Vísir - 08.04.1940, Blaðsíða 2

VfWft
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Friðarspillir.
ÍMINN kemst ekki hjá því
að svara til sakar fyrir
árásir þær, sem hann hefir gert
á ríkisstjórnina út af því, að
heimildar hefir verið beiðst um
35% lækkun á ýmsum lög-
boðnum útgjöldum, ef nauðsyn
krefur. Meðal þess, sem heim-
ild þessi snertir, er jarðræktar-
styrkurinn. Hefir Tíminn talið,
að fjármálaráðherra gengist
fyrir „baráttu gegn landbúnað-
inum“ með því að óska slíkrar
heimildar. Fjármálaráðherra
hefir hinsvegar skýrt frá því, að
samkomulag væri fengið innan
ríkisstjórnarinnar um þennan
lið. Það er þess vegna alveg
augljóst mál, að ef hér væri um
illvilja að ræða, þá væru hinir
ráðherrarnir lika sekir um þann
illvilja.
En nú vita allir, að engum
illvilja er til að dreifa í þessu
efni. Hér er beinlínis um að
ræða öryggisráðstöfun. Enginn
getur sagt hvernig tekjurnar
muni reynast á næsta ári. Til
heimildarinnar verður ekki
gripið, nema þær reynist ónóg-
ar. Fjármálaráðherra hefir lýst
því, hvernig ástæður ríkissjóðs
væri um þessar niundir. Hann
benti á þá leið við afgreiðslu
fjárlaganna, að áætla gjöldin
sem allra lægst, en gefa stjórn-
inni síðan heimild til hækkunar
ef ástæður ríkissjóðs bötnuðu.
Þessi leið var ekki farin. Gjald-
liðirnir voru hækkaðir fram úr
ásetlun ráðherra og þess vegna
er lækkunarheimildin fram
komin.
Til þess að allir geti séð
hversu gersamlega órökstuddar
árásir Tímans eru að þvi er
snertir heimildina til lækkunar
á jarðræktarstyrknum og öðr-
um skyldum framkvæmdum
landbúnaðarins þykir rétt að
rifja upp kafla úr bréfi Búnað-
arfélags íslands til fjármála-
ráðuneytisins, skrifuðu 20. jan-
úar síðastliðinn. Þar segir með-
al annars svo: „Hinsvegar má
gera ráð fyrir, að mikið hljóti
að draga úr jarðabótafram-
kvæmdum á þessu ári. Nýjar
byggingar verða litlar, túnrækt
hlýtur mjög að dragast saman,
þar sem tilbúinn áburður verð-
ur sennilega af skornum skamti
og auk þess í háu verði.“
Tíminn telur þessa lýsingu
Búnaðarfélags Islands sennilega
ekki sprottna af illvilja til land-
búnaðarins, og þá fer að verða
erfitt að koma þvi inn hjá
mönnum, að ráðherra hafi sýnt
illvilja með þvi að draga rök-
réttar ályktanir af þeim upp-
lýsingum, sem fyrir lágu frá
þeim félagsskap, sem hefir það
hlutverk að vera málssvari
landbúnaðarins og stendur á
verði um hagsmunamál hans.
Ráðherra lýsli því yfir, þeg-
ar hann Iagði fjárlögin fyrir, að
þau væru borin fram á hans eig-
in ábyrgð. Að því Ieyti var dá-
lítið ólíku saman að jafna um
þær árásir, sem Tíminn gerði
þá og þær, sem hann gerði nú.
Engu að síður voru þessar á-
rásir þess eðlis, að forsætisráð-
lierra benti á þær í ræðu sinni
á blaðamannahátíðinni, sem
dæmi þess, hvernig blaðaskrif
gætu spilt fyrir samvinnunni.
Nú stendur stjórnin sameigin-
lega að . lækkunarheimildinni.
Árásir Tímans bitna þess vegna
einnig á ráðherrum Framsókn-
arflokksins. Sannast hér það
sem segir í gömlu rimnaerindi:
„Ekki sér hann sína menn, svo
hann her þá líka.“
Forsætisráðherra tók það
fram í ræðu sinni, að blöðin
deildu eðlilega, þar sem um
væri að ræða málefnaágreining
milli þeirra flokka, sem að
stjórninni standa. Þetta skilur
Tíminn ekki. Þess vegna telur
hann að ádeilur Vísis út af
verslunarmálunum, sem ekki
liefir fengist samkomulag um,
séu samhærilegar við árásir sín-
ar á fjármálaráðherra, út af
máli, sem samkonndag er um
innan ríkisstjórnarinnar.
Forsætisráðherra hefir séð
það réttilega, að blaðaárásir
geta orðið til að spilla samstarf-
inu. Nú hefir hans eigið blað,
þrátt fyrir áminningar, strák-
ast upp í því að gera algerlega
órétlmætar árásir á fjármála-
ráðherra, út af samkomulags-
málum. Það er þess vegna sýnt
að Tíminn vill fyrir sitt leyti
spilla þeirri samvinnu, sem for-
sætisráðherra lagði svo ríka á-
herslu á, að héldist.
iaro oreeur
ít sð laiidi.
Bátur, sem saknað
var, kemur fram.
Björgunarskútan Sæbjörg
kom hingað í gærkveldi með
einn af bátum Samvinnufélags
ísfirðinga, Vébjörn, í eftirdragi.
Hafði öxull bátsins brotnað, er
báturinn var að veiðum undan
Jökli.
Óhappið skeði í fyrrinótt og
var veður vont, stormur og kol-
svart kafald. Var Sæbjörg þó
ekki lengi að finna Vébjörn, því
að hann hefir talstöð og gat Sæ-
björg tekið nákvæmar miðanir.
Sannar þetta tilfelli enn einu
sinni, hversu nauðsynlegt það
er, að bátar hafi talstöðvar.
*
Menn voru í gær farnir að
óttast um v.b. Sæborgu frá
Keflavík, sem farið hafði í róð-
ur á föstudagsnóttina, en ekki
komið að landi. Er báturinn tal-
stöðvarlaus og gat ekki tilkynt
um hagi sína.
Um kl. 11 kom Sæborg að.
Hafði engin bilun orðið hjá
bátnum, en liafði slitið lóðina
um nóttina og fór þá ekki að
landi, heldur beið þess að kaf-
aldinu létti. Þegar veður batn-
aði leituðu bátverjar að lóðinni
og fundu hana um hádegi í gær.
Bifreiðarslp.
Það slys vildi til í fyrradag að
Jóhannes Halldórsson hús-
gagnasmiður hjá Hjálmari Þor-
steinssyni & Co., varð fyrir bif-
reið og meiddist nokkuð.
Jóhannes hefir Unnið að und-
anförnu í Háskólanum og var á
leið til vinnu sinnar. Beygði
hann niður Kirkjugarðsstíg, en
bifreið kom sunnan Suðurgötu
og varð Jóhannes fyrir lienni er
hann beygði fyrir hom Kirkju-
garðsins. Ók bifreiðin yfir Iiann
og varð hann fyrir nokkurum
meiðslum. Brotnuðu þannig úr
honum þrjár tennur, en auk
þess meiddist hann á fæti.
Var hann fluttur á Landakots-
spítala, og var líðan hans sæmi-
leg í morgun.
Jóhannes Nordal
níræðnr í dag:.
Eg var staddur lieima lijá Jó-
hannesi Nordal einhverntíma i
vetur, skömmu eftir áramótin.
Hann var að segja mér ágæta
dýrasögu, sem nú hefir verið
birt í „DýraverndaranUm“. Alt
í einu er drepið á dyr og inn
kemur ungur sveinn, liægur og
stiltur, heilsar kurteislega. Mér
verður litið á sveininn, tek eink-
um eftir augunum. Þau er stór
og gáfuleg. Eg þykist vita, að
þetta muni sonur dr. Sigurðar
Nordals. Hann hrosir fagurlega
til afa síns, tekur blað, sem á
borðinu liggur, sest og fer að
lesa, mælir ekki orð frá vörum.
Við höldum áfram með söguna.
Eftir litla stund rís drengurinn á
fætur, leggur blaðið á sinn stað,
horfir á afa sinn og brosir,
liverfur hljóðlega út úr stof-
unni.
— Þetta er Jón litli, segir öld-
ungurinn, þegar drengurinn er
farinn. Jóhannes er eldri og
kominn í skóla. Hann er vist
orðinn hærri en eg, stúfurinn!
— Mér finst ástúð og ylur í rödd-
inni.
— Það er gaman fyrir þig, að
fá svona lieimsóknir við og við,
segi eg og býst til farar.
— Já, það má nú segja. Það
er ekki lítils virði, þegar maður
er orðinn gamall og farinn, að
búa við gott atlæti. Það íéttir
ellibyrðina. Eg furða mig oft á
þvi, hvað allir eru mér góðir og
notalegir, vandamenn og aðrir,
allir sem til mín ná. Og þess
vildi eg óska, að öll gamalmenni .
ætti við þvíhk kjör að búa.
— Eg ætla að líta inn til þín
fyrstu dagana í apríl — með
þínu leyfi auðvitað — og skrafa .
svolítið við þig í tómi, áður en
þú léttir þér yfir næstu leiðar-
mörkin — yfir á tíræðisaldur-
inn. Mig langar til að þú segir
mér eitthvað frá því, þegar þú
varst að alast upp i Norðurár-
dalnum.
— Eg man ekkert frá þeim ár-
um, blessaður vertu! Og svo
ertu líka vís til, að setja það á
prent, ef eg fer eitthvað að rugla.
En þér er svo sem ekki of gott
að „hlaupa apríl“ hérna upp i
holtið, ef þig langar til þess! !
JÖHANNES NORDAL.
eg fram undir tvítugt, er eg fór
alfarinn að lieiman. Hygg eg
mála sannast, að liún háfi verið
mikil mætiskona, gáfuð og veg-
lynd, mátti ekki aumt sjá,
stjórnsöm og þrekmikil, stað-
föst í mótlæti, mikil búkona.
— Foreldrar mínir áttu gagn-
samt bú, en ekki stórt, og þótti
vænleikur búfénaðarins skifta
meira máli en hÖfðatalá. —-
Stundum var þröngt í búi í
Kirkjubæ, einkum er út á leið.
Og þess minnist eg enn, að eilt
vorið, fullan mánaðartíma, var
ekki önnur matbjörg til á heim-
ilinu, en fjallagrös og „dropinn
úr kúnum“ Fengum við krakk-
arnir sína mörkina hvert af
spenvolgri nýmjólk og grasa-
graut að vild. Mundi sá kostur
ekki þykja merkilegur nú á dög-
um. En ekki bar á öðru, en að
okkur blessaðist þessi óbrotna
fæða. Og víst er um það, að liold-
um héldum við nokkurn veginn
og fullri heilsu.
— Foreldrar mínir voru leigu-
liðar á Kirkjubæ, en eigandi
jarðarinnar mun verið hafa
Ingvar í Sólheimum Þorsteins-
son. Eftirgjaldið var 10 sauðir
veturgamlir (gemlingar) og
þótti mikið. Voru þeir reknir
heim til landsdrottins að vorinu,
oflast um eða laust fyrir kross-
messu. — Eitt harða vorið (lík-
lega 1866) var talinn hestís á
Blöndu víðast Iivar um það leyti
sem geldingarnir vöru reknir
fram eftir.
heldur ólíklegt, að dalbúum
liafi fjölgað siðan.
— Heyrðu, gamli vinur!
Segðu mér eitthvað um sjálfan
þig, helst frá æskudögunum.
— Það væri nú svo sem vel-
komið. En gallinn er bara þessi,
að frá litlu er að segja. Æsku-
dagarnir liðu tilbreytingarlaust,
eins og gengur og gerist, ekkert
markvert, ekkert sögulegt. Eg
átli góða foreldra. En pabbi
Iagðist á sjúkrabeð, er hann var
um ferlugt og tók eklci á heilum
sér eflir það. Þá kom til kasta
móður minnar. Hún varð að
bera liita og þunga dagsins og
gerði það líka með heiðri og
sóma. Kvartaði ekki, lá ekki á
liði sínU, barðist eins og lietja,
óx með örðugleikunum.
Eg kom til Jóhannesar Nor-
dals núna fyrir helgina og tal-
aði við liann um stund. Margt
rifjaðist upp, er eftir var leitað
— svo margt, að þess er enginn
kostur, að segja frá því öllu að
sinni.
— Eg er fæddur að Kirkjubæ
í Norðurárdal í Húnavatnssýslu
fyrir 90 árum, 8. apríl 1850. Þar
bjuggu þá foreldrar minir, Guð-
mundur Ólafsson og Margrét
Jónsdóttir. Þau áttu mörg börn.
Faðir minn andaðist vorið 1859,
rúmlega hálf-fimtugur að aldri,
og hafði verið farlama síðustu
árin. Eftir lát hans bjó móðir
mín enn um sinn á Kirkjubæ,
liklega ein tíu ár, og mun Ól-
lafur bróðir minn hafa verið
fyrir búinu með henni. Hann
var sjö eða átta árUm eldri en
eg, þroskaðist snemma og gerð-
ist hinn vaskasti maður, vík-
ingur til allra verka. Fór síðar
lil Vesturheims og er nú dáinn
fyrir mörgum órum. Eg á ekki
margar minningar um föður
minn, enda var eg barn að aldri,
er hann féll í valinn. En það
heyi'ði eg kunnuga menn.segja,
að hann liefði verið hið besta að
sér ger, góður bóndi, glaður í
Iund og vinsæll, ágætur söng-
maður, hverjum manni gest-
risnari. — Eg man betur móður
mina en föður, svo sem lildegt
má þykja, því að hjá henni var
! — Þig langar til að vita eitt-
hvað um bændur í Norðurárdal,
fólksf jölda og annað þess liáttar.
i Það er nú hvorttveggja, að
margt frá þeim árum er máð og
gleymt og eins hitt, að fæstir
mundu verða neinu nær, þó að
eg færi að rif ja upp fvrir þér og
öðrum nöfn einstakra manna,
sem dánir eru fyrir löngu og
hvergi hafa við sögu lcomið, ut-
an heimilis eða bygðarlags.
Norðdælingar minnar tiðar voru
kyrlátir menn og iðjusamir,
flestir að minsta kosti, bösluðu
fyrir sér og sínum, hlutuðust
lítt um annara hagi og undu við
sitt. Og gröfin tók við þeim og
gleymskan að dagsverki loknu.
Það fýkur býsna fljótt í
sporin okkar flestra. Fólk-
ið var nokkuð margt þessi
árin. Unglingarnir sátu heima
hjá foreldrunum, uns þeir réð-
Ust í vinnumensku eða komust
yfir jarðnæði og fóru að hokra.
Þá var ekki í annað hús að
venda, engar Ameríkuferðir,
engin paradís við sjóinn. Eg
held mér sé óliætt að fullyrða,
að um og laust eftir 1860 hafi
að jafnaði verið 55—60 manns í
Norðurárdal, að Hvammshlíð
meðtalinn. En þú sagðir mér á
dögunum, að um aldamótin
mund ekki hafa verið yfir 30
sálir i öllum dalnum. Það er
mikil fækkun. Og mér þylcir
— Eins og þú veist, hagar
þannig til á Kirkjubæ, að beiti-
Iandið er mestinegnis sunnan
Norðurár. Merkin eru beint á
móti bænum, í Múrgili svo
nefndu. Þaðan á Kirkjubær land
að Gálgagili, er skilur Láeki óg
Gulltungur. Er þá komið langt
fram í afrétt. Nú var þáð svo að
fara þurfti yfir ána dáglega og
stundum oft á dag, því að kúm
og hestum var haldið til beitar
þeim megin. Norðurá er að jafn-
aði vatnslítil og væð stálpuðum
krökkum. En öllu þessu sulli
fylgdi mikil vosbúð. Faðir minn
tók það ráð, að leggja Iaus tré
: yfir ána að vorinu, þar sem
hún var einna mjóst og dýpst.
| Voru trén dregin af ánrii á
haustin og átti þetta að vera
göngubrú að sumarlagi. Hún
, var nokkuð mjó. Fyrstu kynni
mín af brúnni munu hafa verið
þau, að faðir minn leiddi mig
niður að ánni og sagði, að nú
væri best að eg „tæki prófið“.
Eg hlýt að hafa verið mjög ung-
ur, er þetta gerðist. Og er við
komum að brúnni, dregur hann
snærishönk úr vasa sinum og
sveiflar um mig öðrum endan-
um, bindur handleggina fast að
síðum. Eftir það segir hann mér
að ganga brúna, en heldur á
snærishönkinni og gefur eftir
að þörfum. Legg eg nú af stað
| og gengur vel í fyi-stu. En þegar
eg er kominn miðja vega, missi
eg alt í einu jafnvægið og steyp-
ist í liylinn, fer á kolsvarta kaf!
Faðir minn kippir í taugina og
’ samslundis er eg kominn á
þurt land. Þetta var „prófið“.
Eg mun hafa lokið þvi með lofi
í annari eða þriðju tilraun.
— Kirkjubæjarsel er á utan-
verðum Hvammshlíðardal, vest-
an ár, gegnt Hvammshlíð. Heit-
ir þar Barð, er selið stóð, en þá
Lækir fram að Gálgagili. For-
eldrar mínir höfðu í seli og
gætti eg ánna nokkur stimur.
Tók við því embætli kornungur.
Hvammshliðardalur er mikil
fannakista. En þar lcemur jörðin
græn og þíð undan gaddi og
snjó á vorin. Þar er ágætt sauð-
Iand og þó einkum á Lækjun-
um. I kvíum voru oftast nær
90—100 ær og „flæddu mjólk-
inni“. Margt var af geldfé og
stóði á Hvammshlíðardal, eink-
um að vestan verðu. Eg reyndi
að slugga við því dóti. En stóðið
kom jafnliarðan, spilti högun-
um, fór eins og lok yfir akur.
— Það mun liafa verið sum-
arið 1858, sem Arnór sýslumað-
ur Árnason á Ytri-Ey fékk lán-
að engi á Efra-Skúfi. Ráðsmað-
ur sýslumanns, Hjalti Tliorberg,
síðar bóndi á Gunnsteinsstöðum,
flutti heyið niður að Ey á all-
mörgum hestum. Það er langur
heybandsvegur. Einn daginn,
sem bundið var, þurfti að lagæ
á hesti, þegar komið var á eyrina
fyrir auslan og neðan Kirkjubæ.
Eg var staddur niður við ána
með fleiri krökkum. Vorum að
huga að silungum, er við þótt-
umst hafa séð þar í djúpri kvörn
við holbakka. Hjalti kallar nú
til míri og spyr, hvort eg muni
geta staðið undir hjá sér. —
Staðið undir! Já, eg held nú það l
Hleyp til hans í sprelti, set haus
og herðar undir sátuna, kikna
ekki í knjáliðunum. — Þú ert
furðu stinnur, segir Hjalli þegar
búið er, þó að ekki sértu hár í
loftinu. Fer síðan í vasa sinn og
réttir mér 16 skildinga, segir a5
eg megi eiga þá, því að verður
sé verkamaðurinn launanna.
Eg þakkaði fyrir mig, hljóp
heim og sýndi mömmu. Eg var
alt í einu orðinn peningamaður!
Þetta voru fyrstu skildingamir,
sem eg eignaðist.
— Eg fór að heiman vorið
1869 og var tvö næstu árin hjá
Ólafi Jónssyni frá Helgavatnr,
veitingamanni í Víðvík á Skaga-
strönd. Þá áraði illa. Fyrra sum-
arið mitf í Viðvik lá hafis fyrir
Norðurlandi fram um höfúðdág
eða lengur. Þá vár örðug afkoma
og víða skortur í búi, slæm pen-
íngshöld, vandræði í öllum átt-
um. Um þessar mundír fór aít
mitt fólk frá Kirkjubæ, systkin-
ín i ýmsar áttir og síðar mörg
til Vesturheims. —• Éri sjálfur
fór eg að Eyjólf sstöðum í Vatns-
dal, að loknum ráðningartíma
hjá Ólafi veitingamanni. Og þar
var eg æ síðan, uns eg fluttist
vestúr um haf.
— Þá er eg var kominn að
Eyjólfsstöðum hafði eg mikinn
hug á þvi, að reyna ýmsar verk-
legar nýungar, sem eg hafði
heyrt talað um og þótlu gefast
vel. Eitt var það, að eg fór að
slóða-draga túnið. Þótti það ný-
Iunda þar í sveit og var margt
um rætt í fyrstu. Jónas bróðir
minni, og þáekkisíðurhinmikil-
hæfa og ágæta kona hans, Stein-
unn Steinsdóttir, tóku þessu vel.
En kerling ein var þar á heim-
ilinu, er lét sér fátt um finnast.
Eg beitti hesti fyrir slóðann og
gætti þess, að skifta um eftir
þörfum. — Kerling kvaðst ekld
hafa lieyrt þess getið, að hestar
væri skapaðir til þvílíkra verka.
— Eg fór í liaustleitir é
Grímstunguheiði flest árin, sem
eg var á Eyjólfsstöðum. En ekki
man eg neitt frásagnarvert úr
þeim ferðum, utan það, að einu
sinni hreptum við grenjandi
norðanhríð á Sandi. Fóru þá
margir villir vegar og liröktust
sumir Iangar leiðir, en aðrir létu
fyrir berast um nóttina, þar sem
þeir voru komnir, er sortinn
skall yfir. Við hóuðum okkur
saman, fjórir Valnsdælingar, er
staddir vorum á miðjum Sandi
í hríðarbyrjun, og vildum freista
þess, að ná í tjaldstað En svo var
hríðin svört, að bráðlega urðum
við áttaviltir og greindi mjög á
um stefnu, eins og oft vill verða,
er menn villast. Eg reið gráum
hesti viljugum, miklum þrek-
vargi, öruggum í hverri raun og
vegvísum, þaulreyndum gangna-
Iiesti. Kveðst eg nú munu láta
Gnána minn ráða ferðinni.þvíað
eg treysti honum betur en okk-
ur. — En þið ráðið ykkar tiltekt-
um, piltar. Gef eg nú hestinum
lausan tauminn og tekur hann
þegar stefnU, sem enginn okkar
taldi rétta. Farnaðist okkur vel
og náðum í tjaldstað heilu og
liöldnu.
— Áður en verslun hófst á
Blönduósi, liöfðu Vatnsdæling-
ar viðskifti sín í Höfðakaupstað
og þangað ráku þeir fé sitt til
slátrunar á haustin. Það er lang-
ur vegur og yfir mörg vatnsföll
að sækja. Er Blanda þeirra mest