Vísir - 20.12.1940, Blaðsíða 5

V í S I R
Fðstudaginn 20. des. 1940.
BÆKUR
Ásmundur Guðmundsson
og Magnús Jónsson: Jór-
salaför. Ferðaminningar
frá landinu helga. Reykja-
vík MCMXL. Bókaverslun
Sigfúsar Eymundssonar. -
Félagsprentsmiðjan h.f.
Fátt er girniíegra til fróð-
leiðs og skemtunar en ferða-
sögur og ferðaminningar, vel
ritaðar. Oss íslendingum er
mörgum i blóðið borin sú þrá,
að fara sem lengst og sjá sem
flest af fjarlægum löndum og
háttum þeirra. Og eigi er liitt
minna um vert, að sækja heim
þá staði, sem voru sjónarsvið
mestu viðburðanna, er gerst
hafa á þessari jörð. Yið það öðl-
ast sagan nýtl líf. Þeir, sem lítt
eiga þess kost að hleypa heim-
draganum, geta bætt sér það
upp með því að fylgja langför-
ulum mönnum, er vel segja frá
því, sem þeir sáu, og kunna að
krydda frásögn sína með fróð-
legum upplýsingum um þessi
sjónarsvið forlíðarsögu og nú-
tíðarlífs.
Bók sú, sem liér skal á minst,
er meira en sjaldgæf bók í ís-
lenskum bókmentum. Hún má
teljast einstæð bók. Frásögn um
Jórsalaför íslenskra manna
þekki eg enga á vorri tungu.
Þeir ' guðfræðiprófessorarnir
Ásmundur Guðmundsson og dr.
Magnús Jónsson fóru lil lands-
ins helga sumarið 1939, fám
mánuðum áður en styrjöldin
braust út og leiðir lokuðust. Var
för þeirra að ýmsu leyti hættu-
för, vegna óeirða i landinu, og
segir bókin mörg dæmi þess.
Auk þess var ferðin farin á síð-
ustu forvöðum. En vel tókst
ferðalagið og auðnaðist þeim
að sækja lieim og skoða alla
helgustu sögustaði bibliunnar,
og ganga þær slóðir, sem Jesús
frá Nazaret fór forðum. Og
bókin ber það með sér, að böf-
undarnir bafa orðið snortnir af
því, sem, þeir sáu og kyntu sér.
Andi sögunnar lieilögu og kraft-
ur trúarminninganna hefir hrif-
ið þá og hjálpað þeim að lifa
margar heilagar stundir á ferð
sinni, um leið og þeir bættu við
fróðleik sinn og þekkingu.
Þeim, sem að líkindum mun
aldrei veitast það hnoss að gista
hið heilaga land biblíunnar,
Iilýtur að vera það hinn mesli
og besti fengur, að fá i liend-
urnar þessa fræðslu hinna
mentuðu og margfróðu mánna.
Til eru að vísu ágætar ferða-
minningar útlendra liöfunda frá
landinu helga. En óhætt mun
að fullyrða, að þeim Islending-
um, sem slíkrar fræðslu og un-
unar vilja afla sér, muni það
kærast, að lesa frásagnii> inn-
lendra manna frá þessu sjald-
gæfa ferðalagi. Frásögn. þeirra
prófessoranna um landið, þar
sem lindir kristindómsins eiga
upptök, landið, sem ætíð verður
kristnum mönnum landið helga
hvort sem, það er í liöndum
Araba, Gyðinga eða kristinna
manna, þessi frásögn hlýtur að
verða lengi lesin hér á landi.
Höfundar liafa skift fráspgn
sinni um ferðina i 19 þætti,
skift þeim á milli sín, en síðan,
þá er þættirnir höfðu verið rit-
aðir, raðað þeim í samhengi.
Eykur það tilbreytni bókarinn-
ar, að hér rita til skiftis tveir
höfundar. Koma persónuein-
kenni hvors þeirra víða skýrt
í ljós í meðferð efnis.
Þetta er rnikil bók, 324 bls.
í stóru broti. Pappír og prentun
er mjög með ágætum og öll út-
gáfan smekkleg mjög. Mikil
bókarprýði er og að áttatíu og
sex- myndum, sem í henni eru.
Eru þar auk 8 uppdrátta af
löndum og leiðum 26 ljósmynd-
ir og 52 teiknaðar myndir í
lexta, allar gerðar af dr. Magn-
úsi Jónssyni, og margar mjög
prýðilegar.
Enn liefir mér eigi unnist
tími til annars, en að grípa nið-
ur i þessa stóru bólc liingað og
þangað. Þetta getur því eigi orð-
ið neinn ritdómur. En eg vildi
sem fyrst mega benda á bók,
sem niun verða mörgum bók-
elskum manni og konu bæði til
gleði og gag’ns, veita holla
fræðslu og liafa göfgandi áhrif.
Höfundar og úlgefandi’skulu
liafa þökk fyrir verk sitt.
Á. S.
•
STRÖNDIN. Ljóðmæli eftir
P. V. G. Kolka.
I.
Einn Tiéraðslækna vorra send-
ir frá sér Ijóðabók, aðra i röð-
inni. Áður komu „Hnitbjörg“
fyrir nokkrum árum. Sú bók
þótti benda í þá ált, að liöfund-
urinn ætti í fórum sínum efni-
við til skáldskapar og kynni að
vinna úr lionum.
Þegar við Páll V. G. Kollca
vorum við nám hér í háskólan-
um, hafði eg engan grun um, að
þessi gáfaði, fjörmikli og fram-
sækni stúdent liefði hug á skáld-
gyðjunni. En þetta hefir komið
í Ijós síðan. Innan um embættis-
annir og allskonar argaþras
lífsins hefir þessi fjölhæfi gáfu-
maður gefið sér tóm til að votta
Ijóðdísinni lotningu sína og ást
í verki. Mér virðist augljóst, að
í ljóðagerðinni eigi hann sér
friðaðan, lielgan reit. Á það
bendir meðal annars þetta er-
indi í nýju Ijóðabókinni hans,
síðasta ljóðinu, er hann nefnir:
Kvæðalok:
„Þarna rælcta eg reitinn litla,
rósuni mínum hlynni að,
gleðst við daggarglit á laufi,
gróðurilm og flosað blað.
Eftir volk í ótal ferðum
á eg þarna bvíldarstað“.
Það er likt og maðurinn, sem
kvaðst yrkja sér til liugarhægð-
ar; lét ekki meira en þetta yfir
ljóðagerð sinni. P. Y. G. Kolka
lýsir sjálfur i bók sinni starfi
sínu og stöðu í ríki skáldskapar-
ins með þessum orðum, er sýna
ást lians á ljóðadísinni, en um
leið hógværð hans sjálfs:
„Sál íslensku þjóðarinnar lif-
ir á meðan hún bergmálar líf-
væn Ijóð bestu skálda sinna. . .
Það er fæstum fært að gefa
lieiminum slik ljóð. Við, sem
erum þess ekki megnugir, get-
um aðeins reynt að koma fyrir
Iijartað orði, liver og einn eftir
þeim mætti, sem heilladísir lians
bafa gefið honum“.
II.
Kvæðin í bókinni eru 33 að
tölu, stór og smá, ólílc að efni og i
formi. Þar eru stór kvæði sögu- j
legs eða lieimspekilegs efnis, j
eins og t. d. Jón Geirreksson, '
Vaxmyndasafnið og Grótta-
söngur. Mest þykir mér til
Gróltasöngs koma, enda er efn-
ið stórkostlegt. Höf. hefir þar
náðist í að færa í nútímastíl
liinn þúsund ára gamla Grótta-
söng Sæmundar-Eddu, sem
liann kallar „einliverja liina
stórfenglegustu spásögu um
vélamenningu nútímans“.
Kvæðið um Jón Gerreksson
Skálholtsbiskup las liöf. í útvarp
fyrir nokkuru. Er það ínikið
kvæði og vel gert.
Þá eru í bókinni nokkur af-
mæliskvæði til merkra manna.
Nefni eg þar kvæðin: „Síra Frið-
rik Friðriksson sjötugur“, og:
„Til sjötuga skáldsins á Sandi“.
Þrjú næst siðustu kvæði bókar-
innar eru belguð minningu
þeirra skálda vorra sem höf.
virðist dá mest. Það eru þeir
Einar Benediktsson, Matthias
Joclmmsson og Jónas Hall-
grímsson. Lýsa þessi ljóð fagur-
lega ást höf. á skáldlistinni og
skáldunum. Notar höf. í kvæð-
um þessum bragarhætti, sem
ofannefnd skáld hafa gert
kunna með ágætisljóðum, brag-
hætti Norðurljósa Einars, Hafís
Malthíasar og Gunnarshólma
Jónasar.
Enn vil eg nefna kvæðið
„Finnland“, snjalt kvæði um
varnarbaráttu og píslarvætti
finsku þjóðarinnar á síðasta
vetri. Og loks kvæðið Mólocli,
skorinort ádeilukvæði, sem lýk-
ur með þessum orðum:
V
„Enn er fórnað frumburðunum
fyrir blessun stundarhags, —
næstu kynslóð fórnað fyrir
fánýt gæði stundarhags.
Hvar sést árbrún annars dags?“
III.
Ljóðabók þessi er um það
einstök í sinni röð, að liefst með
38 bls. löngum formála, ritgerð,
þár sem skáldið sjálft ræðir við-
borf silt við hstum, skáldskap,
vísindum, trú, stjórnmálum o.
s. frv, og rekur sögu menning-
arinnar og þróun alt frá ísöld
hinni síðustu til vorra daga.
Lætur hann Gamminn geysa um
þetta víða svið, og má nærri
geta, að á stóru er stiklað. Öll
er ritgerð þessi drengilega
skrifuð, ber vitni sannleiksást,
dirfsku og bersögli höfundarins,
og jafnframt því andlega fjöri
og gáfum, sem eg þekli hjá lion-
um á námsárum 'okkar. Allur er
formálinn skemtilegur og hið
besta ritaður. En betur hefði
mér þótt, ef liöf. hefði látið sér
nægja að rita enn rækilegar um
gildi og ágæti skáldskaparins
samkvæmt þeirri hreinu og
sterku aðdáun fyrir þessari list,
sem lionum býr í brjósti. Það
sem hann segir um slcáldskap-
inn og þá einkum íslenska ljóð-
list, er betra en flest annað í
formálanum, enda þótt margar
einstakar athugasemdir og setn-
ingar hans um önnur atriði séu
snjallar og smellnar.
Það dylst ekki, að P. V. G.
Ivolka er bæði vel skáldmæltur
sjálfur, og úm leið gagnkunn-
ugur því sem best er í ljóða-
skáldskap þjóðar vorrar. Hann
á, eins og hann gefur sjálfur í
skyn, sinn litla reit í þeim garði.
Óska eg honúm þess að hann
megi njóla áfram tómstunda til
þess, að rækta þann reit sem
best, til unaðsbóla sjálfum sér
ög sem flestum öðrum, er unna
góðum Ijóðakveðskap.
Á. S.
•
ÍSLENSK FORNRIT. —
X. bindi. Ljósvetninga
saga með þáttum. Reyk-
dæla saga og Víga-Skúta.
Hreiðars þáttr. Björn
'Sigfússon gaf út. — Hið
íslenzka fornritafélag. —
Rvík 1940.
Það fer sjaldan liátt um þá
starfsemi, sem noladrýgst verð-
ur, þegar til lengdar lætur. Full-
koninun þekldngar og leit að
nýrri þekkingu fer löngum fram
.i kyrrþey við liljóðláta önn
fárra manna, og aðrir njóta á-
vaxtanna af verkum þeirra,
samtíðarmenn og komandi kyn-
slóðir. Þannig skapast menning
þjóða og andleg verðmæti, sem
mölur og ryð fá eigi grandað og
engum liefir enn tekist að meta
í kúgildum eða krónum og aur-
um.
í livert sinn sem mér’berst í
hendur nýtt bindi af íslenskum
fornritum verður mér það ljós-
ara, hversu dýrmætan arf vér
liöfum hlotið frá forfeðrum
vorum, þar sem íslendinga sög-
urnar eru. Og hversu sem alt er
í vorri hverflyndu samtíð, fær-
ir þessi fallega útgáfa mér lieim
sanninn um það, að synir og
dætur Islands hafa bæði vilja
og manndóm til þess að varð-
veita þennan arf og sýna lion-
um sóma. Það sýnir bæði sú
mikla rækt, sem við það er lögð
að gera útgáfuna sem best úr
garði og vinsældir liennar lijá
almenningi. Engar bækur eru
svo almennt notaðar til tækifær-
isgjafa sem fornritin. Það sýnir
bæði virðingu j.á, er þau njóla
og ræktarsemi við hinn þjóð-
lega arf.
Fyrsta bindið, sem Fornrita-
félagið gaf út, var Egils saga, og
kom liún út árið 1933. Síðan
hefir komið sem svarar einu
bindi á ári og nú fyrir nokkrum
dögum kom út 7. bindið, (sem
er hið X. í safninu), Ljósvetn-
inga saga og Reykdæla, ásamt
Hreiðars þætti. Útgáfu þessa
bindis liefir annast Björn mag-
ister Sigfússon.
Bindi þelta er með sama svip
og gerð sem hin fyrri. Fylgir
þvi ýtarlegur formáli, 95 bls. að
stærð, ættaskrár, myndir af
merkum sögustöðum og landa-
bréf, er nær yfir bygðir allar
úorðan úr Öxarfirði og alt í
Skagafjörð austanverðan. —
Skrautlegir uppliafsstafir standa
í upphafi liverrar sögu og þált-
ar, er geyma táknrænar mynd-
ir, sem lúta að efni sagnanna.
Ljósvetninga saga liefir aldrei
verið gefin út með vísindalegri
nákvæmni á borð við margar
aðrar Islendinga sögur. Aðalút-
gáfa hennar fram til þessa var
útgáfan í Islenskum fornsögum
I. bindi, er Bókmentafélagið
gaf út i Khöfn 1880 og Guð-
mundur meistari Þorláksson sá
um. Siðan hefir margt orðið
Ijósara, bæði um þessa sögu og
aðrar og ekki hvað sist hefir út-
gefandi þessa bindis lagt þar
góðan skerf til, eins og útgáfan
ber vott um. Þætti þá, sem
teknir eru inn í söguna í einu
af lielstu handritum hennar, en
sannarlega hafa ekki staðið i
elsta liandriti hennar, liefir út-
gefandi slcilið frá sögunni og
látið prenta sérstaka, og er þar
án efa um stóra framför að
ræða frá fyrri útgáfum. Við það
verður sjálf sögulieildin fastari
og' eðlilegri, því að þættirnir
gerðu hana' mjög sundurlausa
að byggingu, en á hinn bóginn
njóta þeir sín einnig betur sjálf-
stæðir. Þessir þættir eru: Sörla
þáttur, Ófeigs þáttur, Vöðu-
Brands þáttur og Þórarins þátt-
ur.
Ilreiðars þáttur heimska, sem
er i þessu bindi, hefði fremur
átt heima með eyfirsku sögun-
um, en hagkvæmis ástæður
munu hafa ráðið því, að liann
var settur i bindi með þing-
eysku sögunum. Hann er liér,
eins og sjálfsagt var, prentaður
eftir hinum, fornlega texta
Morkinskinnu. Aðeins virðist
mér, að útgefandi liefði mátt
reyna meir til að fylla út í liin-
ar smávæg^egu eyður Morkin-
skinnu textans i Hrokkinskinnu
og AM. 66 fol.
Formáli útgefandans er fróð-
legur mjög og vel ritaður. Ræð-
ir hann þar um flest hin helstu
atriði, er snerta rannsókn sagn-
anna og verða mega til aukins
skilnings á efni þeirra og til-
orðningig svo sem það, hvað i
þeim sé bygt á rituðum heim-
ildum, hvað sé muunmæli og
hvað skáldskapur, tímatal og
mannlýsingar, hvar sögurnar
séu skrifaðar og hvenær. Alt
virðist mér þetta vel og skyn-
samlega af liendi leyst lijá út-
gefanda. Textaskýringum virð-
ist og vel í hóf stilt.
Hér er ekki timi né tækifæri
til þess að fara nánara út í ^in-
stölc atriði formála eða síýr-
inga, þótt girnilegt væri til fróð-
leiks og athugunar. Þessi fáu
orð eiga fyrst og fremst að vera
lil þess að benda á útkomu
þessa nýja bindis Islenskra forn-
rita. En útkoma hvers nýs bind-
is af þeim er merkisviðburður
í þjóðlegu menningarstarfi ís-
lendinga.
Guðni Jónsson.
•
Tvær barnabækur.
Kári litli í skólanum lieitir
barnabók eftir Stefán Júlíusson,
sem Barnablaðið Æskan hefir
gefið út. Þessi bók segir frá
skólaveru tveggja drengja og
hvað þeir aðbafast i frístundum
sinum. Einnig lýsir hún jólun-
um á heimili Kára litla. Þessi
saga fær áreiðanlega góðar við-
tökur þeirra barna er hana
hljóta í jólagjöf. Lýsingin er
skýr, blátt áfram og málið á
henni er gott og létt. Nokkrar
myndir, eftir Tryggva Magnús-
son, prýða bókina. Frágangur
er hinn besti.
Ásta litla lipurtá er framhald
af sögunni „Kári litli i skólan-
um“ og segir frá systir hans,
JÓLABÓKIN
Jor§alaför
ferðaminningar prófessoranna
Ásmundar Guðmundssonar og Magnúsar Jónssonar.
328 bls. 86 myndir og uppdrættir.
------- ER KOMIN IJT. -
Bókaverslun
Sigfií^ar Eymundssonar
- B. S. E. Bókabúð Austurbæjar, Laugavegi 34. —
Enskumælandi stúlkux.
Tvær enskumælandi afgreiðslustúlkur vantar. Tilboð send-
ist skriflega til
C E N T R A L,
Hafnarstræti 18. — Fyrirspurnum aðeins svarað bréflega. —
EftirtektarverOasta bókin, sem
út hefir komið árum saman.
HITLER
TALAK
er komin út
Þessi heimsfræga bók hefir hvaryetna selst
bóka mest. Hér verða að eins fá eintök seld i
bókaverslunum. Þau verða uppseld fyrir jól.
Hvopt sem menn eru aðdáendur
eða andstædingar Hitlers, þurfa
þeir að lesa þessa bók.
Bók Hitlers „M'ein Kampf“
er ekki til á íslensku, og
liæpiS, að hún komi nokk-
urn tíma út hér, a. m. k.
ekki í sinni upprunalegu
mynd. SíSan hún var rit-
uð, eru liðin 15 ár, og mjög
vafasamt, að hún gefi nú
rétta hugmynd um • stefnu
og fyrirætlanir þess
manns, sem nú hefir mik-
inn hluta Evrópu á valdi
sinu. Bókin „Hitler talar“
er rituð af manni, sem frá
upphafi var einn af mestu
áhrifamönnum nazista-
hreyfingarinnar og einn af
nánustu trúnaðarmönnum
Hitlers. Hann þekkir Hit-
ler eins vel og nokkur
maður hefir þekt hann.
Hann lýsir honum í þess-
ari bók, einkalífi lians,
iskoðunum og fyrirætlun-
;um. Sú lýsing hefir ekki
verið rengd, enda ber hún
Sþað með sér, að hún er
igerð af þeklting og eftir
íbestii vitund.