Vísir - 21.11.1940, Blaðsíða 3

VÍSIR
“ BÆKUR —
Ólafur Briem: Norræn goða-
fræði. 1—81—126 bls. Isa-
foldarprentsmiðja h.f.
Reykjavík 19-12.
Höf. segir i formála, sem er
aftan við bókina og því kallaður
eftirmáli, þó hann samkvæmt
efni sínu ætti að vera við liinn
endann, að bókin sé ekki samin
sem kenslubók, og þá verður
manni að spyrja, hversvegna
höf. sé að semja þetta rit, þar
sem enn er til nægilegt upplag
af goðafræði Finns Jónssonar,
því þó þær bækur séu ólíkar, þá
fræðir þessi bók mann ekki
meira en bók Finns. Þegar svo
er, virðist sem ungir og efni-
legir fræðimenn gælu tekið sér
annað þarfara fvrir hendur en
að semja bækur, sem ekki er
beinlínis þörf á. Einhver kann
að benda á, að þetta saki ekki.
Víst er það rétt, en bæði eiga
menn ekki að beila kröftum
að óþörfu, og eins er liilt, að þó
nú sýnist einkarauðvelt að
koma bókum á framfæri við
bókaútgefendur, verður að
gá að því, að þess verður ekki
langt að biða, að sæki svo til í
hið forna far, og að útgefendur
lækki mjög seglin, því þessi
bólga, sem hlaupin er nú í út-
gáfustarfsemi, byggist einvörð-
ungu á innflutningshöftunum
og hverfur með, þeim. Það væri
betur til fallið að nota náðar-
timann til þess að koma út ein-
hverju bráðnauðsynlegu.
Þrátt fyrir yfirlýsingu liöf. er
samt kunnugt, að það á að nota
bókina sem_ kenslubók við
mentaskólana, og hefði því ver-
ið viðkunnanlegra, að höf. hefði
samið hana svo, en ekki látið
sér nægja að gera hana svo úr
garði, að hægt væri að hafa hana
til hliðsjónar við lestur goða-
sagna í skólum, eins og hann
kemst að orði í formálanum
aftan við. Goðafræði Finns er
heldur ekki samin sem kenslu-
bólc, en það má vel hafa hana
til hliðsjónar við kenslu. Að því
leyli standa b(iðar bækurnar
jafnfætis. Það var því heldur
engin aðkallandi þörf á því, að
fá nýja alþýðlega goðafræði.
Þetta er síður en svo last um
bókina, en áminning um það,
að við íslendignar höfum, rétt
að gáð, ekki að svo stöddu efni
á að hafa meira en eina kenslu-
bók af 'sömu tegund, síst í ekki
hagnýtari og nauðsynlegri
fræðigrein en goðafræði.
Efni bókarinnar er ágætlega
niður skipað og framsetningin
er lipur, svo að það getur varla
leikið vafi á því, að hún verði
mjög hentug kensluhók, þó hún
sé eklci til þess samin. Úr því
svo er, er auðvitað ekki hægt
að segja annað, en að hún sé
góð bók í sinni röð og að ýmsu
leyti með ágætum.
I heild sinni virðist höf. gera
fulhnikið að því, að tilgreina
margar skoðanir, sem kunna
að vera uni sama efni; kenslu-
,bók þarf þó helst að hallast að
einni skoðun, því margfeldni
skoðananna kann að rugla nem-
endur. Það mætti og þykja sem
Iiöf. gerði fulllítið ráð fyrir því,
að goðsagnir séu allegórískar,
en það eru þær ákaflega oft,
ekki síður í norrænni goðafræði
en rómverskri og grískri. Þá
kynni og að þykja, að höf. geri
fulllitið grein fyrir sambandi
norrænnar goðafræði við önn-
ur trúarbrögð, og reyni þar lítt
að sýna tengsl milli. Þá virðist
höf. gera fulllítið úr áhrifum
kristinna hugmynda á hina nor-
rænu goðafræði, ekki síst einsog
liún er hpkfest af kristnum
mönnum á kristinni öld.
Höf. lýsir því svo, sem huldu-
fólkið í þjóðsöguin vorum eigi
rót sína eingöngu að rekja til
landvætta, en bersýnilega eiga
dvergar, dísir og álfar þar einn-
ig skot í reyðinni.
Höf. tekur það réltilega fram,
að sögurnar minnast hvergi á
Óðinsdýrkun á Islandi. Það er
þó ákaflega liæpið að álykta af
slíku um raunverulega dýrkun
hans, vegna þess, að sögurnar
fara aldrei út í goðadýrkunina,
nema efnið gefi tilefni til, og
ræður [>að, hvað á daginn kem-
ur, en það þarf engan veginn að
bregða upp almennri mynd.
Frásagan í Kristnisögu uni
mannablót á Alþingi árið 1000,
sem höf. minnist sjálfur á (bls.
65), verður, þó hvergi sé þar Óð-
inn nefndur, með miklum lík-
indum að skilja svo, að þá hafi
Óðni verið blótað og engum öðr-
um. Höf. lýsir því hvernig Óðni
voru færðar mannfórnir i Sví-
þjóð, en Ivristnisaga tiltekur
hvernig það var gert hér, og
hefði verið óhætt að geta þess;
mönnunum var hrundið fyrir
björg og hamra, og dettur
manni þá í hug Mons tarpeius.
í sambandi við nafn Þórs
hefði mátt geta franska orðsins
tonnerre, sem vafalaust er af
norrænum uppruna. í sam-
bandi við Baldur telur höf. rétti-
lega, að mynd Snorra af honum
hafi að einhverju leyti mótast
af kristnum hugmyndum, en
þegar liann segir, að það sé at-
hyglisvert, að Baldur sé eina
goðanafnið, sem kristnir rnenn
hafi tekið upp sem algengt
mannsnafn, þá er sú athuga-
semd í því sambandi gagnslaus,
því fram til siðaskifta kemur
nafnið alls ekki fyrir, og að lik-
indum ekki fyrri en á 19. öld, en
algengt hefir það aldrei orðið. í
sambandi við frásögnina af því,
IivQrnig dauðum mönnum
hefði farið hjá Hel, hefði mátt
minnast á livað það er nauða-
Iíkt og í vistinni hjá Hades. Þeg-
ar höf. minnist á skyldur ása-
trúarmanna við ‘ættmenn og
vini, þá hefði verið rétt að sýna,
hvernig það átti rót sína að
rekja til hins sócíala skipulags.
Þegar höf. bendir á það, að goð-
sagnir um sama efni séu með
ýmsu móti og viðhorf til ýmsra
trúarfyrirbrigða, þá hefði miátt
benda á, að hér gæli verið um
nokkurskonar „sektarianismus“
að ræða, að svo miklu leyti sem
liann var húgsanlegur í trú-
brögðum, sem ekkert fast dog-
matiskt kerfi höfðu.
Yfirleitt er málið gott og lát-
laust á þessari bók. En á nokkr-
um örfum stöðum bregður fyrir
dönsku orðalagi, sem ekki er
viðkunanlegt í norrænni goða-
fræði, Á bls. 18 segir: „Við
mörg fleiri tækifæri léituðu æsir
á náðir jötna“ (Ved mange
flere Lejligheder o. s. frv.), en
ætli að vera eitthvað ó þessa
leið: „Æsir leituðu margoft
endranær á náðir jötna“. Ekki
kann eg við að segja „lægri ver-
ur“ (lavere Væsener), en þykir
Iielra „óæðri verur“. „En oftar
voru fylgjurnar í líki einhvers
dýrs. Þannig (Saaledes) höfðu
hraustir menn oft bjarndýra-
fylgju, brögðóttir menn refs-
fylgju, grimmir menn úlfs-
fylgju o. s. frv.“ Betra væri:
„Svo fylgdi hraustum mönnum
oft bjarndýr, brögðóttum
mönnum refur o. s. fi-v.“ Ekki
kann eg heldur við að talað sé
um að vanir „hverfi af leiksvið-
inu“, viðkunnanlegra væri að
segja „væri úr sögunni“. „Sem
gefa veldi lians til kynna“;
svona notar höf. oft orðin „að
gefa til kynna“, en það er ákaf-
Iega leiðinlegt orðbragð. Mætti
vera „Sem sýna veldi hans —
bera veldi hans vott — benda
til veldis hans — lýsa veldi hans
o. s. frv.“, af nógu er að laka.
„Stunda sjóferðir í stórum stíl“
mætti vera „stunda sjóferðir að
ráði“. „Hernaðareðli Týs kemur
meðal annras fram í því, að í
latneskum riturn er hann oftast
nefndur Mars“. Þetta skilst, en
er algerlega á afturfótunum, og
mætti vera svona: „Er það til
marks um að Týr var talinn her-
goð, að hann er í latneskum rit-
um oftast nefndur Mars“. „Bilið
milli goða og manna var miklu
styttra (betra: skemra) í ásatrú
en í kristnum sið“, en viðkunn-
anlegra væri: „Munur goða og
manna var miklu* minni
o. s. frv.“
Bls. 89 má segja að sé löm á
bókinin. Þá lýkur goðafræðinni,
en tekur við uppprentun á goða-
og hetjusögum eftir Snorra.
Höf. vill helst samkvæmt for-
mólanum, að menn séu með
Eddurnar fyrir sér, en prentar
þetta svo sem nokkura uppbót,
ef þær skyldu hafa gleymst.
Það var óþarfi um flest af
þessu, því þó skólafólk liafi ekki
Eddurnar, hefir það lestrarbók
Guðna Jónssonar, og þar er
þetta flest, en skólafólk hefir
nóg að borga, þó það sé ekki lát-
ið kaupa sömu hlutina tvisvar.
Loks vil eg víkja að tveim af
myndum bókarinnar. Er önnur
af skjaldarmerki íslands, er liöf.
birtir til þess að sýna landvætt-
ina. Eg ber fyrir merkinu
mestu virðingu vegna þess hvað
það táknar, en á skjaldar-
merkjafræðilega og listræna
vísu er naumast til lierfilegra
samsull. Þess vegna er því alveg
ofaukið þarna. Hitt er myndin
af Óðni á Sleipni, sem svo er
kölluð, og er á sænska hjálmin-
um (,,Vendilhjálminum“). Það
er getgáta bókstaflega alveg út
í bláinn, að myndin sé af Óðni;
það er naumast neitt, sem styð-
ur það, en eitt, sem mælir ein-
dregið á móti því. Sleipnir var
með 8 fætur, en þessi hestur er
með fjóra. Fuglarnir tveir, sem
vafalaust liafa verið taldir
hrafnar, gætu eins vel verið
liaukar, svo að myndin væri af
veiðimanni, en þeir geta eins
vel átt að merkja fugla loftsins
ahnent, og myndin þarf elcki að
vera nema af manni ó reið. Það
er ekki líklegt að hún sé af
Óðni.
Þó að þessar athugasemdir
liafi verið gerðar, þá er hér
áreiðanlega Um liðtæka kenslu-
bók að ræða.
G. J.
Hjörtur Björnsson: Sumar ó
fjöllum. ísafoldarprent-
smiðja li/f. 1940. •
Þetta er einstaklega slcemtileg
bók. Er hún ferðalýsingar, nátt-
úrulýsingar o. þ. li. frá þeim
tíma, er Iiöfundur bókarinnar
var heill lieilsu og lagði land
undir fót. En Hjörtur Björns-
son liefir nú um nokkur ár
dvalið á hressingarliælinu í
Kópavogi.
Myndir þær, sem liöf. bregð-
ur upp af ferðum sínum eru^
með alt öðru móti en venja er,
enda sér hann margt og skynjar
þótt þoka og súld byrgi sýn.
Það stendur á sama livar gripið
er ofan í bókina, því að alstaðar
er eitthvað nýtt, og hvergi liefi
eg orðið var við endurtekning-
ar, sem er tíðasti galli á leiðar-
lýsingum. Höf. er furðu fund-
vís á þjóðsögur og munnmæli,
sem bundin eru við staði og ör-
nefni, og lífgar það frásögnina
mjög víða.
En eflirtektarverðast við bók-
ina er, hve greinagóður maður
með þekkingu á gróðri og dýra-
lífi sér langtum fleira og finnur
margþættari unaðssemdir á
ferðum um landið en þeir, sem
ferðast til að ferðast.
Frásögn og stíll er lipurt og
létt.
Kaflar bókarinnar eru:
Af Uxaliryggjum að Arnarvatni.
I Ilestaleit á lieiðum (Arnar-
i vatnslieiði).
Þrjár vikur á Kili.
Að fjallabaki.
Hjá eyðibýlum og veiðivötnum. ^
(Milli Mýra og Dala).
Á afrétti Hreppamanna.
Öskjuferð sumarið 1936.
Þeir, sem ferðasl ælla um
þessar slóðir, geta ekki fengið
notalegri ferðafélaga með sér
en bólc Hjartar frá Skálabrekku,
en hinir, sem verið liafa á þess-
um stöðum, munu engu siður
hafa gaman af að rif ja upp ferð-
ir sínar á ný og athuga hve
niargt þeim hefir yfirsést af
þvi, sem markvert var.
Gallar bókarinnar eru helst
til margar ritvillur og prent-
villur, en eg tel útgefanda, hirð-
prentsmiðju konungs, eiga sök
á þeim. Prentsmiðjan ætti að
sjá sóma sinn í því, að kalla inn
öll þau eintök, sem út liafa verið
látin, en láta prenta bókina aft-
ur alveg villulausa. Bókin á það
margfaldlega skilið, og minni
kröfur er sannarlega ekki hægt
að gera til útgefanda.
Hákon Bjarnason.
Tillögur samþyktar
á Alþýðusambands-
þinginu.
Alþýjðusambandsþinginu var
slitið kl. 2 e. h. í gær. Voru eft-
irfarandi tillögur samþyktar á
þinginu.
„1. Þingið lítur svo á, að þar
sem dýrtið hefir aukist svo
mjög sem raun ber vitni, og
kaupgjald alt raunverulega
mikið lækkáð fró því sem gilti
og lagt var til grundvallar við
úlreikning samkvæmt ákvæð-
tim gengislaganna, heri brýn
nauðsyn til að gera allar þær
ráðstafanir, sem að gagni
mættu verða til þess, að verka-
lýðurinn fái kaupliækkun, er
nemi fyllilega þvi, sem dýrtíð-
araukningin hefir oi’ðið eða
kann að verða og þá einnig, að
alt verði gert, sem hægt er til
þess að koma í veg fyrir frek-
ari aukningu dýrtíðar.
2. Þingið telur, að þar sem
flest öll verklýðsfélög hafa nú
sagt upp samningum um kaup
og kjör, sé tilvalið tækifæri til
þess að samræma kaupgjald-
ið um land alt meira en unt
hefir verið til þessa og sam-
þykkir þvi, að öllum félögum
innan sambandsins beri skylda
til að senda sambandsstjórn til
álits og athugunar uppkast að
samningum, kaupkröfum og
kauptöxtum, áður en lagt er
fyrir atvinnurekendur og aug-
lýst. Þá sé og félögunum ó-
heimilt að ganga endanlega
frá samningum við atvinnurek-
endur fyrr en sambandið hef-
ir fvrir sitt leyti gefið sam-
þykki sitt þar til.
3. Þingið ályktar, að útilok-
að sé að taka upp samninga
við Yinnuveitendafjélag ís-
lands á ]ieim grundvelli, sem
hoðið er í bréfum þess til Al-
þýðusambandsins. Enda telur
þingið að óstæðulaust sé að
öttast að vinnfifriður verði
ekki fullkomlega trygður, ef
atvinnurekendur verða við
þeim sjálfsögðu en mjög svo
sanngjörnu kröfum um kjara-
bætur, er verkalýðsfélögin
koma til með að gera.
4. Þingið felur sambands-
stjórn: að gera nú þegar ráð-
stafanir til þess áð hefja samn-
inga við ríkisstjórnina um
kjör og kaup við opinbera
vinnu og gera sitt ýtrasta til
að koma því inn í samningana,
að það kaup skuli greiðast,
sem ákveðið er i taxta eða
samningum þess verkalýðsfé-
lags, sem næst er þeim stað,
sem vinnan er framkvæmd á.
Vinni verkamenn frá tveimUr
eða fleiri verklýðsfélögum við
framkvæmd verks skal þeim
greitt samkvæmt taxta eða
Frh. á 4. síðu.
I I IKI I I U. Itl lK.l tvbki i;
“ÖLDUR44
sjónleikur í 3 þáttum,
eftir síra JAKOB JÓNSSON frá Hrauni.
Frumsýning annað lcvöld, (föstudag) kl. 8>/a
Aðgöngumiðar seldir frá kl. 4 til 7 i dag.
Hvers vegna auglýsið þér í Vísi? Það
margborgar sig.
Lækningastoía
mín, Austurstræti 4, (húsi TJiorvaldsensíel. inngangur
frá Yeltusundi), er opin alla virka daga kl. 11—12 f. h.
Sími 3232. — Heimasími 4384.
jflaria Hallgrínisdottir, læknir.
Framhaldsfundur
um HÚSSTJÓRNARMÁL REYKJAVÍKUR verður haldinn í
Kaupþingssalnum annað kvöld kl. 8.
Konur beðnar að fjölmenna.-Lvftan í gangi.
Undirbúningsnefndin.
Ilveri dagrblaðaniia er ddýrast?
Rnðii^ler
3, 4, 5 og 6 millimetra og SLÍPAÐ GLER (búðarúður)
fyrirligg.jandi.
LUDVIO ST O II R.
KOkASKTFFUR
nýkomnar.
GEYSIR
VEIÐ ARFÆRA VERSLUN.
Hér með tillcynnist, að jarðarför móður og tengdamóður
okkar
ekkjunnar Margrétar Magnúsdóttur,
fer fram föstudaginn 22. nóvember og hefst með bæn á
heimili hennar, Karlagötu 20, kl. 1 eftir hádegi.
Guðlaug Jónasdóttir. Þorlákur Guðmundsson.