Vísir - 07.10.1940, Qupperneq 2

V I S I R
Enpoi óbrjáiuðum manni
þútti kjötverðið nógu hátt,
segir meiriMuti kjötverðlagsneíndar.
Hin mikla hækkun kjotverðsins hefir undanfarið
verið eitt tíðasta umræðuefni manna á milli hér i bæn- !
um, í erindi „um daginn og veginn“, sem Einar Magn- I
ússon mentaskólakennari flutti í útvarpið á mánudag-
inn var, vék hann nokkuð að þessum málum, Meiri-
hluti Kjötverðlagsnefndar: Pálí Zóphóníasson, Jón
Árnason og Helgi Bergs, sendi útvarpinu athugasemdir
sínar og voru þær lesnar upp í útvarpið á laugardags-
kvöld. Jafnframt var lesin upp greínargerð frá minni-
hluta Kjötverðlagsnefndar, þeim Þorleifi Gunnarssyni
bókbindara og Ingimar Jónssyni skólastjóra. Eins og
menn sjá, ber allmikið á milli nefndarhlutanna í Kjöt-
verðlágsnefndinni. Mun nánar að þessu vikið hér í
blaðinu síðar. Leturbreytingar eru vorar.
1. I’að er viðurkent af öll-
D A G B L A Ð
' Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSTR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræli)..
Símar 1 6 6 0 (5 iínur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprenlsmiðjan h/f.
Niður með
vopnin!
1? YRIR skemslit var vikið
að þvi hér í blaðinu, hver
ömun öllum almeimingi hér á
landi væri í -vopnaburði hiima
erlendu hermanna í frítímum
þeirra. Það var bent á hversu ó-
viðfeldið þetla væri í landi, þar
sem vopnahurðir hefði ekki
tíðkasl um margar aldri. Það
var ennfremur sýnt fram á að
hermannabyssur geta verið
liættuleg vopn, jafnvel þótt þær
séu óhlaðnar. Síðan þessi grein
hirtist hefir sá athurður orðíð
að tvær giftar konur norður á
Akureyri urðu fyrir harsmíð-
um tveggja drukkinna her-
manna og hlutu svo mikla á-
verka á höfuðin, að mildi var
að ekki hlaust af stórslys. Það
hefir slegið óhug á menn við
þessi tíðindi. Og menn eiga
fulla lieimtingu á, að girt sé
fyrir að slíldr atburðir endur-
takist. ’
Breska setuliðið sté hér fyrst
á land 10. maí. Fram eftir
sumri gengu hérmennirnir ekki
vopnaðir í frítímum sínum. Það
var komið fram i júlímánuð,
þegar sú fyrirskipun var gefin,
að þeir skyldu bera vopn einnig
í frítímunum. Það er vitað mál,
að ekkert hafði gerst hér á landi,
sem réttlætti slíka ráðstöfun.
Ef um öryggisráðstöfun hefði
verið að ræða gegn hugsanleg-
um árásum af liálfu íslendinga,
virðist meiri ástæða hafa verið
til að lála hermennina ganga
vopnaða fyrst eftir hertökuna,
meðan ekki var fengin reynsla
á því, Iivernig íslendingar tækju
þessum tíðindum. Eftir að sú
reynsla var fengin, gat ekki ver-
ið nein ástæða til þess að fyrir-
skipa aukinn vopnaburð okkar
vegna. Sennilegast er, að ástæð-
an til þessara ráðstafana, hafi
verið reynsla sú, sem fékst á
meginlandi Evrópu í vor. Áður
en breski herinn Itvarf þaðan,
mun það oft liafa komið fyrir
að skotið væri á hermennina af
almennum borgurum. En livað
sem líður fyrirsátum „fimtu
herdeildarinnar“ í Belgíu og
Norður-Frakklandi, á það ekk-
ert skyil við framkomu almenn-
ings hér á landi. Það dettur eng-
um lifandi manni í hug, að her-
mennirnir þurfi að ganga vopn-
aðir vegna „fimtu lierdeildar“
á íslandi. — Fyrir forgöngu
Bergs Jónssonar, bæjarfógeta í
Hafnarfirði hafa nokkrir áhrifa-
menn utan þings og innan sent
ríkisstjórninni ávarp, þar sem
er óskað, að hún leiti sam-
komulags við hin bresku yfir-
völd um að herfnennirnir verði
framvegis Iátnir vera óvöpnaðir
í frítímum sínum.
Það þarf ekki að efa, að rík-
isstjórnin verði vel við þessari
málaleitan og láti einskis ó-
freistað um að koma fram
þeirri einhuga kröfu allra lands-
manna, að liermennirnir verðí
ekki með vopnum í fritímum
sínum. Og ef það er einlæg ósk
Brela, að dvöl þeirra í okkar
landi, verði með sem minstum
tíðindum, ætti að mega vænta
þess að þeir féllust á þessa sjálf-
sögðu „afvopnun“.
a
um, að eins og viðskiftaástand-
ið sé nú, þá sé nauðsynlegt að
vínna að því að þjóðirnar búi
sem best að sínu og lifi sem
mest á eigin framleiðslu. Allir
vita og viðurkenna, að útvarp-
ið sem besta tækið til að flyija
list orðsins að eyrum fjöldans,
og því vonuðu margir og þar á
tneðal vér, að það yrði notað til
að örfa innlenda framleiðslu og
til að auka vilja manna til að
kaupa og nota innlenda frani-
leiðslu. Vér urðum því fyrir
miklum vonhrigðum, er vér
lieyrðum erindi kennarans,
því ]tað varð ekki skilið öðru-
vísi, -en að braskarar gerðu
garðmatinn svo dýran, að hann
væri ókaupandi, Kjötverðlags-
nefnd héldi kjötverðinu svo
háu, að það væri „óhóflegt, ó-
tijrggilegt og óvinsælt“, og í
„kjölfar kjöthækkunarinnar
Iiefði svo siglt stórhækkað fisk-
verð“ svo fiskurinn væri nú líka
ókaupándi fyrir allan almenn-
ing.
Niðurstaðan virðist lietst vera
sú, að almenningur yrði að lifa
á aðflutta kornmatnum, því um
hækkun á honum var vandíega
þagað.
Við teljum þessa málafærslu
fráleita, og sama væntum við
að Útvarpsráð geri, og við von-
um, að það fyrirhyggi, að lík
erindi og þetta að efni til, verði
flutt í útvarpinu, því þau
vinna gegn því, sem ber að
vinna að, og eru þess utan til-
efnislaus með öllu, að minsta
kosti hvað kjöt og fisk snertir.
2. Kennarinn sagði, „en það
(kjötið) hefir hækkað um
nærri 70% frá í fyrra, og þótti
nógu dýrt þá“. Hér er rangt
Þann 25. júní lagði eg af stað
í bilnum mínum áleiðis til Nan-
tes. Alt gekk vel þangað til eg
kom í stórt þorp sem var yfir-
fult af frönskum og þýskum
hermönnum. Frakkarnir voru
fangar. Alt í einu var eg stöðv-
uð af þýskum hermanni. Þýsku
hermennirnir hentu bakpokum
og fötum inn í bílinn, tveir
þeirra settust sitt hvoru megin
á framaurbrettin og aðrir tveir
í framsætið hjá mér. Enginn
sagði eitt einasta orð. Eg leitaði
í ákafa eftir ameríska vegabréf-
inu mínu og rétti það Þjóðverj-
anum sem stöðvaði mig. Þegar
hann sá það, lirópaði hann:
„Americaine, Americaine“ og
skipaði hermönnunum að taka
dótið úr bílnum. Á nokkrum
með farið. Engum óbrjáluðum
manni þótti kjötverðið í fyrra
nógu hátt. Það var þá lögbund-
ið ltið sama og Iiaustið 1938,
og því var ekki hægt að hækka
það. Kornmatur, annar en
hveiti, hafði þá liækkað um 10
—20%, saltfiskur um 12%, og
fyrir kjötið, sein selt var úr
landi, fékst 10—30% iiærra
verð nettó til hænda, en fyrir
kjötið, sem selt var innanlands
að haustinu. Hver sá, sem seg-
ir, að kjötið hafi þótt „nógu
dýrt“, veit ekki hvað hann er
að tala um, eða fer vísvitandi
með rangt mál.
3. Þá viljum við henda á,
að mjög er villandi, að tala um
„óhóflega, óhyggilega og óvin-
sæla“ hækkun á kjötverðinu,
án þess að minnast á hækkun
á öðrum nauðsynjavörum um
leið. Sannleikurinn er sá, að
frá 1938—1940 hefir kjötverð-
ið hækkað um 07% i smásölu,
en kornmatur, annar en liveili,
hefir hækkað um 99—151%,
smjörlíki um 91%, sykur um
108—151%, kol um 156%,
Iireinlætisvörur um 113—136%
o. s. frv., og er þá miðað við
vöruverð, sem Hagstofa íslands
gefur upp seinast í septemher
þessa árs.
Allar matvörur liafa því stór-
hækkað í verði. Minst er hækk-
unin á mjólkurvörum og liveiti,
]iar næst á kjötinu og miklu
meiri á öllum öðrum matvör-
um. Því fer þess vegna mjög
fjarri, að rétt sé að tala um að
verðhækkun kjötsins sé óeðli-
leg, og reyna með því að fá
almenning til að draga úr kjöt-
kaupum sínum, þar sem verð-
hækkun þess er ekki nema um
helmingur af þeirri hækkun,
augnablikum var bíllínn tæmd-
ur af mönnum og farangri og
eg frjáls allra minna ferða.
Nantes var aigerlega undir
stjórn Þjóðverja. Þeir voru í
öllum búðum og veitingahús-
um. I dýrustu skartgripabúð-
unum voru óbreyttir hermenn
(ekki foringjar) að kaupa úr,
hringi og dýrar gjafir. I lielsta
veitingarhúsinu taldi eg 25 Þjóð-
verja og 2 franska borgara.
Hernaðaryfirvöldin þýsku
liöfðu lagt hald á hvern einasta
bíl nema minn.
Á leiðinni heim frá Nantes fór
eg aftur fram hjá frönsku her-
mönnunum — föngum. Þeir
voru um 3000 og var gætt af
15—20 þýskum hermönnum.
Eg hefi aldrei séð raunalegri
sem orðið hefir á öðrum mat-
vörum.
4. Kjötverðlagsnefnd hafa
borist kröfur frá bændum og
félöguin þeirra, um liærra kjöt-
verð, en hún sá sér fært að á-
kveða, og rökstyðja þeir þær
kröfur sínar með stórlega
hækkuðum framleiðslukostn-
aði, og hækkun verðlags í land-
inu yfirleitt.
í útvarpinu er talað um for-
vígismenn bændanna og sagt,
að þeir litu á bændurna sem
hónbj argalýð, seiii styrkja
þurfi með gjöfum. Þessi um-
mæli snerta að visu elcki bein-
leiðis störf Kjötverðlagsnefnd-
ar, því vandlega var um það
þagað, hverjir þessir forvigis-
menn hændanna væru. Þá var
í þessu sambandi talað um
kreppuhjálp og önnur miljóna-
lög, sem gjafir til bænda, en
forðast að skilgreina, livað þar
var átt við, og verður að telja
það ómaklegt og ósæmilegt í
alla staði, að viðhafa slík um-
mæli um hændastétt landsins
í Ríkisútvarpinu.
Við leyfum okkur því að
fara frarn á, að framanskráð-
ar athugasemdir verði lesnar
í útvarpinu á venjulegum út-
varpstíma i dag eða á morgun.
Páll Zophoníasson. Ilelgi Bergs.
Jón Árnason.
Athugasemdir minni hlutans:
Út af erindi Einars Magnús-
sonar kennara i Útvarpinu 30.
f. m., sem meiri hluti Kjöt-
verðlagsnefndar, telur áslæðu
til að gera athugasemdir við,
viljum við sem minni hluti
nefndarinnar laka þetla fram:
Við teljum það ekki viðeig-
andi af stjórnskipaðri nefnd,
sem allmikið vakl er falið, eins
og er um Kjötverðlagsnefnd, að
taka mjög óstint upp, þótt hún
verði fyrir einhverri gagnrýni.
Það er vitanlegt, að nefndin
getur ekki gert öllum til hæfis
með ákvörðunum sínum,
iivorki um verðlag né annað,
og því eðlilegt og jafnvel heppi-
legt, að einhver gagnrýni eigi
sér stað.
Við höfum haft þann sið all-
an þann tíma, sem við höfum
andlit en þeirra, þar sem þeir
þrömmuðu eftir veginum. Eg á
ekki við að þeir hafi sælt illri
meðferð því það sá eg ekki. Eg
vil ekki lála í Ijósi neina skoðun,
eg segi aðeins frá því sem eg
hefi séð. Eg sá þessa 3000,
þreyttu, óhreinu, sveittu og
raunalegu frönsku hermenn
tekna í burlu af 15—20 þýskum
hermönnum. Þáð var sjón sem
hafði djúp áhrif á mig.
Næsta dag heyrði eg þungt
skóhljóð í foi-stofunni. Eg ætl-
aði tæplega að trúa mínum eig-
in augum þegar þýslcur her-
maður kom inn í setustofu
mína tán þess að gera vart við
sig á nokkurn hátt. Hann sagði:
„Soldats ici, Soldats ici“ (her-
menn ltér). Eg vissi ekki hvort
hann ætti við að hann ætlaði að
koma með hermenn hihgað eða
hvort hér væru nokkrir fransk-
ir hermenn, en í báðum tilfell-
um var svarið nei og eg vísaði
honum á dyr.
Um kveldið kom vinnukonan
mín æðandi inn til mín og sagði
að það væru þýskir hermenn að
Frakkland undir stjórn Þjóðverja.
. - ............. ... ..... ■. . . ■■■ I .
Þessi grein er bréf frá amerískri konu, búsettri í
Frakklandi. Það er með því fyrski sem slapp í gegnum
hina ]ri'sku ritskoðun og lýsir vel ástandinu í hinum her-
numdu héruðum Frakklands. Greinin er tekin úr „Life“
besta myndatímariti Bandaríkjanna.
starfað í nefndinni, að reyna
að draga úr öllum hagsmuna-
og skoðanaágreiningi, sem þar
liefir komið fram. Við lítum
svo á, að lieppilegast sé fyrir
skipti framleiðanda og neyt-
ánda, að engri úlfúð sé komið
af stað, og að livorugum aðila
geti fundist, að freklega sé á
rétt hans gengið. Verðákvarð-
anir nefndarinnar eru þar
mjög viðkvæmt • atriði á báða
hóga. En nefndin er þar ekki
framkvæmdastjórn sölufyrir-
tæjris, heldur lögskipaður gerð-
ardómur, til þess að ákveða
verðið, og verður því að vera
enn athugulli um þetta en ella.
Olckur Iiefir stundum fund-
ist meirihluti nefndarinnar á-
kveða fullhátt verð á kjöti, þar
á meðal nú í Iiaust, en yfirleitt
höfum við forðast að lála það
verða að opinberu ágreinings-
máli, og þykjumst í því ekki
síður hafa litið á hag framleið-
enda en neytenda.
Af þessu sérstaka tilefni, er-
indi Einars Magnússonar, vilj-
um vér bæta þessu við: I er-
indinu kom fram sama ó-
ánægja og við höfum víðast
hvar orðið varir við yfir hækk-
un kjötverðsins í haust. Við
fundum engar ásakanir í garð
nefndarinnar um annað en of
háa verðákvörðun. Saman-
burður á bændum og öðrum
stéttum kemur nefndiuni ekki
við. Hún var aldrei hugsuð, og
á aldrei að verða stofnun fyrir
eina stétt, heldur hlutlaus verð-
dómstóll.
Þessa athugasemd væntum
.við að háttvirt Útvarpsráð sjái
sér fært að birta um Ieið og
birt verður athugasemd meiri
hluta nefndarinnar.
Reykjavík, 3. okt. 1940.
Ingimar Jónsson.
Þorleifur. Gunnarsson.
Próflaus ökumað-
ur ekur á
hjólreiðamann.
g lys varð í gærmorgun á vega-
mólum Suðurgötu og Skot-
húsvegar. Varð hjólreiðamaður
þar undir bifreið, en meiddist
ekki hættulega.
Slysið varð kl. 10.25 um
morguninn. Maðurinn marðisti
noklcuð á fótum. Sá, er við stýr-
ið var á bílnum, hefir eklri próf
ábíl.
Rannsókn málsins var ekki
lokið, þegar Vísir átti tal við
Svein Sæmundsson, yfirlög-
regluþjón, í morgun.
hjóla um garðinn okkar. Eg fór
út og spurði þá á þýsku livað
þeir væru að gera. Þeir sögðust
vera að leita að frönskum flótta-
hermönnum. Eg fullvissaði þá
um að það væru engir á minni
landareign og bað þá að fara.
Eg sagði þeim einnig að eg vildi
gjarnan fá að tala við einhvern
af foringjum þeirra. Þeir sögð-
ust skyldu segja þeim frá því
og héldu svo áfram leit sinni
og leituðu mjög vandlega.
Næsta morgun komu tveir
þýslcir liðsforingjar. Þeir voru
mjög kurteisir og skilningsgóð-
ir. Þeir sögðust vilja fá höllina
mína fyrir lið sitt. Eg neitaði
því, eg áleit að eg sem amerísk-
ur þegn hefði engan rétt til að
taka á móti hermönnum hverr-
ar þjóðar sem þeir væru og þeir
viðurkendu að það væri rétt.
Þegar þeir voru að fara bað eg
þá livort þeir vildu ekki gera svo
vel og segja hermönnunum að
láta okkur í friði, því eg væri
hér ein með ungbarn, gamalt
þjónustufólk og eina 15 ára
stúlku. Ef hermennirnir yrðu
mjög drukknir væri ómögulegt
að segja hvað fyrir kæmi. For-
ingjarnir játuðu þessu og sögð-
Dagur S. í. B. S.
fiert rái tyrir 10 Ns.
gAMBAND íslenskra berkla- •
sjúklinga var heppið með
daginn í gær. Veður var kyrt og
gott, þótt frost hafi verið iíTitt-
ina áður og því allsvalt um
morguninn.
Samkoniur vpru iialdnar í
báðum kvikmyndahúsunum. í
Gamla Bíó var hvert sæli skip-
að, en aðsókii var lieldur lítil
að skemtuninni í Nýja Bíó.
Vísir átli í morgun lal við
Andrés Straumland, forseta S.
í. B. S. Kvað hann samliandið
geta verið ánægl m.eð árangur-
inn af deginum og var gert ráð
fyrir að hér i hænum söfnuðust
um 10 þús. kr. brúttó.
Merki sambandsins voru seld
á götunum, svo og rit þess. —-
Bráðabirgðauppgjör sýnir að
sölutekjur af merkjum og hlað-
inu urðu um 8 þús. krónur. Eru
þá ótaldar telcjur af auglýsing-
um í blaðinu.
Rétt fyrir kl. 2 var leikið á
lúðra á Austurvelli og síðan fór
frarn knattspyrnuueikur á í-
þróttavellinum, milli Vals og
Vikings. Er sagt frá honum ann-
arsstaðar í blaðinu.
Valur - Víkingur
1 : 1
Leikurinn milli Vals og Vík-
ings, Meistaraflokka, sem fram
fór í gær, til ágóða fyrir S.Í.B.S.,
lauka með jafntefli.
Leilcurinn var bráðskemtileg-
ur og vel leikinn, en þó skemdu
pollar á vellinum hann nokkuð.
Bæði mörkin voru sett í fyrra
hálfleik.
Valsmenn skoruðu fyrst.
Knettinum var spyrnt í áttina
til marks Víkinga. Hirti Brand-
ur ekki um að ná lionum, því
að hann ætlaði markmannin-
um að taka hann. En knötturinn
stöðvaðist í polli og náði Sigur-
páll lionum og skoraði. —
Skömmu síðar jafnaði Björgvin
Bjarnason fyrir Víking.
Ellert eyðilagði upplagðan
„chance“ fyrir Val. Var hann
látinn spyrna úr vítaspyrnu, en
liæfði stöngina. Magnús náði þá
knettinum, en skaut vfir mark-
ið. —
ust skyldu gefa mönnum sínum
skipun um að láta okkur í
friði.
En næsta kvöld rakst eg á
tvo þýska hermenn sitjandi á
eldhúströppunum. Þeir sögðust
hafa komið til að talá frönsku
við vinnufólkið. Eg henti þeim
á, að það væri hálf kjánalegt að
ganga tvær mílur til að tala
frönsku þegar livert einasta
mannsbarn í þorpinu sem þe r
væru í, talaði ekkert nema
frönsku. „Sögðu ekki foringjar
ykkar ykkur, að þið ættuð ekki
að koma hingað?“ spurði eg.
Þeir svöruðu neitandi, en fóru
samt bráðlega.
Nú fékk eg að vera í friði um
stund, en eftir hádegi einn rign-
ingardag lieyrði eg háreysti
niðri. Þegar eg kom niður var
70 ára gömul vinnukona að ríf-
ast við þrjá þýska hermenn um
sírnann. Hermennirnir stóðu
þarna reykjandi og rann úr yf-
irhöfnum þeirra á gljáfægt
gólfið. .Þeir liöfðu skilið eftir
opna hurðina og stóð rigningar-
strokan inn á gólf. Eg sagði
þeim að loka liurðinni og gerðu
þeir það ruddalega. öll fram-
koma þeirra var mjög móðg-
/