Vísir - 26.09.1940, Blaðsíða 2

VlSIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Orðsending tii
Eysteins.
o jálfstæðisblöðiN
hafa ekki talið ástæðu til
að vera að hælasl neitt sérstak-
lega um yfir þvi, að allverulega
hefir verið rýmkað á innflutn-
ingshöfíunum. Þeir sem fylgst
liafa með deilum undanfarinna
ára um haftapólitíkina, vita vel,
hvaða flokkur hefir slaðið fast-
ast á kröfunni um afnám hafl-
anna, og livaða flokkur liefir
staðið fastast gegn þeirri kröfu.
Ef út í það er farið að metasl
um sigur eða ósigur í sambandi
við lilslakanir á höftunum, er
enginn lesandi maður á Islandi
svo fáfróður, að liann kunni
ekki skil á ,þvi, hvor aðilinn
hafi meiri ástæðu til að hrósa
sigri út af „frílistanum“, sem
nýlega hefir verið gefin út.
Jakob Möller sagði í samtali
um frilistann, sem birt var hér í
blaðinu fyrir nokkrum dögum,
að ef til vill væri það mest um
vert, „að menn gætu nú gert sér
vonir um betri samvinnu allra
aðilja um þessi mál í framtíð-
inni, en verið hefir“. Hér kemur
fram sjónarmið hins sáttfúsa
manns, sem ekki vill láta kné
fylgja kviði, eftir að andstæð-
ingur hans hefir gefist upp,
hversu harðsvíraður og óhlífinn
sem hann hefir verið.
Baráttan fyrir leiðréttingu í
viðskiftamálunum liefir hin síð-
ustu misseri mætt á Jakob Möll-
er þjmgra en nokkrum öðrum
manni. Honum hlaut þvi að
vera það meira fagnaðarefni en
nokkrum öðrum, að loks skyldi
verulega rofa til í þessu máli.
Ef hann hefði verið ungæðis-
legur og þroskalítill, hefði hann
vafalaust hælst um yfir unnum
sigri. En Jakob er svo þrosbað-
ur maður og yfirlætislaus, að
honum var ekki við falli hætt
fyrir slíkri freistingu. '
Beri menn svo framkomu
Jakobs MöIIers saman við fram-
komu Eysteins Jónssonar. Jakob
er sigurvegarinn í þessu máli,
Ejrsteinn hinn sigraði. Jakob
telur það mest um vert að meiri
friður geti nú komist á Um þessi
gömlu deilumál. En livað gerir
Eysteinn? Jú, blað hans lætur
eins og hann standi með pálm-
ann í höndunum og hrópar með
mesta reigingi: Framsóknar-
flokkurinn getur nú horft sigri
hrósandi yfir baráttu sína í við-
skiftamálunum!
Það er ekki meira en svo sem
tveir mánuðir síðan Eysteinn
Jónsson hélt því fram, að það
væri miklu meiri ástæða til að
lierða á höftunum en slaka á
þeim. Það er enn styttra síðan,
að hann leitaðist við að sýna
fram á hvílíkur sparnaður það
væri, að fresta Icaupum á vörum
frá útlöndum. Það er ekki nema
örfáar vikur síðan blað hans
hélt þvi fram, að þær vörur sem
nú loks hafa verið gefnar frjáls-
ar, væru eklcert nema „kram“,
sem enginn kærði sig um nema
kaupmennirnir sem ætluðu að
okra á þessum óþarfa. En með-
an viðskiftamálaráðlierrann og‘
blað hans keptust um að halda
þessum og þvílíkum visdómi að
þjóðinni, hélt „kramið“ áfram
KONUNGUR ISLANDS OG DANMERKUR
l'bEG
ÍÁf i. í £
EGAR Islendingar
síðast minntust kon-
ungs síns hátíðlega fyrir
þrem árum, er hnnn hafði
ráðið ríkjum hér á Jandi í
25 ár, var öðru vísi ástatt
en nu. Þá sat konungur
frjáls óg' óhindraður í þeirri
höfuðborg ríkja sinna, sem
liann er vanur að hafast við
í, en samgöngurnar héðan
við hann óteptar og örar,
og bæði ríkin hans voru
frjáls og engum háð. Þá
var rikisstjórnafafmælisins
minst líér á landi með mik-
iJli viðliöfn og veisluliöld-
um, og allir voru glaðir og
ánægðir og horfðu vongóð-
ir fram á leið.
að stíga dag frá degi og pundin
.að hrúgast upp á Englandi.
Þegar núverandi stjórn settisl
að völdum, var því lýst yfir að
höftunum skyldi létt af, eftir
því sem gjaldeyrisástæður okk-.
ar leyfðu. Eftir að s.tyrjöldin
liófst leið ekki á löngu áður en
gjaldeyrisástandið tók að breyt-
ast stórum til batnaðar. Þótt
ekki liggi fyrir ahnenningi upp-
lýsingar um gjaldeyrisástandið
er óhætt að fullyrða, að það eru
margir mánuðir síðan liægt var
að bera við gjaldeyrisskorti
gegn rýmkun á innflutningn-
um. En Eysteinn sat við sinn
keip. Hann vildi heldur safna
pundum í Englandi, en kaupa
vörur, sem þjóðin gat ekki án
verið lil langframa. Hann virð-
ist ekki hafa haft hugmynd um
að gjaldeyrir sti-íðsþjóðar getur
verið stopull. Honum virðist
hafa verið alveg ókunnugt um
þá reynslu, sem við fengum í
síðustu styrjöld. Það er eins og
enginn hafi sagt honum frá því,
að sterlingspundið lækkaði þá
stórlega, en allar aðkeyptar
vörur hækkuðu von úr viti.
Hann virðist hafa lokað augun-
um fyrir því, að úr þvi að skuld-
irnar við útlönd voru fram-
bærileg ástæða til að halda við
höftunum, hlutu inneignirnar í
útlöndum á sama hátt, að vera
frambærileg ástæða til þess að
slaka til á höftunum eða af-
nema þau. Hann vildi heldur
eiga erlenda peninga, sem hætta
var á, að kynnu að falla í verði,
'en vörur, sem vissa var fyrir að
hlytu að hækka i verði. Stefna
lians var gegnum þykt og þunt:
pund en ekki vörur!
Loksins er það lamið inn í
höfuðið á hönum, að hann verði
einhverntíma að standa þjóð-
inni reikningsskil á því, að hann
vildi safna pundum en neitaði
að kaupa vörur. Þá, en ekki fyr,
sá iiillur sitt óvænna. En þegar
hann loksins verður að láta af
þrákelkni sinni og skammsýni,
fyllist hann óviðráðanlegum
ótta um það, að sér verði kann-
ske „strítt á því“, að liafa orðið
að láta i minni pokann! Svona
er ungæðishátturinn og þroska-
leysið. Eins og nokkrum manni
kæmi til liugar að leggja hon-
um það til Iasts, að hann sýndi
einhvern skilning á starfi sínu,
— þótt hann að vísu skildi ekk-
ert fyr en skall í tönnuin og
þjóðin liafði tapað miljón á
miljón ofan á sauðþráa hans og
naglaskap. Og þá finnur liann
það út, að hann geti liorft „sigri
hrósandi yfir baráttu sína í við-
skiftamálunum“!
Nei, Eysteinn Jónsson! Það
hefir ekki verið hælst um yfir
hrakförum yðar í viðskiftamál-
unum. En ef þér ætlið að fara
að hælast um, eftir alt sem á
undan er gengið, munuð þér
ekki hrósa sigri að þeim „við-
skiftamálum“ loknum. a
SJÖTIU ÁRA I DAG.
Nú er konungur sjötugur í
dag, og ef alt væri með feldu og
fornum hætli, myndi um ísland
alt vera hátíðahöld og gleð-
skapur. En hjólið er ekki lengi
að snúast, og það sem framund-
an reyndist, var annað en von-
ast liafði verið eftir. Konungur
er nú ófrjáls maður í höfuðborg
þeirri, sem hann er vanur að
silja í, og bæði ríkin lians eru
liernumin af innrásarherjum,
hvort af sínum aðilja, svo að
þau eru undir valdboði andstæðra
afla. Friðsemi og friðarvilji
beggja ríkja konungs liafa ekk-
ert megnað, og eigingjörn og á-
geng erlend stórveldi liafa
brjóstsviðalaust brotið á þeim
alþjóðalög, og haft það að yfir-
varpi, að þau væru að vernda
ríkin. Það er því nú orðið miklu
meira en vík milli vina, sam-
bandiíslands við lögmætan kon-
ung sinn liefir verið slitið að
öllum for'nspurðum, sem með
áttu. Innrásarherinn í Dan-
mörku bægði konungi frá að
neyta réttar síns og inna af
hendi skyldu sina á íslandi, en
innrásarherinn á íslandi mein-
aði íslendingum að leita undir
áraburð þjóðhöfðingja síns og
njóta stjórnar lians. Fyrir van-
máttar sakir hafa bæði rikin
mótspyrnulaust orðið að þola
yfirganginn, og stjórnir þeirra
og þegnar liafa orðið að sitja á
sér um margt og koma fram
svo, að af því hlytust ekki frek-
ari vandræði.
Þegar svona er ástatt, er ekki
von, að menn séu hér á landi
með neinu gleðibragði, og er hér
þvi heldur ekki nú á þessuin
heiðursdegi konungs von á þeim
gleðisköllum, er glymja mundu
Iiér þann dag, ef alt væri með
feldu. Konungur mun og ekki
heldur ætlast til þess eða búast
við því; liann getur sístur manna
verið með gleðibrag um þessar
mundir, því á engum manni
munu mæða þyngra áhyggj-
urnar fyrir frelsi og velferð
þeirra ríkja, sem forsjónin hef-
ir trúað lionum fyrir. Hjá hinu
getur aftur á móti ekki farið, að
mörgum hér á landi verði liugs-
að hlýtt til lians í dag og renna
augum yfir ríkisstjórnarár
hans, er hafa fært landi voru svo
inargt gott, að telja má kon-
ungsstjórn hans merkilegasta í
sögu vorri, síðan konungdómur
liófst hér. Það er því ekki úr
vegi að renna hér lauslega aug-
unum yfir æfiferil konungs og
ríkisstjórn.
Konungur er fæddur í Kaup-
mannahöfn 26. september 1870
og foreldrar lians voru Friðrik,
þá ríkisarfi Danmerkur en síðan
konungur hinn VIII. með þvi
nafni, sá er kunnastur varð hér
á landi fyrir það, að hann í ræðu
22 árum áður en ísland varð
sjálfstætt talaði um bæði ríkin
sín, og Lovísa, dóttir Karls XV.
Svíakonungs af liinni nafntog-
uðu gáfumannaætt Bernadotte.
Er konungur af ælt þeirri, er
kend er við Slésvík-Holtsetaland-
Lukkuborg, sem svo fræg hefir
orðið á siðustu tímum af mægð-
um sínum og frændsemi við
þjóðhöfðingja álfunnar, að
amnia konungs Lovísa, kona
Iíristjáns IX. var kölluð amma
Evrópu.
Hlaut konungur í uppvextin-
um besta uppeldi, sem vonlegt
var, og geldc liann fyrstur
manna af konungsættinni Undir
stúdentspróf. Ekki hélt hann þó
lengra áfram á menlabrautinni,
en hefir þó alla æfi síðan verið
maður mjög lesandi, ekki aðeins
fagrar bókmentir, heldur fyrst
og fremst slík rit, er hafa að
geyma þá þekkingu, sem manni
i lians stöðu er gott að liafa, rit
um lögfræði, liagfræði, stjórn-
fræði og stjórnmál og sögu, en
auðvitað hefir hann fylgst og
fylgist mjög vel með því, sem
gjörist í heiminum.
Kristján konungur lagði að
afloknu stúdentsprófi fyrir sig
hermensku, svo sem konungs-
borinna manna er siður, en það
vill brenna við hjá þeim, að það
verði til sýndar, en ekki í alvöru
eða til gagns. Um Kristján var
öðru máli að gegna, liann nam
herfræði, tók liin lögboðnu próf
í þeim greinum og gjörðist sið-
an starfandi liðsforingi í danska
liernum; hafði þar fyrir dugn-
aðar sakir, en ekki ætternis, eðli-
legan framgang, og fór svo að
liann var orðinn undirhersliöfð-
ingi í danska hernum (General-
major) áður en liann tók kon-
ungdóm. Sér til mentunar fór
konungur og í nokkur ferðalög,
og áður en liann kom til rikis
var hann nokkrum sinnum
hafður í opinberum sendiferð-
um, og fórst það vel úr hendi.
Til þess að kynnast stjórnmála-
meðferð hafði liann 1900 fengið
fast sæti i rikisráðinu, svo að
þau störf voru lionum ekkert
nýnæmi, þegar hann sem kon-
ungur varð forseti ríkisráðsins.
Árið 1896 liafði konungur
kynst Alexandrínu prinsessu,
dóttur Friedrich Franz III. stór-
hertoga í Mecklenburg-Schwe-
rin; tókust með þeim ástir og
gengu þau að eigast 26. apríl
1898. Eignuðust þau tvo sonu,
Friðrik, sem nú er konungsefni
Islendinga og Dana, og Knút,
sem er foringi í sjóliðinu
danska. Eru báðir synir kon-
ungs hér að góðu kunnir, enda
liafa þeir oft heimsótt Island.
Faðir konungs, Friðrik VIII.,
kom til ríkis 1906, en hann fékk
skemur að stjórna báðum ríkj-
um sínum en skyldi, því hann
andaðist snögglega 1912, og tók
Kristján X. þá við stjórn.
Þó að stjórn konungs hafi
verið báðum ríkjum hans til
blessunar, er ekki liægt að kalla,
að hann Iiafi átt friðsama daga.
Þegar á fyrstu rikisstjórnanár-
um hans, 1914, hófst hinn svo
kallaði heimsófriður og stóðu þá
bæði ísland og Darimörk í mikl-
um vanda um fjögur ár, en lauk
]ió svo, að báðum ríkjum varð
til blessunar. Nú þegar konung-
ur er kominn á elliár skellur ný
ófriðaralda yfir, og bitnar nú ó-
þægilega á ríkjum hans, svo að
enginn fær séð fyrir, hvemig
]jví muni reiða af, en þess munu
allir fullvissaðir, að livar sem
hönd lians getur gripið inn í
málin, mun það verða með heill
og liag beggja rikja fyrir aUgum.
Það er mikið, sem ísland lief-
ir úr býtum borið þau 28 ár, sem
Kristján konungurX. hefir farið
liér með völd. En livað sem þvi
líður öllu, þá er það merkast, að
mál málanna, sjálfstæðismálið,
var leyst 1918. Eftir það var Is-
land þegar viðurkent sjálfstætt
og fullvalda ríki af öllum öðrum
ríkjum og liefir verið það síðan.
Eg get ekki stilt mig um að
benda hér á nokkurn misskiln-
ing á þessu atriði, sem frain hef-
ir komið bæði í blöðum, og jafn-
vel hjá mönnum, sem hafa verið
aðalkonsúlar í þjónustu Islands
og ættu því að vita betur. Það
hefir verið talað um það, að
Bretar hafi viðurkent fullveldi
landsins með því að senda liing-
að sendiherra, og Bandaríkin
slikt liið sama með því að senda
hingað aðalkonsúl, og að bæði
rikin liefðu tekið við svipuðum
starfsmönnum af okkar liendi.
En þetta er ekki rétt; þessi og
önnur ríki viðurkendu okkur
1918 og hafa sýnt það með því
að hafa sendiherra hjá konungi
Islands og Danmerkur síðan.
Það hafa altaf verið sendiherrar
frá þessum rikjum hjá konungi
vorum, svo það er rangt að tala
um að Islandi liafi áskotnast
viðurkenning á fullveldi sínu, af
því að sendimenn þessara rikja
komu liingað. I þessu efni er þáð
eftirtakanlegt, að Norðmenn og
Bretar senda liingað einmitt
sömu mennina eins og fóru með
þessi slörf við lilið konungs. Þeir
voru þá þegar viðurkendir af
liinu íslenska riki, og var í
sjálfu sér óþarfi að fara að við-
urkenna þá aftur, því þeir liöfðu
ekki verið sviftir viðurkenning-
unni. Hinsvegar verður ekki
annað séð, en að það hafi verið
skaðlaust að viðurkenna þá aft-
ur, enda þótt með illvilja mætti
leggja óþægilegan skilning í það
viðvíkjandi endurviðurkenn-
ingu sendiherra Norðmanna.
Endaþóttsvo sé til orða tekið að
sjálfstæðismáhð liafi verið leyst
1918, þá er það í rauninni óná-
kvæmt, því frá 1874 lil 1918
liafði verið verið að leysa málið
i smááföngum, en stærstu og
merkustu lcippirnir hafa verið
teknir á ríkisstjórnarárum
Kristjáns konungs.
Enginn konunga vorra liefir
gjört sér eins títt um ísland og
Kristján konungur. Enginn lcon-
unga vorra heimsótti landið
fyrri en Kristján konungur IX.,
en livorki hann, né Friðrik VIII.,
lögðu á sig meira en eina ferð
hingað. Kristján. konungur lief-
ir hinsvegar 4 sinnum heimsótt
land vort, og þó að vísu megi
segja, að nú sé mun auðveldara
að ferðast liingað en á dögum
Kristjáns IX. og að verið gæti,
að Friðrik konungur VIII. hefði
komið hér oftar, ef honunl hefði
enst aldur til, þá er það víst að
konungur hefði getað látið sitja
við eina ferð hingað eins og hin-
ir, án þess að það liefði verið á-
talið, en liann taldi þetta ekki
eftir sér. Kemur þetta til af því,
að liann tekur starf sitt og stöðu
mjög alvarlega.
Þá er ekki heldur rétt að
gleyma því, að konugur hefir
verið ör á fé til íslendinga, stofn-
að sjóði og gefið gjafir, og þetta
veit alþjóð, en hann hefir líka
rétt mörgum landa hjálparhönd
í kyrþej, og það vita ekki allir.
Konungur er réttlátur maður
að eðlisfari, umtalsfrómur og
óáreitinn, hann er fljótur að
átta sig á aðsteðjandi viðfangs-
efnum og mannglöggur. Hann
er skapbrigðamaður, en gæf-
lyndur og þó fjærri því að vera
geðlaus, svo að vel getur þotið
í liann, ef honum mislíkar. Hann
er enginn nýjabrumsmaður,
venjufastur, og engu síður fast-
heldinn á rétt sinn, en rækinn
við skyldur sínar. En umfram
alt er konungurskyldurækinnog
tekur starf sitt, sem ekki er eins
létt eða skemtilegt eins og
margir ætla, mjög alvarlega.
Þó að sá, sem þetta ritar, liafi
talað nokkrum sinnum við kon-
m
ung þekkir hann hann ekki, sem.
ekki er von, því jafnvel þeim,
sem liafa nánustu samvinnu við
þjóðhöfðingja gefst tiltölulega
sjaldan tækifæri til að kynnast
þeim eins og maður manni. En
eg hefi einu sinni horft á lítið
atvik, sem konungur var viðrið-
inn, og í þvi lýsti maðurinn sér
svo allur, að mér finst eg myndi
ekki hafa getað þekt hann betur,
þó eg hefði lent í nánum kunn-
ingskap við liann.
Árið 1922 var Viltorio Eman-
uele Italíukonungur i lieimsókn.
lijá Kristjáni konnngi í Kaup-
mannahöfn. Skömmu áður
liöfðu borgirnar Florenz og
Rómaborg gefið Kaupmanna-
hafnarborg forna rómverska
súlu og lilla eirmynd af skáld-
inu Dante ofan á, og stendur
súlan nú á torginu fyrir framan
Glyptotekið, ekki langt frá ís-
lenska sendináðinu í Kaup-
mannaliöfn. Meðan Ítalíukon-
ungur var í Kaupmannahöfn
átli að leggja tvo liornsteina und-
ir súluna, og átti livor konung-
anna að leggja sinn. Báðir kon-
ungarnir, Kristján afbrigðahár
og Vittorio Emanuele afbrigða-
lágvaxinn, gengu nú að veric-
inu. Var grópað fyrir stánun-
um í aðra steina, er þegar voru
lagðir. Nú gelclc múrari fyrir
ítalíukonung og rétti liouiun
cementsblöndu og múrskeið, en
konungur tók nokkuð af henni i
skeiðina, sletti úr henni af
handahófi og ýtti með headúim
steininnm að grópinni og urðu
múrararnir að Ijúka verkinu; á
svip konungs leyndi sér ekki að
Iionum hundleiddist og var jafn-
vel elclci laust við fyrirlitningu í
svipnum. Nú tók Kristján til
starfa. Hann brá cementsblöndu
í grópina, jafnaði liana sem best
og slétti, lcom síðan steininum
vandlega fyrir sér og var lengi
öllu, en þrýsti siðast steininum
fast í falsið. Þvílíkur munur.
Annars vegar maður, er virtist
vinna starf sitt með liangandi
hendi, hins vegar maður, sem
vildi reyna að gjöra það eins
vandlega og hægt var. Eg sá
þetta atvik vel, því eg liafði þá
blaðamannsskírteíni og stóð í
fárra metra fjarlægð frá kon-
ungunum, og það er trúa mín
enn í dag, að þetta litla atvik
hafi lýst báðum rétt.
Það er sannlcallaður liarm-
leikur, að það slculi henda jafn
ágætan konung og Kristján X.,
sem stjórnaði blómlegum og
balnandi ríkjum, að þau skuli,
þegar liann er kominn á elliár,
verða fyrir þeim búsifjum, er
þeim nú hafa verið gjörðar. Það
liljóta allir að skilja, hver liug-
raun það má vera hinum gamla
konungi. En nú í dag munn
hugir þegna lians í báðum ríkj-
um lians renna til lians með
hlýju og óska honuin þess, að
hann megi lifa það, að sjá bæði-
ríkin sín alfrjáls og sjálfstæð
aftur. Því mun fylgja þalcklæli
fyrir góða ríkisstjóm og óslcir
um langt og farsælt æfikvöld.
Guðbr. Jónsson.
Dlntavelta Óðins
Næstlcomandi sunnudag efn-
ir Málfundafélagið Óðinn til
hlutaveltu í Varðarhúsinu.
Margt eigulegra muna er þegar
fyrir hendi. Söfnun fer ennþá
fram og er þess að vænta að all-
ir Sjálfstæðismenn bregðist vel
við þegar Óðinsfélagar leita til
þeirra.
Mununum er veitt móttalca á
slcrifstofu Óðins, Laugaveg 36,
frá kl. 6—8 á daginn og aulc
þess í Varðarhúsinu allan laug-
ardaginn.
Skólarnir rýmdir.
Breska setuli'ðið er óðum að
flytja úr skólunum og í hin ný-
bygðu hermannaskýli sín. Nú þeg-
ar er það flutt burt úr Austur-
bæj arbarnaskólanum, Kennaraskól-
anum, Laugarnessskólanum, Versl-
unarskólanum, Kvennaskólanum,
Landakotsskólanum og Gagnfræða-
skóla Reykjavíkur. Hinir skólarnir
verða rýmdir á næstunni.