Vísir - 27.03.1940, Blaðsíða 2

VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Óþarft tal.
glJ saga er sögð — og getur
, vel verið þjóðsaga — að
þegar deilur Svía og Norð-
manna stóðu sem hæst, hafi
Bjömstjerne Björnson símað
forsætisráðherra Noregs á þessa
leið: „Nú ríður á að halda sam-
an.“ Ráðherrann á að liafa sím-
að aftur um liæl: „Nú ríður á
að halda sér saman.“-I>að er
altaf dygð að hafa gát á tungu
sinni og ekki síst þegar örlög
þjóða eru ráðin. Á þessum
tímum gæti okkur öllum verið
holt, að hafa í minni heilræðið,
sem norski forsætisráðherrann
á að hafa gefið einum glæsileg-
asta andans manni, sem uppi
hefir verið á Norðurlöndum,
þótt kveðjan væri æði kuldaleg.
Yið Islendingar höfum gert
okkur vonir um, að geta tekið
öll mál í okkar eigin hendur
innan skamms. Þótt ágreining-
ur sé um marga hluti, hafa all-
ir flokkar gefið samhljóða yfir-
lýsingar í sjálfstæðismálinu.
Það mál hefir verið hafið yfir
innanlandsdeilur og flokka-
streitu. Það er óhætt að full-
yrða, að það er sameiginlegur
vilji allra íslendinga, að við get-
um staðið á eigin fótum, al-
frjáls þjóð og fullvalda. Við
höfum vonað og vonum enn, að
sá draumur rætist. Þótt þröngt
sé fyrir dyrum hjá smáþjóðum
um þessar mundir, megum við
ekki gefa upp vonina. Takmark-
ið verður að vera hið sama, þótt
óvæntar torfærur verði fyrir á
leiðinni. Við vitum ekki, frem-
ur en aðrir, hvert við komumst,
en við megum ekki þar fyrir
gleyma, hvert við ætlum að
komast.
Fyrir fáum árum birtist í
breska blaðinu „Scotsman“
grein, sem töluverða óánægju
vakti hér á Iandi. Þar var því
haldið fram, að áhrifamönnum
á íslandi léki hugur á, að kom-
ast í náin pólitísk tengsl við
breska heimsveldið. Þessu var
mótmælt í íslenskum blöðum
sem hverjum öðrum tilhæfu-
lausum heilaspuna. Enginn ís-
lendingur vildi við það kannast,
að hann hefði látið sér neitt
slíkt til hugar koma.
Nú hafa þau tíðindi gerst, að
íslenskur þingmaður hefir bent
á þá leið í sjálfstæðismálinu,
„að tsland gangi hreinlega inn í
hið mikla þjóðasamband Breta-
veldis, sem sjálfstætt sjálf-
stjórnarríki“. Þegar greinin
birtist í „Scotsman“, var þessi
hugsun svo fjarri okkur íslend-
ingum, að enginn vildi láta
eigna sér hana. Þessi leið er í
dag eins fjarri takmarki okkar
í sjálfstæðismálinu og hún var
fyrir nokkrum árum.
Við höfum orðið varir við
það hvað eftir annað, að ýms
ummæli, sem við höfum sjálfir
ekki Iagt sérlega mikið upp úr,
liafa vakið óþægilega eftirtekt
erlendis. Fleipur kommúnista í
fyrra um fyrirætlanir Þjóðverja
hér á landi gekk Ijósum logum
í heimsblöðunum. Á þann hátt
var vakin á okkur ónotaleg og
óréttmæt tortrygni.
Það ætti ekki að þurfa að
eyða orðum að þvi, hvílíkt glap-
ræði það er, eins og á stendur
umhverfis okkur, að liafa í
frammi nokkuð það, sem keim
getur borið af áróðri fyrir eitt
eða neitt af þeim stórveldum,
sem nú eigast við. Þótt við tök-
um sjálfir ekki mikið mark á
slíku tali, getuin við ekkert vit-
að, hvernig því kann að verða
tekið annarsstaðar. Þess vegna
verður að gera þá kröfu til
þeirra, sem við opinber mál
fást, að þeir hafi gát á tungu
sinni. Afleiðingar þess, að út af
sé brugðið, geta orðið þungbær-
ari en svo, að undir verði risið.
Við höfum sett okkur ákveð-
ið mark i sjálfstæðismálinu.
Þeir atburðir geta gerst, að við
ráðum ekki ferðinni. En* af
frjálsum og fúsum vilja hvik-
um við ekki frá því marlci.
a
Frá Fiskimálanefnd:
V.h. Dagsbrún
íékk 9% tn. af síld
Eins og Vísir skýrði frá í vik-
unni sem leið fékk Fiskimála-
nefnd v.b. Dagsbrún til þess að
Ieita að síld hér á flóanum og í
nágrenni, vegna hins yfirvof-
andi beituskorts.
Dagsbrún fékk 9% tunnu af
síld í smáriðnari netin, en ekk-
ert í þau stórriðnari. Tók hát-
urinn þá fleiri smáriðnari net,
en lagði liin stórriðnu á land.
En siðan fór báturinn að fá
loðnu og lagði 20 tn. af henni
á land í fyrradag í Keflavík.
Mun hann halda áfram að veiða
liana i stað síldarinnar, því að
hún er betri til beitu.
Kveldraka á
jlaugardag.
Þriðja og síðasta kveldvaka
Blaðamannafélags íslands verð-
ur haldin n. k. laugardag að Hó-
tel Borg.
Vandað verður til þessarar
kveldvöku ekki síður en til
þeirra tveggja, sem þegar hafa
verið haldnar í vetur. Sjást vin-
sældir þeirra best á því, hversu
fjölsóttar þær hafa verið og
varð fólk því frá að hverfa, svo
að tugum skifti, vegna þess,
hversu aðgöngumiðasala var
takmörkuð.
Dagskrá kveldvökunnar verð-
ur nánar auglýst síðar.
»> - m, > '7»- »'i
Umferðarmálin
fil umr. á Alþingi
Frv. til umferðarlaga var til
umræðu í gær í Nd. og urðu
nokkrar deilur um það, hvort
gera skyldi þá breytingu, sem
frv. felur í sér, taka upp hægri
akstur í stað vinstri, sem nú er.
Forsætisráðherra mælti með
því, að hægri handar akstur yrði
tekinn upp og taldi hann sára-
litla slysahættu mundu fylgja
þessari breytingu, og kostnað-
urinn, sem því myndi fylgja,
væri liverfandi lítill.
Bjarni Ásgeirsson var meðal
þeirra, sem til máls tóku og var
hann frv. mótfallinn. Kvað hann
alt öðru máli gegna um eylönd,
en lönd sem lægi saman, að þau,
hin síðarnefndu, þyrfti helst að
hafa sam iginlegar umferðar-
reglur, en eylöndin gæti haft alt
aðrar reglur án þess að sök
kæmi. Þessi breyting mundi
auka slysahæítuna hjá okkur.
Umræðunni var lokið, en at-
kv.gr. var frestað, þangað til í
dag.
Næturlæknir.
Þórarinn Sveinsson, Ásvallagötu
5, simi 2714. Næturvörður í Ing-
ólfs apóteki og Laugavegs apóteki.
VlSIR
Viðtal við dr. Bjjörn Björnsson:
Mlölvörii^k^nitnFiain
er oþarfleg:a mikill.
Yfirlit um úthlv&tun og neyslu frá því er
skömtunin var upp tekin.
Strax eftir að stríðið braust út greip ríkisstjómin til þess ráðs
að koma á skömtun á öllum helstu nauðsynjavörum almennings.
Hefir allur almenningur tekið, ráðstöfun þessari vel, enda hefir
skamturinn yfirleitt verið ríflegur, en ef stríðinu heldur áfram
má þess vænta, að vel geti komið til mála að úr honum verði
dregið, einkum ef siglingar milli íslands og meginlands Evrópu
teppast algerlega.
Vísir hefir snúið sér til dr. Björns Björnssonar, sem veitir út-
hlutunarskrifstofu Reykjavíkur forstöðu, og leitað hjá honum
upplýsinga um hvemig skömtunin hafi gefist, og hvaða álykt-
anir megi draga af fenginni reynslu.
Eins og kunnugt er hófst út-
hlutun á kornvörum, kaffi og
sykri um miðjan september-
mánuð f. á. Hér í Reykjavík hef-
ir verið úthlutað skömmtunar-
seðlum sem hér segir:
Sept. 35634 stk.
okt. 36350 —
nóv. 36620 —
des. 36766 —
Skammturinn, sem hverjum
manni er ætlaður á mánuði hef-
ir verið óbreyttur í kaffi (br.
0,3 kg,), sykri (2 kg.), rúgmjöli
(3 kg.) og hveiti (2.4 kg.), en
var hækkaður úr 1,5 kg. upp í
1.8 kg. af öðrum kornvörum við
nóvemberúthlutunina.
Vörumagnið, sem Reykvik-
ingar hefðu getað lceypt út iá
seðla sína, ef þeir liefðu fengið
þá óskerta í hendur, næmi fram
að áramótum:
Rúgmjöl 382.7
Hveiti 306.1
Aðrar kornv. 213.3
smál.
seðlarnir
heimilis-
smál.
Kornv. samt. 902.1 smál.
Kaffi 38.3 —
Sykri 255.1 —
Á sama tíma hafa
verið skertir vegna
byrgða:
í hveiti um 31.6
í öðr. kornv. um 13.3 —
I kaffi um 1.4 —
I sykri um 20.0 —
Rúgmjölsbirgðir voru mjög
litlar á lieimilum og hafa ekki
verið dregnar frá vegna þess, að
þær áttu aðallega að ganga til
slátursgerðar. Tala heimila, sem
höfðu birgðir af einhverju tagi
var: Okt. 5120. nóv. 1938 og des.
1101. Tala skertra seðla (ekki
reita): Olct. 20139. nóv. 7230 og
desember 4070.
★
Reitir matvælaseðlanna gilda
aðeins til innkaupa hjá smá-
vöruverslunum. Smásöluversl-
anir mega ekki afgreiða skömt-
unarvörur til neytendanna nema
gegn reitum eða sérstökum inn-
kaupsleyfum, sem hreppsnefnd-
ir eða bæjarstjórnir (skrifstofur
þeirra) veita. Heildsöluvei'slun-
um er hinsvegar ekki Ieyfilegt
að afgreiða skömmtunarvörur
gegn reitum, heldur aðeins gegn
innkaupsleyfum hrepps- eða
bæjarstjórna. Þau Ieyfi eru ým-
ist sama eðlis og innkaupsleyfi,
er smávöruverslanir afgreiða, þ.
e. aukaleyfi, eða þá Ieyfi stíluð
á smásöluverslanir, sem eiga,
þegar til lengdar Iætur, að sam-
svara sölu þeirra. Heildarsalan
í skömmtunarvörum verður því
töluvert meiri en sala smávöru-
verslananna. Aukaleyfin, sem
heildsöluverslanir afgreiða er
sala beint til neytendanna. Þeirri
sölu verður að bæta við sölu
smásöluverslana til að sjá heild-
arsöluna. Flestir þeir, sem hafa
rétt til aukaleyfa, eiga einnig
rétt á að kaupa í heildsölu. t. d.
veitingastaðir og sjúkrahús.
Sala smásöluverslananna var
þessi fram að áramótum:
Smál.
Rúgmjöl. versl. 140.1
— brauðgh. 205.5 345.6
Hveiti,
versl.
brauðgh.
185.0
95.8
280.8
Aðrar kornvörur...... 146.8
Kornvörur samt.......... 773.2
Kaffi ................... 40.2
Sykur................... 244.7
*
Matsölur, sem hafa marga
kostgangara, og geta mánaðar-
lega keypt í heilum sekkjum
hafa fengið leyfi til að kaupa í
heildsölu. Skila þær reitunum
til Úthlutunarskrifstofu bæjar-
arins og fá innkaupsleyfi út á
þá, sem gilda lijá heildsala. Þess-
ir reitir eru teknir úr umferð og
geta því ekki komið fram sem
smásala. Sama er að segja um
reiti, er veitingastaðir, er ein-
göngu kaupa í heildsölu. og
sjúkraliús (er innheimta seðla
hjá sjúklingunum) skila til
skrifstofunnar. Alla þessa reiti
ber að draga frá úthlutuðum
seðlum, ef gera á grein fyrir,
hve mikið vörumagn smásölu-
verslanir gætu afhent út á seðla,
ef þeim væri öllum framvísað.
Fram að áramótum hefir
skrifstofan veitt Ieyfi gegn mið-
um:
Rúgmjöl 708 kg.
Hveiti 1267 —
Aðrar kornv. 1140 —
Kornv. samt. 3115 kg.
Kaffi 591 —
Sykur 1633 —
Aðrir reitir. sem teknir hafa
verið úr umferð, (þar með talin
úthl. Vetrarhjálparinnar) voru:
Rúgmjöl 700 kg.
Hveiti 2890 —
Aðarar kornv. 2280 —
Kornv. samt,
Kaffi
Sykur
5870 kg.
490 —
1976 —
Vörumagnið, sem neytend-
urnir hér í Reykjavík hefðu get-
að fengið út á seðla sína væri
þá:
Rúgmjöl .......... 381.2 smál.
Hveiti ........... 270.4 —
Aðrar kornv. . . . 196.7 —
Samt.................... 848.3 —
Kaffi ................... 35.8 —
Sykur.............. 231.5 —
Þegar þessar tölur eru horn-
ar saman við smásöluna kemur
í ljós, að í hveiti er salan um
10.4 smál. meiri en það magn
er reitirnir hjóðuðu upp á, í
kaffi 4.4 smál. og sykri 13.2
smál.
Þessi umfram-sala stafar
sumpart af innkaupum út á
aukaleyfi (sjúkrah., veitingah.,
skip) en sumpart, og sennilega
aðallega ef verslun utanbæjar-
manna.
Aftur á mótti er salan í rúg-
mjöli 35.6 smál., haframj., hrís-
grj. o. þ. h. 50 smál. minni en
vörumagnið, er reitirnir hljóða
upp á, þrátt fyrir það. að veitt
voru aukaleyfi fyrir öllu rúg-
mjöli í slátur. og að utanbæjar-
verslunin hlýtur að vera tiltölu-
lega mikil í rúgmjöli og hafra-
mjöli, þar sem neysla þeirra
vörutegunda er sennilega meiri
að tiltölu í sveitum en hér í hæ.
Þetta bendir ótvírætt til þess,
að skamturinn af komvöru í
heild sé óþarflega mikill, eins
og raunar er alment viðurkent.
Mundi mega draga allverulega
úr honum. Einkum ef kornvör- !
urnar væru hafðar í einu lagi, '
þannig að fólk gæti valið á milli
þeirra. Neysluvenjurnar eru svo
ólíkar t. d. í bæjum og sveitum.
að það sama getur ekki hentað,
enda aðstaðan að mörgu leyti
ólík.
Aunars má henda á það í
þessu sambandi, að mjög óeðli-
legt virðist, að nota ekki mat-
vælaúthlutunina, sem kostar all-
mikið fé fyrír hið opinbera, til
að draga verulega úr neyslunni
á kornvörum, og um leið inn*
flutningi þeirra vara. Vegna
gjaldeyrisskorts er elcki hægt að
flytja inn ýms nauðsynleg fram-
leiðslutæki eða hyggingarefni,
sem hvorugt er hægt að fram-
leiða í landinu eins og sakir
standa. Atvinnuleysið sýnir, að
framleiðslan þyrfti að eflast.
Vegna sölutregðu á ýmsum af
ísl. afurðum á erlendum mark-
aði og óvissunnar um j>á mark-
aði er nauðsynlegt að nota sem
best heimamarkaðinn fyrir inn-
lendar afurðir, og stefna að auk-
inni neyslu þeirra á kostnað
hinna aðfluttu vara.
Eins og millilandaviðskiptun-
um hefir verið háttað undanfar-
ið hefðu ráðstafanir í þá átt ver-
ið æskilegar. janfvel þótt stríð
hefði ekki skollið á. Hin mikla
verðliækkun á erlendum vörum
skapar nú alveg sérstakar að-
stæður. Verðlagsbreytingarnar
síðan á heimsstyrjaldartímun-
um 1914—18 höfðu mjög rask-
að verðlilutföllunum á milli inn-
lendra og erlendra neysluvara.
Verð erlendu varanna hafði
lækkað aftur langtum meir en
verð hinna innlendu vara. Það
hefir að öðru jöfnu ýtt undir
neyslu erlendu varanna. Nú er
nauðsynlegt að sporna við verð-
hækkun innlendra neysluvara
eins og kostur er á. Um leið
stuðla verðhlutföllin sjálfkrafa
að aukinni neyslu þeirra.
*
Aulcaleyfin, sem Úthlutunar-
skrifstofan hefir veitt fram til'
áramóta nema í kg.:
Veitingah. Sjúkrah. Skip. Ýmsir. Samt.
Rúgmjöl . . . . 1195 6676 2060 1153 11.084
Hveiti 8976 7987 1716 5850 24.529
Aðrar kornv. 940 5548 743 4833 12.064
Kornv. samt. 11111 20211 4519 11836 47.677
Kaffi 4393 1312 651 1699 8.055
Sykur 8732 6809 1479 4916 21.936
Þessi aukaleyfi eru ekki nema
að nokkuru leyti aukaúthlutun;
þó er það nokkuð mismunandi
í hinum ýmsu flokkum. Leyfin
til veitingahúsanna eru mest-
megnis aukaúthlutun. Þó skila
þau noldkuru af miðum aftur
fyrir sarfsfólk sitt. Starfsfólki
sjúkraliúsanna er ekki útlilutað
seðlum, og sjúkrahúsin gera það
sem þau geta til að innheimta
seðla hjá sjúklingum sínum og
skila þeim til skrifstofunnar.
Starfsmenn milliferðaskipanna
fá heldur ekki úthlutað seðlum,
og flest þeirra skipa þurfa lítið
að sækja af nauðsynjum sínum
til verslana hér. Helst eru það
bi’auð. Undir ýmsa heyi’ir út-
hlutun til Vetrarhjálparinnar,
sem skilaði allmildu af reitum.
sem og heildsöluleyfi gegn mið-
um.
Yfirgnæfandi meiri hluti
aukaleyfanna, miðað við vörU-
magn, er afgreitt í lieildsölu.
Tiltölulega lítið kemur fram
senx snxásala. Þarf því að hæta
þessum leyfum að mestu við
smásöluna til að sjá heildarsöl-
una af skömtunarvöi’um eins
og áður getur. Þar við bætist svo
kökusala hrauðgerðarhxisanna
og önnUr iðnaðarfi’amleiðsla,
sem sköixxtunarvörur ganga til.
Innkaupsleyfi af þvi tagi af-
greiðir Skömtunarstofa ríkisins
en ekki Útlilutunarskrifstofa
bæjaríns.
*
Öll sú úthlutun, sem og út-
hlutunin til kaffihúsanna hefir
mönnum verið nokkur þyrnir
í augum, úr því að opinbert eft-
ii’Iit er Iiaft með di’eifingunni á
annað borð, sem miðar að ein-
skorðun neyslunnar hjá al-
menningi við ákveðið magn. Sú
skoðun er í sjálfu sér mjög eðli-
leg og vel skiljanleg. En hér er
það atvinnuspursmálið sem ræð-
ur úrslitunum. Vegna atvinnu-
Ieysisins er forðast í lengstu lög
að höggva of nærri þeim fyrir-
tækjum er í hlut eiga. Það fyrir-
brigði er að verða mjög algengt
í þjóðfélagi voru, að lögð sé
stund á miður nauðsynlegan at-
vinnUrekstur og ýmsa starfsemi,
þótt vitað sé, að æskilegra væri
að verja starfski-öftunum á ein-
hvem annan hagkvæmari hiátt,
ef þess væri kostur.
Annars virðist sala veitinga-
lxúsanna ekki tilfinnanlega mik-
il á móti allri neyslunni þegar
niánar er að gáð. Hún hefir verið.
miðað við sölu smávei’slananna:
í hveiti 3.2%, sykx-i 3.6% og
kaffi 10.9%. Kaffisalan er raun-
ar allveruleg og æskilegt að liún
minkaði. Viðskifti veitingahús-
anna þyrftu ekki að minka að
sama skapi, ef t. d. neysla á
mjólk kæmi að einhverju leyti
í staðinn. Kaffinotkunin gæti
yfirleitt að mestu eða öllu leyti
lagst niður á þessu landi. Þjóð
sem berst i bökkum við að vei’ja
fjárhagslegt sjálfstæði sitt þyifti
vissulega að taka til alvarlegrar
íhugunai’, hvort hún ætti ekki
að taka á sig slikar „fórnir**. Er
það að eins eitt af mörgum hlið-
stæðurn dæmum.
Svifflug á ilkureyri.
Frá fréttaritara Vísis.
Akureyi-i í morgun.
Laugardaginn fyrir páska var
Svifflugfélag Akureyi-ar að æf-
ingum yfir bænum og luku 3
félagar C-prófi: Arinhjörn
Steindórsson, Jóhannes Snorra-
son og Kristján Milcaelsson. —
Prófin veitti Helgi Filippusson,
svifflugmaður úr Reykjavik,
sem staddur er á Akux’eyri lil
að kenna modelsmíði og halda
sýningu Flugmodelfélags ís-
Iands.
Flaug Helgi á eftir prófinu og
var 25 mínútur uppi, en varð þá
að lenda vegna þess, hve rökkv-
að var oiðið. Job.