Vísir - 29.03.1940, Blaðsíða 2

VlSIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Iíristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(GengiS inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1 660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Gallað írumvarp
j NEÐRI DEILD Alþingis lief-
ir alshei'jarnefnd borið fram
frumvarp lil laga um verðlag,
að tilhlutun viðskiftamálaráð-
herra. Er það borið fram til
breytingar og viðauka núgild-
andi lögum um eftirlit með
verðlagi. Eru þar nokkur ný-
mæh, sem valda munu miklum
ágreiningi og mjög vafasöm
mega teljast. Má þar til nefna
heimild til að ákveða taxta fyr-
ir viðgerðir, smíði og sauma-
skap.
Eins og nú standa sakir, eru
þær reglur gildandi um vörur,
sem ekki koma beint undir á-
kvæði hámarksálagningar, að
óheimilt er að Ieggja á þær, að
hundraðshluta, meira en tíðk-
ast hefir áður en styrjöldin
hófst. Virðist þetta mjög sann-
gjarnt og hefir gefist vel. Hefir
ekki borið á að innflytjendur
eða verslanir liafi á nokkum
hátt reynt að hlunnfara opinber
ákvæði i þessu efni. Sannast hér
sem oftar, að flestir gera sér
far um að breyta eftir þeim
reglum, sein settar eru, þegar
skynsamlega og sanngjarnlega
er að farið.
Hins vegar virðist í hinu
nýja frumvarpi vera farið inn
á mjög varliugaverða braut,
þar sem vikið er frá því ákvæði,
að haldið sé sama liundraðs-
hluta álagningar og var fyrir
stríð, en í staðinn er sett á-
kvæði, sem haft getur hinar al-
varlegustu afleiðingar fyrir
verslunina í landinu og má þar
að auki teljast lítt framkvæm-
anlegt. Hið nýja ákvæði er um
það, að álagning á vörurnar sé
ekki að ákveðnum hundraðs-
hluta eins og tíðkast, heldur að
nettó-ágóðinn sé ekki meiri en
tíðkaðist fyrir 1. sept. 1939 „á
sama vörumagni, að viðbættu
hæfilegu álagi vegna aukinnar
áhættu og kostnaðar við sölu
eða framleiðslu vörunnar“. —
Menn mega með öðrum orðum
ekki hafa meira upp úr hverj-
um poka eða hverri tylft af á-
kveðnum vörum en áður var,
þótt heildarsalan yfir árið á
þessum vörutegundum minki
um helming vegna mikillar
verðhækkunar, sem leiðir af sér
þverrandi eftirspum. Með þessu
móti er auðvelt að sjá fyrir því,
að verslunin í landinu sé rekin
með stórtapi. Þar að auki má
henda á það, að ákvæði sem
þessi, er eiga að framkvæmast
af verðlagsnefnd, sem skipuð
er pólitískt og er áberandi ó-
\dnveitt óháðri einstaklings-
verslun, geta verið stórhættuleg
afkomu fjölda manna.
Hér í blaðinu var á það bent,
þegar verðlagsákvæðin komu
fyrst til framkvæmda, að þótt
sjálfsagt væri að hafa skynsam-
legt eftirlit með vöruverði í
landi, þá hefði það aldrei vakað
fyrir löggjafanum að verðlags-
nefndin yrði vöndur á verslun-
arstéttina eða verðlagsfram-
kvæmdin yrði notuð sem of-
sókn á hendur lienni. En þvi |
verður þvi miður ekki neitað, |
að framkoma meiri hluta
nefndarinnar hefir á margan
hátt verið þannig, að hún virð-
í
2 bátar mölbrotna
í Þorlákshöfn.
Skemdir urðu nokkrar á öðrum bátum - - -
ist telja sig beinlínis liafa ver-
ið setta til liöfuðs verslunar-
stéttinni. Slíka framkomu lijá
opinberri nefnd verður að átelja
harðlega sem algerlega ósæm-
andi. íslensk verslunarstétt hef-
ir ekki sýnt sig ólöghlýðnari en
aðrar stéttir þjóðfélagsins og
hefir því ekkert tilefni gefið til
að henni sé minna traust sýnt
en öðrum stéttum, af liálfu hins
opinbera.
Búist er við að mjög sterk
mótmæli komi fram gegn
frumvarpinu frá Verslunarráð-
inu og Landssamhandi iðnaðar-
manna. Væntanlega gerir Al-
þingi nauðsynlegar breytingar
á frumvarpinu enda munu
þingmenn sjá að hægt er að
hafa skynsamlegt og gagngert
eftirlit með verðlaginu, þótt
ekki séu í ákvæðin settar firr-
ur, sem óframkvæmanlegar
reynast.
A
Dagskrá kvöldvöku blaða-
manna hefir nú verið ákveðin
að mestu leyti. Á síðustu kveld-
vöku þótti flestum efnið vera
nokkuð „þungt“, en að þessu
sinni verður lögð meiri áhersla
á að hafa það „Iétt“.
Þeir Alfreð Andrésson og Jón
Aðils munu leika þátt úr leikn-
um „Stundum og stundum
ekki“, eftir Arnold, Bach og E.
Thoroddsen. Auk þess syngur
Alfreð gamanvísur úr leikriti,
sem nú er verið að æfa.
Kristmann Guðmundsson les
upp nýja smásögu eftir sjálfan
sig. —
Lárus Ingólfsson kemur með
alveg nýtt skemtiatriði og Bryn-
jólfur syngur nýjar gaman-
vísur.
Þá skemta þau Bára Sigur-
jónsdóttir og Sigfús Halldórs-
son með söng og dansi.
Jack Quinet og hljómsveit
hans skemta og leika undir
dansinum. Kynnir verður ívar
Guðmundsson blaðamaður.
Þeir, sem ætla að fara, ætti að
tryggja sér aðgöngumiða í tíma
því að ef ráða má af þeim pönt-
unum, sem borist liafa blöðun-
um, verður alt uppselt fyrir
kveldið.
Borð verða ekki tekin frá að
Hótel Borg, svo að þeir, sem
koma fyrst, liafa mestu úr að
velja. Kveldvakan hefst kl. 9
stundvislega.
Tveir bátar eyðilögðust með
öllu á legunni í Þorlákshöfn í
gær, en það voru bátarnir Freyr
frá Eyrarbakka og Svend frá
Stokkseyri. Rak þá á Iand og
mölbrotnuðu þeir báðir.
Strax um fótaferðatíma í gær-
morgun var skollið á suðvestan
rok og var sjór tekinn mjög að
ókyrrast i Þorlákshöfn, en þessi
átt er hin erfiðasta þar, með
því að hálalegan má heita opin
fyrir henni. Herti sífelt á veðr-
inu, eftir því sem á daginn leið,
og breyttist vindstaðan ekki fyr
en um kl. 6 síðd., en þá gelck
hann í útsuður og gerði þá hlé
í Þorlákshöfn.
Allir þeir hátar, sem róðra
stunda í Þorlákshöfn, lágu fyr-
ir legufærum, en er veðrið jókst,
tóku legufærin að gefa sig og
um ld. 4 í gær sd. hafði bátana
Svend og Frey rekið á land.
M/h Svend er frá Stolckseyri,
og er um 10 tonn að stærð. Eig-
andi hans er Karl Magnússon
útgerðarmaður á Stokkseyri. Er
báturinn gerónýtur, svo sem að
framan segir.
M/h Freyr er frá Eyrarbakka,
um 12 tonn að stærð og er eig-
andi hans Jón Helgason, sem
var formaður á bátnum og
nokkrir menn aðrir. Freyr er
mjög mikið brotinn og senni-
lega gereyðilagður.
Síðdegis í gær var sjór svo ó-
rór á legunni, að ekki var ann-
að sýnna, en að flestir bátarnir
myndu brotna og eyðileggjast.
Auk þeirra háta, sem að ofan
Fjórða umferð
Skákmófsins.
Fjórða umferðin í Skákmóti
íslands fór fram í fyrrakveld í
K.R.-húsinu og fóru svo leikar,
sem hér segir í meistaraflokki:
Ásmundur Ásgeirsson vann
Jóhann Snorrason, Einar Þor-
valdsson vann Sturlu Péturs-
son, Sæmundur Ólafsson og
Eggert Gilfer eiga biðskák og
þeir Árni Snævan’ og Áki Pét-
ursson sömuleiðis. Varð skák
hinna síðarnefndu að falla nið-
ur vegna veikinda annars kepp-
andans.
í kveld verða tefldar bið-
skákir.
eru taldir, slógust tveir aðrir
bátar sainan og urðu fyrir mikl-
um skemdum. Voru það þeir
Öldungur frá Eyrarhakka, 9—
10 tonn og Gunnar frá Eyrar-
bakka, sem er 11 tonn að stærð.
Munu háðir þessir bátar þurfa
allmikillar viðgerðar.
Vegna veðurs og sjávar var
ekkert unt að aðliafast í landi
til þess að afstýra vandræðum
þessum, og var mesta mildi, að
skemdir skyldu ekld verða meiri
en raun varð á.
Afli liefir verið tregur í Þor-
láksliöfn undanfarið, en all-
mikið af síli — loðnu — hefir
reynst í sjónum síðustu dagana
og gera menn sér því vonir um
að veiðin kunni að aukast. Allir
hátar, sem sjófærir voru, réru
í nótt, en ekki er vitað um afla
þeiri’a enn þá.
H.f. Brúnkol.
Nýtt félag, sem hefir trygt sér
námuréttindi í Gili og Hanhóli
í Bolungavík og í Botni í Súg-
andafirði.
2. þ. m. var gengið fi-á stofn-
un hlutafélagsins Brúnkol. Til-
gangur félagsins, eins og nafnið
bendir til, er að vinna brúnkol
úr jörðu. Hefir félagið trygt sér
námaréttindi á Gili og Hanlióli
í Bolungavík og í Botni í Súg-
andafirði.
Hafa þegar fengist loforð um
7 þúsund krónur, en hækka má
hlutafé upp í 50 þúsund krónur.
Stjórn félagsins skipa: Kjart-
an Jóhannsson læknir, formað-
Ur, Jón Fannberg forstjóri, fé-
hirðir, og Ólafur Guðmundsson,
forstjóri, ritari.
Félagið liefir leitað til ríkis-
stjórnarinnar um aðstoð til
byi'junar námurekstri, og feng-
ið þar vingjarnleg og góð orð
en framkvæmdir engar. Þá hefir
félagið leitað til bæjarsjóðs ísa-
fjarðar um 5 þúsund kr. hluta-
fjárframlag. Þá verður einnig
leitað hlutafjárframlaga frá
þeim hreppum, sem tryggja
vilja sér eldsneyti, og hlut eiga
að máli með námarekstur.
Félagið ætlar sér að byrja
námarekstur á komandi vori, en
enn þá liafa ekki verið teknar
fullnaðar ákvarðanir um starf-
rækslu. (Vesturland).
Raíha-þilofnar
seljast enn með sama ódýra verðinu og fyrir stríð.
Athugið þess vegna nú í dýrtíðinni að liita íbúðina
með ódýrasta og besta hitagjafanum.
Með því notið þér íslenska orku og sparið erlendan gjaldeyrir.
Kaupið. íslenska vinnu.
Aðalskrifstofa:
Eimskip, 2. liæð.
— Sími: 1700. —
(faezta g}4n m
iezta eignin...
og mesta öryggið, sem heim-
ilisfaðirinn getur veitt konu
sinni og börnum er góð
líftiTgging.
Munið: „Sjóvátrygging“ er
eina íslenska lífti'yggingar-
félagið.
Iðgjöld hvergi lægri.
aq fslandsl
fe Tryggingarskrifstofa:
Carl D. Tulinius & Co. h.f.
Austurstr. 14. - Sími:1730.
Kaupið RAFHA! -
H.f. Raftækjaverksmiðjan
Hafnarfirði.
Jón N. Jónasson, kennarí:
Þjóðir og þjóðmenning.
IHVERS VIRÐI ER STARF KENNARANNA FYRIR ÞJÓÐ-
INA? — HVERNIG FER, EF ÞAÐ ER EINSKIS METIÐ
I.
Menningin er eitt jieirra frum-
skilyrða, sem liver þjóð þarf að
hafa, til þess að geta lifað til
lengdar. Hver þjóð hefir sitt
sérstaka tungumál, sérstaka
siði, að nokkuru, og ýmsar sér-
stæðar venjur o. fl. Menning
hverrar þjóðar hefir því ýms
sérkenni, sem einkenna hana,
að nokkuru, frá menningu ann-
ara þjóða jafnvel þótt um skyld-
ar nágrannaþjóðir sé að ræða.
Menning hverrar þjóðar er því
Iiennar eigin þjóðmenning, þótt
hún geti, innan vissra takmarka,
tileinkað sér og hagnýtt ýmis-
legt úr menningu annara þjóða,
án þess að bíða hnekki við það.
Til þess að ein þjóð geti, að skað-
lausu, hagnýtt sér eitthvað af
menningu annarar þjóðar,
verður hún að sníða hina að-
fengnu menningu eftir sinu eig-
in eðli og staðháttum og gæta
þess að hin erlenda menning
verði ekki til að glata menning-
arlegum verðmætum, sem þjóð-
in á fyrir, heldur til að styðja
þau og efla. Engir tveir menn
eru að ölliv leyti nákvæmlega
eins gerðir. Það, sem einum er
nauðsynlegt getur stundum ver-
ið öðrum gagnslitið eða jafnvel
óholt. Alt, sem miðar að því, að
afmá sérkenni einstaklingsins,
eyðileggur fyrr eða síðar and-
legt sjálfstæði hans og mann-
gildi og gerir hann að ómerki-
legi’i hópsál. Eins er þetta með
þjóðirnar. Ef einhver þjóð karwi
ekki að taka erlenda menningu
í þjónustu sína á þann hátt, að
það styðji og efli hennar eigin
þjóðmenningu, en gerist í þess
stað þjónn og leiksoppur hinn-
ar erlendu menningar, þá glatar
hún með þvi liinum þjóðlegu
sérkennum sinnar eigin þjóð-
menningar.
Þjóðin verður j>á andlega og
menningarlega ósjálfstæð og
missir alla virðingu fyrir sjálfri
sér sem fullvalda þjóð. Þ. e. hún
hefir þá glatað þjóðartilfinn-
ingu sinni, og virðist vera sama
um stjórnarfarslegt og fjár-
hagslegt sjálfstæði sitt. Þá er til-
veru hennar, sem þjóðar, voð-
inn vís, hvenær sem hættunnar
stund kemur. Eftir þvi, sem
þjóð á sterkari þjóðmenningu,
eftir þvi á sú þjóð hægra með,
sér að skaðlausu, að taka erlenda
menningu í sína þjónustu og
láta hana efla sína eigin menn-
ingu og þjóðlíf. Menningarlega
sterk þjóð hefir mikla mögu-
leika til að verða fjárhagslega
og stjómarfarslega sterk og
sjálfstæð. Menningarlega veik
þjóð hlýtur af tur á móti að glata
tilveru sinni, hvenær sem eitt-
hvað bjátar á. Þótt hún hafi
mikinn herstyrk og mikil fjár-
ráð, þá gagnar það lítið á hættu-
tímum ef menningarlegan
styrk og siðferðisþrek vantar.
Menning þjóðanna er frum-
skilyrði fyrir lífi þeirra og til-
veru.
II.
Þeim nútímaþjóðum, sem
lengst eru komnar á menning-
arbrautinni, er þetta vel ljóst.
Þess vegna kappkosta þær að
efla sem mest þjóðmenningu
sína og gera hana sem sterkasta.
Einn af hinum bestu ávöxtum
sterkrar og sannrar þjóðmenn-
ingar er hinn félagslegi þroski,
sem hún skapar, og þar með
skilyrði fyrir samstarfi allrar
þjóðarheildarinnar, svo að
kraftar hennar njóti sín til sam-
eiginlegra átaka, þjóð og ríki til
bjargar á hættutímum, í stað
þess að toga hver á móti öðrum
þannig, að einn rífur niður það,
sem annar byggir upp. Til þess
að efla menningu sína, og auka
ávexti hennar, hafa þjóðirnar
stofnað skóla. Fremstu menn-
ingarþjóðum er það Ijóst, að
dýrmætasta eign hvers ríkis er
þjóðin sjálf, þegnar ríkisins. Sé
þjóðin illa upp alin, er hún ekki
fær um að stjórna sér eða lifa
til lengdar. Ríkið kemst í upp-
laUsn, þar sem hver höndin er
á móti annari og alt hrynur í
rústir þegar minst varir. Þjóðin
hættir að vera til, sem sjálfstæð
þjóð. Það er þetta, sem skólar
þjóðanna eiga að koma í veg
fyrir með starfi sínu. Áður fyrr
önnuðust heimilin og foreldr-
arnir að öllu leyti uppeldi kyn-
slóðanna í sumum þjóðfélögum.
Þetta gat að vísu gengið sum-
staðar, einkum í strjálbýlum
löndurn, þar sem heimilið var
einskonar smáríki út af fyrir
sig, en jafnan varð sú þjóðmenn-
ing, sem við það slcapaðist,
nokkuð einhliða og að sumu
leyti kyrrstæð og frumstæð.
Heimili menningarþjóða nú-
tímans eru ekki lengur einfær
um uppeldi barnanna. , Þess
vegna verða skólarnir að leggja
mikið til uppeldis nútímakyn-
slóðanna, en jafnan er menn-
ingu hverrar þjóðar mest hætta
búin á meðan sú breyting er að
komast á. íslendingar eru enn
á því stigi, þvi enn vantar mikið
á að skólamál okkar séu komin
í það horf, sem framtíðin lieimt-