Vísir - 25.05.1940, Page 2

VÍSIR
VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 20 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
ísfiskstollurinxi.
jþ AÐ getur enginn ágreinmgur
verið um það meðai hugsándi
manna, hvílík þjóðarnauðsyn
það er, að sjávarútvegurinn
komist aftur á sæmilegan fjár-
hagsgrundvöll. I árslok 1937
var svo komið, að þeir sem
kunnugastir eru afkomu sjávar-
útvegsins töldu óhjákvæmilegt
hrun framundan, ef ekki yrði
gerðar sérstakar ráðstafanir
þessum atvinnuvegi til viðreisn-
ar. Vorið eftir var skipuð milli-
þinganefnd í þessi mál og var
•henni fyrst og fremst ætlað að
rannsaka hag og rekstur tog-
araútgerðarinnar. Nefndarstörf-
in þóttu eklci ganga greitt og
gerðust útgerðarmenn óþolin-
móðir, þegar fram í sótti. Á
fyrra þinginu 1939 var sú krafa
borin fram, að íslensk króna
skyldi skráð lægra verði en ver-
ið hafði. Gengisbreytingin var
samþykt með miklum meiri-
hluta á Alþingi og má telja, að
þar með hafi hyrjað það sam-
starf, sem síðan hefir staðið
milli þriggja höfuðflokka þings-
ins. Gengisbreytingin og skatta-
ívilnunin til útgerðarinnar sýndi
hvort um sig, að hér var i það
óefni komið, að ekki mátti tæp-
ara standa um það, að ein ineg-
rnstoð islensks atvinnulífs
hryndi til grunna. Hvorttveggja
var viðurkenning á því hörm-
ungarástandi, sem útgerðin var
komin í. Það var viðurkent af
öllum þeim, sem á annað borð
háru hag útgerðarinnar fyrir
brjósti, að gera þyrfti sérstakar
ráðstafanir henni til bjargar.
Hinsvegar voru menn ekki sam-
mála um, að sú leið, sem valin
var, væri hin eina rétta.
Það er vafalaust álitamál,
hvort þessar ráðstafanir Alþing-
is hefðu út af fyrir sig nægt til
þess að rétta við útgerðina. Það
má búa svo harkalega að þeim,
sem framleiðsluna stunda, að
nálega verði ekki bjargast.
Kröfurnar, sem til útgerðarinn-
ar voru gerðar, voru algerlega
hlífðarlausar og fyrirhyggju-
lausar. Baráttan gegn útgerðar-
mönnum hafði verið álíka ó-b,
vægileg og baráttan gegn versl-
unarstéttinni. Það var ekki fyr
en alt var komið á heljarþröm,
að meirihluti Alþingis viður-
kendi að „betur væri nú, ef
Erpur Iifði“.
Þetta síðastliðna ár hefir út-
gerðin sætt alt öðrum aðbún-
aði af hálfu þess opinbera en
verið hafði. Þrátt fyrir það fer
auðvitað fjarri því, að hagur
útgerðarinnar sé enn kominn í
viðunandi horf. Það sem útgerð-
ina hefir vafalaust dregið mest,
eru aflasölurnar til Englands.
Þótt þær hafi vitanlega gengið
misjafnlega, og fjarri sé því, að
um þann stórgróða hafi verið
að ræða, sem sum blöð hafa
fjargviðrast svo mjög yfir, þá
hafa þær engu að síður verið
mikilsverður þáttur afkomu
þessarar atvinnugreinar.
Sá hængur hefir verið á afla-
sölunum til Englands, að þar í
landi hefir verið 10% tollur á
innfluttum fiski. Þessi tollur
var leiddur í lög eftir Ottawa-
samþyktina 1932. í átta ár hefir
islensk útgerð orðið að leggja
á sig þungan bagga af þessum
sökum ofan á þær margvíslegu
byrðar, sem á liana hafa verið
Iagðai- liér heima fvrir. Þrátt
fyrir umkvartanir íslenskra út-
gerðarmanna og endurteknar
tilraunir af opinberri hálfu,
hafa Bretar ekki fengist til þess
að létta þessum skatti af. En
nú hefir íslensku viðskifta-
nefndinni tekist að ná sam-
komulagi um afnám þessa
skatts að miklu leyti.
Hér er um stórfelt hags-
munamál útgerðarinnar að
ræða. Það er engan veginn hægl
að áætla hverju þessi tollalétt-
ing muni neina. Það fer eftir
verðlagi og aflabrögðuin. Afli
getur orðið svo seintekinn,
framleiðslan svo kostnaðarsöm
og verðið svo óhagstætt, að
jafnvel þessi úrlausn tryggi
ekki afkomuna. En vonandi
kemur ekki til þess. Hitt er von
manna, að þelta geti orðið einn
þátturinn i ]>ví, að útgerðin
komist fram úr hinum lang-
vinnu þrengingum sinum, svo
ekki þurfi oftar að grípa til ráð-
stafana, sem koma niður á al-
menningi i landinu, til styrktar
þessum atvinnuvegi.
a
Reyk javíkurmótið:
K.R. ogValur
(Meistaraf lokkur)
á morgun.
Keppinautarnir gömlu, K.R.
og Valur, hittast á morgun, og
er það þriðji leikurinn í fyrri
umferð Reykjavíkurmótsins.
Menn biða þessa leiks me'ð
spenningi, en margir munu þó
telja, eftir frammistöðu félag-
anna í leikjunum um helgina,
að Valur muni bera sigur úr
býtum og það auðveldlega.
Um úrslitin skal engu spáð
hér, en hitt er víst, að K.R.-ing-
ar munu standa sig betur en
gegn Víking, því að Valur hefir
altaf verið „höfuðóvinurinn“.
Auk þess er víst óhætt að full-
yrða, að leikurinn við Val á
morgun skeri úr um það, hvort
K.R. hefir möguleika á að sigra
á mótinu.
1. £1. mótid:
K. R. og Fram sigruöu
í fyrstu umferð.
Það verður víst altaf munur
á Meistaraflokki og 1. flokki. í.
Meistaraflokkinn veljast þeir
menn, sem bestir eru að upp-
Iagi, svo að þótt báðir flokkar
sé jafnvel æfðir, stendur Meist-
araflokkur sig betur, og er það
rétt skv. öllum lögmálum — sá,
sem er betri, á altaf að standa
sig betur.
Menn gátu þó ekki varist
þeirri hugsun í gær, að 1. fl.
gæti verið betri, ef fullur vilji
allra aðila væri fyrir liendi. En
þetta á vafalaust eftir að lagast
— alt tekur sinn tíma og ekki
sist í iþróttamálum vorum.
Kapp var nokkuð í báðum
leikjunum. Hafði fengist sam-
þykki K. R. R. á því, að liálf-
leikur yrði aðeins 30 mín., en
dómaranum — Baldri Möller
— var ekki tilkynt það, svo að
hann lét K. R. og Val leika öllu
lengur en 30 mín. — K. R. setti
mark sitt á 28. mín., samkvæmt
klukku dómarans B. M., en ekki
eftir að liðnar voru rúmlega 30
mínútur, eins og sumir álíta. —
Sigraði K. R. með 1:0.
Síðari leikurinn, milli Fram
og Víkings, fór svo, að Fram’
sigraði með 3:1. Voru Framarar
að öllu leyti leiknari og snarp-
ari en Vikingar.
Næstu tveir leikir fara fram
fimtudaginn 6. júní.
Syknrskamturinn.
J^ÝLEGA var auglýst hve
miklum sykri verður út-
hlutað til almennings í sumar,
og hefir verið frekar dregið úr
sykurskamtinum. Engin heim-
ili munu hafa neitt aflögu frá
daglegri neyslu. Eg á þar við
sykur í berjalög og aðrar afurð-
ir úr berjum, rabarbara o. fl.,
sem venja er að afla sér seinni
part sumars og geyma til vetr-
arins.
Almenningur hefir síðustu
árin sýnt virðingarverðan á-
huga á því að hirða krækiber
og bláber, frekar en áður hefir
átt sér stað, og vinna úr þeim
saft og sultu. Líka er farið að
leggja áherslu á að rækta berja-
runna i görðum, frekar en áður.
Mikið líka gert að því að mat-
búa rabarbara til vetrarins.
En frá sykur-yfirvöldum
landsins birtist ekki nein til-
kynning um, hvort húsmæðurn-
ar eigi að fá aukalegan sykur-
skamt seinni part sumars í
þessu skyni. Það veit hver mað-
ur, sem til þekkir, að mikill
sykur er notaður í saft og sultu.
Sykurinn hefir þar tvennskonar
ætlunarverk: Hann hefir mikið
næringargildi, og setur þægileg-
an keim á matinn; en lika ver
hann þessi matvæli skemdum,
vegna þess að myglusveppir og
gerlar þróast ekki í megnri syk-
urlausn. Að vísu er farið að
nota rotvarnarefni, einkum í
Elstu bælur lanilsbfika-
salusins.
Ritaukaskrá fyrir
áriö 1939.
Blaðinu hefir nýlega borist
Ritaukaskrá Landsbókasafns-
ins fyrir árið 1939, og er útgáf-
unni hagað á sama hátt og tíðk-
ast hefir. Við árslok var bóka-
eign safnsins 147835 bindi, en
handrit 9106.
Af prentuðum bókum hefir
safnið eignast á árinu 2122
bindi, þar af auk skyldueintaka
881 gefins. Stærstur gefandi hef-
ir hr. forlagsbóksali dr. Ejnar
Munksgaard verið.
Handrilasafnið hefir aukist
um 32 bindi á árinu. Gefið hafa:
Árni Þorvaldsson mentaskóla-
kennari, Akureyri, 2 bindi, böm
Páls Ardals skálds 4, Elín Þor-
steinsdóttir, Vestmannaeyjum,
1, Háskóli Islands 1, Sigfús Sig-
mundsson kennari í Reykjavik
2, cand. theol. Sigurbjörn Á.
Gíslason, Reykjavik, 4 bindi.
Aðsókn hefir alhnikil á lestr-
arsal safnsins. Lánuð liafa verið
samtals 20185 bindi, en af liand-
ritum 7055. Lesendur liafa ver-
ið 13537. A sérlestrarsatofu
voru lesendur 70, lánaðar bæk-
ur 68, handrit 57. Á Þjóðskjala-
safni, Náttúrugripasafni og
í sænska lierbergi voru lánaðar
457 bækur og 165 handrit. Af
erlendum söfnum voru fei\gin
að láni 21 handrit og 24 bækur.
I útlánssal hafa verið lánuð
9038 bindi, en lántakendur voru
765.
Með tilliti til 500 ára afmælis
prentlistarinnar hefir verið
prentuð með ritaukaskránni
skrá yfir elstu bækur, sem safn-
ið á, en Pétur Sigurðsson liá-
skólaritari hefir samið það yfir-
lit. Virðist elsta bók safnsins
vera frá árinu 1480 og nefnist
hún: Rationale divinorum offi-
ciorum. I henni eru upphafs-
stafir allir dregnir með rauðum
lit og rautt strik í gegnum alla
stóra stafi í bókinni. — Skrá
þessi nær aðeins yfir Norður-
landabækur, sem prentaðar eru
hrásaft og hrásultu, og má þá
komast af með minni sykur en
áður.
Það væri nauðsynlegt að fá
nú þegar yfirlýsingu um fyrir-
ætlanir skömtunarnefndar í
þessu efni. íslenskar húsmæður
eru reyndar þolinmóðar gagn-
vart ýmsum vanhugsuðum tak-
mörkunum síðari ára, á inn-
flutningi nauðsynlegra og hollra
matvæla; má þar nefna, að
þeim er t. d. meinað að kaupa
sveskjur og rúsinur, sem, eru
mikils virði við matreiðslu.
Aldrei hefir verið færð fram
nein skynsamleg ástæða til að
taka fyrir þenna innflutning.
Það er mikið klifað á því, að
best sé að búa að sínu, og færa
sér í nyt afurðir landsins. En
eg liygg, að lítið verði gert að
því að fara í berjalöndin í sum-
ar, ef sykur vantar í berjaaf-
urðirnar. Og svipað mun fara
með rabarbaraframleiðsluna. —
Vafalaust dregur ]>að æði mikið
úr rabarbararæktinni, að menn
búast ekki meir en svo við
aukalegum, ríflegum sykur-
skamti seinni part sumars.
Það kann að ríkja svo mikil
óvissa á þessum timum, að erf-
itt sé að lofa tilteknu sykur-
magni fyrirfram. En steinþögn
úthlutunarnefndar er vissulega
óheppileg. Hún ætti að liefja
raust sín, og tala til fólksins.
G. CI.
fyrir 1600 og aðrar erlendar
bækur, prentaðar fyrir 1550.
Nýtt kaffihús
Annað kvöld verður opnað
nýtt kaffihúsi sölum Oddfellow-
liússins og verður það framveg-
is opið á hverju kveldi. Dansað
verður frá kl. 9—11% og leikur
hin vinsæla ldjómsveit Aage
Lorange undir dansinum.
Hinn vinsæli veitingamaður,
Egill Benediktsson og kona
lians, Margrét Árnadóttir, sem
rekið hafa veitingar í Oddfellow-
liúsinu undanfarin ár og í Stú-
dentagarðinum í vetur, eru for-
stöðumenn kaffihússins.
Munu menn fagna því að liin-
ir vistlegu salir Oddfellowhúss-
ins eru opnir daglega fyrir al-
menning. Við og við verða ýms
atríði til skemtunar fyrir gestina
og annað kveld syngur Blá-
stakkatríóið ný lög.
Kappreiðar Fáks.
Fyrstu kappreiðar hesta-
mannafélagsins Fáks á þessu
ári hefjast kl. 2 á morgun. Þær
hafa venjulega farið fram á
annan hvítasunnudag, en að
þessu sinni var ekki hægt að
halda þær þá.
Aðalleiðsla hitaveitunnar ligg-
ur þvert yfir völlinn og varð
jarðraskið svo mikið vegna
þessara frantkvæmda, að ekki
var hægt að nota hann, fyrri en
búið var að laga liann aftur. Nú
hefir það verið gert, og er völl-
urinn tilbúinn til notkunar.
Eins og undanfarin ár verður
kept í 350 og 300 metra stökki,
250 m. skeiði og 2 km. þol-
ldaupi. Verður margt góðra
gæðinga meðal keppenda, enda
eiga Reykvíkingar marga góða
hesta. Auk þess verða hestar úr
nærsevitunum látnir spreyta sig
við „bæjarmennina“.
Happdrættið.
Á mónudag verður dregið i
happdrættinu, sem Fákur hefir
stofnað til. Er þar gæðingur
einn til verðlauna. Gæðingurinn
heitir Geysir og vann hann fern
fyrstu verðlaun á kappreiðun-
um í fyrra.
Frakkar ogr sí y r| öldin
Eftir William Henry Chamberlain.
Amerísku blaðamaðurinn
William Henry Chamberlain
hefir ferðast um Frakkland, til
þess að kynna sér með eigin
augum og eyrum hverjum aug-
um menn — almenningur í
borgum, bæjum og sveitum
Frakklands — lítur á styrjöld-
ina. Hefir hann skrifað greina-
flokk um þetta efni. Birtist hér
einn kaflinn í meginatriðum.
Hver er afstaða almennings í
Frakklandi til styrjaldarinnar ?
Er baráttuhugur þjóðarinnar
mikill — á vígstöðvunum — og
„heimavígstöðvunum“? Þetta
voru spurningar, sem eg að
sjálfsögðu leitaðist við að svara,
á ferðum mínum um Frakk-
land, m. a. um mestu iðnaðar-
borgir landsins, Lyon, Marse-
ille, Bordeaux, Nizza og fleiri,
eða í sveitahéruðum, þar sem alt
er eins ólíkt og vera má París
og umhverfi hennar, sem flest-
ir, er til Frakklands koma, fá
mest kynni af. Það er t. d. fróð-
lega að kynna sér til saman-
burðar hugsunarhátt fólksins í
París og fólksins við rætur
Pyreneafjalla, í Rónardalnum
eða héruðunum við strendur
Miðjarðarliafs.
Nú þarf ekki neinum getum
að því að leiða, að hlutverk
fréttaritarans er vandasamt í
landi, sem á i styrjöld. Hann
verður að fara varlega, þvi að
grunur hvílir á öllum. Og hon-
um verður líka stundum litið
ágengt. Allstaðar eru stórar aug-
lýsingar með aðvörunum svo
sem:
„Látið kyrt liggja. Treyst-
ið engum. Veggirnir liafa
eyru.“
Það er ekki furða, þótt menn
séu aðvaraðir, því að Þjóðverj-
ar hafa haft margt njósnara í
Frakldandi og mildð verið sagt
frá atferli þeirra. Er ekki nema
eðlilegt, að litið sé með nokk-
urri grunsemd á erlenda menn,
og þá eins blaðamenn, sem
spyrja menn spjörunum úr.
Eg varð þess mjög greinilega
var, þegar eg kom inn í rit-
stjórnarskrifstofu kunns blaðs
í borg í Suður-Frakklandi. Rit-
stjórinn horfði með grunsemd
í augum, ýmist á mig sjálfan
eða meðmælabréfið, sem eg
hafði meðferðis frá Upplýs-
ingarmálaráðuneytinu í París,
og neitaði harðlega að
svara meinlausum spui’ningum
eða ræða mál, sem áhættulaust
var að tala um, — liann vildi
ekkert segja um hver áhrif
stríðið hefði liaft á hugsunar-
hátt manna og líf yfirleitt, í
borg þeirri, sem lianp bjó og
starfaði í. í hvert skifti, sem eg
spurði einhvers, var sem liann
engdist sundur og saman og
kendi sáran til, og svo stakk
hann upp á þvi, að eg leitaði
upplýsinga lijá lögreglunni, eða
færi aftur til Parísar. Eða þá,
að eg leitaði mér upplýsinga
með þvi, að fletta upp í alfræði-
orðabók.
Eg hvarf fljótlega frá hon-
um, því að eg sá fljótlega fram
á, að eg mundi lítið græða á
frekari viðræðum. Nú, það var
ef til vill hægt að skilja þessa
of-varfærni ritstjórans. Þó gat
eg ekki varist því, að hugsa sem
svo, að leitt væri að finna slíkan
hugsunarhátt, verða var ótta við
einhvern ósýnilegan „frétta-
skoðara“ — í jafn Iýðfrjálsu
landi og Frakklandi, ]>ar sem
menn altaf hafa metið frjálsa
hugsun og einstaklingsfrelsi
mikils. Slíkan ótta og varfærni
liefði eg frekar búist við að
finna í einræðislandi en í lýð-
ræðislandi. En sem hetur fer var
þetta ekki ahnent. Ekki ein-
kennandi fyrir menn alment.
En það var nóg til þess að sann-
færa mig um, að það var ekki
auðvelt, á styrjaldartímum, að
komast niður úr yfirlxn'ðinu, til
þess að skygnast um, þar sem
auðið var að sjá livað lifði og
hrærðist í hugum fólksins. En
það var það, sem eg vildi fá að
vita, hvernig menn liugsuðu,
hvernig tilfinningalífi ]>eirra var
Iiáttað á þeim tíma, sem stend-
ur yfir.
Auk þeirrar grunsemdai- í
garð erlendra blaðamanna, sem
hér liefir verið gerð að umtals-
efni, er þess að geta, að oft eru
birtar fregnir um það í frönsk-
um blöðum, að kommúnistar
hafi verið liandteknir, eða ein-
hver hafi verið dæmdur í fang-
elsi fyrir landráðatal. Af ]>essu
leiðir, að þeir, sem óánægðir
eru, þora vart eða ekki að láta
skoðanir sínar í ljós.
Að því sleptu, sem hér hefir
verið gert að umtalsefni, vildi
eg segja, að hjá Frökkum af
öllum stéttum varð eg var þeirr-
ar skoðunar, að það ástand, sem
nú er ríkjandi, verði að hverfa,
— það, verði einhvern enda að
fá. „II faut en finir.“ Þannig
hugsa jafnt hermenn sem aðrir.
Frakkar af öllum stéttum eru
þreyttir á óvissunni. Þeir geta
ekki sætt sig við þá tilhugsun,
að menn verði að búa við hót-
anir og ofbeldi. Menn eru al-
ment þeirrar slcoðunar og kref j-
ast þess, að öryggið grundvall-
ist ekki á vélbyssum og fallbyss-
um. Þessi hugsunarháttur
Frakka er hinn trausti grund-
völlur, sem franskir stjórnmála-
menn byggja á, er þeir neita að
fallast á nokkura skilmála, sem
ekki tryggja varanlegan frið.
Þeir vilja eklci framhald á of-
beldi og ágengni.
Læknir einn við Miðjarðar-
haf sagði við mig, að það yrði
að stöðva Hitler. Það er ekki
hægt, sagði læknirinn af ákafa,
að leyfa nokkuri þjóð að stela
hverju landinu á fætur öðru,
frekara en að láta það viðgang-
ast, að þjófnum haldist uppi að
stela pyngjum meðborgara
sinna. Hann kvaðst hafa verið í
hernum öll Heimsslyrjaldarár-
in. Þrátt fyrir háan aldur var
hann nú kvaddur í varaliðið, en
fékk brátt lausn. „Lífið ætlar
oss annað og betra hlutverk“,
sagði hann, „en að leika her-
menn. Við verðum að greiða
gífurlega skatta. Engir okkar,
sem komnir erum á minn ald-
ur, vitum hvernig fer — hvort
Reykjavíkurmótið.
Meistaraflokkur
Á morgun kl. 8,30
keppa hiniF gömlu
og góöu keppinautar
K.R.-VALUR
Leikupinn sem allip vilja sjá.