Vísir - 03.09.1940, Blaðsíða 2

DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Öfgarnar í
sköffunum.
jp RÁ upphafi íslandsbygðar
hafa víst aldrei borist meiri
verðmæti á land á einu sumri
en nú. Afiasölurnar til Eng-
lands hafa gengið vel. Og þótt
síidarskipin væri færri en í
fyrra, var sildarafíinn nú um
mánaðamótin engu að síður
helmingi meiri en á sama tíma
1939. Frá því hefir verið skýrt,
að hásetar á einu skipi liafi
fengið 5000 króna hlut eftir
rúmlega tveggja mánaða ver-
tíð. Yfirmenn hafa vitanlega
miklu meira. Útgerðarmennirn-
ir hafa í fyrsta skifti um mörg
ár borið svo mikið úr býtuin,
að þeir ættu að geta jafnað
skuldir sínar og komið fyrir-
tækjum sínum á traustan
grundvöll. Það mætti nú ætla,
að þeir menn sem þannig „vaða
í peningum“ gætu horft ör-
uggir til framtíðarinnar. En
ætli þetta sé svo ? Hér í blaðinu
birtist í gær ávarp frá síldveiði-
mönnum um framlög í fyrir-
hugaða síldarverksmiðju á
næsta ári. í ávarpi þessu segir
að ætlunin sé að „hamra það í
gegn hjá löggjafarvaldinu, að
þessi framlög öll verði undan-
þegin tekju- og eignaskatli og
útsvari þar til um Ieið og þau
eru aftur endurgreidd frá fé-
laginu.“ Ennfremur er á það
bent, að fyrir skipstjóra og aðra
þá, sem liafi háar tekjur, sé sér-
stakt tækifæri til þess að
„bjarga fénu frá að vera upp-
étið af skattanefndum og nið-
urjöfnunarnefndum.“
*
Þetta ávarp síldarútvegs-
manna talar mjög skýru máli.
Þeir, sem jiessa atvinnu stunda,
hafa á undanförnum árum átt
í basli. Nú loks þegar verulega
hleypur á snærið, byrja nýjar
kröggur, ekki vegna aflaleysis
og tekjuskorts, lieldur vegna
þess hvað aflinn hefir verið
mikill og tekjurnar ríkulegar.
Þeir sjá fyrir sér hina svörtu
skattaloppu, sem læsir í þá
ldónum, rífur þá á hol og slepp-
ir eídd takinu fyr en alt er upp-
étið.
Öngþveiti skattafyrirkomu-
lagsins hefir aldrei komið ber-
legar í ljós en nú. Það var svo
nærri gengið stórútgerðinni, að
allir núverandi stjórnarfloklcar
voru saminála um að veita
henni undanþágu um nokkurra
ára bil. Smáútgerðin er ekki
skattfrjáls. Og nú bíða útgerð-
armenn hinna minni skipa þess
með lífið í lúkunum, að alt
verði uppétið. Á sama liátt bíða
yfirmenn og hásetar þess þunga
dóms, sem yfir þeim verður
kveðinn, fyrir það, að hafa afl-
að meira en nokkurn gat órað
fyrir.
★
í þessum málum er alt ýmist
í ökla eða eyra. Það er skatt-
pynding eða skattfrelsi og ekk-
hefði að flytja þá úr landi. Er
hér vissulega nærri höggvið
þeim réttindum, sem yfirlýsing
var gefin um að ekki yrðu skert
er hernámið fór fram.
ert þar á milli. öllum heilvita
mönnum ætti að koma saman
um, að hér verður að finna
milliveg. Það er svo fjarstæðu-
kent og furðulegt, að aflakrögg-
urnar skuli geta livílt nálega
eins þungt á mönnum og afla-
leysis-kröggurnar. Það er ekk-
ert vit í þvi, að duglegur mað-
ur sjái afla sinn uppétinn fyrir
það eitt að hann hefir verið of
duglegur. Við sem búum í þessu
lítt numda landi, megum ekki
láta jiað um okkur spyrjast, að
við förum með þá, sem best
ganga fram í því að draga björg
í bú, eins og hverja aðra saka-
menn. Við skulum, hætla að
trúa því, að skattarnir hér á
landi sé réttlátari en annars-
staðar, af því þeir eru þyngri.
Við skulum hætta að telja
stjórnmálamönnum það helst
til gildis, að þeir séu öðrum „ó-
ragari í þvi, að benda á nýjar
tekjuöflunarleiðir14 — eins og
Tíminn segir með mikilli
drýldni um Eystein Jónsson.
Við skulum gera okkur ljóst, að
skatlafyrirkomulagið er úrelt.
Og að þess vegna verður að
breyta þvi.
Ilér þarf að firj.na milliveg,
svo að skattarnir á höfuðfram-
leiðslu þjóðarinnar séu ekki
ýmist í ökla eða eyra. Það þarf
að finna rétllátan grundvöll,
svo að skattaokið lami ekki alt
framtak og athafnalöngun. Það
ætli að mega vænta þess, að
rikisstjórnin gæti komið sér
saman um nýjan skattagrund-
völl og léti það ekki dragast.
a
Heimflutníngur
íslendinga" frá
Danmörku.
Capt. Wise yfirmaður upp-
lýsingadeildar breska setu-
liðsins kvaðst í rnorgun, þeg-
ar blaðamenn áttu tal við
hann, vonast til þess að geta
mjög bráðlega gefið út til-
kynningu viðvíkjandi heim-
flutningi fslendinga í Dan-
mörku.
Kvað hann umræður standa
yfir um þessar mundir milli
breska sendiherrans og ríkis-
stjórnarinnar, og að þeim
loknum yrði gefin út yfirlýs-
ing því viðvíkjandi. — Mun
nú horfa heldur vænlega um
afgreiðslu þessa máls.
Ójafn leikur.
Tjón Þjóðverja í
Póllandi.
I glKORSKY, pólski herforing-
inn og forsætisráðherra
pólsku stjórnarinnar, hefir birt
tilkynningu í tilefni af því, að
ár er liðið 1. sept. frá upphafi
pólsk-þýsku styrjaldarinnar. —
Sikorsky sagði, að Þjóðverjar
hefði teflt fram 73 herfylkjum,
þar af 16 vélahersveitum, og
hundruðum flugvéla og skrið-
dreka. Pólverjar hefði haft 30
herfylki, 320 flugvélar og 200
skriðdreka. Móíi hverjum ein-
um Pólverja voru 4 Þjóðverjar.
Þrátt fyrir þennan ógurlega
liðsmun hefði Þjóðverar mist
100.000 menn, sem féllu í orust-
um, en 200.000 særðust. Pól-
verjar hertóku eða eyðilögðu
fyrir Þjóðverjum um 1000
skriðdreka og mikið af flug-
vélum.
Veitingaleyfi.
Á síðasta fundi bæjarráðs, s.l.
föstudag, var lögð fram fundargerÖ
heilbrigðisnefndar frá þriðjudegin-
um áður. Samkvæmt tillögu nefnd-
arinnar var samþykt að Ieyfa veit-
ingar í húsnæði á Þvervegi 40. Þá
var og samþykt að Ieyfa veitingar
fyrst um sinn í 1 ár á þessum stöð-
um: Reykjavíkurvegi 3, Skaftafelli,
Laugavegi 26 og um óákveðinn
tima á Bergþórugötu 2.
VlSIR
VIÐTfiL VIÐ GISLA JONSSON:
'ÍA. .. n
Sútun fiskpoða
er fpamtídar
atvinnuvegup.
Verður verksmiðja reist á Bíldudal?
Vísir hitti Gísla Jónsson útgerðarmann að máli nýlega, og
bar þá m. a. á góma dvöl hans i Danmörku, en svo sem kunn-
ugt er dvaldi hann á Norðurlöndum frá 3.. apríl s. 1. til 21. júli,
er lagt var af stað áleiðis hingað heim til íslands. Vísir hafði
hlerað að Gísli hefði ekki setið auðum höndum meðan hann
dvaldi erlendis, og' hefði í huga að beita sér fyrir nýjum fram-
kvæmdum á sviði atvinnumálanna.
Inti tíðindamaður Visis Gísla
eftir þessu og skýrði hann þá
þannig frá:
Eitt af erindum minum til út.
landa í vetur var það að kynn-
ast nýrri iðngrein, sem í því er
fólgin að súta fiskroð, sem nú
er farið að gera í ýmsum lönd-
um og sem náðst hefir í mjög
góður árangur. Þegar Danmörk
var tekin 9. apríl var eg að eins
byrjaður á undirbúningi þessa
máls, en mér varð það skjótt
Ijóst, að hér var um svo þýðing-
armilda atvinnugrein að ræða
fyrir ísland, að eg taldi það þess
vert að rannsaka málið til fulls,
þótt það hinsvegar hlyti að tefja
för mína heim, sem annars var
ákveðin með Eddu yfir ítaliu í
byrjun maímánaðar.
Á nokkurum undanförnum
árum liafa danskir vísindamenn
unnið að því að súta allskonar
fiskroð, en vegna lmáefnaskorts
orðið sérstaklega að nota lcola-
roð og steinbítsroð. Að öðru
leyti hafa þeir gert tilraunir
með margar aðrgr tegundir, þ.
á. m. hákarlsskráp. Hefir þegar
verið reist verksmiðja úti á Jót-
landi, sem eingöngu vinnur að
þessum iðnaði, og liefir henni
tekist að afla framleiðslu sinni
slíks trausts, að hún gelur á
engan hátt uppfylt eftirspurn-
ina. Fékk eg leyfi til þess að
skoða alla verksmiðjuna og
náði samningum við eigend-
urna um að mega nota aðferð
þeirra, til jiess að súta fiskroð
á íslandi, bæði fyrir innlendan
og útlendan markað.“
Er ekki mikill stofnkostnað-
ur þessu samfara?
„Stofnkostnaðurinn fer að
sjálfsögðu eftir afköstum verk-
smiðjunnar, en í samráði við
sérfræðingana dönsku hallaðist
eg að því að ekki væri ráðlegt
að reisa stærri verksmiðju fyrst
um sinn en svo, að hún gæti
sútað 5000 ferfet á viku, með S
stunda vinnudegi, eða tvöfalt
það magn, ef unnið væri í 16
tíma. Myndi slík verksmiðja
kosta nú um 100 þús. íslenskar
krónur, með húsum og vélurn.
Miðað við það verð, sem fengist
hefir á súluðum steinbítsroðum,
en það eru þau roð, sem eg
myndi leggja mesta áherslu á í
byrjun, ætti ársframleiðslan að
nema Um 500 þús. krónum, og
yrði langsamlega mesti lilutinn
af þessari fjárhæð greiddur fyr-
ir liráefni og vinnu í landinu, en
sáralítil upphæð færi fyrir er-
lendar nauðsynjar til iðnaðar-
ins.“
Myndi ekki verða erfitt að fá
vélar eins og sakir standa?
„Sumt af þessum vélum má
smíða hér heima, en aðrar er
hægt að kaupa frá Ameriku og
Englandi, og er hægt að fá þær
með mjög skömmum fyrirvara,
þannig að engin vandkvæði
væru á því að koma upp verk-
smiðjunni þegar á þessu ári.“
Teljið þér steinbítsroðin
heppilegust til sútunar?
„Nei. Flest önnur roð eru
jafnheppileg, eins og þér sjáið
á þassum sýnishornum, og þó
einkum og sér í lagi hákarls-
skrápurinn, sem er mjög lieppi-
legur til húsgagnagerðar, bif-
reiða og flugvéla og annara far-
artækja. Þá mætti gera karfaroð
mjög verðmæt og einnig fá tölu-
verða sölu í keiluroðum, löngu-
roðum og sköluroðum. Eins og
þér sjáið hefi eg látið gera kven-
skó og tösku úr steinbítsroði, og
vona eg að þér séuð mér sam-
mála um að engri konu sé van-
sæmd að bera þessa hluti, enda
er þelta hæsta tíska á megin-
landi Evrópu.“
Tíðindamaður Vísis virti fyrir
sér gripina og roðin, og gat ekki
annað séð, en að þau væru frá-
Sútaður keppur.
Sútuð gorvömb.
Sútað þorskroð.
vne-te! ujíSI,rlöíf*ú
Taska úr steinbítsroði.
Skór úr steinbítsroði.
GÍSLI JÓNSSON.
bær að úthti, og svo voru roðin
sterk að þau virtust ekki gefa
skinni eftir, og á það ekki livað
síst við um hákarlsskrápinn,
sem var þykkur eins og nauts-
húð, en þó mög áferðarfallegur.
Hugsið þér yður að ráðast í
byggingu þessarar verksmiðju?
spyr tíðindamaðui’inn.
„Eg hefi þegar hafið allan
uildirbúning að þessum fram-
kvæmdum, og mun strax að
fengnu leyfi innflutnings- og
gjaldeyrisnefndar hefjast handa
um kaup á efni og vélum, og er
það von mín að verksmiðjan
geti tekið til starfa í byrjun
næsta árs.“
Hvar hugsið þér yður að
byggja verksmiðjuna?
„Verksmiðjan verður reist á
Bíldudal, m. a. vegna þess, að
þar er fyrir fiskimjölsverk-
smiðja, niðursuðuverksmiðja
og frystilms, þannig að það
verður enn auðveldara fyrir mig
að afla mér hráefnis í sambandi
við þau fyrirtæki.“
Teljið þér að fást muni nægj-
anlegt hráefni á Bíldudal?
„Já, í sambandi við flökun og
frystingu á steinbjt til útflutn-
ings og ennfremur í sambandi
við fiskimjölsverksmiðjuna, er
unt að greiða sjómönnum svo
mikið fyrir steinbít, sem áður
hefir verið fleygt, þegar hægt
er að notfæra sér roðið, að stein-
bítsveiði ætti að verða eins arð-
vænlegur atvinnuvegur og hver
önnur fiskveiði. Nú sem stendur
er roðinu fleygt, en það verður
að takast af hvort sem er þegar
fiskurinn er flakaður. Með því
að verka roðin á ákveðinn hátt
má geyma þau alt árið, og getur
verksmiðan því unnið jafnt vet-
Ur, sumar, vor og haust, og með
því fiskimagni, sem til Bíldudals
berst hefir verksmiðjan yfir-
fljólandi verkefni. Eg held enn-
fremur að með því að súta há-
karlsskrápinn, megi endurreisa
að nýju hinar fornu hákarla-
veiðar, sem íslendingar eru nú
að leggja niður, með því að verð-
mæti skrápsins og búksins í
fiskimjöl er öllu meira, en verð-
mæti lifrarinnar, sem ein hefir
verið hirt hingað til.“
Má ekki súta allskonar skinn
í slíkri verksmiðju?
„Jú, en eg hefi ekki í liyggju
að fara inn á þá braut nema að
því leyti, sem lýtur að þvi að
ryðja nýjar leiðir. Eins og þér
sjáið hór á sýnishornunUm, er
hægt að gera hin fegurstu
„skinn“ úr gorvömbum og
keppum, og er afar mikil eftir-
spurn eftir þeirri vöru, en við ís-
lendingar höfum áður notað
slíkar vörutegundir einungis til
fæðu. Hefi eg hugsað mér að
gera tilraunir til framleiðslu á
þessari vöru og styrkja þannig
bændur til nýrrar tekjuöflunar,
sem vel getur um munað í fram-
tíðinni. Yfirleitt er unt að súta
hvaða skinn og roðtegundir sem
er, m. a. t. d. grásleppuhvelju,
sem mjög er farið að nota í
kventöskur. Það tíðkast nú einn-
ig' erlendis að þurka og súta
fiskugga, sem notaðir eru til
skrauts á kápur og hatta, og það
er einnig hægt að gera í þessari
verksmiðju.“
Myndi þetta fyrirtæki veita
mikla atvinnu?
„Auk þeirra sjómanna, sem
atvinnu hefðu af að afla hráefn-
is, myndi verksmiðan sjálf
þurfa að liafa um 40 fasta starfs-
menn alt árið í kring, auk ýmsr-
ar annarar lausavinnu, sem yrði
í sambandi við reksturinn.“
Teljið þér að slikur rekstur
eigi sér örugga framtið?
„Einmitt vegna þess er mér
svo mikið áhugamál að koma
þessu í framkvæmd. Eg lít svo
á, að við Islendingar megum
ekki tapa sjónum af því, sem
telja má öruggan atvinnurekst-
ur, einnig eftir strið, og löngu
eftir að friður yrði saminn, yrði
eftirspurn eftir slíkri vöru, m. a.
vegna þess að leðurframleiðslan
fer hraðminkandi í ófriðarlönd-
unum vegna minkandi dýra-
stofns, og hvert ferfet af roði,
unnið, verður ávalt miklu ódýr-
ara en dýraskinn. Væri æskilegt
að íslendingar legðu á það meg-
ináherslu einmitF nú að ryðja
nýjar brautir á sem flestum
sviðum 'og þá einkum i öllu þvi,
sem að útflutningi lýtur.“
•
íslenska þjóðin hefir sannar-
lega ástæðu til að gleðjast yfir
því, að hún skuli eiga jafn djarf-
huga og ótrauða athafnamenn
eins og Gísla Jónsson. Sjálfur
hefir hann rutt sér brautina til
fjár og frama, og notar þekk-
ingu sína og aðstöðu til þess að
ryðja nýjar brautir á sviði at-
hafnalífsins. Þrátt fyrir alla erf-
iðleika og misjafnan skilning
hefir honum tekist að rétta við
hag Bíldudals að nýju, og liklegt
er að sútunarverksmiðja sú, er
liann liefir í hyggju að reisa,
verði enn einn áfangi á þeirri
leið að koma þar upp blómlegu
atvinnulífi. Verksmiðja þessi
hefir stórkostlega fjárhags þýð-
ingu fyrir þjóðina í heild, niéö
því að liér eru möguleikar rnikl-
ir fyrir nýjan útflutning afurða,
sem einskisvirði hafa verið og
grotnað hafa niður.
Sú var tíðin að kasta varð í sjó-
inn miklurn- verðmætum með
því að fiskúrgangur var eklci
nytjaður. Allir skilja nú hvert
þjóðartjón það var. Sama má
segja um roðin, sem nú er ekki
hirt um að nytja.
Þess er að vænta að íslensk
stjórnarvöld sýni fullan skilning
á þessari lofsverðu viðleitni
Gísla Jónssonar, þannig að
brautryðjandastarf hans megi
ná fullum árangri. Kann þá svo
að fara að miklum verðmætum
verði bjargað frá glötun og ó-
þektir möguleikar opnist á ýms-
um sviðum, t. d. hvað hákarla-
veiðar snertir eins og Gísli Jóns-
son bendir á í grein sinni.
Leiðrétting.
Vegna misheyrnar í síma misrit-
aðist i gær föðurnafn Ásbjarnar
Pálssonar sjómanns, er var'B 60 ára
í gær. Stóð Hallsson, en átti að
vera Pálsson.
Tónlistarfélagið
hefir sótt um leýfi til hæjarráðs
til reksturs kvikmyndahúss. Engin
ákvörðun hefir verið tekin í málinu.
Skriftarkensla.
Frú Guðrún Geirsdóttir ætlar að
halda skriftarnámskeið, áður en
skólar hefjast. Sjá augl.