Vísir - 19.02.1940, Blaðsíða 2

VtSIB
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)
Símar: 2834, 3400, 4578 og 5377.
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsraiðjan h/f.
Eftir lands-
fundinn.
TÍMAMENN hafa gert sér
vonir um að Sjálfstæðis-
flokkurinn hlyti að springa.
Þeim er ekki ofgott að vona. Á
samsæti, sem haldið var á Hót-
tel Borg í gærkvöld las einn
ræðumanna nokkur ummæli
Tímans um landsfundinn. Það
„slcemtiatriði“ „gerði storm-
andi lukku.“ Greinin, sem úr
var lesið byrjar á því, að Ólafur
Thors hafi lýst því yfir, „að
Sjálfstæðisflokkurinn geti ekki
unnið kosningar.“ Ilún endar
með því, að enn verði ekki sagt,
hvort samkomulag náist milli
„flokksarmanna“, eða livort
fundurinn endi með þvi, að „alt
standi í Ijósum loga.“
Menn hlógu dátt að þessum
bollaleggingum Tímans. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir lialdið
nokkra landsfundi á undan
þessum, en það er allra mál,
þeirra er setið hafa alla þessa
fundi, að aldrei hafi verið meiri
samhugur í flokknum en ein-
mitt nú. Þess vegna þótti mönn-
um svo gaman, þegar sagt var
frá því, að Tíminn héldi að
kviknað væri í hjá „ílialdinu“
og þættist finna „sviðalyktina“
leggja út af landsfundinum!
Það væri vítaverð ólirein-
skilni við samstarfsflokkinn, ef
framsóknarmenn fengju ekki
að vita, að allir fundarmenn,
undantekningarlaust, höfðu rót-
gróna andstygð á rógsgreinum
þeim, sem Tíminn hefir birt
um Sjálfstæðisflokkinn. Ef
Timinn hefir trúað því, að slík
vinnubrögð gætu orðið til þess
að sundra liði sjálfstæðismanna,
liefir hlaðinu skjátlast stórlega-
Það er álíka skynsamlegt og
hitt, að breiða það út, að Ólaf-
ur Thors hafi sagt að Sjálf-
stæðisflokkurinn gæti ekki unn-
ið við kosningar!
Ræða sú, sem Ólafur Thors
flutti í byrjun landsfundarins,
hefir birst i blöðum flokksins.
Þar geta menn gengið úr
skugga um það, að Ólafur sýndi
fram á, að vigstaða Sjálfstæðis-
flokksins er ákjósanleg. Og
Tíminn má vita það, að lands-
fundurinn liefir engan veginn
dregið úr bjartsýni Ólafs Thors
né annara sjálfstæðismanna um
kosningahorfurnar. Tíminn má
líka vita, að ef samstarfið helst,
þá er það ekki af því, að sjálf-
stæðismenn geri sér neinar
gyllingar um einlægni sumra
þeirra, sem í Tímann rita, í
samstarfinu. Ef sjálfstæðis-
menn lilu aðeins á flokkslega
hagsmuni, mundu þeir ekki
hika við að láta Framsókn sigla
sinn eigin sjó nú þegar. Innan
flokksins er enginn ágreining-
ur. Ólafur Thors lýsti afstöðu
flokksins alveg réttilega i gær-
kveldi: „Sjálfstæðismenn ætla
að vera í samvinnunni — allir!
Eða fara úr samvinnunni —
allir!“
Sjálfsfæðismenn geta vel
sagt: „Iíér var alt með öðrum
svip fyrir ári um þetta leyti.“
Ágreiningurinn, sem þá var,
sérstaklega út úr gengismálinu,
hefði orðið hverjum flolcki að
fótakefli, nema Sjálfstæðis-
flokknum. Ólafur Thors sagði
réttilega, að enginn hinna
flokkanna liefði staðist þá eld-
raun.
Allir sjálfstæðismenn eru
sammála um það, að Tíminn
hafi hegðað sér ósæmilega í
þessari samvinnu. En sjálfstæð-
ismenn eru líka á einu máli um
það, að hér hefði alt farið ver,
ef fyrverandi stjórnarflokkar
hefðu einir farið með völdin á-
fram. Þeir eru reiðubúnir, að
láta þjóðina skera úr þessu,
livort lieldur sem er í dag eða
á morgun.
Það verður tæplega til þess
ætlast, að hinir flokkarnir skiíji
samheldnina í Sjálfstæðis-
flokknum. Þar eru engin hand-
járn. Þar veldur það engum
klofningi, þótt einarðlega sé á
málum haldið um einstök at-
riði. Sjálfstæðisflokkurinn er
bandalag frjálsra manna úr
ölium stéttum, en hvorki hags-
munaklíka né samsærislýður.
En j>ótt samstarfsflokkarnii’
eigi erfitt með að skilja sam-
heldni sjálfstæðismanna, út frá
sínum þröngu sjónarmiðum,
verða þeir engu að síður að láta
sér skiljast, að samheldni
flokksins er staðreynd, sem
ekki verður haggað. Þeir mega
þess vegna láta eins og þeir
vilja. — Sjálfstæðisflokkurinn
berst ekki fyrir neinu því, scm
nokkur flokksmaður efast um,
að sé í eðli sínu réttlátt og sann-
gjarnt. Þeir, sem lakari málstað
hafa, skilja ekki hver styrkur
er að því, að hver einasti
flokksmaður hafi skýra meðvit-
und um það, að hann berjist
einungis fyrir því, sem rétt er.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
engu að leyna. Þess vegna bít-
ur hann hvorki rógur né níð.
Hann mun taka hverju sem að
höndum ber, samhuga og ein-
beittur, með alþjóðarhag fyrir
augum.
a
M.b. Magnús Torfason
sekkur á bátalegunni
f rí Þoriáksköín.
Vertíð er nýbyi’juð í Þor-
lákshöfn og eru gerðir þaðan
út i vetur 12 eða 13 bátar. Það
vildi þar til s. 1. föstudag að
m.b. Magnús Torfason ca. 10
smál. eign Kaupfélags Árnes-
inga, sökk á bátalegunni i Þor-
lákshöfn. Vildi það þannig til
að þá er báturinn var að leggja
frá hryggju og fram á leguna,
reið ólag undir liann og kastaði
honum upp á sker og braut
hann svo sem fyr segir. Bátur-
inn hefir náðst upp og fer nú
fram viðgerð á honum.
Kosning í Múrara-
sveinaíélaginu..
Lýðræðisflokkarnir sameinuð-
ust gegn kommúnistum og
fengu 4 af 6 mönnum kosna í
fulltrúaráð.
í stjórn félagsins voru kosnir
Guðbrandur Guðjónsson form.,
Þorfinnur Guðbrandsson vara-
form., Þorsteinn Löwe ritari,
Þorgeir ' Þórðarson gjaldkeri,
Ársæll Jónsson sjóðsgjaldkeri. í
varastjórn voru kosnir: Júlíus
Loftsson, Ilaraldur Bjarnason,
Vilberg Hermannsson.
Fulltrúaráð: Júlíus Loftsson,
Kristján Skagfjörð, Sigurður
Sigurðsson, Sæm. Pálsson, Sig-
urjón Pálsson og Ragnar Finns-
son.
V I SIR
Erindi Tlior Thors alþm.
UTANRIKISMALIN.
Það er eigi að ástæðulausu
að utanrikismálin eru nú fyrsta
sinni tekin til umræðu á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins. Það
er nú að því komið að íslend-
ingar verða að hefjast ákveðið
handa um framkvæmdir á sviði
utanríkismálanna og öflugan
undirbúning þeirra.
Um utanríkismál alment
skal ekki fjölyrt — það er aug-
Ijóst mál og nú viðurkent af al-
heimi, að engin menningar-
þjóð getur verið sjálfri sér nóg
eða verið án sambanda hjá öðr-
um þjóðum til að fylgjast með
og greiða fyrir þegnum sínum
og málefnum. Meðal allra sið-
aðra þjóða eiga sér því stað nú
i dag, og hafa öldum saman átt
sér stað margháttuð þjóðréttar
viðskifti og smám saman hafa
myndast ákveðnar reglur um
það, livernig þessi viðskifti
skuli rekin og hverrar réttar-
stöðu og tignar þeir skuli njóta,
sem til þess eru kjörnir að fara
með utanríkismálin meðal þjóð-
anna, liinir svo nefndu sendi-
menn þjóðanna. — Enda þótt
ísland hafi enn þá átt þess lítinn
kost að skipa sendimenn lil
að fara með málefni landsins á
erlendum vettvangi, þykir mér
rétt að greina nú þegar í upp-
hafi máls míns frá nokkurum
þeim helstu reglum sem nú
gilda um sendimenn þjóðanna.
Það skýrir samtímis hver er að-
staða okkar nú í dag og hver
vandi okkur er á herðum er við
eigum einir að ráðstafa þessum
málefnum.
Á miðöldum tiðkaðist það, að
sendimenn voru sendir úr landi
til þess að semja um álcveðin
málefni við erlend ríki. Þeir
hurfu aftur heim að loknum
þessum sérstöku erindum og
þótt þeir nytu sérstakrar lielgi
og verndar í samningslandinu,
voru ferðalög þeirra um önnur
lönd er á milli lágu, oft hin erf-
iðustu og hættulegustu, þvi að
ræningjaflokkar léku þá laus-
urn hala. Á síðari hluta miðald-
anna liefst sú nýlunda að farið
er að koma upp föstum sendi-
sveitum. Það eru ítölsku lýðrik-
in sem ríða á vaðið og smám
saman hreiðist þessi háttur út,
að hafa húsetta sendimenn í við-
skiftaríkjunum. En í upphafi
virðast þessir sendimenn eigi
hafa notið sérstakrar virðingar
meðal yfirvalda eða almenn-
ings eða verið sérlega vel þokk-
aðir. Lúðvík XI. Frakkakon-
ungur, sem ríkti frá 1461-1483,
er sagður hafa verið fyrsti
þjóðhöfðinginn í Vestur-Ev-
rópu, sem tók upp þennan sið
alment og hann kvað sjálfur
sér ganga það til að vilja hafa
leigðan njósnara við liirðir
hinna voldugu nágranna sinna.
Og Lúðvík konungur sagði við
sendiherra sina: „Ef hinir Ijúga
að þér ljúgið þá enn þá mcira
að þeim.“ — Um líkt leyti varð
þessi skýrgreining til á sendi-
herra: „Sendiherra er maður,
sem sendur er til annars lands
til að ljúga þar til hagsmuna
fyrir land sitt.“ — Þessi tor-
trygni mætti sendiherrunum í
öndverðu og það er ekki grun-
laust um að sumir þeirra hafi
að einhverju leyti unnið til
hennar. En andúð þessi smá-
hvarf og um miðja 17. öld eru
fastar sendisveitir orðin hin al-
mennna venja í millirikja við-
skiftum. Nú er svo komið, að
sendisveitirnar eru að lang
mestu leyti notaðar sem milli-
liðir um öll markverð opinber
alþj óðamálefni.
Um sendimenn þjóða hafa
myndast margvíslegar reglur
og skilgreiningar.
Fyrst er greint milli þeirra
manna, er gegna embættum um
óákveðinn tíma við sendisveitir
erlendis, og þeirra sem sendir
eru í ákveðnum sérstökum er-
indum. Þeir síðastnefndu nefn-
ast délégués (fulltrúar), en hin-
ir diplomats.
Þá eru sendimennirnir flokk-
aðir eftir tign. Þetta hefir verið
nokkuð breytilegt. í upphafi var
að eins einn flokkur, siðan urðu
þeir tveir. Á Vinarfundinum
1815 var raðað í þrjá flokka og
3 árum síðar var talið rétt að
hafa flokkana 4.
í fyrsta flokki eru ambassa-
deurs, og æðstu sendimenn páf-
ans legati og nuntii. Þessir
menn eru staðgöngumenn þjóð-
höfðingja síns eða páfa. Þeir
eiga rétt á að semja við sjálfan
þjóðhöfðingja þess ríkis, sem
þeir dvelja i. Nú á tímúm, þeg-
ar utanríkismálaráðherrar
þjóðanna fjalla og semja um
öll mikilvægustu mál, er þessi
réttur næsta þýðingarlítill. —
Það eru eingöngu stórveldin
sem talin eru eiga rétt á að út-
nefna þessa sendimenn og gera
það sín á milli.
í öðrum flokki eru envoyés
extraordinaires et ministres
plenipotentiaires (sérlegir
sendiherrar með umboði). í
þessum flokki eru flestir þeirra
sendimanna, sem í daglegu tali
nefnast sendiherrar.
Þriðji flokkurinn tekur til
ministres résidents (ráðherrar
með búsetu), sem eru fátíðir nú
á tímum.
í fjórða flokki eru svo char-
gés d. affaires.
Sá er munur þessara sendi-
manna, að þeir sem eru í 3
fyrstu floklcunum eru fulltrúar
þjóðhöfðingja síns, sendir þjóð-
höfðingja viðtökuríkisins, en
sendimenn í 4. flokki eru full-
trúar utanríkisráðherra heima-
landsins, sendir utanríkisráð-
herra móttökuríkisins. En að
öðru leyti er réttarstaða jieirra
hin sama.
Sérhvert það ríki sem full-
valda er að þjóðarétti, á rétt á
að senda frá sér og taka við
sendimönnum. Hinsvegar er
ekki talið að nein skylda hvíli á
fullvalda ríkjum i þessum efn-
um, ríkjum er því heimilt að
afsala sér þessum rétti og binda
hann samningum við önnur
fullvalda ríki, svo sem ísland
liefir gert með sambandslögun-
Um, er það fól Danmörku að
fara með utanrikismál sín í um-
boði þess, svo sem síðar mun
vikið að.
Skipun sendiherra í embætti
er tilkynt viðkomurikinu í op-
inberu skjali, er nefnist lettre
de créanre (traustbréf). Þetta
skjal er undirritað af þjóðhöfð-
ingja sendiríkisins, þegar um
sendiherra í þrem æðstu tignar-
flokkum er að ræða og sent
þjóðhöfðingja viðtökuríkisins.
Sendimaður fer á fund þjóð-
höfðingja viðtökuríkisins og
afhendir honum skjalið á há-
tiðlegan hátt. Þegar þjóðhöfð-
inginn hefir veitt skjalinu við-
töku, hefir sendimaður þar með
öðlast viðurkenningu sein full-
trúi þjóðar sinnar og getur eft-
ir það skuldbundið hana innan
takmarka umboðsins. Sendi-
menn i lægsta tignarflokki fá
slik skilríki frá utanríkismála-
ráðherra sínum til þessa ráð-
herra hins erlenda ríkis.
Sendiherrar njóta í viðtöku-
ríkjunum ýmsra réttinda fram
yfir aðra menn. Þeir njóta sér-
stakrar friðhelgi og auk þess
þeirra sérréttinda, sem nefnast
exterritorial réttindi (úrlendis-
réttur), það þýðir það að lög-
um viðtökulandsins verður ekki
beitt gegn sendiherra. Lög
Iieimalandsins ná hinsvegar á-
fram til hans og þar er hans
varnarþing. Sendiiherrar njóta
einnig skattfrelsis og tollfrelsis
á öllum varningi lil eigin þarfa.
Ennfremur njóta þeir sérstakr-
ar friðhelgi heimilis og sendi-
herrabústaðar (francliise de
l’hotel.
Sendiherrarnir eru fulltrúar
og umboðsmenn þjóðar sinnar.
Þeim ber því að gæta hagsmuna
lands síns og þegna þess í hvi-
vetna. Störf sendiherra er nú á
tímum orðið mjög margþætt og
fjölbreytileg. Á siðari árum
liafa störf sendiherra mjög
beinst inn á svið verslunar- og
viðskiftamála.
Annars voru síðastnefnd mál-
efni áður nær eingöngu í hönd-
um þeirra starfsmanna utanrík-
isþjónustunnar er ræðismenn
(consuls) ncfnast. Þeir teljast
yfirleitt elcki diplomatiskir
fulltrúar, lieldur verslunarer-
indrekar. Þeir greinast í ýmsa
flokka; frá aðalræðismönnum
(consul general) í umboðs-
menskuræðismann (agent con-
sulaire). Það er mjög tíðkað að
nota starfandi kaupsýslumenn í
hinum erlendu ríkjum til þess-
ara starfa og er mjög algengt,
að þeir séu þegnar þess lands.
En oftsinnist er það einnig, að
ræðismenn eru útlendir, frá
lieimalandinu, og eru þeir
venjulegast taldir hinum rétt-
hærri. Störf ræðisinanna eru
mjög margvísleg, aðallega þó í
sambandi við verslun og við-
skifti milli ríkjanna, ennfrem-
ur fyi’irgreiðsla fyrir þegnum
og skipum lieimalandsins. Þeir
eru útnefndir af þjóðliöfðingja
þess lands, sem þeir eru um-
lioðsmenn fyrir. Þeir eru ekki
skattfrjálsir nema vegna ræð-
ismannsstarfsins og njóta eklci
sömu réttinda og sendiherrar.
Eg mun síðar víkja að þess-
um tegundum sendimanna og
ræðismanna.
Utanríkismálin eru alment tal-
in einliver allra þýðingannestu
og viðkvæmustu vandamál
hverrar þjóðar. Meðferð þeirra
ræður oft á skömmum tíma
rúnum og örlögum þjóða.
Þegar rætt er um utanrikis-
mál íslands er rétt og nauðsyn-
legt að atliuga þau i tvennu
lagi. í fyrsta lagi utanrikismál-
in nú i dag, meðan við erum í
sambandinu við Dani. Utanrík-
ismál okkar byggjast nú á
sambandssáttmálanum við Dani
frá 1918 og er aðalákvæðið í
samhandi við þau í 7. gr. sam-
bandslaganna. í 1. mgr. segir:
Danmörk fer með utanríkismál
íslands í umhoði þess. — Eins
og fyrr var sagt er hverju full-
valda ríki heimilt að fela öðru
ríki að fara með utanríkismál
sín að einhverju eða öllu leyti.
ísland liefir veitt Danmörku
umboð til að fara með utanrik-
ismálin með nánari takmörk-
unurn í 7. gr. sbl. og samkv.
hlutarins eðli.
Fyrsti þáttur og e. t. v. aðal-
þáttur utanríkismálánna, það er
ákvörðun Um það, hvað um-
boðsmaður okkar, Danmörk,
slculi gera, hlýtur að fara fram
hér heima. Alþingi íslendinga
er eitt bært um að setja lög um
utanríkishiál vor og meðferð
þeirra. Þetta hefir Alþingi einn-,
ig gert t. d. með ákvörðun um
stofnun sérsakrar utanríkis-
málanefndar árið 1928. Nefnd
7 alþingismanna fjallar ásamt
rikisstjórninni um öll helstu
utanríkismálin. Hefir nefndin
fylgst með öllu þvi markverð-
asta á sviði utanríkismálanna,
verið rikisstjórninni til ráðu-
neytis og beinlínis felt úrskurð
um ýmislegt það er mestu máli
hefir skift. Það má óhikað full-
yrða að mikið gagn hafi orðið
að störfum þessarar nefndar,
og afskifti hennar af utanríkis-
málunum hafi mjög orðið til
þess að halda þessum þýðingar-
miklu málum utan við og fyrir
ofan allar flokkadeilur. Þá hef-
ir verið stofnuð sérstök deild í
stjórnarráðinu til að fara með
utanríkismálin og með sérstök-
um lögum ákveðið að stofna í
þeirri deild emhætti skrifstofu-
stjóra. Störf þessarar deildar
hafa farið mjög vaxandi frá ári
til árs og verið prýðilega af
hendi leyst. Aðalákvarðanir ut-
anríkismálanna eru hér heima
hjá einum ráðherranna, sem
sérstaklega fær. utanríkismálin
til meðferðar og hann ber á-
byrgð á þeim gagnvart Alþingi.
Framan af var það venjan, að
forsætisráðherra hefði utanrík-
ismálin, en á síðari árum hefir
engin föst regla verið um þetta
og náðherrarnir farið með þessi
mál til skiftis. Æðsta vald ís-
lenskra utanríkismála er þó hjá
Alþingi, sem getur kvatt ráð-
herra til ábyrgðar og ákveðið
hvernig það vill láta rækja um-
hoðið.
Þá er sú takmörkun gerð í 4.
mgr. 7. gr. sbk, að: Ríkjasamn-
ingar þeir, sem Danmörk gerir
eftir að sambandslög þessi hafa
náð staðfestingu, skuldbinda
ekki ísland, nema samþykki
réttra stjórnarvalda komi til.
En í 17. gr. stjórnarskrár ís-
lands er sagt að konungur geri
samninga við önnur ríki. Þetta
tálcnar, að samningarnir skuli
gerðir á lábyi'gð íslensks ráð-
Iierra og undirritaðir af hon-
um. Og á þessum samningsrétti
konungs og ráðherra er enn-
fremur sú takmörkun, að kon-
ungur getur enga slíka samn-
inga gert, ef þeir liafa í sér fólg-
ið afsal eða kvaðir á landi eða
landhelgi, eða ef þeir horfa til
hreytinga á stjórnarhögum rík-
isins, nema samþykki Alþingis
komi til.
Aðrar takmarkanir 7. gr. eru
þessar. í 2. mgr. segir: í utan-
rikisstjórnarráðinu (danska)
skal skipa eftir ósk íslensku
stjórnarinnar og í samráði við
hana trúnaðarmann (kommit-
tret) er hafi þekkingu á íslensk-
um lögum, til þess að starfa að
íslenskum málum (til Behand-
ling af islandske Sager). Þessi
trúnaðarmaður liefir verið skip-
aður samkvæmt ósk íslensku
stjórnarinnar og í samráði við
hana. Fyrir valinu varð Jón
Rrabbe, hinn ágætasti maður,
sem haft hefir hin viturlegustu
og heillaríkutsu áhrif á gang
málanna. — Trúnaðarmaður
]iessi er þó danskur embættis-
maður og launaður úr ríkissjóði
Danmerkur, en ríkissjóður ís-
Iands endurgreiðir laun hans.
Trúnaðarmaðurinn á beinan
aðgang að utanrikisráðherra og
er honum bæði rétt og skylt að
finna að því, sem honum þykir
aflaga fara um meðferð utan-
ríkismála íslands og afla sér
allrar fræðslu um þau efni.
Hann á þvi kröfu á að kynna
sér skjöl öll varðandi málefni
íslands, sem utanríkisráðherra
hefir með höndum og ber lion-
um að leiðbeina þessum ráð-
herra eftir föngum. — Trúnað-
armaður þessi er því eingöngu
skipaður til fyrirgreiðslu og
leiðbeiningar um islensk utan-
ríkismál. — Skipun lians er
réttur íslandi til handa.
í 3. málsgr. 7. gr. segir: Nú
er einhversstaðar enginn sendi-
herra eða sendiræðismaður og