Vísir - 28.11.1940, Blaðsíða 2

I
D A G B L A Ð
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIIi H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hvcrfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 660 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Er það minn eða
þinn sjóhathir?
J^ýlega var gert að umtals-
efni hér í blaðinu hve tíð
sjóslys væru hér við land, og að
nauðsyn bæri til að búið væri
svo að útveginum, að hið fylsta
öryggi yrði trvgt, eftir þvi sem
mannleg geta stæði til. Það eitt
og út af fyrir sig væri ekki nóg,
að auka stöðugt slysavarnir á
landi, meðan hinsvegar væri
ekkert um það hugsað að end-
urnýja skipaflotann. Slysa-
varnartækin kæmu að litlum
notum, ef sjómennirnir væru
sendir á lekahripum út á hafið,
og bæri því að leggja á það
megináherslu að endurnýja
skipaflotann og húa hann út
með öllum öryggistækjum, sem
tækni nútímans hefði lagt okk-
ur upp í hendurnar.
Þetta var nú mergurinn máls-
ins, og munu allir sammála um
að m|ög væri æskilegt að stefnt
væri í þessa átF, ekki að eins
vegna sjómannanna sjálfra,
heldur vegna þjóðarinnar í
heild og þjóðarhagsins. Þetta
hefir hinsvegar komið illa við
einn aðila og að eins einn, en
það er hinn svokallaði Alþýðu-
flokkur, sem starfandi er hér
í bæ, og hefir eftirstöðvar Al-
þýðublaðsins til umráða. „Eftir-
stöðvarnar“ ná ekki upp í nefið
á sér í gær, af helberri lieift
yfir því, að Vísir skuli hafa látið
sér verða það á, að ræða um
tryggustu öryggisráðstafanirnar
á sjónum, og finnur það út af
hyggjuviti sínu að hér sé um
gersamlega forkastanlegt at-
hæfi að ræða. Vísir hafi ekkert
leyfi til slíks, með þvi að fulltrúi
Alþýðuflokksins, sem starfandi
mun vera í milliþinganefnd i
skattamálum, hafi borið fram
tillögu þess efnis að útgerðarfé-
lögum skuli heimilað að leggja
nokkuð af árságóða sínum í
endurnýjunarsjóð, sem til þess
skuli varið að kaupa nýja tog-
ara fyrir. Þessi endurnýjun tog-
araflotans sé því hugmynd Al-
þýðuflokksins, sem engum hafi
dottið í hug fyr, — hann eigi
einkaréttinn, eða sjóhattinn, en
ekki sé það sjóhattur Vísis.
Það er engin ástæða til að
leggja út í harðvítugar deilur
við Alþýðublaðið um það hvort
endurnýja beri togaraflótann,
eða hvernig eigi að gera það, og
er full ástæða til að gleðjast
yfir því hve skilningarvit hlaðs-
ins eru orðin næm í seinni tíð
fyrir því, sem allir sjá og viður-
kenna að nauðsyn ber/til að gert
verði. Vísir býður Alþýðublaðið
velkomið í þann lióp ef komið
er, og gleðst y/ir framförunum.
Þeim mun frekari ástæða er til
að gleðjast yfir afstöðu Alþýðu-
blaðsins til málsins, að ef það
talar fyrir munn flokks síns í
lieild og af heilum hug, ætti það
að verða trygt að svo verði búið
að útvegi landsmanna í fram-
tíðinni, að honum verði gefið
færi á að dafna, án þess að svo
langt verði gengið í skatlabrjál-
æðinu að loku verði skotið fyrir
bina eðlilegu þróun með öllu.
Sjálfstæðisflokkurinn mun vera
reiðubúinn til samstarfs í þess-
um efnum, og sjómennirnir
munu vissulega fylgjast vel með
VÍS I R
Næstum 10. hver Islend-
ingur röntgenrannsakaður
á síðast liðnu ári.
Skýrsla Sigurðar Sigurðssonar
berklayíirlæknis.
-I gær var fréttariturum blaða og útvarps boðið að skoða hin
nýju húsakynni Berklavarnastöðvarinnar „Líkn“ hér í bæ, en
þau eru nú flutt í Kirkjustræti 12.
„Líkn“ hefir starfað frá 1921, en frá því 1936 hafa heilsuvernd-
arstöðvar, er aðallega hafa haft með berklavarnir að gera, kom-
ist upp í flestum kaupíúnum hér á landi. Jafnframt hefir f jár-
framlag til þessarar starfsemi verið aukið til muna og er það
veitt jöfnum höndum frá ríki, viðkomandi bæjarfélagi og
sjúkrasamlagi.
afstöðu flokkanna lil þessa
máls á þingi því, sem nú fer i
hönd. Þeir munu um það dæma
hverjir það eru sem frekast
hugsa um öryggi þeirra og þjóð-
arinnar, því að þeirra hagur er
þjóðarinnar hagur.
Það er engin ástæþa til að
ræða mál þetta frekar að sinni
við Alþýðublaðið, en rétt er þó
að minna það á, að ýmsir at-
burðir siðustu tíma hafa sýnt,
að réttlæli sumra manna og um-
bótavilji er að eins í orði, en
ekki á borði. Vonandi sannast
þetta ekki á Alþýðublaðinu og
flokki jiess á komandi þingi, og
þá mun Vísir sannarlega ekki
deila um, livort það er „minn
eða þinn sjóhattur", sem á að
verða sjópiannastéttinni til
skjóls á þeim tímum, sem fram-
undan eru. En gleymum aldrei
því viðkvæði, sem hljóma ætti
nú um landið þvert og endilángt
og sem er: Endurnýjum togara-
flotann!
Forðum í Flosapiorti
verður leikið annað kvöld kl.
8^2 í Iðnó.
Útvarpið í kvöld.
Kl. 15.30—16.00 Miðdegisútvarp.
18.30 Dönskukensla, 1. fl. 19.00
Enskukensla, 2. fl. 19.25 Hljóm-
plötur: Þjóðlög frá ýmsum lönd-
um. 20.00 Fréttir. 20.30 Erindi:
Mál og málleysur, II (Sveinbjörn
Sigurjónsson magister). 20.55 Út-
varpshljómsveitin: Lög eftir Moz-
art. —• Einleikur á fiðlu (Þórar-
inn Guðmundsson) : „Minning“ og
,,Stefjahreimur“ eftir Sigfús Ein-
arsson. 21.15 Minnisverð tíðindi
(Thorolf Smith). 21.35 Hljóm-
plötur: Kirkjutónlist.
Næturakstur.
Bæjarbílastöðin, Aðalstræti, sími
1395, hefir opið i nótt.
Jólamerki Thorvaldsensfélagsins
eru nýlega komin á markaðinn
og eru þau mjög fagurlega gerð.
Guðmundur Einarsson frá Miðdal
hefir teiknað þau í grænum og blá-
um lit. Er íslenskur bóndabær að
vetrarlagi í baksýn og lítil telpa í
forgrunni, er gefur smáfuglum
korn. Merkin eru prentuð í Félags-
prentsmiðjunni h.f. Ágóði af
merkjasölunni rennur til barnaupp-
eldissjóðs Thorvaldsensfélagsins,
en merkin fást á pósthúsinu, hjá
bóksölum og á Thorvaldsensbasarn-
um ok kosta 10 aura.
Hið nýja húsnæði
Berklavarnarstöðvarinnar.
Alslaðar nema hér í Reyltja-
vík standa bæjarfélögin fyrir
berklavarnarstöðvunum. Hér í
Reykjavik veitir „Líkn“ henni
forstöðu.
Húsnæðið, sem Berklavarnar-
stöðin hér hefír liaft á að skipa,
hefir verið í þrengsta lagi, og
þó einkum í seinni tíð, eftir'að
aðsóknin jókst til muna.
Var í ráði að koma upp í
Rvík góðri byggingu fyrir allar
greinar heilsuvérndarstai’fsem-
innar, en vegna „ástandsins"
varð að hætta við það í bili, og
i þess stað var flutt í þetta 70
ára gamla hús og það innréttað
eftir bestu föngum.
Húsið er tvær hæðir. Niðri
er skrásetning sjúklinga og bið-
stofa, þar sem 40—50 manns
hafa sæti. Uppi er herbergi fyr-
ir hjúkrunarkonu, sem tekur á
móti fólkinu. Þá eru þar klefar
til að klæða sig úr og í, en úr
þeim er gengið beint inn í stofu
læknisins. Eru þar insni Ipifl-
dæluáhöld, en i öðrn lierbergi
inn af stofn læknisins eru rönt-
gentæki. í þeim er fólkið gegn-
lýst, og finnist eitthvað athuga-
vert við sjúklinginn, er hann
sendur á Landsspitalann til
myndatöku. Á þessari hæð er
einnig herbergi yfirberklalækn-
is, og herbergi fyrir ferða-rönt-
gentæki, sem þama eru í notk-
un, þegar þau eru ekki í notkun
úti á landi.
Innrétting hússins er öll hin
snyrtilegasta, óbrotin en hag-
kvæm og góð. Taldi yfirberkla-
læknirinn það að vísu valda
nokkurum erfiðleikum, að
vinna þyrfti á tveim liæðum, en
úr þessu rætist vonandi þegar
draumurinn um nýju heilsu-
I verndarhygginguna kemst til
j framkvæmda.
Hvernig berklasjúklingar
eru fundnir.
Eins og kunnugt er hafa
berklavarnir verið mjög aukn-
ar á síðastliðnum árum. Hefir
verið hafin skipulagsbundin
leit að smitberum og berkla-
sýktú fólki, en það er löngu
kunnugt, að smitandi berkla-
sjúklingar gela gengið með
sjúkdóminn, jafnvel árum sam-
an, án þess að vita um það
sjálfir og sýkt á þann liátt út
frá sér.
Rannsóknir þessar eru marg-
þættar. Með skrásetningu
berklasjúklinga og berklaprófi
á fjölda fólks er leitast við að
finna bina sýktu og smituðu og
þeir síðan röntgenrannsakaðir.
En röntgenrannsóknirnar eru
nauðsynlegar til þess að hafa
upp á hinum berklaveiku.
Starfsemi þessi er enn að eins
rekin stöðugt í læknishéruðum
þeim, þar sem heilsuverndar-
stöðvar starfa. Hin önnur lækn-
ishéruð eru rannsökuð öðru
hvoru, eftir því sem þörf þykir
til og ástæður leyfa.
11000 manns röntgenrannsak-
aðir í 27 læknishéruðum.
Heilsuverndarstöðvar, sem
fyrst og fremst annast berkla-
varnir, starfa nú á eftirgreind-
um stöðum: 1. Reykjavík (þar
með talinn Hafnarfjörður), 2.
Veslmannaeyjar, 3. Seyðis-
fjörður, 4. Akureyri, 5. Siglu-
fjörður og 6. Isafjörður. Hafa
stöðvar þessar röntgenrann-
sakað árið 1939 tæp 8 þúsund
manns. Fjöldi röntgenrann-
sóknanna er eðlilega langtmn
bærri eða rúmlega hálft 13.
þúsund, þar sem margt fólk
gengur til eftirlits á stöðvarnar
og er því rannsakað þar oft á
ári. Auk þessa voru á þessu
sama ári framkvæmdar berkla-
rannsóknir í 20 læknishéruðum,
þar sem heilsuverndarstöðvar
eru eigi starfandi og alls rönt-
genrannsakaðir þar um 3000
manns. Voru þannig á árinti
1939 röntgenrannsakaðir tæp 11
þúsund manns í 27 læknishér-
uðum. Þá voru og framkvæmd
víðtæk berklapróf, einkum á
börnum og unglingum, i flest-
unf læknishéruðum landsins.
Voru á þann hátt rannsakaðir
milli 10 og 20 þúsund manns.
Auknir starfskraftar.
Það er einkum starfsemi
berklavarnarstöðvarinnar í
Reykjavik, sem á undanförnum
árum hefir aukist stórlega (sbr.
eftirfarandi ársskýrslu 1939).
Árið 1939 var ráðinn til stöðv-
arinnar sérstakur læknir, og
hefir það bætt aðstöðu stöðvar-
innar mjög og aukið afköstin
að miklum mun. Er ætlast til,
að eigi verði þess langt að bíða,
að hefja megi lieildarrannsókn
á öllum íbúum Reykjavíkur í
berklavarnaskyni á svipaðan
liátt og gert hefir verið í nokk-
urum læknishéruðum á þessu
ári. Hafa í sumum sveitahéruð-
um komið 95—97% af öllum
íbúunum til rannsóknar. En
slík rannsókn i Reykjavík er
mikið og örðugt starf og krefst
fullkomins skilnings ríkisvalds-
ins, bæjarins og þó einkum ibú-
anna, sem rannsaka á.
Þá var í lok ársins 1939 ráð-
inn læknir við berklavarnir rík-
' isins. Enn sem komið er, starf-
ar hann þó að eins að hálfu
leyti við berklavarnirnar, eh að
hálfu leyti við manneldisrann-
sóknir rikisins. Hefir hann á
þessu ári unnið að berklarann-
sóknum ásamt berklayfirlækni
í ýmsum héruðum landsins.
Berkladauði minkar um 59%
á einu ári.
Það yrði of langt mál að ræða
ýtarlega árangur þessara rann-
sókna. Fyrir tveim árum var
fullyrt, að berklaveikin færi
rénandi hér á Iandi. Voru færð
að þessu eftirtalin rök:
1. Minkandi berkladauði, 2.
þverrandi aðsókn berklasjúk-
linga að sjúkrabúsum og hæl-
um og 3. minkandi berklasmit-
un meðal barna og unglinga.
Frú Rannveig Schmidt:
DRAUMAR OG ANNAÐ
Fyrir þremur árum þegar
við settumst að í Great Falls,
Montana, var inér sagt frá
íslenskri konu, sem ætti hér
heima. Hún væri um sjötugt,
liefði komið ung liingað til lands
og aldrei farið lieim til íslands
aftur. Heimildarmaður minn
vissi ekki hvaðan af landinu
liún var ættuð.....Hún hafði,
sagði hann mér, alið upp þrjá
hópa af börnum .... þegar
börnin af fyrra lijónabandi
hennar voru uppkomin tók hún
að sér nokkur umkomulaus
börn og aldi upp og ekki nóg
með það, þegar uppeldisbörnin
voru komin á legg; tók hún að
sér þriðja hópinn......... Mér
fanst þessi kona hafa átt fagran
æviferil .... er nokkuð fallegra
til en að hjálpa lítilmagnanum,
og hverjir eru lítihnagnar ef
ekki umkomulaus börn .... Eg
ásetti mér að heimsækja þessa
konu .... en einlivern veginn
dróst það fyrir mér og þegar eg
næst hafði fréttir af henni þá lá
hún á spítala og var ekki liugað
líf....En nóttina eftir að eg
lieyrði þetta, dreymdi mig
draum .... mig dreymdi, að
ókunnug kona kom til mín og
sagði: „Manstu hvað Heima-
klettur var fallegur í sólskininu
á sumrin“ .... Eg mundi
drauminn þegar eg vaknaði
.... það fyrsta sem eg sá í dag-
blaðinu þann morgun var, að
islenska konan, sem eg hafði
ætlkð að heimsækja, hefði dáið
um nóttina.....I blaðinu stóð,
að hún liefði verið fædd og upp-
alin í Vestmannaeyjum ....
Já, eg man eftir mörgum yn-
dælum sumrum í Vestmanna-
eyjum í æsku og eg man vel, að
Heimaklettur var í sannleika
fallegur í sólskininu á sumrin.
Margl er minnisstætt ....
Þegar við heyrðum „Ó, guð
vors lands“ í útvarpinu beint
frá íslandieinn sunnudagsmorg-
un í San Fi-ancisco .... formál-
inn hans Pálma Hannessonar
fyrir inyndabókinni „ísland“
.... Þegar Halldór Kiljan Lax-
ness sagði á árunum í San
Francisco: „Það þykir mér
einna skemtilegast, að tala við
gamla, íslenska karla“! ....
Söngur Óskars Norðmanns ....
einhver fallegasta karlmanns-
rödd, sem eg hefi heyrt á æv-
inni .... Hvað Sveinn Björns-
son, sendiherra var framúrskar-
andi elskulegur við alla, sem
komu á sendilierraskrifstofuna
í Kaupmannahöfn ...'. það
skifti einu, hvort það var Gre-
ville lávarður, sendiherra Breta-
veldis, sem liafði með sér þjón
sinn til þess að opna allar liurð-
ir, eða hvort það var öreiga sjó-
maður, sem var að reyna að
„slá“ nokki’ar krónur .... altaf
sama, vingjarnlega viðmótið
.... og eins var frú Georgia
.... það er engin furða, að þau
hjón eru vel liðin af öllum. .. .-7
Þá rann mér’til rifja..
Hann var sorgleg sjón land-
inn, sem eg rakst á í Los Ange-
les fyrir nokkrum árum ....
maður á að giska um fimtugt,
órakaður og tötralega klæddur
.... eg kannaðist ekki við
hann, en þegar liann sagði mér
nafn sitt, þá rann upp fyrir mér
ljós .... af öllum stúdentunum,
sem komu heim í sumarfríinu
frá háskólanum í Höfn, þegar
eg var lítil telpa í Reykjavík,
þótti þéssi maður mesta glæsi-
mennið..... i
Þá skammaðist eg mín.....
Eg var í heimsókn í Reykja-
vík, eftir margra ára dvöl í
Kaupmannahöfn og fór með
kunningjahóp í bíltúr upp í
sveit .... Þegar við höfðarn
hagrætt okkur vel í námunda
við bóndabæ nokkurn og ætluð-
um að fara að borða nestið, kom
lítill hnokki, á að giska 6 ára
gamall, út úr bænum og settist
lijá okkur .... nú get eg aldrei
séð litla krakka án þess að
spjalla við þá og snéri eg mér
Álylctun þessi virðist liafa
verið rétt í öllum atriðum.
Þannig hefir berkladauðinn
lækkað mjög siðuslu ár og er
árið 1938, en það er síðasla ár-
ið, er skýrslur ná yfir, lægri en
Iiann liefir nokkuru sinni orðið,
síðan farið var að skrá hann sér-
staklega (1911). Er liann 1938
kominn í sjöttu röð dánarmeina
eftir að liafa verið árum saman
í efstu röð og síðustu árin i ann-
ari og þriðju (1930 dóu 232,
1938: 106, lækkunin nemur
59%, ef miðað er við mann-
fjölda). Annars fer berkladauð-
inn frá ári til árs nokkuð eftir
því, hvort farsóttir ganga eða
eigi.
Þá fer berklasjúklingum
einnig fækkandi, þó eigi sé það
í sama hlutfalli og lækkun
berkladauðans. Má ætla, að
hlutfallið liafi nokkuð raskast
sökum þess, að sjúklingar eru
nú oft teknii-til meðferðar, áður
en sjúkdómurinn liefir náð að
grípa mjög um sig, og er því
árangur berklalækninganna
meiri, en áður var.
Berklasmitun fer einnig
ört minkandi.
Á þessu ári fækkaði sjúkra-
rúmum á heilsuhælum nokkuð,
er Kópavogshæli var lagt niður
vegna hernámsins (afniám
Reykjahælis var nálega að fullu
bætt upp með aukningu sjúkra-
rúma á Vífilsstaðaliæli sama
ár). En þrátt fyrir þessa fækk-
un sjúkrarúmanna er auðveld-
ara að sjá berklasjúklingum
fyrir rúmum nú en nokkuru
sinni áður.
Ennfremur sýnir berklapróf
það, sem áður var getið um, að
berklasmitunin fer nú ört mink-
andi í landinu. Má af þvi ráða,
að smitandi berklasjúklingar
séu nú færri után sjúkrahúsa og
hæla en áður liefir tíðkast.
Strangari berklavaraalög-
en áður.
Berklavarnalögin hafa verið
endurskoðuð og samrýmd hinni
nýju tilhögun berklavarnar-
starfseminnar. Leggja lögin nú
meiri áherslu á beinar berlda-
varnir en áður var og eru í þessu
efni mjög róttæk. Þannig má
krefjast rannsóknar á liverjum
þeim, sem ástæða er til að ætla,
að sé haldinn smitandi berkla-
veiki. Ennfremur er krafist ár-
legrar rannsóknar á öllu starfs-
fólki i mjólkurbúðum, mjólkur-
sölustöðum, brauðgerðarliús-
um, matsöluhúsum, farþega-
skipum og fólki í tilsvarandi at-
vinnugreinum. Lögin gengu í
gildi 1. janúar s.l.
Það, sem berklavarnirnar
skortir nú tilfinnanlegast, er:
því að drengnum og' spurði:
„Býr þú á þessuin bæ? .... en
strákur liorfði á mig stórum
augum og svaraði með mesta
fyrirlitningarsvip: „Eg á heima
á bænuni, en pabbi minn býr
þar!“ .... Kunningjar mínir
hlógu dátt, en eg roðnaði og
skammaðist mín fyrir að vera
orðin svona „fordönskuð“.......
Þá var mér skemt ....
Eg var á gangi með dönskum
kunningja mínum einn sunnli-
dagseftirmiðdag í Oakland,
Californiu .... við sáum
álengdar hóp af fólki fyrir utan
stórt hús í götUHni .... aug-
sýnilega að bíða eftir að komast
inn í liúsið. Daninn, sem er stríð-
inn, eins og flestir landar lians,
sagði: „Þetta fólk htur svo lijá-
rænulega út, það eru víst ís-
lendingar“ . .. - en rétt í því
komum við að húsinu og yfir
dyrunum stóð með stórum stöf-
um: „Danskt samkomuhús“ 1