Vísir - 04.12.1940, Blaðsíða 2

VÍSIF?
DAGBLAÐ
Útgefandi:
BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H/F.
Ritstjóri: Kristján Guðlaugsson
Skrifst.: Félagsprentsmiðjunni.
Afgreiðsla: Hverfisgötu 12
(Gengið inn frá Ingólfsstræti)..
Símar 1 66 0 (5 línur).
Verð kr. 2.50 á mánuði.
Lausasala 10 og 25 aurar.
Félagsprentsmiðjan h/f.
Eftir hverju
er beðið?
JgJITT af kvæðum Sigurðar
Sigurðssonar frá Arnar-
liolti heitir „Lágnætti við Lax-
foss.“ Sigurður lenti eitt sinn í
stælum við ntann einn út af
þessu kvæði. Þriðja ljóðlínan í
því er á þessa leið: „I gljúfrum
dalar valur yfir veið.“ Maður-
inn vildi sannfæra skáldið um,
að sögnin að dala væri dönsku-
sletta. En Sigurður var ekki al-
veg á þvi. Þjörkuðu þeir nú
stundarkorn, þangað til Sigurði
leiddist þófið, sneri sér snúð-
ugt að manninum og segir:
„Nú, þú heldur líklega að
Svarfaðardalur sé dönsku-
sletta!“ Þannig endaði sam-
talið. t ■■ J
í grein þeirri, sem Árni Páls-
son skrifaði og getið var hér í
blaðinu á laugardaginn, segir
liann: „Ef nokkur hreyfing
kynni að vakna í þá átt, að
hreinsa talmálið, þá ættum vér
að forðast eins og heitan eld, að
reyna að tala eins og rithöfund-
ar 12. og 13. aldar skrifuðu.
Enginn still er svo fagur, að
hann verði eigi að athlægi, ef
honum er beitt þar, sem hann
alls eigi á við.“
★
Það er óliætt að segja, að
þegar er vöknuð hreyfing í þá
átt, að hreinsa málið, bæði tal-
mál og ritmál. En árangurinn
er mikið undir því kominn, að
rétt verði af stað farið. Við skul-
um, ekki láta okkur til hugar
koma, að færa daglegt mál í
fornbúning. Það er hætt við að
sá búningur verði ærið hjáleit-
ur. Við getum verið sæmilega
góðir íslendingar þótt við biðj-
um um axlabönd í búðinni, þeg-
ar illa tollir upp um okkur, en
förum ekki að heimta megin-
gjarðar. Við skulum ekki reisa
okkur hurðarás um öxl í mál-
vöndunar-viðleitninni.
Við, sem erum að basla við
að skrifa, tökum því auðvitað
vel, þegar okkur er bent á rétta
leið. Eu þeir góðu vandlætarar
eiga líka að forðast allan menta-
hroka og illkvitni. Þeir inega t.
d. ekki gera sig merkilega út
af auðsæum prentvillum.
Til eru menn, sem varla geta
skrifað og því síður talað óbjag-
aða setningu, en þykjast þó
vera þess umkomnir að vanda
um við aðra. Slíkir kumpánar
þykjast allstaðar lieyra dönsku-
slettur, af því þeir vita etóki
betur en að „Svarfaðardalur sé
dönskusletta.“
■k
Árni Pálsson gerir fað fyrir
því í grein sinni, að stofnað
verði málvarnarfélag. Við lögð-
um til í blaðinu á laugardag-
inn, að félagsstofnunin yrði
næsta dag —- fullveldisdaginn.
Lítill tími var til stefnu, enda
er ekki kunnugt að af fram-
kvæmdum hafi orðið. En eftir
liverju er beðið? Iivers vegna
koma þeir ekki saman eina
kvöldstund Árni Pálsson, Sig-
urður Nordal, Benedikt Sveins-
son, Guðmundur Finnbogason
og Páll Eggert Ólason. Adolf
Hitler hafði ekki nema 6 félaga,
þegar liann hleypti nazisman-
Pétur Halldórsson fæddist
hér i Reykjavik 26. april 1887
og ól að kalla mátti allan aldur
sinn í þessum hæ, lifði 53 ár
og 7 mánuði og ándaðist í
Landakotsspítala 26. f. m., eftir
langvinnan heilsubrest og örð-
uga banalegu.
Hann var af góðu og traustu
bergi brotinn. Voru foreldrar
lians Halldór Jónsson (d. 1914),
bankaféhirðir, Þingeyingur að
ætt og uppruna, og kona hans
Kristjana Pétursdóttir (d. 1939),
organleikara Guðjolinséns. Var
heimili þeirra lijóna annálað
fyrir snjyrtibrag, glaðværð og
gestrisni. Húsbóndinn hverjum
manni glaðaiá, ágætur söng-
maður og hrókur alls
fagnaðar, en húsfreyjan
kvennaprýði, stjórnsöm í ríki
sínu, skyldurækin og hörð í
kröfum við sjálfa sig, ljúf í
lund og vinrækin, ástúðleg eig-
inkona og móðir. -—- A þessu
heimili stóð vagga Péturs Hall-
dórssonar og þar ólsl hann upp
við mikið ástríki í hópi'glaðra
systkina, er öll voru yngri en
hann. En skamt var á fund
margra frændsystkina á líku
reki og mun þá oft hafa verið
glatt á hjalla, er ungviðinu lenti
saman í leik og gaska. Heyrði
eg Pétur oftar en einu sinni
minnast æskudaganna með ó-
blöndnum fögnuði og því ylríki
hugar og hjarta, sem honum
var gefið í ríkara mæli en flest-
um öðrum. Þar varð liver minn-
ing að yndislegu æfintýri. Hló
hann þá oft dátt og elskulega,
eins og honum var lagið, sagði
skringilegar sögur og lék á als
oddi. En stundum var eins og
einhver tregi legðist í streng-
inn, einhver söknuður yfir horf-
inni paradis.
Pétur Halldórsson var til
menta settur og lauk stúdents-
prófi tvítugur að aldri, vorið
1907. Sigldi þá til háskólanáms
í Kaupmannaliöfn, en hvarf
heim aftur á næsta sumri, að
loknu heimspekiprófi, og hætti
námi.
Um þessar mundir var
„Bókaverslun Sigfúsar Ey-
mundssonar“ til sölu og þótti
álitlegt ungum manni, að eign-
ast það fyrirtæki. Varð nú að
ráði, að Pétur keypti verslun-
ina og fóru kaupin fram 1909.
um af stokkunum. Þessum 5
íslenskugörpum ætti ekki að
verða meiri skotaskuld úr því,'
að gangast fyrir félagsstofnun-
inni. Það er ekki til neins að
vera að tala um að við þurfum
að gera öflugar ráðstafanir til
að vernda tunguna, ef þeir, sem
bestan skilning hafa á þeirri
þörf, sitja og halda að sér
liöndum.
Seinustu hundrað árin höf-
um við sungið hver jneð öðr-
um: íslendingar viljum, við all-
ir vera. Það er kannske ekki
bráð liætta á þvi, að við förum
að tala í kokið, eins og gamli
embættismaðurinn á Akureyri
óttaðist, þegar „uppkastið“ var
á ferðinni 1908. En einhverjum
gæti til liugar komið, að lang-
vint „ástand“ kynni að leiða til
þess, að íslendingar wildum
wið allir wera. Og það er víst
engu betra en kokhljóðið.
Við skulurn taka höndum
saman um að verja tunguna
uppblæstri og landbroti. Ef við
viljum forðast þann dóm, að
við skiljum ekki okkar vitjun-
artíma, eigum við að hefjast
Iianda nú þegar.
a
Hefir P. H. rekið bókaverslun-
ina siðan með hagsýni og dugn-
aði, fyrstu árin í Lækjargötu 2,
þar sem hún hafði verið, en síð-
ar keypti hann húsið nr. 18 við
Austurstræti, breytti því í sölu-
búð og skrifstofur og flutti
bókabúðina þangað. Hefir liún
verið í þeiin húsakynnum síðan
ög viðskiftin aukist og marg-
faldast. Síðustu árin, er Pétur
var orðinn borgarstjóri, hefir
Björn sonur hans liaft allan veg
og vanda af stjórn og rekstri
fyrirtækisins.
Pétur Halldórsson kvongaðist
12. október 1911 ungfrú Ólöfu
Björnsdóttur skólakennara
Jenssonar (rektors Signrðsson-
ar) og hefir sambúð þeirra alla
tið verið svo ástúðleg, sem
framast verður á kosið. Frú
Ólöf er elskuleg kona og mun
snemma liafa orðið Pétri „allra
kvenna fyrirm,ynd“. Hún er list-
feng að eðlisfari, hljóðlát og
prúð, gædd óvenjulegum yndis-
þokka og tiginbornu yfirlætis-
leysi. Börn jieirra eru þessi:
Björn forstjóri elstur, þá
Ágústa, þá Halldór teiknari, þá
Kristjana.
Bræðurnir hafa lokið slú-
dentsprófi og öll liafa þau syst-
kini dvalist erlendis við nám,
lengur eða skemur. Eru þau
mannvænleg og hið besta gefin,
sum óvenjulega listhneigð.
Pétur Halldórsson kemur
mjög við sögu þessa bæjarfé-
lags. Hann var kosinn í bæjar-
stjórn í ársbyrjun 1920, átti þar
sæti æ siðan og gerðist brátt
þaulkunnugur öllum málefnum
bæjarins. Eg er ekki viss um,
að liann hafi langað til þess, að
komast í stjórn bæjarins, og
þykir í rauninni heldur ósenni-
legt, að liann liafi nokkuru sinni
baft verulegan bug á því, að fást
við opinber störf í þágu ríkis
eða bæjarfélags. Hann var frið-
arins maður, tranaði sér ekki
fram, kunni ekki við sig í deil-
um og þjarki. En vinum hans,
kunningjum og flokksbræðrum,
þótti liann snemma giftusam-
legur og til góðra verka búinn
og töldu sér mikinn ávinning,
að liafa hann í kjöri og fá hann
í stjórn bæjarins. Lét hann þá
til leiðast, er eftir var sókt af
miklu kappi. Stundum mun
hafa hvarflað að honum, að
skorast undan endurkjöri, en
við það var ekki komandi,
Hann hafði smám saman orðið
mjög vinsæll'maður og áslsæld-
ir hans fóru sí-vaxandi, án þess
að hann gerði nokkuð til að
auka þær — annað en það, að
vera til og vera eins’og hann
átti að sér. Flokkur sá, er hann
fylgdi að málum, lét sér brátt
jikiljast, að slíkur maður mætti
ekki draga sig í hlé. Og það var
rétt að vonum. Stjórnmála-
flokkar mega ekki við því, að
missa bestu menn sín#. Þeir
lialda í þá sem fastast og reyna
að hagnast sem mest á vinsæld-
um þeirra. Það var því ávalt tal-
inn sjálfsagður hlutur, að Pétur
Ilalldórsson væri i kjöri við
bæjarstjórnarkosningar. Flokk.
urinn kvaðst ekki geta án lians
verið. En líklegast þykir mér,
að í raun réttri hafi stjórnmála-
vastur og flokká-þref verið lion-
um þvert um geð.
Þegar Jón Þorláksson borgar-
stjóri féll í valinn á öndverðu
ári 1935, varð bæjarstjórnin að
kjósa sér nýjan borgarstjóra.
Öllum flokksmönnum Jóns
Þorlákssonar var Ijóst, að sæti
hans yrði vandfylt, því að hann
hafði reynst liinn mesti skör-
ungur í borgarstjóra-sessi. Hann
var frábær vitsmunamaður og
stórhuga, einkum er á ævina
leið, mikill ræðugarpur, örugg-
ur og virðulegur í sókn og vörn,
rökvís og snjall. — Stóð í fyrstu
í nokkuru þófi um málið, ef til
vill ekki síst fyrir þá sök, að
flokksmenn Péturs Halldórs
sonar þóttust vita með vissu, að
hann mundi ófáanlegur til að
gefa kost á sér. Er mér og um,
það kuiínugt — og hefi þar fyr-
ir mér orð lians sjálfs — að
hann taldi í fyrstu, að ekki
kæmi til neinna mála, að hann
tækist starfið á hendur. Að lok-
um lét liann þó til leiðast, fyrir
þrábeiðni og áskoranir sumra
flokksmanna sinna, og tók við
borgarstj óra-embættinu 1. ágúst
1935. Gegndi hann því síðan af
mikilli trúmensku, góðleik og
skyldurækni, en álti lengst af
við meiri og minni sjúkleik að
stríða. Það er örðugt starf, á-
byrgðarmikið og vanþakklátt,
að vera borgarstjóri i Reykja-
vík. Um þær hæðir mannvirð-
inganna gnauða kaldir vindar
héðan og liandan, en menn þola
slíkt misjafnlega og einna lak-
ast þeir, sem bestir eru og líkn-
samastir.
Eg fer ekki út í það, að lýsa
störfum Péturs Halldórssonar í
bæjarstjórn, borgarstjóra-sæti
og á Alþingi, enda munu aðrir
verða til að fylla þau skörð, þeir
er meiri liafa þekkinguna í þeim
efnum og með honum hafa
unnið árum saman. Líku máli
gegnir um störf lians í þágu
bindindismálsins, en þar var
hann lönguni öruggur liðsmað-
ur, oftast mjög framarlega í
flokki og stundum í fylkingar-
brjósti. Enn mó þess geta, að
„Gagnfræðaskóli Reykvikinga“
er að miklu leyti verk Péturs
Halldórssonar. Eg þori að vísu
ekki að fullyrða, að liann liafi
átt hugmyndina um stofnun
skólans. Hitt er víst, að liann
var einn af stofnöndunum og
hefir allra manna mest fyrir
skólann unnið, verið formaður
skólanefndar frá upphafi og
borið hag stofnunarinnar ínjög
fyrir brjósti.
Pétur Halldórsson var mikill
smekkmaður á tónlist og ágæt-
ur söngmaður. Hafði einhverja
hina fegurstu bassa-rödd, sem
hér hefir heyrst, og beitti henni
af list og prýði. Hefði vafalaust
getað orðið mikill í ríki tón-
anna, ef snúið liefði á þá braut.
Ýmsir söngelskir Reykvikingar
muna sjálfsagt enn kvartettinn
„Fóstbræður“, er þeir stofnuðu
(1906?) Pétur og Jóri IJalldórs-
synir, Einar Indriðason Viðar
og Viggo Björnsson. Voru þeir
félagar allir ungir og elskulegir
menn, gæddir ágætum söng-
hæfileikum, og skemtu bæjar-
búum ótæpt með list sinni. Síð-
ar var Pétur meðstofnandi í
söngfélaginu „17. júní“ og
„Karlakór K.F.UrM/^siðar
Fóstbræður) og inti þar af
höndum mikið og prýðilegt
starf. Var m. a. tvívegis farar-
stjóri kórsins til útlanda — til
Noregs 1926 og Kaupmanna-
hafnar 1931. — „I hópi okkar
söngmanna var hann elskaður
og öllum meira metinn, og auð-
vitað var liann lífið og sálin í
öllu saman“, segir einn áf fé-
lögum lians. Og liann bætir því
við, að framkoma hans erlend-
is í þessufn ferðalögum (t. d. i
samkvæmum) bafi þótt mjög
virðuleg og vakið aðdáun.
—o—
Það átti ekki fyrir Pétri Hall-
dórssyni að liggja, að verða
kunnur söngvari með öðrum
þjóðum. Hann kaus heldur að
snúa heim til ættjarðarinnar, til
alls þess, sem batt liann og beið
hans þar. Hann kaus ekki að
ganga embættisveginn hér
Iieima, heldur gerðist bóksali og
undi glaður við sitt. En marg-
vísleg störf hlóðust á hann, sem
áður segir, þó að hann sæktist
ekki eftir þeim. — Og þar kom,
að lokum, að liann var tekinn
frá ævistarfinu og gerður að
æðsta embættismanni höfuð-
staðarins. — Þykist eg mega
fullyrða, að hann liafi verið
mildur og réttlátur stjórnandi,
ástsæll af þeim, sem hann var
yfir settur og m,eð honum unnu.
— íslendingar geta brugðið því
fyrir sig, sem kunnugt er, að
fara illum orðum og óvirðuleg-
um um þá, sem yfir mikið eru
settir. Eg minnist þess ekki, að
liafa nokkuru sinni lieyrt nokk-
urn nxann tala illa um Pétur
Halldórsson eða efast um
drengskap lians, veglyndi og
hjartagæsku.
Hann var traustur sem bjarg,
staðfastur í skoðunum og öfga-
laus, góður ræðumaður, opin-
skár og hreinskilinn, kappsam-
ur og fylginn sér, er i deilur
sló, þótti stundiím nokkuð í-
haldssamur. Ætlaði öllum gott
að óreyndu, kunni ekki listina
þá, að leika tveim, skjöldum eða
sitja á svikráðum við menn og
málefni.
—o—
Pétur Halldórsson var glæsi-
legur maður, fríður sýnum,
mikill vexti og þreklegur, bjart-
ur yfirlitum og svipfagur, ein-
lægur trúmaður, örlátur og
bjálpfús, sannur aðalsmaður og
höfðingi í bestu og andlegustu
merkingu þeirra orða.
Og nú er liann farinn, þessi
ástúðlegi maður, þessi yfirlæt-
islausi, fágæti öðlingur.
„V-inurinn fagri oss veilc
af sjónum
að vonum, því liann var
góður sonur.“
Páll Steingrímsson.
Söngmaður-
inn Pétur
Halldórsson
Það var einu sinni á fundi í
sameinuðu þiíigi í fyrravetur. 1
hádegisútvarpinu liafði verið
leilcið „Finlandia“ eftir Sihelius.
Það er vafalaust eitt af fegurstu
tónsmíðum nútímans. Sætum
er svo skipað í sameinuðu þingi
að við efrideildarmenn sitjum
við innri skeifuna og snúum
þannig balci við neðri deildar-
inönnum. Ekkert man eg livað
til umræðu var á þessum fundi.
Á bak við mig lieyrði eg að raul-
að vá'r ofurlágt kafli úr Fin-
landiu. Það var Pétur Halldórs-
son.
Rétt á eftir hittumst við inn
í liliðarherbergi. Eg hafði orð
á því, að hann mundi hafa
hlustað á hádegisútvarpið.
Hann kvað það rétt vera. Hann
hafði alveg óafvitandi verið að
raula kafla úr tónverkinu á
þingfundi. Svo fór liann að tala
um Sibelius. Eg efast um að eg.
hafi nokkurn tíma heyrt talað
um list af jafn innilegri lirifn-
ingu.
Pétur Halldórsson var ákaf-
lega söngelskur maður og vafa-
laust mjög söngfróður. En auk
þess hafði hann einliverja þá
fallegustu karlmannsrödd, sem
eg hef lieyrt. Er ekki hörmulegt
til þess að vita að ekki skuli
vera til svo mikið sem ein söng-
plata með rödd síra Geirs Sæm-
undssonar, Símonar á Hól og
Péturs Halldórssonar.
Það vár í rödd Pélurs Hall-
dórssonar einhver hreimur,
þróttmikill, karlmannlegur og
hreinn, sem ógleymanlegur er,
hverjum sem á lilýddi. Þessi
hreimur var svo sérkennilegur
að lians gætti greinilega, þó Pét-
ur syngi með í stórum söng-
flokki, eins og K. F. U. M.
Þegar eg kom fyrst til Reykja-
vikur höfðu þeir Pétur, Jón
bróðir hans, Einar heitinn Viðar
og Viggo Björnsson stofnað
kvartett, sem þeir nefndu „Fóst-
bræður“. Einar söng 1. tenor,
Jón 2. tenor, Viggo 1. bassa og
Pétur 2. bassa. Þetta var haust-
ið 1908. Þeir voru þá allir korn-
ungir, Pélur og Einar rétt yfir
tvitugt, en hinir báðir tæplega
tvítugir. En þeir voru svo sam-
valdir og sungu svo vel og fjör-
lega, að eg efast um að nokk-
urn tíma hafi verið betri kvart-
ett á íslandi.
Þegar „17. júní“ var stofnað-
ur á aldarafmæli Jóns Sigurðs-
sonar 1911, kyntist eg fyrst
Pétri Halldórssyni persónulega.
Við vorum teknir tveir „dimitt-
endar“ úr Mentaskólanum i
kórinn, Einar Kvaran banka-
bókari og eg. Þetta var fámenn-
ur kór, ekki nema rúmlega 20