Vísir - 15.08.1940, Blaðsíða 2

VÍSIR
VÍSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti).
Símar 1660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Út úr ógöngunum
Qrein Björn Ólafssonar stór-
kaupmanns, um bæjar-
málefni Reykjavíkur, er birtist
hér í blaðinu í fyrrad. befir vakið
liina nrestu athygli manna á
meðal, og er óhætt að fulíyrða,
að allur þorri bæjarbúa liefir
glaðst í lijarta sínu yfir því, að
þessum málum var lireyft á
opinberum vettvangi, á þann
hátt, sem gert var. Öllum er það
ljóst, að óðs manns æði er að
loka augunum fyrir þeirri stað-
reynd með hve miklum og vax-
andí þunga bærinn hvilir á herð-
um skattþegnanna, og að ólijá-
kvæmilegt er að grípa til nýrra
ráðstafana til þess að bjarga við
hag bæjarins. Álögurnar verða
ekki auknar öllu lengur. Þegar
hefir stefnt verið helst til lengi
í þá ófarnaðarátt og of lengi þag-
að við ýmsu þvi sem aflaga fer.
Björn Ólafsson vakti m. a. at-
hygli á því, að vafasamt er að
núverandi skipulag á stjórn
bæjarmálefnanna sé heppilegt.
Bænum er aðallega stjórnað af
5 manna bæjarráði, en þeir
menn, er það skipa bafa allir
öðrum aðalstörfum að gegna.
Vegna sjúkleika borgai'stjóra
hefir hans ekki notið við sem
skyldi, og á borgarritara, sem
kemur i hans stað, hljóta þannig
að livíla miklu meiri störf en
nokkur líkindi eru til að einn
maður fái annað ef vel á að vera.
Björn Ólafsson telur að líklegast
væri heppilegast að skifta fram-
kvæmdastjóm bæjarins milli
þriggja manna, sem allir væru
ábyrgir gagnvart bæjarstjórn,
en borgarstjóri væri einn þeirra
og jafnramt oddviti fram-
kvæmdastjórnarinnar. Fium-
kvæðið og framkvæmdin, ár-
veknin og ábyrgðin, getur ekki
hvílt á hæjarráði, eins og það
starfar nú. Slikt verður að hvíla
á þeim, sem eru framkvæmda-
stjórar bæjarins. Málefnum
bæjarins ætti að skifta milli
þessara manna, svo liver hefði
yfirsíjórn á sínu sviði.
Fyrsta skilyrði fyrir góðri af- ,
komu hvers fyrírtækis er að því
sé vel stjórnað, en til þess að svo
sé þýðir eklci að hjakka stöðugt
í sama farinu. Jón Þorláksson
sýndi skilning sinn í þessu efni,
er hann átti frumkvæði að stofn-
un bæjarritaraembættisins, og
hefði honum enst aldur og kraft-
ar, hefði liann án efa hert á tök-
unum, þar til allur rekstur bæj-
arins var kominn í viðunandi
horf. Hvorki flokkstillit né
vanafastir eða værukærir em-
bættismenn Iiefðu komið í veg
fyrir slíkar ráðstafanir, og slíkt
má heldur ekki verða þess vald-
andi að viðreisnarstarfið verði
ekki hafið án tafar. Þess vegna
ber að ræða þessi mál fyrir opn-
um tjöldum„hvortsemmönnum
kann að líka betur eða ver. Það
er upphaf umbótanna, sém al-
menningur krefst að komi og
komi án tafar.
Björn Ólafsson ræðir í grein-
inni nokkurar aðrar umbótatil-
lögur, er miða í þá átt að bæta
úr misbrestunum. Það er vitað,
að fátækramálunum má koma
í betra horf en nú er, en til þess
verður að tappa út dauða blóð-
Sögufélagið hefur útgáfu á rifi Ólafs
Davíðssonar um >iGaldur og galdra-
mál á íslandict.
Frá aöalfundinum í fyprakvöid.
inu og fela liæfum og duglegum
manni yfirstjórn þeirra mála,
sem Iiefir fulla einbeitni til að
bera, mikinn dugnað og góð
byggindi. Best væri að slíkur
maður befði fulla þekkingu á
því, hvernig inálum þessum er.
Iiagað í erlendum borguni, og
einmitt á slíkum manni mun
vera völ, þótt kraftar hans liafi
að eins verið notaðir að óveru-
legu leyti til þessa.
Þá ræðir Börn um að,heppi-
legt og raunar óbjákvæmilegt
verði að loka bænum fvrir að-
flutningi fólks í næstu fimni ár-
in. Þessi ár eigi að nota til að
bæta úr atvinnuskilyrðunum og
reisa skorður við því að hér
myndist staðbundin atvinnu-
leysingjastétt, með öllu því böli
er fylgir iðjuleysi og örbirgð.Ná-
kvæm athugun ætti að gera á
öllum atvinnugreinum bæjarins,
bverju nafni sem nefnast, og
gera sér ljóst bversu margt
manna þær geta framfært. Jafn-
framt ætti að athuga hver mögu-
leiki sé fyrir nýjurn atvinnu-
greinum, og hvort auka megi
þær, sem fyrir eru, og hvaða
atvinnugreinir gætu tekið við
auknum vinnukrafti. Ef í sum-
um starfsgreinum er meiri
fjöldi manna, en liklegt er að
þær geti notað, verður að koma
þéim mönnum til annara starfa.
Björn vekur athygli á því að
líklegt sé, að ef gerðar verði ráð-
stafanir, sem gefa von um
batnandi afkomu bæjarins, sé
lítill vafi á að hægt verði að
bjóða út lán innanlands til þess
að losa bæinn við lausaskuld-
irnar, sem nú hvíla á bæjar-
sjóðnum eins og mara.
I húsnæðismálunum er einnig
mikið verk að vinna. íbúðir
fólksins er mælikvarði á menn-
ingu bæjarins. Bærinn verður
að hækka húsnæðiskröfur sín-
ar í sambandi við lægst launuðu
og fátækustu stéttirnar. Hinum
lélegu ibúðum verður að út-
rýma og bærinn á að setja sér
það verkefni að ná því marki á
5—10 árum. Hér þarf að byggja
í stórum stíl hús með smáíbúð-
um, 2—3 herbergja íbúðum
fyrir fámennar fjölskyldur, sem
litlar tekjur hafa. Með þessu
mætti tryggja að bygður yrði
ákveðinn fjöldi búsa árlega og
ákveðinn fjöldi iðnaðarmanna
fengi þannig stöðuga atvinnu alt
árið.
í lok greinarinnar segir svo:
„Enginn staður á landinu hefir
svo mikla möguleika til góðrar
afkornu sem Reykjavik. Hún
getur borið sínar eigin byrðar
undir góðri stjóm, án þess að
kvarta. En liún getur ekki síað-
ið undir fátækrabyrði alls lánds-
Aðalfundur Sögufélagsins
var haldinn í fvrrakvöld í lestr-
arsal Þjóðskjalasafnsins og
hófst hann kl. 9 síðdegis.
Forseti félagsins dr. Einar
Amórsson bæstaréttardómari,
skýrði frá hag félagsins og
störfum á binu liðna ári. Gat
hann þess m. a., að á árinu
hefðu bæst við 16 nýir félags-
menn, en úr befðu gengið eða
verið sagðir 44 félagsmenn, en
11 hefðu látist á árinu. Mintust
fundaj-menn þeirra með því að
rísa úr sætum sínum.
Fækkun á árinu samkvæmt
þessu 38 félagar, og eru þeir nú
alls rúmir 880.
Þá las gjaldkeri upp reikn-
inga félagsins og gerði grein
fyrir bag þess. Voru reikning-
arnir samþyktir í einu liljóði.
Þá skýrði forseti frá bókaút-
gáfu félagsins á þessu ári, og. er
hún sem hér segir: Alþingis-
bælcur íslands eftir Ólaf Dav-
íðsson, 1. hefti, Dómasafn V. 2.
hefti, Blanda VII. 1. hefti og
Galdur og galdramál á íslandi
eftir Ólaf Davíðsson, 1. hefti.
Var þá gengið til stjórnar-
kosninga. Samkvæmt félagslög-
unum átti að ganga úr stjórn
forseti félagsins, dr. Einar Arn-
órsson. Var hann endurkosinn
i einu hljóði.
Ritgerð Ólafs Davíðssonar, sú
er að ofan greinir, er stórmerk
og fróðleg, og fylsta rannsókn,
sem gerð befir verið hér á landi
í þessum máíum. Verður rit
þetta 25 arkir að stærð, en átta
arkir munu gefnar út á þessu
ári.
Þá voru lekin fyrir önnur
mál, er upp kynnu að verða bor-
in. Til máls tók fyrstur Guð-
ins, eða séð öllum þeim fyrir at-
vinnu, sem illa komast af í öðr-
um landshlutum.'4
Ef hægt er að lifa menningar-
lífi í landinu, þá er það hægt í
Reýkjavík, og allar tillögur
Björns Ólafssonar miða í rétta
átt, — áttina út úr ógöngunum.
Sjálfstæðimenn munu samein-
ast í þessum kröfum og þeirri
viðleitni að bjarga við hag
Reykjavíkurbæjar, — höfuð-
staðarins, þar sem öllum getur
liðið vel, sem vilja vinna, ef úr-
ræðaleysið nær ekki yfirhönd-
inni.
brandur Jónsson próf., er gerði
það að tillögu sinni, að kosin
yrði fimm manna nefnd til þess
að leitasl fyrir um það, að fé-
lagið fengi útgeíanda að bók-
um, er hefði á hendi fjárreiður
útgáfunnar, en félagsstjórnin
sæi um efni ritanna, og enn-
fremur til þess að athuga lög fé-
lagsins. Þá tóku einnig lil máls
Steinn Dofri ættfræðingur,
Hallgrímur Hallgrímsson bóka-
vörður og dr. Björn Þórðarson.
Samþykt var að umræðum
loknum að kjósa nefnd þessa
með 11 atkvæðum.
Kosnir voru í fyrstu umferð
þessir menn: Einar Ai-nórsson
með 15 atkv., Guðbrandur Jóns-
son með 14 atkv., Magnús Jóns-
son með 13 atkv. En jöfn atkv.
höfðu þeir Björn Þórðarson,
Þorsteinn Þorsteinsson og
Guðni Jónsson, 11 atkv. hver.
Var þá kosið i annað sinn
bundnum kosningum milli þess-
ara manna. Kosnir voru: Björn
Þórðarson með 12 atkv. og Þor-
steinn Þorsteinsson með 12 at-
kv., en Guðni Jónsson fékk 10
atkv.
Að því búnu var rætt nokkuð
um starfsemi félagsins og bóka-
útgáfu alment, sem orðin væri
næsta mikil, svo að mjög væri
tekið að þrengjast um á bóka-
markaðinum. Hefði það í för
með sér ýmsa erfiðleika fyrir
félög eins og Sögufélagið.
Sögufélagið lætur ekki mik-
ið yfir sér, en rekur starfsemi
sína i kyrþei. Hinsvegar innir
það starf af höjjdum, sem er
stórmerkilegt og hefir mikla
þýðingu fyrir menningarlif
þjóðarinnar. Er þess að vænta,
að menn gefi starfsemi félags-
ins fullan gaum, og styðji það
frekar, en gert hefir verið til
þessa, þannig að félagið verði
þess megnugt að draga á land.
margan þann fróðleik, sem í
djúpunum hefir dulist og al-
menningur hefir ekki haft að-
stöðu til að kynna sér.
Ciólfteppi
nokkuð stórt óskast.
Sími 2388.
Þegar Þjóðverjar skutu á
Hartlepool-borgirnar í
Englandi 1914. i
Eins og skýrt var frá í einkaskeyti í blaðinu í gær, eru Þjóð-
verjar nú farnir að skjóta á England yfir Ermarsund úr
langdrægum fallbyssum. Er þá liðinn rúmur aldarfjórðungur,
síðan skotið hefir verið af fallbyssum á England, en það var
gert 16. des. 1914. Þá voru 250 ár síðan enskur hermaður hafði
fallið á breskri grund, er De Ruyter gerði árás á Sheerness, í
Thamesár-mynni, árið 1665.
Aðfaranótt 16. desember 1916
söfnuðust fimm þýsk beitiskip
saman undan norðausturströnd
Yorkshire. Skip þessi voru
Seydlitz, Moltke, Derfflinger,
Von der Tann og Blucher. Um
dögun voru þau fyrir innan
varðskip breska flotans.
Tvö skipanna, Derfflinger og
Von der Tann héldu suður á
bóginn og skutu á Scarborougli
og Whitley (alllangt fyrir sunn-
an Hartlepool), en hin þrjú
stefndu til Hartlepool og West
Hartlepool.
Tvö virki voru þarna við
Hartlepool. Annað var útbúið
tveim 6 þuml. byssum, en liitt
einni byssu sömu stærðar. Hin-
um megin við Tee-flóa, 6 km.
frá, var þriðja vígið, sem hafðí
tvær 4,7 þuml. byssur. Við ána
Tee er mikið af sfcálsmiðjum og
skamt frá ósum hennar er borg-
in Middlesbrough.
Tveir lijtHr breskir tundur-
spillar, Donn og Hardly, og fall-
byssubáturinn Patrol, komu nú
auga á þýsku skipin þrjú og
lögðu til orustu, þótt við ofurefli
væri að etja. En Bretarnir urðu
fljótlega að lála undan síga.
Mennirnir í South Gare-virk-
inu — þvi, sem vopnað var 4.7
þuml. bysunum -— heyrðu skot-
hríðina og fóru strax að horfa
á orustuna. Mistur var á og
skygni mjög slæmt, svo að þeim
sýndist beitiskipin vera bresk,
en tundurspillarnir þýskir. Kem-
ur það af því, að gunnfánar
flotanna voru ekki ólíkir.
Setuliðið í virkinU vissi ekki
hvað raunverulega var á seyði,
fyrri en Þjóðverjar fóru að
skjóta á Hartlepool-virkin, en
þá gátu þeir ekki komið byssum
sínum við.
Fremsta skipið, Seydlitz', hóf
fyrst skothríðina á Hartlepool
á 4000 m. færi og jafnskjótt
tóku hin undir. Beitiskipin þrjú
höfðu samtals tuttugu 11.2
þuml. byssur, átta 8.2 þuml.,
átján 5.9 þuml. og eitthvað af
enn smærri byssum.
Nyrðra virkið, sem hafði tvær
fallbyssur, fór að skjóta á Seyd-
litz, en hitt virkið hóf skotliríð á
Blucher, sem rak lestina, enda
gat sú byssa að eins slcotið á það
skip.
I»Jóðliátíð Vest-
maBmae^in^a.
"gg JÓÐHÁTÍÐ Vestmannaey-
inga fór fram um síðustu
helgi og eins og venja var til,
sótti hana fjöldi manns frá
Reykjavík og sveitunum úr Ár-
nes- og Rangárvallasýslum.
Hátíðin hófst eins og venja
er lil á laugardag inni í Herj-
ólfsdal og fóru fyrst fram i-
þróttasýningar, m. a. vöru
þarna íþróttamenn frá Armanni
og K. R. Tóku þeir þátt i hlaup-
| um og stangarstökki, en Vest-
mannaeyingar sigruðu.
Síðar átti að verða dans og
brenna fram eftir nóttu, en
vegna úrliellisrigningar gat ekki
orðið af því. Var því dansað í
samkomuhúsi sjálfstæðismanna
og var húsið þéttskipað.
Næsta dag, sunnudaginn, fór
fram guðsþjónusta í Herjólfs-
dal og síðar um daginn fór
fram kepni í handknattleik
milli kvennaflokka úr Þór og
Tý. Lauk leiknum með jafntefii
1:1. —
Um kveklið var ætlunin að
lialda brennuna, sem frestað
hafði verið, en nú fór á sömu
leið, úrkoma var svo mikil, að
liætta varð við að halda hana.
Þótti Eyjaskeggjum, sem von-
legt var, leiðinlegt að hún skyldi
farast fyrir. Mun þetta vera i
fyrsta skifti, síðan farið var að
halda þjóðhátíð í Eyjum, að
ekki hefir verið hægt að halda
brennuna annaðhvort kveldið.
Aukaskamtur aí sykrí.
Fólk er beðið að athuga það,
að aukaskamti á sylui til sultu-
gerðar verður að eins úthlutað í
dag og á morgun. Aukaskamtin-
um verður úthlutað gegn fram-
vísun stofna af matvælaseðlum
fyrir ágúst- og septembermánuð.
Afgreitt er í Tryggvagötu 28,
frá kl. 9—12 f. h. og 1—6 e. h.
báða dagana.
Þeir sem vita skamtsins ekki
þessa daga, fá hann afgreiddan
við næstu aðalúthlutun.
Fram og Valur
í kvöld.
jp jórði leikur íslandsmóts-
ins, milli Fram og Vals,
fer fram í kveld og hefst kk
8, vegna þess, hve dimt er í
veðri.
Hvort félagið sem vinnur í
kveld, hefir möguleika til að
vinna mótið. Fram hefir enn
aðeins eitt stig, en Valur tvö.
Vinni Fram verður það jafnt
Víking, sem hefir nú þrjú stig,
en vinni Valur hefir hann 4 st.
og er þá hæstur.
í Reykjavíkurmótinu í vor
fóru svo leikar í fyrri umferð,
að Valur sigraði með 4:0, en í
síðari umferðinni sigraði Fram
með 2:1.
Síðustu leikir íslandsmótsins
fara fram á miðvikudag og
fimtudag. Úrslitaleiknum, síð-
ari hálfleik, mun verða útvarp-
að, að því er Vísi hefir verið
tjáð.
Söngskemtun.
Gunnar Pálsson
tenórsöngvari efnir til hljómleika
annað kvöld kl. 7.15 í Gamla
Bíó. Við hljóðfærið verður Páll
Isólfsson. Á söngskránni verða
enskir, amerískir og íslenskir
söngvar. Islensku söngvarnir
eru: Gígjan (Sigf. Einarsson),
I dag skein sól (Páll ísólfsson),
Vögguljóð (Sig. Þórðarson), í
rökkurró (Björgvin Guðm.) og
Kveldfriður (Sigv. Kaldalóns).
Af ensku lögunum má t. d.
nefna: The Iost Chord (Sulli-
van), A Dream (Bartlett) In a
oldfashioned town (Squire),
Mother Machree (Olcutt &
Ball) o. s. frv.
MEISTARAFLOKKUR
íslandsmótið.
1 kröld kl.
keppa
Fram og Valur.
Sjáið ilrengrllegraii ogr gröðaei leik!
/
Vegna þess hversu færið var
stutt, var erfitt að beita hinum
stóru fallbyssum þýsku herskip-
anna. Þær voru ætlaðar til að
skjóta á 18—20 km. færi, en
þarna var meðalfærið 5 km. Af
þessu leiddi, að skollína þýsku
byssanna var alveg lárétt lína og
ef ekki var miðað hárrétt, hæfði
kúlan ekki markið.
En Þjóðverjar fóru fljótlega
að hæfa og manntjónið í virkj-
unum varð sem hér segir: 13
menn biðu bana, en 20—30
særðust.
Skothríðin hófst kl. 8.05, en
kl. 8.20 héldu Seydlitz og Moltke
norður á bóginn, en Blúcher
varð eftir til að fást við virkin.
Til þess að skytturnar í virkjun-
um gæti ekki fylgst með ferðum
Seydli.tz og Moltke og skotið á
þau, byrjaði Bliicher að skjóta
fyrir framan þau með sprengi-
kúlum, sem voru fyltar gömlu
púðri. Þetta gamla púður gaf
frá sér mikinn rejdc og var
þarna í fyrsta skifti lagt reyk-
ský til þess að leyna hernaðar-
aðgerðum.
Meðan Blúcher fékst við virk-
in byrjuðu hin skipin að skjóta
á Hartlepool og West-Hartle-
pool. Það fyrsta, sem þau hæfðu
voru tveir stóreflis gasgeymar,
sem sprungu á svipstundu. Síð-
an var skotið á skipasmíða-
stöðvar, hafnarmannvirki, járn-
brautarstöðvarnar og viðar. í
þessari skotliríð biðu 119 manns
bana, en 300 særðust. Alls
skemdust eða eyðilögðust 600
hús.
Þegar 43 mínútur voru liðnar
frá því að fyrsta skotinu var
hleypt af, var gefin skipún um
að hætta skothríðinni og þýsku
skipin héldu heim.
Blúcher hafði orðið fyrir
nokkurum skemdum og Þjóð-
verjar tillcyntu að ellefu menn
á því skipi hefði farist. Síðar
bárust fregnir um það frá Hol-
landi, að um áttatíu sjóliðar
hefði beðið bana, en 200 særst.
Er það ótrúlega há tala, þegar
þess er gætt, að sprengikúlurnar
bresku unnU ekki á brynvörnum
beitiskipanna, nema í vfirbygg-
ingunni.