Vísir - 24.01.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hvetfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Tíminn og
íjárlögin.
E^TIR þingkosningar 1937
skrifaði formaður Fram-
sóknarflokksins allmargar
greinar í Tímann um horfurn-
ar í stjórnmálunum. í greinum
þessum komst hann að þeirri
niðurstöðu, að ef síldarafli
brygðist þá um sumarið, gæti
svo farið, að leita yrði til sjálf-
stæðismanna um þátttöku í
stjórn landsins. Ef aflinn yrði
liinsvegar góður, væri ekkert
því lil fyrirstöðu, að Alþýðu-
flokkurinn og Framsókn færi
áfram með völdin eins og ver-
ið hafði. Þessar hollaleggingar
Jónasar Jónssonar sýna ljós-
lega, hvaða skilning hann liafði
á eðli þeirra flokka, sem Fram-
sókn starfar nú með. Þegar vel
gengi væri hægt að stjórna með
sósíalistum einum. Þegar í
harðhakka slægi yrði að kveðja
sjálfstæðismenn ráða. Þetta er
vitanlega hin mesta traustsyfir-
lýsing til sjálfstæðismanna. Það
er líkast því, að skipstjóri segði:
„Nú er einsýnt veður og engr-
ar hættu von. Þess vegna þarf
eg ekki svo mjög að vanda til
skipshafnarinnar. En ef tíð
versnar og hættur aukast verð-
ur að fá einvalalið.“ Sjálfstæð-
isflokkurinn er það einvalalið,
sem að dómi Jónasar Jónsson-
ar verður að fá til hjálpar, hve-
nær sem veruleg hætta er á
ferðum. Eins og menn muna
varð síldaraflinn 1937 einhver
sá mesti, sem koniið hefir, og
verðið auk þess mjög hátt. Af
þessum sökum þótti Framsókn
fært að vera áfram við stjórn
eitt ár í viðbót með tilstyrk sós-
íalista einna.
En hvers vegna er rétt að
kveðja sjálfstæðismenn til lið-
sinnis, þegar ' harðnar í ári?
Svarið er það, að reynslan hefir
margsýnt, að Sjálfstæðisflokk-
urinn er gætnasti, framsýnasti
og úrræðabesti flokkurinn í
fjármálum landsins. Á þeim ár-
um, sem sjálfstæðismenn fóru
hér einir með völd urðu alger
stakkaskifti á fjárhag landsins.
Á þremur árum var borgaður
þriðjungur af skuldum ríkisins.
Samtímis voru verklegar fram-
kvæmdir ríkisins auknar, svo
að þær höfðu aldrei áður meiri
verið. Og loks var, þrátt fyrir
skuldagreiðsluna og aukning
framkvæmdanna, útgjöldunum
svo í hóf stilt, að þegar var tek-
ið að slaka á sköttunum. Allir
flokkar á íslandi hafa lofað að
fara gætilega með fé rikisins,
greiða skuldir og Iækka skatta.
Sjálfstæðismenn eru þeir einu,
sem hafa staðið við það loforð.
Þetta er alviðurkent, utan
lands og innan. Þegar sjálfstæð-
ismenn létu af völdum, eftir
kosningarnar 1927, voru ástæð-
ur ríkisins þær bestu, sem ver-
ið hafa, eftir að landið varð
fullvalda. Atvinnuvegirnir stóðu
með miklum blóma, skatta-
lækkun var að byrja. Láns-
traustið erlendis stóð svo föst-
um fótum, bæði fyrir riki og
einstaklinga, að það hefir aldrei
slíkt verið fyrr eða síðar. Þótt
Air: n~:
verslunin væri með öllu frjáls,
tókst sjálfstæðismönnum að
skila hagstæðum verslunarjöfn-
uði, sem nam 10 miljónuni
króna til jafnaðar þau ár, sem
þeir fóru með völd.
í ummælum Jónasar Jóns-
sonar eftir kosningarnar 1937
fólst fullkomin viðurkenning á
því, að á erfiðleikatimum yrðu
sjálfstæðismenn að hafa íhlut-
un um stjórn landsins. Athurð-
ir þeir, sem síðan hafa gerst
hér innanlands, árétta þessa
skoðun.
En því furðulegra er það, að
Tíminn skuli halda áfram að
berja höfðinu við steininn,
þvert ofan í yfirlýsta skoðun
formanns Framsóknarflolcksins
og rás viðburðanna. Tímanum
er alls ekki stætt á þvi, að bera
brigður á það, að stefnubreyt-
ing liafi orðið í fjármálunum
við hina nýju skipun á stjórn
landsins. Það er öllum augljóst
mál, enda fyrirfram viðurkent
af sjálfum formanni ' Fram-
sóknar, að ekki sé hægt að
stjórna nema þegar vel lætur i
ári, án þess að sjálfstæðis-
menn komi til. Það er ekki til
neins að slá fram þeirri blekk-
ing, að sjáífstæðismenn hafi
ekki borið fram lækkunartil-
lögur við fjárlögin. Það fékst
fult samkomulag í fjárveitinga-
nefndinni um afgreiðslu fjár-
laganna. Að þessu sinni var
samkomulagið haldið. En það
dettur engum í hug, að slík af-
greiðsla hefði orðið ef fyrrver-
andi stjórnarflokkar hefðu ver-
ið einir við völd. Útgjaldahækk-
unin hefði þá vafalausl orðið
að minsta kosti 3—4 miljónir í
stað þess að rekstrar útgjöldin
hækkuðu að eins um 1 miljón.
a
Rangæingafélagið
hélt aðalfund sinn nýlega. For-
maður Sveinn Sæmundsson yf-
irlögregluþjónn skýrði frá störf-
um félagsins á liðnu ári, og
fjárhagslegri afkomu þess.
Upphaflega setti félagið sér það
markmið að koma upp trjá-
garði á lieppilegum stað í Rang-
árhéraði, og hefir félagið safn-
að nokkru fé í sjóð í þessu
skyni. Hafði það augastað á
bletti í svonefndum „Krappa" í
Hvolhreppi til þessara fram-
kvæmda, og var alt undirbúið
fil að girða þar landspildu, en
vegna ófyrirsjáanlegra atvika
varð ekki af þessum fram-
kvæmdum. Er eins liklegt að
þessi hugsjón sé þar með úr
sögunni, því erfitt er að fó
heppilegan stað til trjáræktar.
Nefnd kaus fundurinn þó til at-
hugunar á öðrum stöðum.
Fjárhagur félagsins er ágæt-
ur, og brestur þó nokkuð á um
skilvísi á árgjöldum sumra fé-
lagsmanna. Því miður vill svo
verða í flestum félögum.
A. J. Johnson hankaféliirðir
vakti máls á því, að félagið
hæfist handa um það, að fara að
safna til sögu Rangárþings, og
bar fram tillögu um nefnd til að
hafa það mál með höndum. Var
þessari hugmynd vel tekið, og í
nefndina kosnir: A. J. Johnson,
Vigfús Guðmundsson fræði-
maður og Finnbogi J. Arndal
Hafnarfirði.
í stjórn voru kosnir: Óli B.
Pólsson lögregluþjónn (endur-
kosinn), Stefán Ólafsson forstj.,
Ásgeir Ólafsson heildsali, Kjart-
an Ólafsson bæjarfulltr., Hafn-
arfirði, og Guðjón Sæmundsson
byggin garmeis tari.
Sú venja hefir komist á í fé-
laginu, að sama stjórnin hefir
verið í tvö ár í röð, en þá skiff
um (að mestu eða öllu leyti) til
að hvíla þá er í henni hafa ver-
ið, og fá inn í hana nýja krafta,
— sem nóg er til af, — og til
þess, að stjómarstörfin verði al-
Fréttabréf úr
Kvöldvökur.
Gömlu íslensku kvöldvökurn-
ar voru einskonar kenslustund-
ir í alþýðuskólum þjóðarinnar,
áður en hún átti nokkip- skóla-
hús, sem þetta nafn bera.
Miðaldra menn muna glögg-
lega þó heillandi ró og næmu
athygli, sem var einkenni þess-
ara kenslustunda í þjóðlegum
stíl. Af kappi var unnið að
ýmsum heimilisiðnaði. í bað-
stofum var kemht og spunnið,
prjónað og ofið. Reipi voru
brugðin, lmapplieldur fléttaðar.
Þá var saumað í höndu'num og
að ýmiskonar hannyrðum unn-
ið. En alt af var einliver sem
las. Lesarinn var kennarinn i
þessum náms- og iðjusal. Og
ekki skorti atliyglina. Hlust-
endurnir kunnu þá list að
hlusta. Lesarinn var þýðingar-
mesti maðurinn. Hann var hinn
andlegi fræðari. Og þólt líkam-
legu störfin væru mikilvæg,
þótt handiðjan væri nauðsynleg,
veigamikill þáttur í afkomu
heímilisins, og gæti jafnvel orð-
ið í höndum einstakra útvaldra
að fagurri íþrótt, þá voru þó
bókmentirnar æðri íþrótt og
mikilvægari. Og maðurinn, sem
las, var einmitt á hinum löngu
og starfsömu kvöldvökum að
sjá fyrir andlegri þörf fólksins.
Hann jós úr brunni bókment-
anna og svalaði þann veg
fræðslu- og menningarþorsta
hinnar gáfuðu alþýðu.
Vitanlega voru bækurnar
misgóðár, sem lesnar voru. En
aldrei var gengið fram hjá bestu
bókunum. Til hinna lakari var
því að eins gripið, að elcki væri
kostur góðra bóka. Og að lokn-
um lestri ákveðinna kafla,
stundum jafnvel ekki fyrr en
að bókarlokum, fóru fram sam-
ræður um efni þess, sem lesið
hafði verið, málið á bókinni og
merginn í henni — eða þá
mergleysið. Og heilbrigt brjóst-
vit alþýðunnar fann hvað var
svikið og mergsmogið og hvað
var heilbrigt og gott og fagurt.
Og góðubækurnarurðu að alda-
vinum. Þær voru lesnar aftur
og aftur, vetur eftir vetur. En
ruslið, eða hinar minniháttar
bækur, höfðu sinn dóm með
sér. Þær voru ekki bókmeritir
og öðluðust því ekki heimilis-
fang, (il langframa innan vé-
handa þessara ágætu menning-
arstofnana, sem heimilin til
forna voru með kvöldvökunum
sínum.
Kvöldvökurnar gömlu eru at-
hyglisverðar. Þar fer saman
tvennskonar ástundun- þjóðar-
innar: iðjusemi hennar og af-
köst á sviðum likamlegrar
vinnu og ást hennar á andlegri
þroskaviðleitni, námfýsi hennar
og ódrepandi áhugi á því, sem
andanum tilheyrir. Og þeim,
sem muna þessar stundir, er
það alveg ljóst, að hin andlega
iðjan var hinni líkamlegu æðri
og göfugri. Hún sendi geisla
inn í huga fólksins og veitti þá
mentun og menningu, sem ekki
gat orðið andlaus. Þann veg
var tendi-að og brugðið upp
blvsum er lýstu þjóðinni þann
veg, er henni bar að ganga.
Þann veg þroskuðust gáfur
hennar, skilningurinn varð
skýr og dómgreindin öruggari.
Og þann veg efldist þróttur
hennar og þrek til Iíkamlegra
afkasta og afreka.
Fyrir andans framför eina
fólksins hönd er sterk.
mennari þegnskylduvinna fyrir
félagið.
Að fundinum loknum var
dans stíginn til kl. 1 eftir mið-
nætti, eins og venja er til á
fundum félagsins.
Fundarmaður.
Borgarfirð
Fyrir því má segja, að leitt
sé lil þess að vita, ef það eiga að
verða ein öruggustu bjargnáð
þjóðarinnar á hinum síðustu og
verstu tímum að loka nútíma
skólastofum hennar fyrir hinni
námfúsu æsku.
Bókasöfn.
Enda þólt sá liáttur sé að
mestu niður lagður, að einn
lesi fyrir alla á kvöldvökunum
í sveitinni og þar séu þvi að
mestu horfnar eins og þær voru,
þá er þó talsvert keypt af hók-
um ennþá út um sveitir lands-
ins. Og hér i Borgarfjarðarhér-
aði mun vera all mikið um
bókakaup. Samt mun það svo,
að tiltölulega fá góð bókasöfn
séu í eigu einstakra manna, þó
að slílc bókasöfn séu að vísu
til. Algengast er að fólk í sér-
hverjum hreppi kemur á með
sér bókasafni. Oftast eru það
ungmennafélögin, sem liafa for-
ystuna á hendi um þessi mál.
Leggur þá liver félagsmaður
fram ákveðið árgjald til þess
að eiga aðgang að bólcum fé-
lagsins. Þá hefir og sveitin eða
hreppsfélagið lagt fram yissa
upphæð á ári til styrktar því
bókasafni, sem er innan vé-
banda þess. Þá eru og dæmi
þess hér í héraði, að menn í
Reykjavík liafa senl bókagjafir
þessum bókasöfnum sumum.
Eru það einkum gamlir sveit-
ungar, er sýna sveit sinni og
gömlum og' nýjum vinum sín-
um þennan mikla vinarhug og
rausnarskap.
I mörgum þessum bókasöfn-
um er nokkuð góðra bóka. En
oft hefir sú orðið raunin á, að
ekki svo fáar lélegar bækur
fljóta með. Er það að vonum,
þar sem sá háttur er orðinn all
ríkjandi með ritdæmöndum
hóka að liæla öllu sem út kem-
ur. Er þess skemst að minnast,
að svo að segja allur sá grúi
bóka, sem út kom nú fyrir þessi
síðustu jól fær ákveðið hrós i
blöðum og tímaritum. Það er
engu líkara en útgefendur og
ritdæmendur ásamt blöðum og
tímaritum séu ein sniðug vél,
er ejrs út undan sér glitfögrum
gullkornum lofsins og aðdáun-
arinnar, enda þótt ekki eitt
stakasta gullkorn finnist í þeim
bókum sumurn, sem um er ver-
ið að rita og dæma. Blandast þá
ekki hugur um, þeim er skyn-
bærir eru á þessi mál, að þarna
er ritdæmingin komin út á
skaðsamlegar leiðir oflofsins og
ábyrgðarleysisins. Og i skjóli
þessa ábyrgðarleysis hefir skot-
ið upp útgáfufélögum, sem sent
hafa frá sér mjög lélegar bæk-
ur, bæð að efni og frágangi —
bækur, sem eru vottur menn-
ingarleysis og alblindu á bók-
mentalegt gildi. Eitthvað slikra
bóka hefir slæðst inn i sveita-
bókasöfnin í Borgarfjarðarhér-
aði. En fullar líkur eru á, að
sú skipun hafi verið gerð um
bókakaup til þessara safna, að
lélegar bækur verði gersamlega
útilokaðar í framtíðinni.
í Borgarfjarðarsýslu hefir
um langt skeið verið starfandi
yfirbókasafn. Yar það bóka-
safn sýslunnar. Annað sýslu-
bókasafn var og i Mýx-asýslu,
en bar ekki jafnglögg einkenni
yfirbólcasafnsins. Þar sem
Borgarfjarðarsýsla skiftist ná-
lega í tvö héruð um Skarðs-
heiði var nokkur hængur á því
að fá almenna þátttöku um
notkun bóka, í hinu ágæta yfir-
bókasafni sýslunnar. Kom þá
fram sú hugmynd að skifta
bókasafni Borgarfjarðarsýslu
til helminga; skyldi annar
helmingur safnsins sameinast
sýslubókasafni þeirra vestan
Hvítár og þannig verða eitt
safn úr bókasafni Mýrasýslu og
helmings af safni Borgarfjarð-
arsýslu. Hinn helmingur þess
safns skyldi flytjast til Akra-
ness og verðá yfirbókasafn utan
Skarðsheiðar. Til þess að koma
skipan á um máhn hafði verið
kosin nefnd: Jón Steingrímsson
sýslumaður, síra Eiríkur Al-
bertsson og kirkjuráðsmaður
Ólafur Björnsson á Akranesi.
Komu þeir skipun á um þessi
mál. Starfar nú yfirbókasafn á
Akranesi fyrir sveitir innan að
Skarðsheiði en ofan lieiðar, í
liinu eiginlega Borgarfjarðar-
héraði starfar annað yfirbóka-
safn með heimilisfang í Borg-
arnesi og nefnist nú: Héraðs-
bókasafn Borgarfjarðar. Lána
nú þessi bókasöfn eftir ákveðn-
um reglum hækur til undir-
bókasafnanna út um sveitirnar
og það endurgjaldslaust. En
samhliða verður sú skipan gerð
um bókakaup allra þessara
safna í framtíðinni að stjórn
yfirbókasafnanna ráði þar
mestu um. Er því með þessari
slcipan fengið miklu meira ör-
yggi um það að lestrarfús og
bókhneigð alþýða manna í
Borgarfirði lesi að eins góðar
bækur í framtíðinni og bóka-'
kostur héraðsins verði betri. Er
gott til þess að vita. Því að enda
þótt kvöldvökurnar gömlu séu
að mestu liorfnar úr siðum og
útvarpið fylli nú upp í þær eyð-
ur að nokkru, þá eiga góðar
bækur erindi til þjóðarinnar
ekki síður en áður.
Útför Einars
Benediktssonar.
Ríkisstjórnin hefir nú ákveð-
ið að þjóðskáldið Einar Bene-
i diktsson skuli jarðsettur á Þing-
völlum og fór ÞingValIanefndin
austur í gær til þess að athuga
| um legstað.
| (Utförin fer fram n. k. föstu-
dag og verður á ríkisins kostn-
að. Fór Þingvallanefnd, ásamt
nokkurum mönnum öðrum,
austur til Þingvalla í gær og
völdu þeir legstaðinn, sem
verður í túni Þingvallabæjarins.
Lilc Einars Benediktssonar
verður flutt í dómkirkjuna hér
á fimtudagskveld, en það stend-
ur nú uppi i Rannsóknarstofu
Háskólans. Á laugardag verður
það siðan flutt til Þingvalla.
Herra biskupinn, Sigurgeir
Sigurðsson, og sira Ólafur
Magnússon í Arnarbæli, flytja
ræður í dómkirkjunni.
Nýr vélbátur til
V estmannaey j a.
1 fyrrakveld bættist nýr bát
ur í fiskibátaflota Vestmanna
eyja. Er þetta 43 smál. bátur ai
nafni Meta, keyptur í Esbjerg
Eigendur bátsins eru fjórii
bræður og verður einn þeirra
Knud Andersen, formaðui
hans..
Báturinn er nýuppgerður oí
útbúinn öllum nýjustu tækjum
Ilann var 9 daga á leiðinni ti]
Eyja frá Frederikshavn ot
Þórshöfn í Færeyjum* Mátti
ekki seinna vera að báturinn
legði af stað, því daginn eftii
að hann fór, lagði dönsku
sundin. Fékk báturinn versta
veður í Skagerrak, rok og
hörkufrost.
Formaður á hátnum hingað
til Iands hefir verið Jón Jóns-
son í Ólafshúsum og hásetai
allir frá Yestmannaeyjum.
ÍSLH.ND
Hr. S. Ó. rangfærir mjög ó-
þyrmilega sum atriði í grein
minni, sem birtist í Vísi fyrir
jólin. Eg er t. d. ekki að tileinka
okkur nein erlend þjóðlög. Eg
mintist á ættjarðarkvæði en
ekki sönglög. Eitt skemtilegt
atriði úr grein S. Ó. langar mig
til að draga fram. Hann telur
alveg ófullnægjandi að fræða
„vitra menn og málsmetandi“
um landið. Þeir séu að týna töl-
unni og ný kynslóð taki við.
Samkvæmt þessu virðist hann
halda, að „vitrir menn og máls-
metandi“ verði ekki til með
næslu kynslóðum, og áunnin
þekking gangi ekki á milli kyn-
slóðanna! — Þetta kalla eg nú
að sjá ekkert „nema ís og
jökla“.
Eg skifti mér svo ekki meira
af S. Ó. og mælgi hans.
Landnámssögu Hrafna-Floka
og félaga hans, sem að vísu hef-
ir á sér nokkurn þjóðsagnablæ,
má skoða sem táknræna mynd
af þjóðlífi íslendinga á umliðn-
um öldum, og þegnskapargildi
þeirra.
í flokki Hrafna-Flóka má
telja bölsýnismennina. Þeir ein-
blína á ókostina, vanmeta kost-
ina. Missa trúna á gæði lands-
ins og mistekst þvi búmenskan.
f öðru lagi eru flokksmenn
Þórólfs, skrumararnir, sem
fljóta vilja á fögrum nöfnum,
en eru venjulega manna fljót-
astir til að flýja, þegar á liólm-
inn kemur og á reynir. Það eru
hinir raupgjörnu búskussar.
Andlegir arftakar Þórólfs
smjörs, og eru margir til hér
á landi, og hafa flestir lít't við
búskap fengist.
Loks eru svo fylgismenn
Herjólfs, og sem betur fer lang-
f jölmennastir. Þá langar til að
skýra rétt frá hlutunum. Segja
kost og löst á þeim, ednnig, og
ekki síður, þeim sem þeir elska.
Þeirra lilutverk verður ávalt að
stíga á öfgarnar til beggja hliða
og taka forustuna í málum
þjóðarinnar. Þeim er ásköpuð
hin drenglynda ást, sem þráir
að yfirvinna gallana, en ekki að
leyna þeim. Og þeim tekst það,
þrátt fyrir töfina, sem verður
vegna samfylgdar hinna fyr-
nefndu félaga Hrafna-Flóka og
Þórólfs smjörs.
1 fyrri grein minni hvatti eg
menn til að hafa þessa mála-
leitan um nafnaskiftin að engu.
Það skiftir nú orðið engu máli
með hvaða hugarfari nafnið var
gefið í fyrstu, — nafnið, sem
þjóðin hefir undir forustu sinna
bestu manna lyft til virðingar,
og segja má um að geymast ætti
við hjartarætur hvers einasta
íslendings. — Það eru því blált
áfram helgispjöll að fara um
það óvirðingarorðum eða vilja
afnema það.
Eg mun svo ekki fara fleiri
orðum um þetta, en er sann-
færður um, ef þjóðin er sjálf-
ráð, að nafnið ÍSLAND lifir á-
fram sem karlmannlegt og for-
dildarlaust tignarheiti þessa
fagra og fönnum krýnda lands.
S. P.
Loftvarniri Bergen.
280.000 kr. safnað með
frjálsum samskotum.
Maður, sem eklci vill láta
nafns síns getið, hefir gefið
50.000 kr. lil aukinna loftvarna
í Bergen. Alls hafa safnast með
frjálsum samskotum í þessu
skyni 280.000 kr. — NRP—FB.
Esja
var á Bakkafirði kl. 5 í gær. Skip-
ið á að koma hingað samkvæmt á-
ætlun næstk. sunnudag.