa og þrautseiga bar- áttu magra forystumanna Is- lendinga. Um það leyti Pr svo um- horfs i þjóðlifi okkar, að þjóð- in hefir orðið aftur úr flestöll- um þjóðum hins mentaða lieims á öllum sviðum. Stafaði það af aldalangri kúgun er- lendrar þjóðar. En hún er að rétta úr kútnum. Hún er í þann veginn að slíta af sér þessa hlekki. Hún geysist fram á öll- um sviðum menningar og at- hafnalífs, og er á leið til and- legs, atvinnulegs og stjórnmála- Iegs sjálfstæðis. Og hún skilur, smáu og stóru, að við getum tekið hverju sem að höndum ber eins og sá einn getur, sem veit, að hann hefir gert skyldu sina. a AXEL V. TULINIUS. að það e'r sjálfstæðismál lienn- ar, að eignast innlendan há- skóla, sem fyrst og fremst full- nægi brýnustu þörf hennar á mentamönnum. Hún skilur það, að hverju þjóðfélagi er nauð- syn þess að mehta sjálft ein- bættismenn sína, lækna, lög- fræðinga og presta. Um læknana þarf ekki að fjölyrða. Allir viðurkenna gildi þeirrar stéttar fyrir þjóðfélagið. Og til þess að sýna, að hver þjóð telur hentast að menta lækna sína sjálf, skal eg benda á það, að hjá sambandsþjóð okkar Dönum fær enginn rétt til lækninga, nema að liann taki fullkomið próf í læknisfræði í Danmörlcu, þótt hann hafi á- gætt læknispróf annarsstaðar frá, Svo mun einnig vera liáttað hér. Um lögfræðinga er það að segja, að lögin eTu svo mismun- andi í landi hverju, að einsætt er, að um mentun manna til að gæta laga og réttar hérlend- is, er nú á tímum óhugsandi að veita þeim erlendis. Hinsvegar er liverjum manni Ijós þörf þjóðarinnar á þessum mönnum, því undirstaða alls menningar- lífs og þess yfirleitt, að menn ge'ti lifað í sama landi fleiri en einn, hlýtur að vera lög, reglur um breytni manna, hvers gagnvart öðrum. En það er ein- mitt hlutverk lögfræðistéttar- innar að halda þessum lögum í heiðri, skýra þau og dæma eftir þeim, ef þau eru brotin. Um prestana eru slcoðanir skiftari. En þó virðist svo mik- ill hluti þjóðarinnar vilja við- halda kristinni trú á landi hér, að einsætt er, að kröfum hennar um mentaða menn til að gegna hlutverki kennimanna verði að fullnægja. Aulc þess er ótalið hið mikla hlutverk prestanna, að bæta siðferði manna og veita ahne'nna mentun, sem svo margir góðir prestar íslenskir hafa af höndum Ieyst. Ilin fjórða deild Háskólans er heimspekideildin. Veitir hún fræðslu i tungu þjóðarinnar, sögu og fornbókmentum. Virð- ist mér það auðsætt, að hverri þjóð, sem varðveita vill ein- kenni sín, er fyrst og fremst nauðsyn, að tungu hennar sé haldið hreinni, að þekking á sögu hennar og bókmefntum sé sem best og fullkomnusj. Því það eru einmitt sterkustu þjóð- areinkennin, þar sem önnur svið þjóðlífsins einnig speglast. Og því fremur er okkur íslend- ingum þetta nauðsyn, þar sem við höfum barist til sigurs — þó ekki sé enn endanlegur — fyrir sjálfstæði okkar einmitt á grundvelli sögulegra röksemda stúdentarnir og þióðin. og þjóðernislegra. Og ennfrem- ur vegna þess, að dýrmætasti arfur okkar eru bókmentirnar, sem nærri því eru það eina, sem við getum bent á sem skerf þjóðar okkar til heimsme’nning- arinnar. Þegar Háskólinn var stofnað- ur skildi Jijóðin, að Jietla voru brýnustu þarfirnar, sem full- nægt var. En til hans var einn- ig stofnað í Jieim tilgangi, að hann yxi með þjóðinni og full- nægði fleiri og fleiri þörfum hennar. Og í þeim tilgangi, að hann legði, er tímar liðu, sinn skerf til hinna aljijóðlegu starfa sem eru ein aðalundirstaðan undir menningarlífi lieimsins. En sá ske’rfur Háskóla íslands getur best orðið á sviði norræn- unnar með því að liann verði al- heimsmiðstöð norrænna fræða, og frá honum komi þær rann- sóknir, sem bera þau fræði uppi. GILDI HÁSKÓLA- MENTUNAR. Mér virðist þetta, sem hér hefir verið sagt, nægja til að sýna fram á þýðingu þeirra manna fyrir þjóðfélagið, sem nú fá mentun sína við Háskól- ann. En hvers vegna þurfa þeir einmitt að fá háskólamentun? Því er fljótsvarað. Vegna þess, að reynslan, bæði okkar og aldagömul reynsla annara Jijóða segir, að Jieir, sem slíka mentun fá, —- leggja stund á nám í um og yfir tug ára í æðrí mentaslofnunum, — eru marg- falt betur færir um Jiað, að gegna ábyrgðarmiklum stöðum, enaðrir. Því sú ahnenna mentun sem menn fá fyrir háskólanám- ið, og er skilyrði Jiess, að þeir fái yfirleitt inngöngu í liáskóla, skapar Jiá víðsýni, J)á siðfágun, se'm gerir þeim kleift að bera áliyrgðina á erfiðu og vanda- sömu starfi, svo Jieir ekki kikni undir. Og Jiað eru einmitt Jiess- ir sömu eiginleikar, sem ollu J)vi, að Jiað voru stúdentar, sdn mestan Jiátt áttu í Jiví, að sjálf- stæðisbaráttan var farsællega til lykta Ieidd um sinn, eins og fyr var getið. AÐBÚÐ HÁSKÓLANS. En hvernig hefir svo verið búið að Háskólanum þessi 28 ár, sem hann er búinn að starfa? Á þessu árabili hefir þjóðlíf okkar tekið þeim stór- stígustu framförum, sem dæmi eru til í sögu okkar, ef til vill einsdæmi í veraklarsögunni. Á öllum sviðum höfum við kepst við að ná því, se'm við liöfðum orðið aftur úr á kúgunartíma- bilinu. Og á mjög mörgum sviðum liefir þetta telcist. Fyrst og fremst má geta Jiess, að nú- tíma tækni í atvinnulífi þjóðar- innar hefir verið tekin upp i mjög ríkum mæli. Og hin aukna og fullkomnari verka- skifting nútímans he'fir rutt sér til í’úms hjá okkur. Hvarvetna annarsstaðar hefir afleiðing þessara fyrirbrigða einnig kom- ið fram á háskólunum. Þeir hafa orðið fjöljiættari og full- komnari. Þeir hafa gripið inn á fleiri og fleiri svið lífsins. Og allir eru sammála um það, að blessun liefir fylgt þessari auknu starfsemi háskólanna. En Háskóli íslands hefir ekki orðið þessa aðnjótandi. Hann er aðeins sömu 4 deildirnar og 1911. — Þetta má heita eðlilegt hvað snertir fyrstu árin. 15—20 ár eru ekki langur tími í sögu eins háskóla. Og háskóli okkar þurfti að vaxa sig sterkan á þeim sviðum, sem hann fyrst náði yfir. Og allar Jjessar fjórar deildir hafa fylgst með tíman- um og fullkomnað kenslu sína í samræmi við kröfur hans. En við áttum svo stóran áfanga framundan, að betra hefði ver- ið að byrja fyr að láta Háskól- ann fylgjast með framþróun Jijóðfélagsins. En stjórnarstefna valdhafanna undanfarinn ára- tug hefir verið Háskólanum fjandsamleg. Þeir hafa reyrt liann í bönd skammsýni sjálfra Jjeirra og varnað honum eðli- legra framþróunar. Hann býr t. d. við bráðabirgðahúsnæði það, sem honum var ætlað 1911. Og það er ekki þeim að þakka, að hann nú bráðlega fær betra og veglegra heimili. Ekki er mér fullljóst, hvað valdið liefir þessari skammsýni. En ef til vill er orsakarinnar að leita í þessum ummælum liins fyrsta rektors Háskólans, Björns M. Olsen, er hann mark- aði stefnu Háskólans við fyrstu setningu lians: „Markmið háskóla er fyrst og fremst þetta tvent: 1) að leita sannleikans í liverri fræðigrein fyrir sig — og 2) að leiðbeina þeim, sem eru í sannleiksleit, hvernig þeir eigi að leita sannleikans í hverri grein fyrir sig. Með öðrum orðum: Háskól- inn er vísindaleg ransóknar- stofnun og vísindaleg fræðslu- stofnun. í Jiessu sambandi get eg (B. M. O.) clkki bundist þess, að drepa á afstöðu liáskólanna við landsstjórnina eða stjórnar- völdin í hverju landi fyrir sig. Reynslan hefir sýnt, að full- komið rannsóknarfrelsi og full- komið kenslufrelsi er nauðsyn- legt skilyrði fyrir Jiví, að starf háskóla geti blessast.“ Og hefir hið síðasttalda sann- ast ájireifanlega á undanförn- um áratug. En nú er tækifæri til að bæta úr JjPssu. Háskólinn er í byrj- un næsta kensluárs að flytjast í hið veglega hús sitt, sem hann — með aðstoð velflestra Iands- manna — sjálfur liefir reist sér. Og háskólaráðið hefir bor- ið fram tillögur um stofnun Jiriggja nýrra de’ilda og starf- rækslu einnar, sem nú er ut- an IJáskólans, án þess að það kosti ríkissjóð einn einasta eyri til viðbótar. Hefir Jiessum nýju deildum áður verið Iýst í blöð- um bæjarins, svo eg skal ekki Iýsa þeim nánar nú. Aðeins slcal eg drepa á það, að þær færa Háskólann meir í sam- ræmi við kröfur tímans, kröf- ur þjóðlífs á Islandi eins og Jiað er nú. Því þær eru í þeim fræði- greinum, sem allar eru ná- lengdar atvinnulífinu, viðskifta- fræði, verkfræði, hagfræði og náttúrufræði. — Með stofnun þeirra og starfrækslu færist starf Háskólans inn á svið at- hafnalífsins, svið, sem við hing- að til höfurn orðið að sækja alla mentun okkar á út fyrir Iandsteinana. En á þessum svið- um — eins og svo mörgum öðrum — hentar sínu landi hvað, og hjá okkur stendur einmitt yfir ört landnám á þess- um sviðum. En einmitt sömu einkenni háskólamentunar, sem skapa lienni þá yfirburði, sem fyr greinir, á öðrum sviðum» skapa henni einnig í J>essum efnum kosti, sem gera hana (ef ekki) nauðsynlega (þá mjög á- kjósanlega). F J ÁRH AGSGILDI HÁSKÓLANS. Mér virðist með framantöldu vera sýnt fram á hina mildu menningarlegu þýðingu Há- skólans fyrir Jjjóðfélag okkar. Bæði á undanförnum árum og nú i dag. Og ennfremur hina miklu meiri þýðingu, sem hann getur haft í framtíðinni, ef rétt er á haldið. En eilt er enn, sem mér virðist full ástæða til að athuga, en það er hve mikið fé landinu hefir sparast merð því að menta embættismenn sína og málfræðinga heima en ekki t. d. í Danmörku, eins og áður var gert. Við skulum sleppa lieim- spekideildinni í Jæssu sam- bandi, því eg geri ráð fyrir, að litlu myndi vera til slíks náms kostað, ef sá hugsunarháttur yrði ríkjandi, að leggja Háskól- ann niður, eða ef hann hefði aldrei verið stofnaður. í hinum þrem deildum Há- skólans eru nú við nám ca. 230 stúdentar, J>ar af 114 í lækna- deild, 93 í lagadeild og 23 í guð- fræðideild. Er það að vísu ó- eðlileg aðsókn, t. d. að lækna- deild. En þó varlega sé áætlað má gera ráð fyrir að á ári út- skrifist 11 læknar, 9 lögfræð- ingar og 4 prestar. Ef við Jiyrft- um að kosta mentun Jæssara manna, sem nauðsynlegt yrði, erlendis þýddi það, að 66 lækna- nemar, 54 laganemar og 24 guð- fræðinemar (guðfræðinám í Danmörku er 6 ár en 4 hér) yrðu að staðaldri við nám í Danmörku. Þetta er alls 144 slúdenlar. Uppihaldskostnaður stúdenta í Danmörku fer ekki undir kr. 200,00 dönskum á mánuði í 10 mán. á ári eða kr. 2000,00 á ári. Nú er gengismun- ur á dönskum og íslenskum krónum 25%, svo það yrðu kr. 2500,00 ísl. á stúdent á ári. Eða alls 360 J)ús. kr. á ári. Við þetta bætist það, að erf- iðara eða nærri ókleift yrði fyr- ir stúdenta að gegna sumarat- vinnu hér heima, svo noklcru verulegu næmi. Má Jiví gera ráð fyrir, að ríkissjóður yrði að styrkja stúdentana um a. m. k. helming þessa kostnaðar, eða 180 þús. kr. á ári. Þar á ofan kemur að öll fjárhæðin yrði í útlendum gjaldeyxi. Svo við rekstur Háskólans sparast Iand- inu 360 J)ús. kr. erl. gjaldeyrir og ríkinu bein fjárframlög um 180 J)ús. kr. En hvað kostar svo Háskól- inn? Samkvæmt síðasta ríkis- reikningi er allur kostnaður við Háskólann, að meðtöldum þeim 24 J)ús. kr. náms- og liúsaleigu- styrlc, sem stúdentar fá, rúm- lega 166 þús. kr. Þar frá dregst rekslurshalli x-annsóknarstofu Háskólans, sem vitanlega yrði ekki minni J)ó engin kensla færi fram, rúml. 20 J)ús. kr. Alls kostar J)ví kensla Háskólans og alt, er henni fylgir, 146 þús. kr. á ári. Þar er innifalinn allur koslnaður við heimspjekideild- ina, allir styrkir stúdenta o. fl. Það er því í beinum framlögum 34 J>ús. kr. ódýrara á ári að reka Háskólann með fjórum deildum, heldur en að kosta stúdenta til náms í þrem fög- um, auk 360 J)ús. kr. gjaldeyris- spamaðar. Niðurlag greinarinnar birtist á morgun. Athygli skal vakin á ljósmyndum, er Vignir stillir út í sýningarglugga i húsi Stefáns Gunnarssonar í Austurstræti. Eru það alt litaÖar myndir, teknar viðs vegar af land- inu og hefir Vignir stækkað þær og litað.

x

Vísir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.