Vísir - 29.10.1940, Blaðsíða 2

VISIR
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstrœti)..
Símar 1 6 6 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Utansteínurnar.
JJIN bresku yfirvöld liér á
landi munu hafa komist aö
raun um það, að ekkert særir
þjóðarvitund Islendinga meira
en utanstefnur þær, sem nú eru
farnar að tiðkast. Þegar Bretar
hertóku landið í vor, var því
lýst yfir af þeirra liálfu, að þeir
mundu ekki hlutast til um inn-
anlandsmálefni okkar. Þrátt
fyrir þetta liafa nú 5 menn ver-
ið fluttir af landi hurt, án þess
að íslenskum dómstólum gæf-
ist tækifæri til að rannsaka mál
þeirra. Fyrs t voru það piltarnir
tveir í sumar, sem sakaðir voru
um, að hafa óleyfileg loftskeyta-
tæki í fórum sínum. Og siðan
3 farþegar, sem komu heim
með Esju á dögunum. Af þess-
um 3 Esjufarþegum voru tveir
ungir sjónxenn, sem ekki er vit-
anlegt, að tekið Iiafi þátt í
neinni stjórnmálastarfsemi hér
á landi. Þeir höfðu verið á
hralcningi erlendis í landi, sem
Þjóðverjar hafa á valdi sinu og
verður að gera ráð fyrir, að
öðru vísi liefði verið að þeim
húið, ef ætlunin hefði verið að
gera þá út sem undirróðurs-
menn þeirrar þjóðar hér á
landi. Það þarf mikið ímyndun-
arafl til þess að láta sér til liug-
ar koma, að hreska lieimsveld-
inu eða öðrum hefði stafað
nokkur hætta af návist þessara
tveggja umkomulitlu sjómanna
hér á íslandi. Um þriðja mann-
inn, Bjarna Jónsson Iækni, er
það að Segja, að hann stóð um
skeið framarlega í flokki þjóð-
ernissinna hér. En það eru 5
ár síðan hann sagði af sér for-
mensku flokksins og hefir síð-
an ekki tekið neinn þátt í
sljórnmálum. Hættan, sem af
honum var talin stafa, virðist
þannig eingöngu eiga rætur sín-
ar að rekja til stjómmálaaf-
skifta hans 4 árum fjTÍr stríð
og 5 árum fyrir hernám. .
Við féum ekki að vita um
gang þessara mála. En það er
ekki rétt að því sé lialdið
leyndur að manna á meðal
ganga sögur um það, að bresku
yfirvöldin fái ýmsar upplýsing-
ar um íslenska menn eftir mjög
óviðfeldnum leiðum. Hér skal
ekkert um það sagt, hvort eða
að hve miklu leyti bresku yfir-
völdin eru sér úti um slíkar
Upplýsingar. En það er mælt,
að sumir íslendingar láti sig
hafa það, að síma til bresku
yfirvaldanna eða senda þeim
nafnlaus bréf um það, að þessi
og þessi maður sé Þjóðverja-
sinni eða andbreskur.
Ekki verður sagt hve mikil
brögð eru að slíkurn söguhurði,
né heldur hve mikið mark kann
að vera á tekið. En hér er sann-
ast að segja um að ræða ein-
liverja andstyggilegustu iðju,
sem liugsast getur. Ekkert er
líklegra til að spilla sambúð-
inni en það, að slíkur rottu-
gangur næði að dafna hér í
skjóli „ástandsins“. Það verður
að krefjast þess, að hver mað-
ur, sem fer með slíkan sögu-
burð sé krafinn til ábyrgðar.
Þess vegna verður að fá úr því
skorið, hve mikil brögð eru að
þessum söguburði. Það verður
ekki gerl nema með samvinnu
íslenskra og breskra yfirvalda.
Mþnn eiga ekki að þurfa að
eiga það á hættu, að komast á
„svartan lista“ fyrir söguburð
manna, sem þora ekki að láta
nafn síns getið. Ef Bretum er
jafn umhugað og af hefir verið
látið, að góð samvinna lialdisl
meðan á hernáminu stendur,
ættu þeir að hjálpa islenskum
yfirvöldum lil að hafa liendur
í hári þeirra manna hérlendra,
sem vega aftan að löndum sín-
um úr skúmaskotum.
Ekkert skal um það fullyrt,
hvort hinar síðustu utanstefn-
ur standa að einhverju l'eyti í
sambandi við þá skúmaskots-
iðju, sem hér hefir verið gerð
að umtalsefni. En það verður
að upplýsa málið. Fimm menn
hafa þegar verið fluttir af landi
burt, án þess íslenskum dóm-
stólum hafi verið gefinn kostur
á að fjalla um mál þeirra. Þess-
ar utanstefnur eru ekki í sam-
ræmi við þær yfirlýsingar, sem
gefnar voru þegar landið var
hernumið —- að minsta kosti
ekki eins og Islendingar hafa
skilið þær.
a
Wýjung: í notkim
hverahitan§.
Gróðurhús bygð úr al-íslensku
efni.
Jón Jónsson frá Laug, sem
fyrir nokkru hefir látið af lög-
regluþjónsstarfinu, hefir nú sest
að skamt frá Geysi í Ilaukadal
og hygst að stunda þar garð-
rækt í framtíðinni. Jón virðist
ætla að fara sinar eigin leiðir,
en hefir sem sé í hyggju að
leggja stund á ræktun ætisveppa
(Champignon). Hefir hann í
því skyni þegar bygt þrjú gróð-
urhús, sem eru 3x20 metrar að
slærð livert. Gróðurhús þessi
eru nýjung að því leyti, að þau
eru bygð úr alíslensku efni.
Veggirnir eru lilaðnir úr torfi
og grjóti og þakið er úr torfi,
en ætisveppir eru ræktaðir i
myrkri, svo ekkert þarf glerið.
Þá eru gróðurhúsin hituð upp
með hverahita.
Ræktun ætisveppa mun lítil-
lega hafa verið reynd hér á
landi áður við gróðrarstöðvarn-
ar á Reykjum í Mosfellssveit og
að Fagrahvammi í Ölfusi, en
hér mun aðeins hafa verið um
tilraunir að ræða. Erlendis eru
ætisveppir mikið ræklaðir og
mjög eftirsótt vara. Danir hafa
t. d. flutt þessa vöru inn fyrir
hundruð þúsunda í krónuin,
einkum frá Frakklandi. Á sið-
ari árum hefir þessi atvinnu-
grein færst mjög í aukana í
Danmörku, en þar í landi rækta
gai-ðyrkjumenn ætisveppa í
gróðurhúsum, vermireitum og
jafnvel kjöllurum húsa. Frakk-
ar rækta t. d. ógrynni ætisveppa
í Katakombunum, undir París,
og það eru jafnvél dæmi til
þess, að þeir hafi verið ræktað-
ir í gömlum kolánámugöngum.
Jón frá Laug er stórhuga og
bjartsýnn. Fyrir honum vakir
ekki aðeins að gera lilraun, en
liann hefir þegar sýnt að honum
er full alvara að fylgja þessum
áhugamálum sínum fast fram.
Er hér um mjög virðingarverða
framtakssemi að ræða, og er
þess að vænta, að Jón megi ná
góðum árangri.
Ætisveppir eru taldir mjög
holl og ljúffeng fæða. Þeir eru
notaðir í súpúr, sósur, salöt og
sem sjálfstæðir réttir.
Jón gerir jafnvel ráð fyrir að
fá fyrstu uppskeruna fyrir jól,
og má því gera ráð fyrir, að
ekki verði skortur á viðskipta-
vinum. Hitt er líklegra, að
margir verði um boðið.
Stefán Þorsteinsson.
Atiklii toppafköit
---eða kæliþrær?
I síðasta hefti Ægis, sem er
nýútkomið, birtist grein um
þelta efni eftir Gísla Halldórs-
son. — Vísir hefir áður skýrt
ítarlega frá kælitilraun þeirri,
sem fram fór á Siglufirði 1937
og frá því, að útgerðarmenn á
Siglufirði héldu tilraun þessari
áfram nú í sumar með þvi að
kæla nokkuð af síld í þrem
mismunandi þróm þar á staðn-
um.
Búið er nú að vinna upp alla
þessa kældu síld og var liin
elsta orðin nær 7 vikna, er hún
var tekin lil vinslu. Var þessi
síld sem geymd hafði verið í þró
Friðriks Guðjónssonar sem ný
að útliti og lykt, vanst ágætlega
og gaf góðar og miklar afurðir.
Að þessari reynslu fenginni
mun það nú ekki lengur vé-
fengt af neinum, að með kæl-
ingu bræðslusíldar er fundin
leið til |>ess að geyma síldina
lítt skemda margfalt lengur en
áður hefir jiekst.
En um leið og liin tæknis-
lega hlið málsins er leyst, vakn-
ar spurningin um það, hversu
mikil hagkvæm not megi hafa
af aðferðinni.
Að finna rétt svar við
því, hvort liagkva:mara sé
að bæta við verksmiðjum eða
kælij>róm fær þá um leið hina
mestu fjárliagslegu j>ýðingu.
— Um j>etta mál og j>ær rann-
sóknir, sem gera þurfi til j>ess
að fá skorið úr j>vi lrvernig á-
kveða beri blutföllin milli veiði-
flota, verksmiðjuafkasta og
geymslurúms fjallar grein
Gísla.
I greininni er m. a. birt línu-
rit um síldveiðar og vinslu, er
böfundurl telur einkennandi
fyrir núverandi ástand. Birtist
línuritið hér að neðan og byggir
á neðantöldum forsendum:
1) að meðal-úthald veiðiskipa
sé 2V2 mán.;
2) að meðal-veiði sé 10 skips-
fyllingar;
3) að meðal-vinslutími verk-
smiðja sé 50 dagar;
4) að meðal-þróarstærð svari
til sjö daga vinslu;
5) að 10 daga lirota komi fyrir
einu sinni á tímabilinu —
og að livert skip geti á j>essu
tímabili fylt sig og landað
daglega.
Ef j>essar forsendur eru fyrir
liendi sýnir höfundur fram á,
að veiði sú, sem tapast á hrotu-
timabilinu vegna löndunar-
stöðvana svarar til 56% af
heildarafla eða 28 daga sam-,
feldrar aukinnar vinslu. — Ef
um væri að ræða 2400 mála
verksmiðju með t. d. 2000 mála
meðalvinslu, þá þyrfti 2000x28
= 56.000 mála kæliþró til við-
bótar við hina venjulegu 14.000
mála þró til j>ess að bjarga þeim
56.000 málum, sem ella tapast.
Þar sem hægt er á hrotutíman-
um að flytja fimm sinnum
meiri síld að verksmiðjunum
lieldur en meðalafköst þeirra fá
orkað, þyrfti að fimmfalda
verksmiðjuafköstin ef bjarga
ætti öllu sildarmagninu — án
þróar-aukningar. — Slik stækk-
un verksmiðjanna myndi kosta
margfalt meiri upphæð en
bygging þróarinnar og enn-
fremur þyrfti slík upphæð að
afborgast á margfalt styttri
tíma en þróarbygging. Loks
væri kostnaðurinn við verk-
smiðjuaukninguria að mildu
meira leyti falinn í erlendum
gjaldeyri heldur en kostnaður
við þróarbyggingú — og að
ýmsu leyti hagkvæmara að
lengjga lieldur en stytta vinslu-
timann.
Höfundur sýnirf fram á að
allur kælikostnaður — þar í
innifaldar afborganir og við-
liald af kæliþróarbyggingu
nemi i kringum 1 krónu á
mál á venjulegum tímum,
og varpar síðan fram spurn-
ingunni: Hvað þarf ákveðin af-
kastaaukning i verksmiðju-
byggingum að eiga langan
vinslutíma tryggan árlega, til
j>ess að hagkvæmara verði að
auka afköstin frekar en að
Ijyggja kælilþró, þ. e. a. s. að
rentur og afborganir verði ekki
hærri en 1 kr. per aukalega
unnið mál?
Kemst höf. að þeirri niður-
stöðu, að verksmiðjuaukningin
j>urfi a. m. k. að eiga 40 daga
vinslú trygga árlega til þess að
geta kept við j>róarbyggingu
bvað snertir beinan kostnað á
unnið mál.
Er af þessu sýnilegt, að þótt
ekki sé ólíklegt að enn megi
auka verksmiðjuafköstin nokk-
uð miðað við síldarflotann, j>á
verður þó ekki gengið nema*
skamt á þeirri leið, ef meðal-
vinslutíminn, sem nú mun vera
nál. 50 dagar, á ekki að verða
styttri en 40 dagar. — Og
hitt liggur i augum uppi,
að hin gífurlega síldveiði,
sem möguleg væri á hrotu-
tímanum — ef unt væri
að veita sildinni móttöku, verð-
ur ekki nýtt nema að litlu leyti.
— fyr en bygðar verða stórar
geymsluþrær, er geti geymt
síldina til langs tíma.
Z'/S 2ð/e s/7
/ jr
'*/7 '*/r
—- VE/Z>/SK//K'ÚT/<A ---------
'*/<9 23/0 JO/# €/# '3/q 20/g £7/9
LínuritiS sýnir táknandi hlutföll milli íslenskra síldveeiða og vinsulafkasta, eins og nú er ástatt. — Skástrik-
uöu súlurnar tákna síldveiöina hvern dag, en samtals táknar allur skástrikaði flöturinn heildarveiöina. —
Innrömmuðu fletirnir tákna verksmiöjuvinsluna og veröur flatarmál þeirra því samanlagt aö vera jafnstórt
hinum skástrikaöa veiöifleti. — Þeir veiðitappar, sem ná upp fyrir meðalafkasta-línu verksmiðjunnar, verða
að fara í þró eða geymast í skipi uns veiðin hægist. — Meðalafköst íslenskra verksmiðja svarað til að land-
að sé fullfermi af hverju skipi fimta hvern dag, eða % af fullfermi flotans daglega, ef sjálfvirk löndúnar-
tæki eru fyrir hendi. — Ef vinna ætti þetta sildarmagn janóðum, þyrfti því að. fimmfalda verksmiðjuaf-
köstin. — Af línuritinu sést hinsvegar, að þessi auknu afköst nýttust aðeins stuttan tíma. — Svarti flöturinn
táknar tapaða veiði, vegna vantandi móttökuskilyrða. — Ef hægt væri að nýta þessa veiði, með því að
taka hana í kæliþró, ykist afli veiðiflotans um 56%, en vinnslutíminn unt 28 daga.
Bjarni Jónnson,
læknir og* 1 inál han§.
Um fátt er meira talað þessa dagana en brottflutning Esjufar-
þeganna þriggja til Englands. Meðal þessara manna er Bjarni
Jónsson læknir. Hefir Yísi borist svohljóðandi grein um mál
hans frá nákunnugum manni:
Bjarni Jónsson læknir tók
próf úr Mentaskóla Reykjavík-
ur vorið 1929.
Á j>eim 6 árum, sem Bjarni
stundaði læknisfræði í liáskól-
anum, mynduðu kommúnistar
félag róttækra stúdenta. Þeir
unnu mest liáskólastúdenta að
l>ólitískum málum og birtu ým-
islegt í blöðunum í nafni há-
skólans, enda þótt J>eir væru J>ar
i minnihluta. Var J>á stofnað fé-
lag þjóðernissinnaðra stúdenta,
sem aðallega vann að því, að
kommúnistar réðu ekki lögum
og lofum innan liáskólans. Árið
1933—34 var Bjami kjörinn
formaður Þjóðernissinna, og þó
að margir misjafnir menn skip-
uðu J>ann flokk hér, sem nú er
löngu dauður, fylgdi Bjarni
Jónson honum að málum, vegna
þess, að hann áleit að sá flokk-
ur mundi vinna kröftugast gegn
kommúnismanum í landinu.
Þann tíma, sem Bjarni starf-
aði með flokknum talaði hann
aldrei á opinberum fundum
flokksmanna, og eina greinin,
sem birtst hefir eftir hann í
blöðum þeirra, er læknisfræði-
legs efnis. Vorið 1935 lauk
Bjarni Jónsson prófi í læknis-
fræði og sagði þá af sér for-
mensku Þjóðernisflokksins, þar
sem honum fanst hann ekki
mega missa neinn tima frá
læknisstörfum sínum, en þau i
hafa altaf verið hans aðaláhuga- i
efni, og síðan hefir hann ekki ,
haft nein afskifti af stjórnmál-
um.
Frá því haustið ’36 til hausts-
ins ’38 dvaldi Bjarni í Þýska-
landi við framhaldsnám í lækn-
isfræði. Þann tíma umgekst
hann aðeins starfsbræður sína
á spítölunum, svo og Islendinga,
er j>ar voru bonum samtimis.
Síðustu 2 árin hefir Bjarni
unnið við Orthopædiskaspítlann
í Kaupmannah öfn, og á þeim
tíma ekki lesið blöð danskra
nasista, hvað þá heldur að hann
sækti fundi jxiirra.
Á ágústmánuði ’39 var meðal
Islendinga í Kaupmannahöfn
mikið talað um yfirvofandi
styrjöld, eins og allstaðar ann-
arsstaðar. Lét Bjarni þá í Ijós
þá skoðun sína, að ef svo sorg-
lega skyldi vilja til, að Islend-
ingar fengju ekki að sitja hjá
sem hlutlaus þjóð, kysi liann
af tvennu illu ihlutun Breta,
vegna þess, að hann áleit að
Þjóðverjar myndu verða af-
skiftasamari undir sömu kring-
umstæðum. Hann hefir þá ekki
búist við, að liann yrði tekinn
með valdi í íslensku skipi í ís-
lenskri höfn og fluttur til Eng-
íands til „rannsóknar“ fyrir þau
litlu afskifti, sem hann hafði af
pólitík fyrir mörgum árum. —
Það þykir öllum Islendingum
leiðinlegt, að Bretar skuli, hags-
muna sinna vegna, J>urfa að
liafa lier manns í landi voru; en
meðan svo er, væri þess að
vænta af verndurum smáþjóð-
anna, að þeir gerðu okkur sam-
búðina sem minst tilfinnanlega.
Og væri j>eim þá eigi mögulegt
að liafa svo færa menn frá sér
hér, að j>eir gætu skorið úr um
hvað væri hættulegt breska
heimsveldinu og hvað ekki,
þannig að við værum laus við
utanstefnur saklausra J>egna
vorra? Slíkar utanstefnur koma
allri j>jóðinni við og liljóta að
verða til slcapraunar og leið-
inda.
Gougrufor a
Ilfilfell.
Ferðafélag íslands efndi til
gönguferðar á Vífilfell eftir há-
degið á sunnudag. Þátttakan
var ágæt, j>ví það fóru um 70
manns á vegum félagsins upp
á fellið. Til sönnunar J>ví, hvað
gangan er tiltölulega auðveld,
má geta þess, að yngsti fót-
göngumaðurinn var aðeins 4
ára, en sá elsti 73 ára. Það var
Helgi Skúlason frá Herru.
Útsýni var með afbrigðum
gott af fellinu og sást alla
leið til Kerlingarfjalla, en þau
böfðu ekki verið skráð á útsýn-
isskífuna vegna þess að Jón Víð-
is, sem setti hana upp, vissi ekki
að þau sæust þaðan. Mun nú
verða bætt úr þessu á næstunni.
Þess skal getið, j>ví fólki til
leiðbeinngar, sem ætlar upp á
Vífilfell, en er leiðinni ókunnugb
að best er að fara inn í mynni
Jósefsdals, þangað sem sést til
skála Ármenninganna og j>aðan
eftir vegvísunuifi upp á fellið.
Mun Ferðafélagið hafa í
hyggju að efna til fleiri áþekkra
ferða um nágrennið næstu
sunnudaga, ef veður leyfir.